INHOUD
Hoorcollege 1 ............................................................................................................................................................. 2
1. Waarom neuropedagogiek? ............................................................................................................................... 2
2. Belang opleiding en vorming .............................................................................................................................. 3
Hoorcollege 2 ............................................................................................................................................................. 6
Deel 1: Methoden van onderzoek in de (cognitieve) neurowetenschappen ......................................................... 6
Deel 1: cognitieve neurowetenschappen ................................................................................................................ 19
inleiding ................................................................................................................................................................ 19
de hersenen ......................................................................................................................................................... 20
Subcortex ......................................................................................................................................................... 20
ceberale cortex................................................................................................................................................. 21
Witte stobanen. ............................................................................................................................................... 25
de ontwikkeling van de hersenen ........................................................................................................................ 26
ontwikkelingsneurobiologie ............................................................................................................................. 26
deel 2: thema’s uit de neuropedagogiek: het lezend brein ..................................................................................... 31
het lezende brein ................................................................................................................................................. 31
lezen ................................................................................................................................................................. 31
Hoe leren kinderen lezen? ............................................................................................................................... 32
Dyslexie ............................................................................................................................................................ 39
het rekende brein ................................................................................................................................................. 49
rekenen ............................................................................................................................................................ 49
representatie van hoeveelheden – number sense .......................................................................................... 50
dyscalculie ........................................................................................................................................................ 62
het lerende brein: executieve functies ................................................................................................................ 63
inleiding ............................................................................................................................................................ 63
prefrontale cortex ............................................................................................................................................ 64
executieve functies .......................................................................................................................................... 65
problemen met executieve functies ................................................................................................................ 75
interventies gericht op executieve functies ..................................................................................................... 79
1
Charlotte T.
,NEUROPEDAGOGIEK
HOORCOLLEGE 1
Inleidende vragen:
o We denken dat we maar 10% van de hersenen gebruiken maar dat is niet waar.
o Het regelmatig oefenen van bepaalde cognitieve vaardigheden verandert de structuur van de hersenen,
de hersenen zijn plastisch want de witte en de grijze stof kunnen veranderen door training.
o Verschillen in de dominante hersenhelft (links vs. rechts) kunnen prestaties in het leren verklaren is niet
waar.
o Leerproblemen die het gevolg zijn van een verstoorde hersenontwikkeling kunnen niet geremedieerd
worden in het onderwijs is niet waar. De structuur van de hersenen kan veranderen, ook bij kinderen met
leerproblemen.
o De hersenen zijn niet volledig ontwikkeld zodra leerlingen naar de middelbare school gaan, dit is pas rond
een leeftijd van 25 jaar.
1. WAAROM NEUROPEDAGOGIEK?
Neuropedagogiek is niet nieuw. Er waren al voorlopers die spraken over de hersenen op één of andere manier.
Maar het vak neuropedagogiek is wel nieuw. Vroeger kon er enkel bestudeerd worden wanneer mensen dood
waren of er iets mis was.
o Minimal Brain Dysfunction = concentratiestoornissen/ADHD
o Congental word-blindness = dyslexie
DOORBRAAK door niet-Invasieve methoden
→ nu ook bij gezonde mensen kijken welke gebieden actief zijn bij bepaalde activiteiten
Magnetic Resonance Imaging
Veel media aandacht voor onderzoeken omtrent de hersenen.
In het pedagogisch debat wordt veel gebruikt van argumenten. Wij moeten er de waarde van inschatten. Bv.
tieners later naar school laten gaan omwille van een ander bioritme. Je gaat dan onderzoeken vergelijken om een
conclusie te nemen.
2
Charlotte T.
,Publieke en maatschappelijke interesse in het brein
Interesse voor de werking van de hersenen en de link met de onderwijspraktijken.
o Veel interesse in de werking
o Minder interesse op de invloed op de onderwijspraktijken vanuit leerkrachten, CLB wel omdat ze hier
meer te maken krijgen met problemen (atypische ontwikkeling) waar we naar neurobiologische oorzaken
gaat zoeken.
Misbruik en overinterpretaties
Mythes zijn misinterpretaties die wel deel uitmaken van de neurowetenschappen maar ze gebruiken niet de
volledige context ervan
2. BELANG OPLEIDING EN VORMING
Royal society report: belang van neurowetenschappen voor het onderwijs en levenslang leven
• Optimisme
o Neurowetenschappen = goude graal
o Evidence-based werken
o Neurowetenschappen heeft harde evidentie
o Bv. artikel Peter Adriaenssens: kunnen we conclusies trekken op basis van een scan en is het
wenselijk dat we een kind in de scanner leggen en zeggen ‘jouw ontwikkeling is vertraagd’, in de
neurowetenschappen ga je kijken naar groepen van kinderen
o Vaak verwezen naar ontwikkeling van geneeskunde, vroeger gebaseerd op trial and error, is heel
erg gaan veranderen sinds de harde wetenschappen zoals chemie en fysica zijn gaan
ontwikkelen, de neurowetenschappen gaan exact dat geven
o Als we uitgaan van een biologisch standpunt zou het zo gezegd willen zeggen dat we de juiste
gebieden in de hersenen kunnen laten ontwikkelen a.d.h.v. pillen. Er is zeker iets van aan maar
je moet er heel voorzichtig mee zijn.
• Scepticisme
o Directe toepassing van neuro-wetenschappelijke resultaten is niet mogelijk
Argumenten:
1) Houden geen rekening met complexiteit van opvoeding & vorming
Bij neurowetenschappen ga je daar wel rekening mee houden
2) Pedagogische wetenschappen → ‘wat moet zijn’
3) Ecologische validiteit verzamelde gegevens
4) Gevaar voor misvattingen
5) Toepassing enkel via tussenstap (cognitieve)
• Gematigde positie
Neurowetenschappen = belangrijk we kunnen het gebruiken maar gaan de pedagogiek niet overnemen.
We gaan raakvlakken zoeken in welke domeinen we elkaar kunnen versterken. Kruispunt van drie
dimensies.
Neurowetenschappen: we kijken hierbij enkel bij de cognitieve neurowetenschappen.
3
Charlotte T.
, Model:
o Omgeving speelt in op de drie niveaus
o MBI: mind, brain and education
o Drie niveaus zijn gelijkwaardig
Neuropedagogiek
= bruggen bouwen tussen de pedagogiek en de neurowetenschappen
Mogelijkheden Beperkingen
o Biologische factoren bepalen mede hoe we o Gevaar voor reductionisme
leren, niet alleen nature en niet alleen → door alles toe te wijzen aan de biologie,
nurture gaan we het kind herleiden tot zijn hersenen,
tot zijn biologie. Maar een mens is meer dan
o Hersenen zijn plastisch dus wat we leren en pure biologie. Het gevaar, dat we dit uit het
doen heeft effect op het zicht en de werking oog verliezen is er en moeten we vermijden
ervan
o Plasticiteit is niet altijd even sterk, bepaalde o Gevaar voor determinisme
periodes gaat het makkelijker dan andere → ‘als het toch vastligt in de hersenen
periodes, ‘gevoelige periodes’ bv. nieuwe kunnen we er niks aan doen’, hier moeten
taal aanleren op 5 jaar of op 70 jaar, is altijd we mee rekening houden. Als het allemaal
mogelijk maar verloopt moeizamer vastligt in de biologie, zijn we dan nog
verantwoordelijk voor ons eigen gedrag?
o Levenslang leren
o Misbruik van neurowetenschappelijke
kennis
o Plasticiteit is zeer groot maar niet
ongelimiteerd, bv. wanneer er een bepaald o Belang van dialoog en gemeenschappelijke
letsel optreed bij een bepaalde functie is het taal neurowetenschappen en pedagogiek
niet zeker dat we dit nog kunnen maar het is niet zo eenvoudig
veranderen.
↓
4
Charlotte T.
Hoorcollege 1 ............................................................................................................................................................. 2
1. Waarom neuropedagogiek? ............................................................................................................................... 2
2. Belang opleiding en vorming .............................................................................................................................. 3
Hoorcollege 2 ............................................................................................................................................................. 6
Deel 1: Methoden van onderzoek in de (cognitieve) neurowetenschappen ......................................................... 6
Deel 1: cognitieve neurowetenschappen ................................................................................................................ 19
inleiding ................................................................................................................................................................ 19
de hersenen ......................................................................................................................................................... 20
Subcortex ......................................................................................................................................................... 20
ceberale cortex................................................................................................................................................. 21
Witte stobanen. ............................................................................................................................................... 25
de ontwikkeling van de hersenen ........................................................................................................................ 26
ontwikkelingsneurobiologie ............................................................................................................................. 26
deel 2: thema’s uit de neuropedagogiek: het lezend brein ..................................................................................... 31
het lezende brein ................................................................................................................................................. 31
lezen ................................................................................................................................................................. 31
Hoe leren kinderen lezen? ............................................................................................................................... 32
Dyslexie ............................................................................................................................................................ 39
het rekende brein ................................................................................................................................................. 49
rekenen ............................................................................................................................................................ 49
representatie van hoeveelheden – number sense .......................................................................................... 50
dyscalculie ........................................................................................................................................................ 62
het lerende brein: executieve functies ................................................................................................................ 63
inleiding ............................................................................................................................................................ 63
prefrontale cortex ............................................................................................................................................ 64
executieve functies .......................................................................................................................................... 65
problemen met executieve functies ................................................................................................................ 75
interventies gericht op executieve functies ..................................................................................................... 79
1
Charlotte T.
,NEUROPEDAGOGIEK
HOORCOLLEGE 1
Inleidende vragen:
o We denken dat we maar 10% van de hersenen gebruiken maar dat is niet waar.
o Het regelmatig oefenen van bepaalde cognitieve vaardigheden verandert de structuur van de hersenen,
de hersenen zijn plastisch want de witte en de grijze stof kunnen veranderen door training.
o Verschillen in de dominante hersenhelft (links vs. rechts) kunnen prestaties in het leren verklaren is niet
waar.
o Leerproblemen die het gevolg zijn van een verstoorde hersenontwikkeling kunnen niet geremedieerd
worden in het onderwijs is niet waar. De structuur van de hersenen kan veranderen, ook bij kinderen met
leerproblemen.
o De hersenen zijn niet volledig ontwikkeld zodra leerlingen naar de middelbare school gaan, dit is pas rond
een leeftijd van 25 jaar.
1. WAAROM NEUROPEDAGOGIEK?
Neuropedagogiek is niet nieuw. Er waren al voorlopers die spraken over de hersenen op één of andere manier.
Maar het vak neuropedagogiek is wel nieuw. Vroeger kon er enkel bestudeerd worden wanneer mensen dood
waren of er iets mis was.
o Minimal Brain Dysfunction = concentratiestoornissen/ADHD
o Congental word-blindness = dyslexie
DOORBRAAK door niet-Invasieve methoden
→ nu ook bij gezonde mensen kijken welke gebieden actief zijn bij bepaalde activiteiten
Magnetic Resonance Imaging
Veel media aandacht voor onderzoeken omtrent de hersenen.
In het pedagogisch debat wordt veel gebruikt van argumenten. Wij moeten er de waarde van inschatten. Bv.
tieners later naar school laten gaan omwille van een ander bioritme. Je gaat dan onderzoeken vergelijken om een
conclusie te nemen.
2
Charlotte T.
,Publieke en maatschappelijke interesse in het brein
Interesse voor de werking van de hersenen en de link met de onderwijspraktijken.
o Veel interesse in de werking
o Minder interesse op de invloed op de onderwijspraktijken vanuit leerkrachten, CLB wel omdat ze hier
meer te maken krijgen met problemen (atypische ontwikkeling) waar we naar neurobiologische oorzaken
gaat zoeken.
Misbruik en overinterpretaties
Mythes zijn misinterpretaties die wel deel uitmaken van de neurowetenschappen maar ze gebruiken niet de
volledige context ervan
2. BELANG OPLEIDING EN VORMING
Royal society report: belang van neurowetenschappen voor het onderwijs en levenslang leven
• Optimisme
o Neurowetenschappen = goude graal
o Evidence-based werken
o Neurowetenschappen heeft harde evidentie
o Bv. artikel Peter Adriaenssens: kunnen we conclusies trekken op basis van een scan en is het
wenselijk dat we een kind in de scanner leggen en zeggen ‘jouw ontwikkeling is vertraagd’, in de
neurowetenschappen ga je kijken naar groepen van kinderen
o Vaak verwezen naar ontwikkeling van geneeskunde, vroeger gebaseerd op trial and error, is heel
erg gaan veranderen sinds de harde wetenschappen zoals chemie en fysica zijn gaan
ontwikkelen, de neurowetenschappen gaan exact dat geven
o Als we uitgaan van een biologisch standpunt zou het zo gezegd willen zeggen dat we de juiste
gebieden in de hersenen kunnen laten ontwikkelen a.d.h.v. pillen. Er is zeker iets van aan maar
je moet er heel voorzichtig mee zijn.
• Scepticisme
o Directe toepassing van neuro-wetenschappelijke resultaten is niet mogelijk
Argumenten:
1) Houden geen rekening met complexiteit van opvoeding & vorming
Bij neurowetenschappen ga je daar wel rekening mee houden
2) Pedagogische wetenschappen → ‘wat moet zijn’
3) Ecologische validiteit verzamelde gegevens
4) Gevaar voor misvattingen
5) Toepassing enkel via tussenstap (cognitieve)
• Gematigde positie
Neurowetenschappen = belangrijk we kunnen het gebruiken maar gaan de pedagogiek niet overnemen.
We gaan raakvlakken zoeken in welke domeinen we elkaar kunnen versterken. Kruispunt van drie
dimensies.
Neurowetenschappen: we kijken hierbij enkel bij de cognitieve neurowetenschappen.
3
Charlotte T.
, Model:
o Omgeving speelt in op de drie niveaus
o MBI: mind, brain and education
o Drie niveaus zijn gelijkwaardig
Neuropedagogiek
= bruggen bouwen tussen de pedagogiek en de neurowetenschappen
Mogelijkheden Beperkingen
o Biologische factoren bepalen mede hoe we o Gevaar voor reductionisme
leren, niet alleen nature en niet alleen → door alles toe te wijzen aan de biologie,
nurture gaan we het kind herleiden tot zijn hersenen,
tot zijn biologie. Maar een mens is meer dan
o Hersenen zijn plastisch dus wat we leren en pure biologie. Het gevaar, dat we dit uit het
doen heeft effect op het zicht en de werking oog verliezen is er en moeten we vermijden
ervan
o Plasticiteit is niet altijd even sterk, bepaalde o Gevaar voor determinisme
periodes gaat het makkelijker dan andere → ‘als het toch vastligt in de hersenen
periodes, ‘gevoelige periodes’ bv. nieuwe kunnen we er niks aan doen’, hier moeten
taal aanleren op 5 jaar of op 70 jaar, is altijd we mee rekening houden. Als het allemaal
mogelijk maar verloopt moeizamer vastligt in de biologie, zijn we dan nog
verantwoordelijk voor ons eigen gedrag?
o Levenslang leren
o Misbruik van neurowetenschappelijke
kennis
o Plasticiteit is zeer groot maar niet
ongelimiteerd, bv. wanneer er een bepaald o Belang van dialoog en gemeenschappelijke
letsel optreed bij een bepaalde functie is het taal neurowetenschappen en pedagogiek
niet zeker dat we dit nog kunnen maar het is niet zo eenvoudig
veranderen.
↓
4
Charlotte T.
