Kennisbasis Nederlands
Mondelinge taalvaardigheid (11 vragen)
Mondelinge taalvaardigheid is het spreken en luisteren, het voeren van
allerlei mondelinge gespreksvormen staan centraal, luistervaardigheid,
spreekvaardigheid en gespreksvaardigheid.
Luister strategieën
Strategie Betekenis Voorbeeld Luisterdoel
Globaal De luisteraar probeert Tijdens de instructie Een bepaald
luisteren de hoofdzaken te luistert de leerling naar gevoel willen
begrijpen. Niet elk wat hij moet doen, zonder ondergaan.
detail. de voorbeelden te
onthouden.
Intensief De luisteraar probeert Een leerling luistert naar Iets te weten
luisteren alles goed te de uitleg van de willen komen.
begrijpen, ook de leerkracht over een
details en de precieze rekensom en let op elke
formulering. stap, omdat hij die straks
precies moet uitvoeren.
Kritische Luisteren om te De leerling luistert dus Een mening
luisteren oordelen of iets klopt kritisch naar de willen vormen.
of betrouwbaar is. Je boodschap en probeert te
vormt een mening ontdekken of die
tijdens het luisteren. geloofwaardig is.
Gericht De luisteraar heeft een Een leerling luistert naar Een bepaalde
luisteren specifiek luisterdoel. Je de instructie van de handeling
luistert naar specifieke leerkracht om te weten willen uitvoeren
informatie, selecterend hoe hij een werkblad of een spel
en geïnteresseerd in moet invullen. Hij luistert willen spelen.
bepaalde aspecten. aandachtig naar de
stappen en de volgorde,
omdat hij die daarna zelf
moet uitvoeren.
Spreekdoelen
Begrip Betekenis Voorbeeld
Amuseren Toehoorders vermaken, boeien en Het vertellen van een mop
ontroeren
Informeren Het overbrengen van feitelijke Iemand de weg wijzen
informatie
Instrueren Iets uitleggen of verduidelijken Vertellen hoe iets moet
Overtuigen De luisteraar overhalen of Vertellen dat iemand iets
beïnvloeden moet lezen
Spreekstrategieën is een strategie om een bewuste handeling om het
spreekdoel te bereiken.
1. Oriënteren op het spreekdoel > Wat wil je bereiken?
2. Het onderwerp en het inzetten van eigen kennis > wat ga je wel of niet
vertellen.
, 3. Soort spreektaak > hoe ga je presenteren.
4. Oriëntatie op de gesprekspartner > met wie ga je in gesprek of naar wie
luister je.
5. Reflecteren op de spreektaak > bereik je het doel? Begrijp je wat er is
gezegd.
6. Monitoren van de spreektaak > Is het nodig om iets te zeggen, moet je
luisteren of vragen stellen.
7. Evalueren van de spreektaak > wat ging goed en wat niet? Wat kun je
anders doen.
Gesprekssoorten
Soort Betekenis Voorbeeld
Monoloog Één persoon spreekt, de anderen Een spreekbeurt
luisteren
Dialoog Een gesprek tussen twee personen Gesprek tussen leerling en
leerkracht
Groepsgesprek Een gesprek tussen meer dan twee Een kringgesprek
personen
Taalfuncties
1. Sociale/commutatieve taalfunctie is de omgang met elkaar, interactie
en taal als communicatiemiddel.
Sociale/commutatieve Betekenis
taalfunctie
Zelfhandhaving Zichzelf verdedigen/beschermen
Zelfsturing Geef aan wat je gaat doen, eigen handelen met
woorden plannen.
Sturing van anderen Eigen handelen sturen, maar ook het gedrag van
anderen beïnvloeden
Structurering van het gesprek Taal gebruiken om het gespreksverloop te
beïnvloeden.
2. Cognitieve taalfunctie is taal als hulpmiddel om je gedachten te
ordenen en greep te krijgen op de werkelijkheid.
Cognitieve taalfunctie Betekenis
Rapporteren Verslag doen van iets wat iemand in de werkelijkheid
voorkomt. (benoemen, etiketteren, beschrijven en
vergelijken)
Redeneren Beschrijving waarin extra denkstappen wordt
verwoord.
(chronologisch ordenen, concluderen, middel-
doelrelatie, oplossen van een probleem, oorzaak en
gevolg relatie)
Projecteren Je inleven in de ander
3. Expressieve taalfunctie is taal gebruiken om te experimenteren,
gevoelens te uiten en om iets te zeggen dat anderen nog net gezegd
hebben > taal als expressiemiddel.
Verschillende niveaus van taalwerving:
Taalcompon Omschrijving Voorbeeld
ent
Fonologisch Taalvorm Uitspraak Vormen van Een kind leert dat “tak”
niveau van spraakklanken en “dak” iets anders
, woorden betekenen omdat de
eerste klank verschilt.
Morfologisch Taalvorm Opbouw Vorming van Een kind ontdekt dat
niveau van woorden het achtervoegsel -je
woorden iets kleiner maakt (huis
→ huisje), of dat -en
een meervoud
aanduidt (stoel →
stoelen).
Syntactisch Taalvorm Volgorde Regels van het Een jong kind zegt
niveau van combineren eerst “ik eten koekje”,
woorden van woorden later correct “ik eet
een koekje”.
Het kind leert de
zinsstructuur en
woordvolgorde
toepassen.
Semantisch Taalinhoud Betekenis Dit niveau gaat Een kind leert dat
niveau van over betekenis “stoel”, “bank” en
woorden van woorden, “kruk” allemaal onder
zinnen en de categorie
teksten. “meubels” vallen.
Ook figuurlijk
taalgebruik (“het
regent pijpenstelen”)
hoort hierbij.
Pragmatisch Taalgebruik Gebruik Regels voor Een kind zegt tegen de
niveau van gebruik van juf: “Mag ik alsjeblieft
woorden taal eigen naar de wc?”
maken. Maar tegen een vriend:
“Ik moet plassen.”
Het kind past zijn taal
aan de situatie en
gesprekspartner aan.
Orthografisch Spelling Spelling van Een leerling leert dat je
niveau van woorden huis met een s schrijft,
woorden niet met een z, ook al
hoor je soms “huiz”.
Hij begrijpt dat
schrijfregels niet altijd
exact overeenkomen
met de uitspraak.
Theorieën over taalverwerving:
1. Creatieve constructie theorie: Het kind heeft een aangeboren
taalvermogen waarmee ze op een creatieve manier zinnen kunnen
opbouwen.
Bijvoorbeeld > Een kind zegt: “Ik loopte naar school.”
Het heeft de regel verleden tijd = stam + te toegepast, ook al is dat hier
Mondelinge taalvaardigheid (11 vragen)
Mondelinge taalvaardigheid is het spreken en luisteren, het voeren van
allerlei mondelinge gespreksvormen staan centraal, luistervaardigheid,
spreekvaardigheid en gespreksvaardigheid.
Luister strategieën
Strategie Betekenis Voorbeeld Luisterdoel
Globaal De luisteraar probeert Tijdens de instructie Een bepaald
luisteren de hoofdzaken te luistert de leerling naar gevoel willen
begrijpen. Niet elk wat hij moet doen, zonder ondergaan.
detail. de voorbeelden te
onthouden.
Intensief De luisteraar probeert Een leerling luistert naar Iets te weten
luisteren alles goed te de uitleg van de willen komen.
begrijpen, ook de leerkracht over een
details en de precieze rekensom en let op elke
formulering. stap, omdat hij die straks
precies moet uitvoeren.
Kritische Luisteren om te De leerling luistert dus Een mening
luisteren oordelen of iets klopt kritisch naar de willen vormen.
of betrouwbaar is. Je boodschap en probeert te
vormt een mening ontdekken of die
tijdens het luisteren. geloofwaardig is.
Gericht De luisteraar heeft een Een leerling luistert naar Een bepaalde
luisteren specifiek luisterdoel. Je de instructie van de handeling
luistert naar specifieke leerkracht om te weten willen uitvoeren
informatie, selecterend hoe hij een werkblad of een spel
en geïnteresseerd in moet invullen. Hij luistert willen spelen.
bepaalde aspecten. aandachtig naar de
stappen en de volgorde,
omdat hij die daarna zelf
moet uitvoeren.
Spreekdoelen
Begrip Betekenis Voorbeeld
Amuseren Toehoorders vermaken, boeien en Het vertellen van een mop
ontroeren
Informeren Het overbrengen van feitelijke Iemand de weg wijzen
informatie
Instrueren Iets uitleggen of verduidelijken Vertellen hoe iets moet
Overtuigen De luisteraar overhalen of Vertellen dat iemand iets
beïnvloeden moet lezen
Spreekstrategieën is een strategie om een bewuste handeling om het
spreekdoel te bereiken.
1. Oriënteren op het spreekdoel > Wat wil je bereiken?
2. Het onderwerp en het inzetten van eigen kennis > wat ga je wel of niet
vertellen.
, 3. Soort spreektaak > hoe ga je presenteren.
4. Oriëntatie op de gesprekspartner > met wie ga je in gesprek of naar wie
luister je.
5. Reflecteren op de spreektaak > bereik je het doel? Begrijp je wat er is
gezegd.
6. Monitoren van de spreektaak > Is het nodig om iets te zeggen, moet je
luisteren of vragen stellen.
7. Evalueren van de spreektaak > wat ging goed en wat niet? Wat kun je
anders doen.
Gesprekssoorten
Soort Betekenis Voorbeeld
Monoloog Één persoon spreekt, de anderen Een spreekbeurt
luisteren
Dialoog Een gesprek tussen twee personen Gesprek tussen leerling en
leerkracht
Groepsgesprek Een gesprek tussen meer dan twee Een kringgesprek
personen
Taalfuncties
1. Sociale/commutatieve taalfunctie is de omgang met elkaar, interactie
en taal als communicatiemiddel.
Sociale/commutatieve Betekenis
taalfunctie
Zelfhandhaving Zichzelf verdedigen/beschermen
Zelfsturing Geef aan wat je gaat doen, eigen handelen met
woorden plannen.
Sturing van anderen Eigen handelen sturen, maar ook het gedrag van
anderen beïnvloeden
Structurering van het gesprek Taal gebruiken om het gespreksverloop te
beïnvloeden.
2. Cognitieve taalfunctie is taal als hulpmiddel om je gedachten te
ordenen en greep te krijgen op de werkelijkheid.
Cognitieve taalfunctie Betekenis
Rapporteren Verslag doen van iets wat iemand in de werkelijkheid
voorkomt. (benoemen, etiketteren, beschrijven en
vergelijken)
Redeneren Beschrijving waarin extra denkstappen wordt
verwoord.
(chronologisch ordenen, concluderen, middel-
doelrelatie, oplossen van een probleem, oorzaak en
gevolg relatie)
Projecteren Je inleven in de ander
3. Expressieve taalfunctie is taal gebruiken om te experimenteren,
gevoelens te uiten en om iets te zeggen dat anderen nog net gezegd
hebben > taal als expressiemiddel.
Verschillende niveaus van taalwerving:
Taalcompon Omschrijving Voorbeeld
ent
Fonologisch Taalvorm Uitspraak Vormen van Een kind leert dat “tak”
niveau van spraakklanken en “dak” iets anders
, woorden betekenen omdat de
eerste klank verschilt.
Morfologisch Taalvorm Opbouw Vorming van Een kind ontdekt dat
niveau van woorden het achtervoegsel -je
woorden iets kleiner maakt (huis
→ huisje), of dat -en
een meervoud
aanduidt (stoel →
stoelen).
Syntactisch Taalvorm Volgorde Regels van het Een jong kind zegt
niveau van combineren eerst “ik eten koekje”,
woorden van woorden later correct “ik eet
een koekje”.
Het kind leert de
zinsstructuur en
woordvolgorde
toepassen.
Semantisch Taalinhoud Betekenis Dit niveau gaat Een kind leert dat
niveau van over betekenis “stoel”, “bank” en
woorden van woorden, “kruk” allemaal onder
zinnen en de categorie
teksten. “meubels” vallen.
Ook figuurlijk
taalgebruik (“het
regent pijpenstelen”)
hoort hierbij.
Pragmatisch Taalgebruik Gebruik Regels voor Een kind zegt tegen de
niveau van gebruik van juf: “Mag ik alsjeblieft
woorden taal eigen naar de wc?”
maken. Maar tegen een vriend:
“Ik moet plassen.”
Het kind past zijn taal
aan de situatie en
gesprekspartner aan.
Orthografisch Spelling Spelling van Een leerling leert dat je
niveau van woorden huis met een s schrijft,
woorden niet met een z, ook al
hoor je soms “huiz”.
Hij begrijpt dat
schrijfregels niet altijd
exact overeenkomen
met de uitspraak.
Theorieën over taalverwerving:
1. Creatieve constructie theorie: Het kind heeft een aangeboren
taalvermogen waarmee ze op een creatieve manier zinnen kunnen
opbouwen.
Bijvoorbeeld > Een kind zegt: “Ik loopte naar school.”
Het heeft de regel verleden tijd = stam + te toegepast, ook al is dat hier
