Volledige samenvatting cariologie - 1e bachelor

CARIOLOGIE SAMENVATTING
INHOUDSOPGAVE

Inleiding .............................................................................................................................................6
FDI ..................................................................................................................................................6
Last van orale ziekten wereldwijd.....................................................................................................6
The tooth death spiral ......................................................................................................................7
Minimale interventie.........................................................................................................................7
Professionele tevredenheid .............................................................................................................7

Tandstructuur: de basiskennis ........................................................................................................8
Glazuur ...........................................................................................................................................8
Dentine ...........................................................................................................................................8
Pulpa...............................................................................................................................................8
Ondersteunende weefsels ...............................................................................................................9
Radiografie voor cariësdiagnose ......................................................................................................9

Embryologie, histologie en tandontwikkeling (deel I) ................................................................... 10
Ontwikkeling van de blijvende tanden (zie ook filmpje) ................................................................... 10
Embryonale fase: Morphogenese fase ........................................................................................... 11
Differentiatie fase .......................................................................................................................... 11
Vorming glazuurlagen .................................................................................................................... 13
Kapstadium ................................................................................................................................... 13
Bel (klok)stadium ........................................................................................................................... 14

Tandontwikkeling II: tandstructuur en klinische kenmerken ........................................................ 15
Korte herziening ............................................................................................................................ 15
Dentinogenese en amelogenese ................................................................................................... 15
Amelogenesis ................................................................................................................................ 17
Ontwikkeling van de wortel ............................................................................................................ 17
Initiatie stadium van wortelschede ontwikkeling .......................................................................... 18
Verdere ontwikkeling en fragmentatie van HERS........................................................................ 18
Richting van wortelgroei en eruptieve beweging ......................................................................... 18
Wortelvorming bij een tweewortelige tand................................................................................... 18
Tanderuptie ................................................................................................................................... 19
Stappen ..................................................................................................................................... 19
extra .......................................................................................................................................... 19
Samenvatting (!!!!!!!!!) .................................................................................................................... 19
Glazuur ......................................................................................................................................... 20
Dentine ......................................................................................................................................... 21
Types van dentine: ..................................................................................................................... 22
Dentine permeabiliteit ................................................................................................................ 23



1

, Dentine repair process ............................................................................................................... 24
Dentine gevoeligheid ..................................................................................................................... 24
Weetje........................................................................................................................................... 25

Klinische aspecten van cariëslaesies ............................................................................................ 26
Klinisch voorkomen van cariëslesies .............................................................................................. 26
Cariëslocalisaties .......................................................................................................................... 27
Terminologie ................................................................................................................................. 27
Cariës in melkgebit ........................................................................................................................ 28
cariës in het definitieve gebit .......................................................................................................... 29
Occlusale cariës ............................................................................................................................ 31
wortel Cariës ................................................................................................................................. 32

Pathologie van cariës (deel I) ......................................................................................................... 33
Tandplak/biofilm ............................................................................................................................ 33
Pathologie van CAriës ................................................................................................................... 33

Pathologie van cariës (deel II) ........................................................................................................ 35
Normaal glazuur: ........................................................................................................................... 35
Cariës glazuur ............................................................................................................................... 35
White spot ..................................................................................................................................... 35
Orthobehandeling vs plaquecontrole .............................................................................................. 36
Histologie van de white spot laesie ................................................................................................ 36
Progressie van approximale cariës ................................................................................................ 37
Occlusale cariës ............................................................................................................................ 37
progressie van occlusale cariës ..................................................................................................... 38
Detinereactie en bacteriële invasie ................................................................................................ 38
Cariës en dentinereacties .............................................................................................................. 39
Pulpaire reactie ............................................................................................................................. 39
Wortelcariës .................................................................................................................................. 39

Bilogische determinanten van cariëslaesies (deel I) ..................................................................... 40
Speeksel en cariësontwikkeling ..................................................................................................... 40
Speeksel stroom............................................................................................................................ 40
Samenstelling en functies van speeksel......................................................................................... 40
Speeksel en cariës ontwikkeling .................................................................................................... 41
Vorming van pellikel (dunne laag eiwitten) ..................................................................................... 41
Functies van de pellikel .............................................................................................................. 41
Verwijdering en herstel ............................................................................................................... 41
Oral clearence ............................................................................................................................... 42
Wat is orale klaring?................................................................................................................... 42
Rol van speekselcomponenten bij bacteriële klaring ................................................................... 42
Speeksel en cariësontwikkeling ..................................................................................................... 42
Aanhechting en kolonisatie van bacteriën ................................................................................... 42
Biofilm en doorlaatbaarheid ........................................................................................................ 42


2

, Antimicrobiele eigenschappen van speeksle .................................................................................. 43
Restrictie beschikbaarheid nutriënten ............................................................................................ 43
Buffervermogen ............................................................................................................................. 44
BELANGRIJK SCHEMA ................................................................................................................ 44

Cariëslaesie en zijn biologische determinanten ............................................................................ 45
BIOLOGISCHE DETERMINANTEN............................................................................................... 45
The resident microflora .................................................................................................................. 45
Algemene samenstelling van de microflora................................................................................. 45
Verwerving van microflora .......................................................................................................... 45
Mondflora................................................................................................................................... 45
Biofilm ........................................................................................................................................... 45
Acquisitie van de residente orale microflora ................................................................................... 46
Overdracht van micro-organismen.............................................................................................. 46
Ontwikkeling van de orale microflora .......................................................................................... 46
Microbiële homeostase en verstoringen ..................................................................................... 46
Rol van de residente microflora .................................................................................................. 46
Tandplak (biofilm) .......................................................................................................................... 46
Ontwikkeling van dentale biofilm .................................................................................................... 46
Vorming van de pellicle .............................................................................................................. 47
Samenstelling ............................................................................................................................ 47
Eerste bacteriële kolonisatie....................................................................................................... 47
1-7 dagen .................................................................................................................................. 47
Biofilm op worteloppervlakken .................................................................................................... 47
Microbiële succesie leidt tot grotere soortendiversiteit ................................................................ 48
Climax community/mature biofilm ............................................................................................... 48
Streptococcus mutans ................................................................................................................... 48
Competitief suikertransport en omzetting in zuur ........................................................................ 48
Overleven en functioneren bij lage pH ........................................................................................ 48
Productie van extracellulaire polysachariden (EPS) en intracellulaire polysachariden (IPS) ........ 48
Rol van mutans streptokokken ................................................................................................... 48
The ecological plaque hypothesis .................................................................................................. 49
Aanwezigheid van pathogenen op gezonde locaties ................................................................... 49
Rol van lage pH en suikerinname ............................................................................................... 49
Multifactorieel karakter van cariës .............................................................................................. 49

De- en remineralisatie van de cariëslaesie .................................................................................... 50
Pathologie van cariës .................................................................................................................... 50
Mineraal in glazuur ........................................................................................................................ 50
Grafieken over de- en remineralisatie van de laesie ....................................................................... 50
Demineralisatie cariës vs erosie .................................................................................................... 51
Cariës demineralisatie ................................................................................................................... 52
Remineralisatie van glazuur ........................................................................................................... 52
Remineralisatie-bevorderende middelen ........................................................................................ 52
Remineralisatie van glazuur ........................................................................................................... 52
DE- en remineralsiatie van dentine ................................................................................................ 53

Fundamenten van cariësdiagnose ................................................................................................. 54
Cariësdiagnose ............................................................................................................................. 54



3

, Technieken.................................................................................................................................... 54
De klassieke manieren: .............................................................................................................. 54
Nieuwe manieren ....................................................................................................................... 54
Methodes die in onderzoeken worden gebruikt maar nog niet in de kliniek:................................. 55
Hoe omgaan met diagnostische onzekerheid ................................................................................. 55
Bitewing follow-up en tijdintervals .................................................................................................. 56
Diagnostische tools toevoegen ...................................................................................................... 56
Conclusies .................................................................................................................................... 56

Visuele-tactiele cariësdiagnose (Deel I) ......................................................................................... 57
Waarom diagnosticeren wij cariës.................................................................................................. 57
Diagnose is een tandcariës perspectief .......................................................................................... 57
Beslissingsboom ........................................................................................................................... 58
Hoe vroeg moeten cariëslaesies gedetecteerd worden? ................................................................ 58
Visueel tactiele cariësdiagnose criteria .......................................................................................... 59
Voorbeeld bij de classificatie van Nyvad ........................................................................................ 60
Secundaire cariës .......................................................................................................................... 60

Visueel-tactiele diagnose van cariës (deel II) ................................................................................ 61
Differentiële diagnose .................................................................................................................... 61
Visueel tactiele cariësdiagnose ...................................................................................................... 63
Plakverwijdering voor detectie ....................................................................................................... 63
Interproximale reiniging ................................................................................................................. 63
Voorkeurplaatsen voor cariës ........................................................................................................ 64
Visueel-tactiel cariësonderzoek ..................................................................................................... 64
Spiegelkwaliteit .......................................................................................................................... 64
Visueel-tactiel onderzoek met sonde .......................................................................................... 64
true positive en negative ............................................................................................................ 65
Sensitiviteit en specificiteit .......................................................................................................... 65
Visueel tactiele cariësdiagnose ...................................................................................................... 65
Intra orale camera ...................................................................................................................... 66
Conclusies .................................................................................................................................... 66
Aanvullende artikels bekijken!!!!!! ................................................................................................... 66

Aanvullende methodes voor cariësdiagnose ................................................................................ 67
Radiografie voor cariësdiagnose .................................................................................................... 67
Extraorale panoramische radiografie .......................................................................................... 67
Risico’s van radiografie .............................................................................................................. 68
Classificatie voor radiografie ...................................................................................................... 68
Radiografie op proximale en occlusale vlakken .......................................................................... 68
Radiografie en secundaire cariës ............................................................................................... 69
Radiografie en radioluscentie ..................................................................................................... 69
Voor-en nadelen van bitewings ...................................................................................................... 70
Timing van de radiografische follow up ....................................................................................... 70

Bijkomende diagnotische methodes.............................................................................................. 71
Sensiviteit en specifiteit ................................................................................................................. 71
Methodes gebaseerd op licht ......................................................................................................... 71


4

, methodes gebaseerd op fluorescentie ........................................................................................... 71
methodes gebaseerd op fluorescentie (onderzoek) ........................................................................ 72
methodes voor klinische praktijk of onderzoek ............................................................................... 72

Pulpa-dentinal complex & minimal invasive caries removal techniques ..................................... 73
Minimale invasieve cariës verwijdering .......................................................................................... 73
Pulpa-dentinal complex ................................................................................................................. 73
Basisconcepten van cariologie....................................................................................................... 74
Infected dentine en zijn klinische consequenties ............................................................................ 74
Deep cariës management .............................................................................................................. 75
Stepwise excavation .................................................................................................................. 75
Partial caries removal................................................................................................................. 75
Diagnose van de pulpa .................................................................................................................. 76
Basic tests: ................................................................................................................................ 76
Advanced tests: (niet belangrijk)................................................................................................. 76

Behandeling van cariës .................................................................................................................. 77
Inleiding......................................................................................................................................... 77
Causale behandeling van de ziekte cariës ..................................................................................... 77
De ziekte cariës diagnosticeren ..................................................................................................... 78
Begeleid op basis van cariësrisico ................................................................................................. 78
Behandeling van cariës letsel ........................................................................................................ 78
Stoppen progressie actief cariës letsel ........................................................................................... 79
Conventionele restauratieve behandeling ...................................................................................... 80
Alternatieve behandelingen waarbij meer aangetast weefsel achtergelaten wordt .......................... 80
Approximale sealing ...................................................................................................................... 82

Secundaire cariës ........................................................................................................................... 83
Inleiding......................................................................................................................................... 83
Diagnose ....................................................................................................................................... 84
Differnetiële diagnose .................................................................................................................... 84
Etiologie ........................................................................................................................................ 85
Microbiologie ................................................................................................................................. 86
Invloed van het restauratief materiaal ............................................................................................ 86
Amalgaam ................................................................................................................................. 86
Compsiet ................................................................................................................................... 86
Galsionomeer ............................................................................................................................ 87
Death spiral ................................................................................................................................... 87




5

,INLEIDING
FDI
= Fédération Dentaire Internationale
 De toonaangevende organisatie die het tandheelkundige beroep vertegenwoordigd
 Belangrijkste representieve orgaan voor meer dan een miljoen tandartsen wereldwijd
 Gezondheidsbeleid en permanente educatieprogramma’s
 Verenigde stem
 Ondersteunt aangesloten verenigingen bij mondheidsgezondheidsbervorderingsactiviteiten
wereldwijd

Wat zeggen ze?
Mondgezondheid en algemene gezondheid lopen hand in hand, het is ook een fundamenteel
mensenrecht dit moeten we ook aan de patiënten leren, met een goede mondgezondheid kunnen
we gezondheid bereiken

LAST VAN ORALE ZIEKT EN W ERELDW IJD
 Wereldwijd is orale ziekte de 4de duurste ziekte om te behandelen
 Preventie is dus zeer belangrijk
 Tandcariës treft de meeste volwassenen en 60-90% van de schoolkinderen
 Varieert veel als we kijken naar de verschillende aspecten kijken; zoals land, sociale klasse,
onderwijsniveau, fluoridering van het water (dit gebeurt niet in België: we hebben hier
makkelijk toegang tot andere preventieve middelen zoals tandpasta)
 Parodontitis is een belangrijke oorzaak van tandverlies bij volwassenen (vooral ouderen)
 Paradontaal probleem = ziektes van het tandvlees
 Eén studie zegt: vroeger verlies van tanden  meer kans op cognitieve problemen
 Kauwen stimuleert zenuwen tussen tand en bot: deze zenuwen hangen vast aan deel in
het brein dat verbonden is aan cognitieve vaardigheden, en zo blijven die dus meer
gestimuleer
 Dit was wel 1 onderzoek, het bevestigd nog niks, er is iets maar er is nog iets anders
nodig EBD
 Mondkanker is de 8ste meest voorkomende kanker en de duurste om te behandelen
 Belangrijk om de hele mondholte te controleren, niet alleen de tanden
 Orale infectie is gerelateerd aan vele systemische aandoeningen van prematuur geboorte tot
hart- en vaatziekten
 Kauwen is de functie die het meest wordt geassocieerd met het menselijk gebit, maar tanden zijn
essentieel voor een goede spraak, sociaal contact en zelfbeheersing
 Grote invloed op het psychologisch aspect van het mensenleven (bv schamen om het uiterlijk
van de tanden kan invloed hebben op sociaal leven)  self-esteem teruggeven




6

,THE TOOTH DEATH SPIRAL

Traditioneel: Extension for prevension  (boren
om cariës te vermijden (Black)  geen goede
preventie

Nu: Minimally invasive dentistry
 Als we de eerste boor op een eig gezonde tand
hadden vermeden dan moesten we geen kroon
plaatsen en ook geen implantaat  dit heeft de
patiënt uieindelijk een slechtere mondgezondheid
gegeven


Gestopte cariës  tandartsen denken dat het actieve cariës is  boren en
vullingen met amalgaan  niet mooi dus nieuwe vulling  wordt groter en gaat
naar regio’s waar het moeilijk poetsbaar is  cariës onder de vulling  opnieuw
boren  caries zo groot  kanaalbehandeling en kroon  slechte
randomplaatsing  biofilmophoging soms terug caries onder de kroon  tand
trekken  implantaat zetten veel mensne kunnen dit niet betalen (2000 euro
voor 1 implantaat)  geen tand  bot gaat reabosrberen niet genoeg bot om
inn de toekomst implantaat de plaatsen  tanden errond zullen ook beginnen te
bewegen om contact met een andere tand te zoeken  disfunctie met
consequenties voor de kauwefficiente en reinigbaarheid  meer kans op cariës
MINIMALE INTERVENTIE
 Risicofactoren identificeren (preventie)
 Herhaling van risicofactoren voorkomen (preventie)
 Cariës diagnose en behandeling indien van toepassing (minimaal invasief)  Cariologie
 Controle volgende de risicofactoren van de patiënt (preventie)
 Hangt af van cariësrisico wanneer ze moeten terugkomen

PROFESSIONELE TEVREDENHEID
De belangrijkste verantwoordelijkheid voor zorgverleners t.o.v. de patiënt  bevorderen van
mondgezondheid voor een betere kwaliteit van leven
Bv een kind: heeft ook angst, heeft pijn  conditioneren en behandelen (ziekte wegdoen), niet alleen
de caviteit dichtmaken




7

,T ANDST RUCT UUR: DE BASISKENNIS
GLAZUUR
 Meest gemineraliseerd weefsel (96% organisch materiaal 
kristal hydroxyapatiet)
 Een hard materiaal, beschermend
 4%: ruimtes tussen kristallen waar zich water en proteïnen
bevinden)
 Niet-vitaal en ongevoelige structuur (geen bloedvaten of
zenuwen)
 Je voelt geen pijn als je er bv in boort

 Het vorige zorgt dat glazuur geen regeneratieve eigenschappen
heeft
 Een caviteit kan zichzelf niet herstellen, er is geen reactie van glazuur zelf tegen cariës
 Voor er een caviteit is, is er wel remineralisatie
 Doorlatend: constante ionische uitwisseling met de mondholte, voornamelijk speeksel (ook al is
het strikt biologisch gezien een dood weefsel)
 Opname en verlies van calcium en fosfaat

DENTINE
 Volwassen: 70% uit anorganisch hydroxieapatiet, 20% organisch collageen type I en 10%
water
 Gemineraliseerd, elastisch, avasculair weefsel dat de centrale pulpakamer omsluit
 Elastisch door de organische inhoud, het is ook flexibel
 Resistentie aan de tand: Glazuur is hard, maar ook bros (kan makkelijk afbreken zoals
porselein) de dentine daar onder gaat bewegen om de choque van beten te
compenseren  choque demper effect
 Permeabel door opeengepakte tubili die de volledige dikte van de dentine doorlopen en die de
cytoplasmatische verlengingen van odontoblasten behouden
 Bij ouderdom worden de tubili smaller
 Intiem contact met de pulp (dentine-pulp complex) 
gevoelig
 Er is niet echt een grens, daarom een complex
 Constante vorming en regeneratiecapaciteit
 Cytoplasmatische eindlopers van odontoblasten
(hebben de dentine gevormd en zullen et ook behouden): als er een agressie zoals cariës
plaatsvindt zullen deze activeren en zullen ze dentine vormen om de pulpa te beschermen

PULPA
 Dentine en pulp zijn embryologisch en functioneel verwant en zullen samen beschouwd worden
(ondanks onderscheidende histologische kenmerken)
 Eenheid geïllustreerd door de klassieke functies van de pulp
 Vormend, omdat het dentine produceert dat de pulpa omringt
 Voedzaam, omdat het het avasculair dentine voedt
 Beschermend, omdat het zenuwen draagt die de dentine
gevoeligheid geven
 Herstellend, omdat het in staat is om indien nodig nieuwe dentine te
produceren




8

,ONDERSTEUNENDE W EEFSELS
Parodontale ligamenten (PDL) en het cementum verbinden de kaak met de tand
 Gespecialiseerd ondersteuningsapparaat dat bestaat uit het alveolaire bot
 Worden beschermd door tandvlees
 Cementum is een hard, gemineraliseerd en avasculair bindweefsel
 Bedekt de wortels
 Fixatie van de tand op het bot vio PDL
 Regeneratieve functie gerelateerd aan parodontale weefsels
 Parodontaal ligament
 Bindweefsel tussen de tand (cementum) en het alveolaire bot
 Werkt als schokdemper
 Zal de tand laten bewegen binnen het bot
 Sensorische functie  adaptieve rol i.v.m. tandslijtage en beweging
 Proprioceptors: zenuwen die binnen PDL verantwoordelijk zijn
waardoor we altijd beseffen dat we bv iets hard eten  bv een
onverwachte pit dan zullen we automatisch stoppen met bijten
zonder dat het afbreekt (of probeert het toch)  sturen dus snel berichten naar het brein
 Zo weten we ook wanneer tanden in contact met elkaar komen

 Haaien en de meeste submammale gewervelde dieren
Hebben geen PDL tand direct gefusioneerd in het bot  tanden meer vatbaar op afbreken
tijdens normale functie geen choque demper effect, dus wanneer de haai iets hard eet zullen er
tanden afbreken  geen probleem voor de tand want ze hebben heel veel gebitten

 Bij mensen en de meeste zoogdieren loopt een beperkte opeenvolging van tanden nog steeds,
niet om voortdurend verlies van tanden te compenseren, maar om de groei van het gezicht en de
kaken op te vangen. Haaien hebben een eindeloze voorraad tanden, met een gebit dat gedurende
het hele leven constant regenereert. Bij sommige haaien ontwikkelt zich elke twee weken een
nieuwe set tanden!

 2 dentines zijn altijd aanwezig  omdat het gebit vervangen wordt betekent niet dat het melkgebit
niet goed verzorgd moet worden anders creëer je een omgeviong waar de cariësziekte aanwezig
is
Cariës kan ook voor pijn en infecties zorgen, het kan ook de kauwfunctie verhinderen  impact op
de algemene gezondheid

 Tand is al binnen het bot aanwezig  de tand gaat beginnen erupteren wanneer de wortel begint
te vormen  de wortel gaat de tand in de mond duwen

RADIOGRAFIE VOOR CARIËSDIAGNOSE
2D structuur die eig 3D is op x-ray beeld  gemaakt met röntgenstralen die door de structuren dringt
en door de structuren verzwakt is, hangt af van de densiteit (interproximaal meer evident dan
occlusaal, door de niet regelmatige anatomie)

Radiopaak: wit op het x-ray beeld --> dense structuren, die de
rontgenstralen dus niet laten doordringen (bv glazuur)
Radioluscent: donker beeld op x-ray --> geen dense structuren, gaat de
Carië
rontgenstralen dus laten doordringen (bv pulpa en cariës)
s




9

, EMBRYOLOGIE, HISTOLO GIE EN T ANDONTWIKKEL ING (DEEL I)




 Tanden ontstaan uit ectodermale oorsprong (neurale lijst mesenchym)
 De ingroeiende bloedvaten zijn echter van mesodermale oorsprong
 Na ongeveer 37 dagen van intra-uteriene ontwikkeling, vormt zich een ononderbroken band
(hoefijzer vorm) van odontogeen epitheel rond de boven- en onderkaak (pharyngeale of orale
epitheel)
 Deze corresponderen in positie van toekomstige tandbogen van de boven- en onderkaken
 Tijdens de morfogenese worden de verschillende histologische fasen waargenomen: knop, kap
en bel
 Op een later moment van de bel-fase beginnen de cellen te differentiëren en gaan glazuur en
dentine produceren (differentiatie fase). Mineralisatie van deze harde weefsels begint ook in
deze fase
 Verschillende signaalmoleculen induceren deze histologische modificaties
 Verantwoordelijk zijn voor de inductie van elk van deze fasen op cellulair niveau (zie
histologie)
 Na de vorming van de kroon beginnen de wortels zich te ontwikkelen en duwt de richting het
tandvlees totdat deze volledig is doorgebroken
 Tandontwikkeling is afhankelijk van de interactie van orale epitheliale en onderliggende
(ecto)mesenchymale cellen
 Tandvorming kan worden beïnvloed door tekorten aan vitamine A, wat belangrijk is bij
epitheelgroei; vitamine C, wat belangrijk is bij de ontwikkeling van bindweefsel; en vitamine D,
dat essentieel is bij verkalking. Andere vitamirmineralen en hormonen beïnvloeden ook de
tandontwikkeling

ONTW IKKELING VAN DE BLIJVENDE TANDEN (ZIE OOK FILMPJE)
 Ontwikkeling van tanden:
 Melk- en blijvend gebit gevormd op dezelfde manier, maar op verschillende tijdstippen.
 Melkgebit:
 Start: 6-8 weken embryonale ontwikkeling.
 Blijvend gebit:
 Incisieven, hoektanden, premolaren: week 20 in utero – 10 maanden na geboorte
 Molaren:
 Eerste kies: week 20 in utero
 Derde kies: 5 jaar
 Vorming van blijvende incisieven, hoektanden, premolaren:
 Ontstaan door proliferatieve activiteit in tandlijst (diepste extremiteit)
 Extra tandknop vormt aan de linguale zijde van melktandkiem
 Blijft tijdelijk inactief (latent  voor erna de permanente tanden te ontwikkelen)
 Afwijkingen:
 Ontbrekende of extra tanden
 Fluorosis: te hoge conc aan fluoride in de tanden
 Tanden worden alleen angetast als de kroon nog aan het vormen is, de gevormde
kronenworden niet meer aangetast




10