ARTIKELEN IDENTITEIT EN DE DIVERSE
MENS (2025)
INHOUDSOPGAVE
Hammack (2015) – Theoretical Foundations of Identity ................................................................... 5
Identiteit, gelijkheid en verschil ......................................................................................................... 5
Historische en filosofische basis van identiteit................................................................................ 5
James & Mead .................................................................................................................................. 5
Theorieën volgend uit de stroming van Mead...................................................................................... 6
Goffman: stigma en identiteitsmanagement ................................................................................... 6
McCall & Simmons: Role-identity theory ......................................................................................... 6
Stryker: identiteit en structureel symbolisch interactionisme .......................................................... 7
Tajfel & Turner: Social identity theory .............................................................................................. 7
Theorieën volgend uit de stroming van James .................................................................................... 8
Erikson: identiteitscrisis................................................................................................................. 8
Marcia: identity status theory ......................................................................................................... 8
Theorieën over raciale en etnische identiteitsontwikkeling .............................................................. 9
Narratieve identiteitsontwikkeling ....................................................................................................10
Pluralisme, identiteitspolitiek en postmoderne uitdaging...................................................................12
Toekomst en de identiteit van identiteit ............................................................................................12
Crocetti et al. (2023) – Identities: A developmental social-psychological perspective ..................... 14
Van Erikson’s psychosociale theorie naar procesgeoriënteerde identiteitsmodellen...........................14
Het driefactor identiteitsmodel .................................................................................................... 14
Identiteitsprocessen en sociaal-cognitieve identiteitsstrategieën .................................................. 15
De zelfregulerende functie van identiteit ....................................................................................... 16
De dynamiek van identiteit en self-concept clarity ........................................................................ 16
Identiteitsontwikkeling in sociale contexten......................................................................................17
De gezinscontext: ouders als ‘modelling agents’ ........................................................................... 17
De gezinscontext: de impact van de kwaliteit van relaties in de familie ........................................... 18
Vriendschappen .......................................................................................................................... 18
Ervaren van commitment in de maatschappij in zijn geheel ........................................................... 19
Het samenspel tussen persoonlijke en sociale identiteit ...................................................................20
Samenspel tussen persoonlijke en sociale identificatieprocessen ................................................. 20
Sociale identificaties met proximale en distale groepen ................................................................ 20
Individuele cognities en symbolische processen ........................................................................... 21
1
, Conclusies .....................................................................................................................................22
McAdams (2019) – The Emergence of Personality .......................................................................... 24
Moeizame ontwikkeling als vakgebied: een korte (en bewogen) geschiedenis .....................................24
Vroege belofte ............................................................................................................................. 24
Problemen .................................................................................................................................. 24
(Her)opleving .............................................................................................................................. 25
Ondertussen… ............................................................................................................................ 26
Persoonlijkheidsontwikkeling: een reis door ideeën en theorieën .......................................................26
Social actor ................................................................................................................................. 27
Motivated agent .......................................................................................................................... 28
Autobiographical author .............................................................................................................. 29
Drie lijnen van persoonlijkheidsontwikkeling in één leven ..................................................................29
Conclusie .......................................................................................................................................30
Shiner et al. (2021) – The development of narrative identity and the emergence of personality
disorders in adolescence ............................................................................................................. 31
Narratieve identiteit: recente bevindingen en klinische implicaties voor PS in adolescentie .................31
De relevantie van narratieve identiteit bij de ontwikkeling van PS ................................................... 31
Adolescentie: begin van ontwikkeling van narratieve identiteit en hoog-risicoperiode voor het
opkomen van PS.......................................................................................................................... 31
Narratieve identiteit, welzijn, psychische problemen en tegenslag ................................................. 32
Voorlopig bewijs voor verbanden tussen narratieve identiteit en PS....................................................32
Verkuyten et al. (2019) – To Be Both (and More): Immigration and Identity Multiplicity ..................... 34
Het begrijpen van identiteit binnen de context van migratie................................................................34
Immigranten en meervoudige sociale identiteiten .............................................................................34
Bestuderen van meervoudige identiteiten .........................................................................................35
Hoe worden meervoudige identiteiten cognitief gerepresenteerd? ................................................. 35
Hoe sterk zijn meervoudige identiteiten? ...................................................................................... 36
Zijn dubbele identiteiten met elkaar verenigbaar? ......................................................................... 36
Hoe verschillen de betekenissen van meervoudige identiteiten?.................................................... 37
Groepsdynamiek bij meervoudige identiteiten ..................................................................................38
De ontvangende samenleving ...................................................................................................... 38
De etnische immigrantengemeenschap ....................................................................................... 38
Implicaties van meervoudige identiteiten .........................................................................................39
Psychologische adaptatie ............................................................................................................ 39
Sociaal-culturele adaptatie.......................................................................................................... 40
Collectieve actie ......................................................................................................................... 40
Chiao et al. (2016) – Cultural Neuroscience: Bridging Cultural and Biological Sciences ................... 42
Het cultureel-neurowetenschappelijk raamwerk ..............................................................................42
Theorie binnen de culturele neurowetenschap .................................................................................42
Methoden binnen de culturele neurowetenschap .............................................................................43
2
, Culturele neurowetenschap van het sociale brein.............................................................................45
Kennis over jezelf en anderen ....................................................................................................... 45
Theory of mind ............................................................................................................................ 45
Emotie ........................................................................................................................................ 46
Imitatie ....................................................................................................................................... 46
Empathie .................................................................................................................................... 46
Toekomstige richtingen binnen de culturele neurowetenschap..........................................................47
Culturele neuroimaging ............................................................................................................... 47
Culturele neuropsychologie ......................................................................................................... 47
Culturele psychofysiologie........................................................................................................... 48
Culturele genetica ....................................................................................................................... 48
Culturele epigenetica .................................................................................................................. 48
Computationeel-culturele neurowetenschappen ......................................................................... 48
Ethische problemen in culturele neurowetenschappen .....................................................................49
Implicaties van culturele neurowetenschappen ................................................................................49
Kedia et al. (2017) – From the Brain to the Field: The Applications of Social Neuroscience to
Economics, Health and Law ......................................................................................................... 50
Introductie ......................................................................................................................................50
Economie .......................................................................................................................................51
Gezondheid ....................................................................................................................................52
Recht .............................................................................................................................................54
Conclusies .....................................................................................................................................55
Miller (2016) – Gender Development, Theories of ........................................................................... 57
Biologisch .......................................................................................................................................57
Sociaal ...........................................................................................................................................58
Cognitief .........................................................................................................................................59
Hoffman & Umaña-Taylor (2023) – The promise of leveraging social identities in interventions to
enhance the well-being and lives of adolescents .......................................................................... 60
Theoretische achtergrond: het benutten van sociale identiteiten als ontwikkelingskracht ...................60
Casusillustraties van interventies die sociale identiteiten benutten....................................................61
Het Identity project ...................................................................................................................... 61
Het PRIDE project ........................................................................................................................ 62
Toekomstige richtingen voor onderzoek en toepassing van sociale identiteit interventies ....................62
Littman et al. (2023) – Reducing Prejudice through Intergroup Contact Interventions ...................... 64
Theoretische achtergrond................................................................................................................64
Hoe verbetert intergroepcontact de intergroeprelaties? ................................................................ 64
Meta-analytisch bewijs voor de contacthypothese ............................................................................65
Recente veldonderzoeken ...............................................................................................................66
3
,Drempels voor een succesvolle intergroep contactinterventie ...........................................................67
Openstaande vragen .......................................................................................................................67
Tips voor toepassing ........................................................................................................................68
4
,HAMMACK (2015) – THEORETICAL FOUNDATIONS OF IDENTITY
IDENTITEIT, GELIJKHEID EN VERSCHIL
Identiteit heeft betrekking op overeenkomsten en verschillen, zowel op het niveau van sociale
categorisering, groepslidmaatschap en relaties tussen groepen, als op het niveau van individueel
bewustzijn of subjectiviteit. Identiteit helpt ons denken over overeenkomsten en verschillen in onze tijd,
maakt de wereld van verschillen begrijpelijk en we kunnen ermee rechten toekennen door middel van
erkenning. Daarnaast is identiteit het middel waarmee we nadenken over conflict en continuïteit binnen
het individu, in een tijd van snelle maatschappelijke veranderingen en verschuivende opvattingen over het
zelf in verschillende culturen.
Volgens Hammack gaat identiteit expliciet over wat mensen met elkaar gemeen hebben en waarin ze
verschillen, en over hoe dat de verbinding vormt tussen iemands innerlijke beleving en de buitenwereld
van taal en sociale categorisering. Het zelf heeft daarentegen vooral betrekking op de innerlijke wereld en
de manier waarop iemand die ervaart of waarneemt (bewustzijn). Identiteit geeft een gevoel van innerlijke
samenhang en continuïteit aan een persoon binnen een bepaalde sociale context. Tegelijkertijd helpt
identiteit om de samenleving op te delen in groepen en categorieën die betekenisvol zijn. Identiteit speelt
dus een rol in zowel de individuele psychologie als dat van de sociale organisatie/samenleving.
HISTORISCHE EN FILOSOFISCHE BASIS VAN IDENTITEIT
Identiteit kent zijn begin in de filosofie. De eerste ideeën over identiteit komen waarschijnlijk van René
Descartes met zijn uitspraak “Ik denk, dus ik ben”. Hiermee benadrukte hij hoe belangrijk zelfbewuste
cognitie is in het menselijke bestaan. John Locke zag identiteit en verschil als begrippen die te maken
hebben met hoe we dingen waarnemen; gelijke eigenschappen van objecten of personen zorgen ervoor
dat het bewustzijn een zekere mate van samenhang ervaart, en ze zo een gevoel van eenheid geven aan
zintuigelijke ervaringen. In de 18e eeuw gingen filosofen als David Hume en Immanuel Kant hier tegenin.
Zij stelden dat het gevoel van identiteit niet in de eigenschappen van personen of objecten ligt, maar
wordt gevormd door onze geheugenprocessen. Met andere woorden: identiteit ontstaat uit hoe we in ons
geheugen gelijkheid en stabiliteit waarnemen. Kant voegde daaraan toe dat we het zelf alleen kunnen
begrijpen in relatie tot de wereld om ons heen.
In de overgang van filosofie naar psychologie wees Wilhelm Dilthey op het belang van betekenis in zijn
hermeneutische benadering. Dit hield in dat mensen volgens hem betekenis geven aan ervaringen door
verband en eenheid te zien in wat er gebeurt en dat we taal gebruiken om een samenhangend verhaal te
vormen over onszelf binnen de sociale wereld. Vroege filosofische perspectieven benadrukten het belang
van geheugen, betekenis, relaties en de waarneming van gelijkheid of verschil binnen het concept van
identiteit.
JAMES & MEAD
William James (psychologisch) definieerde persoonlijke identiteit als een “bewustzijn van persoonlijke
gelijkheid.” Hij probeerde cognitie, emotie en fysiologische respons te integreren in zijn visie op identiteit.
George Herbert Mead (sociologisch) had één van de eerste systematische uitwerkingen van het zelf als
iets dat sociaal geconstrueerd is, dus tot stand komt door sociale handelingen. Volgens hem ontstaat het
5
,zelf niet bij de geboorte, maar ontwikkelt het zich door sociale ervaring en activiteit, wat hij de
conversation of gestures noemt. Dit legde de basis voor een theoretisch perspectief dat bekend werd als
symbolic interactionism. We kunnen ideeën en concepten alleen begrijpen door middel van symbolen
zoals gebaren, woorden en beelden waarmee we betekenis geven aan wat we ervaren.
James en Mead maakten beiden onderscheid tussen twee kanten van het zelf: het I en het me. Bij James is
het me het deel van onszelf dat we kunnen waarnemen en dat anderen zien, het sociale en zichtbare zelf.
Het I is het innerlijke, denkende bewustzijn dat dat zelf ervaart en betekenis geeft. Mead gaat een stap
verder en benadrukt dat het zelf ontstaat door sociale interactie. Het me is volgens hem gevormd door de
verwachtingen en houdingen van de gemeenschap die iemand overneemt (generalized other) en het I is
de persoonlijke reactie op die sociale houdingen. Het I heeft individuele handelingsvrijheid binnen die
gemeenschap en kan de bestaande sociale systemen uitdagen of bevestigen. Met het vertalen van
filosofische ideeën naar de sociale wetenschappen bleven James en Mead beiden het belang
benadrukken van interne psychologische processen die streven naar eenheid en samenhang. Hun
theorieën verschilden echter in de mate waarin zij de nadruk legden op de privéwereld van innerlijke
gedachten (James) of de sociale wereld van symbolische betekenissen (Mead).
Met andere woorden: de lijn van Mead focuste zich op de buitenwereld van het individu en hoe identiteit
wordt gevormd in sociale relaties, rollen en categorieën, en vormt de basis voor sociale en structurele
theorieën. De lijn van James focuste zich op de binnenwereld van het individu en hoe het individu
continuïteit en betekenis ervaart in relatie tot de buitenwereld en vormt de basis voor psychologische en
ontwikkelingsgerichte theorieën.
THEORIEËN VOLGEND UIT DE STROMING VAN MEAD
GOFFMAN: STIGMA EN IDENTITEITSMANAGEMENT
Het idee van Mead dat het zelf zich ontwikkelt binnen sociale interacties is inspiratie geweest voor
meerdere theoretische perspectieven. Volgens Goffman is identiteit iets dat we als een soort toneelspel
uitvoeren in sociale situaties. Gebaseerd op zijn dramaturgische benadering van sociale interactie ziet hij
mensen als acteurs die hun imago of indruk zorgvuldig beheren. Vooral mensen met een stigma (bijv.
mensen met een beperking) moeten voortdurend beslissen over wat ze van zichzelf laten zien of juist
verbergen, om zo te bepalen hoe anderen hen zien; impression management. Dit beïnvloedt hoe
gesprekken verlopen en hoe ze zichzelf ervaren. Goffman onderscheidt drie soorten identiteit:
• Ego-identiteit: hoe iemand zichzelf van binnen ervaart, zijn gevoel van continuïteit;
• Sociale identiteit: hoe anderen iemand zien op basis van sociale rollen en groepslidmaatschap;
• Persoonlijke identiteit: de delen van iemands levensverhaal die hij bewust deelt in interacties met
anderen.
Goffmans theorie over identiteit en stigma ziet identiteit dus als een driedelig construct bestaande uit
maatschappelijke definities van rollen en categorieën, wat iemand bewust over zichzelf laat zien (self-
presented biography) en wat iemand van binnen voelt als zijn of haar eigen zelf (subjective sense of self).
MCCALL & SIMMONS: ROLE-IDENTITY THEORY
6
,McCall en Simmons benadrukken ook het belang van identiteit in sociale interactie. In hun role-identity
model stellen ze dat al het menselijk gedrag doelgericht is. Om beslissingen omtrent gedrag te nemen,
moeten we anderen herkennen als individu (persoonlijke identiteit) en ze indelen in sociale categorieën
(sociale identiteit). Ze definiëren rol-identiteit als “het beeld en de rol die iemand voor zichzelf creëert
binnen een bepaalde sociale positie.” Rol-identiteiten zijn denkbeeldige beelden van jezelf die helpen om
betekenis te geven aan dagelijkse sociale interacties. Met andere woorden: we nemen rol-identiteiten
over en gebruiken ze in sociale interacties. In een socialisatieproces hebben we geleerd welke sociale
posities er bestaan en welke betekenissen en verwachtingen er bij die posities horen. Door dat proces
internaliseren we de sociale structuur en de betekenissen van groepen en rollen waarvan we deel
uitmaken.
STRYKER: IDENTITEIT EN STRUCTUREEL SYMBOLISCH INTERACTIONISME
Volgens Stryker hangen onze rollen in sociale interacties samen met de positie die we innemen in de
samenleving als geheel. Identiteiten bestaan binnen een hiërarchie van hoe belangrijk ze zijn (salience
hierarchy) en de context bepaalt welke identiteit naar voren komt. Elke identiteit hoort bij een bepaalde
sociale rol of categorie, zoals werk, gezin of politiek. Zijn identiteitstheorie richt zich voornamelijk op de
keuzes die mensen maken in situaties waarin ze verschillende rollen kunnen aannemen. De manier
waarop de samenleving is georganiseerd, bepaalt hoe we over onze identiteiten denken en welke we
tonen in sociale situaties. Deze benadering, het structural symbolic interactionism, ziet de maatschappij
als hetgeen wat het zelf vormt, waarna het zelf op zijn beurt weer sociale interacties vormgeeft.
Daarmee verschilt Stryker van Mead, omdat Mead ervan uitgaat dat de samenleving ontstaat uit sociale
interactie, terwijl Stryker stelt dat de samenleving al bestaat vóór de interactie (a priori) en dat de
samenleving in grote mate bepaalt hoe de interactie verloopt. Toch zegt Stryker wel dat mensen niet
volledig bepaald worden door de sociale structuur: we hebben nog steeds ruimte voor eigen keuzes,
bijvoorbeeld in hoe sterk we ons met bepaalde rollen identificeren (identity commitment) en welke rol we
in een bepaalde situatie aannemen (role choice).
TAJFEL & TURNER: SOCIAL IDENTITY THEORY
In social identity theory (SIT) wordt identiteit gezien als iets dat zowel sociaal als cognitief is. Tajfel en
Turner definiëren sociale identiteit als “de delen van iemands zelfbeeld die voortkomen uit de sociale
categorieën waarvan iemand denkt dat hij deel uitmaakt.” Een fundamentele aanname van SIT is dat
individuen op zo’n manier handelen dat ze een positief zelfbeeld behouden of versterken met betrekking
tot hun sociale identiteit (waarbij sociale identiteit gaat om de groepen waartoe iemand behoort). Uit
experimenten bleek telkens weer dat het toewijzen van mensen aan een willekeurige sociale groep al
voldoende was om ingroup bias te veroorzaken. Als mensen al vijandig kunnen worden, enkel doordat ze
zichzelf als onderdeel van een bepaalde groep zien, dan kan identiteit worden gezien als een drijvende
kracht achter conflicten en spanningen wereldwijd. SIT helpt ook verklaren waarom en hoe groepen
maatschappelijke veranderingen in gang proberen te zetten, aangezien sociale identiteit mensen
motiveert om een positief zelfbeeld te behouden. Binnen SIT draait identiteit vooral om de manier waarop
sociale categorisatie en de cognitieve internalisering daarvan invloed hebben op sociaal gedrag.
7
,THEORIEËN VOLGEND UIT DE STROMING VAN JAMES
ERIKSON: IDENTITEITSCRISIS
James zijn focus op identiteit als een idee van gelijkheid binnen jezelf en continuïteit in zelfperceptie
vormt de basis van veel vroege opvattingen in de ontwikkelings- en persoonlijkheidspsychologie. De kern
van Erik Erikson’s identiteitstheorie is dat we in adolescentie een identiteitscrisis ervaren waarin we
uiteindelijk de koers van ons volwassen leven bepalen. Het idee van identiteitsontwikkeling staat
centraal. Erikson ziet identiteit als een proces en als uitkomst van menselijke ontwikkeling gedurende het
leven, maar met name in de ontwikkelingsfase van adolescentie. De vijfde fase van ontwikkeling in zijn
model komt voor in de adolescentie en houdt zich expliciet bezig met de vorming van identiteit.
Hij definieert ego-identiteit als het vertrouwen dat wie je van binnen bent en blijft, ook overeenkomt met
hoe jij anderen ziet en begrijpt door de tijd heen (ofwel: vertrouwen in gelijkheid en continuïteit). In
adolescentie is er sprake van psychosociaal moratorium, een overgangsmoment waarin jongeren de kans
krijgen om met verschillende rollen te experimenteren. In die fase kunnen ze ontdekken welke plek in de
samenleving bij hen past die enerzijds sociaal bepaald en anderzijds persoonlijk uniek is. Succes in dit
proces kan leiden tot identity achievement wat zorgt voor een gevoel van continuïteit, gelijkheid binnen
het zelf en betekenis voor anderen. Mislukken kan leiden tot diffusion of role confusion, waarbij iemand
moeite heeft met het waarnemen van een gevoel van continuïteit en een plek in de wereld.
In de adolescentie komen de innerlijke wereld en buitenwereld samen, waarbij traditionele waarden
worden verbonden met hun eigen nieuwe overtuigingen en mogelijkheden, waardoor iets nieuws kan
ontstaan. Het unieke aan Erikson zijn theorie was het feit dat er een bepaald belangrijk moment in de
ontwikkeling is, namelijk adolescentie. Daarnaast zorgde het voor een breder en meer geïntegreerd
perspectief op de relatie tussen individuele psychologie en sociale verandering. Niet alleen de
psychologische opbouw van het individu ontwikkelt zich, maar ook de structuur van een maatschappij
ontwikkelt.
MARCIA: IDENTITY STATUS THEORY
Het centrale idee van identity status theory is dat individuen kunnen worden ingedeeld in één van vier
statussen op basis van twee dimensies binnen identiteitsontwikkeling: onderzoeken (exploratie) en een
keuze vastleggen (commitment). Deze statussen zijn:
• Achievement: een duidelijke identiteit na actief onderzoek, hoog in exploratie en commitment;
• Moratorium: nog zoekend, in onderzoek, hoog in exploratie en laag in commitment;
• Foreclosure: identiteit overgenomen zonder echt te onderzoeken, commitment zonder
voorafgaande exploratie;
• Diffusion: geen duidelijk gevoel van richting of keuze, laag in exploratie en commitment.
Nieuwere theorieën die geïnspireerd zijn door de identity status theory zien identiteitsontwikkeling als een
dual-cycle proces. In de eerste cyclus vormt iemand een keuze of binding (commitment formation) en in
de tweede evalueert of heroverweegt die persoon de keuze (commitment evaluation). Samen geven de
cycli nauwkeuriger de complexiteit van het identiteitsvormingsproces weer.
De identity status theory kreeg wel kritiek, omdat het belangrijke aspecten uit Eriksons oorspronkelijke
visie niet goed weerspiegelt. De kritiekpunten zijn:
8
, • Het legt te weinig nadruk op ego-synthese (innerlijke samenhang), temporele continuïteit (het
gevoel van identiteit door de tijd heen) en rolstabiliteit;
• Beperkte externe validiteit van het onderzoek, vanwege voornamelijk Amerikaanse
studentenpopulaties;
• Te weinig aandacht voor sociale, historische en culturele contexten die juist centraal stonden bij
Erikson;
• Het idee van ‘status’ plaatst individuen in vaste categorieën of eindpunten, wat tegen het
dynamische en procesmatige van Erikson in gaat;
• Onvoldoende aandacht voor ras en etniciteit, daardoor tekorten in het verklaren van culturele
variatie in identiteitsvorming.
Voorstanders van de identity status theory hebben gereageerd op de kritiek door te stellen dat de theorie
niet bedoeld was om alle aspecten van Eriksons oorspronkelijke benadering te omvatten, maar dat het
vooral dient als een fundamentele basis waarop identity status theory verder is gaan bouwen. De focus
ligt daarbij op het meten van identiteitsontwikkeling en -processen, wat wijst op een meer nomothetische
benadering (= gericht op algemene wetten en meetbare patronen), terwijl Erikson zich richtte op
individuele en unieke ervaringen.
Volgens Meeus blijkt uit onderzoek dat identiteitsontwikkeling minder dynamisch is en vaak stabieler en
minder conflictvol verloopt dan eerst gedacht werd. Onderzoek wijst er steeds sterker op dat
identiteitsvorming wordt gekenmerkt door coherentie en continuïteit (samenhangend en geleidelijk) en
minder door dingen als crisis die Erikson benadrukte. Daarnaast zijn exploratie en commitment
multidimensionale processen, wat laat zien hoe complex identiteitsvorming eigenlijk is.
THEORIEËN OVER RACIALE EN ETNISCHE IDENTITEITSONTWIKKELING
In vergelijking met identity status theory en de daaruit voortgekomen benaderingen, hebben theorieën
over etnische identiteitsontwikkeling de aandacht voor de innerlijke wereld van psychologische ervaring
met de uiterlijke wereld van sociale betekenis in relatie tot sociale identiteit geïntegreerd. Het doel was
om inzicht te bieden in specifieke psychologische processen die minderheidsgroepen doormaken terwijl
ze zich bewegen in een sociale wereld die wordt gekenmerkt door raciale en etnische hiërarchie. In
tegenstelling tot sociaalpsychologische benaderingen die de focus legden op identiteitsprocessen in
sociale interactie, werd er bij deze perspectieven meer persoonsgericht gekeken en hielden ze zich bezig
met identiteitsontwikkeling als een stapsgewijs proces.
Cross ontwikkelde een theorie over zwarte identiteitsontwikkeling die in fasen zou verlopen. Hij beschrijft
het als “Negro-to-black conversion” of nigrescence, waarbij een eerder gedevalueerde en negatieve
identiteit uiteindelijk wordt omgevormd tot een positieve en betekenisvolle sociale identiteit als zwarte
persoon.
Phinney’s theorie over etnische identiteit heeft zijn wortels in het identity status model. Op basis van
onderzoek onder jongeren die in etnische minderheden vielen, heeft ze een drie-fasen model voorgesteld:
• Jongeren die hun etnische identiteit nog niet hebben onderzocht (diffusion/foreclosure);
• Jongeren die actief op zoek zijn naar wat hun afkomst betekent (moratorium);
• Jongeren die zich hebben verbonden aan een duidelijke etnische identiteit (achievement).
Sellers en collega’s hebben het multidimensional model of racial identity (MMRI) ontwikkeld. Die
benadering komt voort uit structural symbolic interactionism. Ze stellen dat African Americans meerdere
9
, sociale identiteiten bezitten en dat ze bij elke sociale situatie bepalen welke identiteit op dat moment het
meest belangrijk of zichtbaar (salient) is. Er worden vier dimensies onderscheiden die gemeten kunnen
worden:
• Salience komt uit de identity theory en suggereert dat het belang van raciale identiteit voor het
zelfconcept kan wisselen per situatie, afhankelijk van de specifieke sociale context;
• Centrality verwijst naar de mate waarin Afro-Amerikanen hun raciale identiteit als centraal of
niet-centraal beschouwen binnen hun algehele zelfbeeld;
• Regard gaat over affect, de positieve of negatieve gevoelens die iemand heeft over zijn raciale
identiteit;
• Ideology verwijst naar de inhoudelijke overtuigingen over de eigen groep (ingroup) en de politieke
houding die ze kunnen aannemen.
Helms en collega’s hebben gekeken naar witte raciale identiteitsontwikkeling. Gebaseerd op de theorie
van Cross hebben ze een vijf-fasen model voorgesteld. In tegenstelling tot mensen uit raciale
minderheden kunnen witte mensen er vaak zelf voor kiezen of ze een proces van raciaal bewustzijn willen
doormaken. Omdat ze tot de meerderheidsgroep behoren, ontwikkelen veel witte Amerikanen geen sterk
raciaal bewustzijn. Degenen die dat bewustzijn wel ontwikkelen, doorlopen een aantal fasen:
1. Contact: eerste interacties met niet-witte mensen;
2. Desintegratie: het besef van de eigen witte identiteit;
3. Re-integratie: gevoelens van vijandigheid tegenover niet-witte mensen;
4. Pseudo-onafhankelijkheid: een intellectuele acceptatie en nieuwsgierigheid over ras en
rassenverhoudingen;
5. Autonomie: het erkennen en aanvaarden van raciale verschillen.
Kort samengevat probeerden psychologische theorieën over raciale en etnische identiteitsontwikkeling te
beschrijven hoe zowel minderheden (zoals bij Cross) als meerderheden (zoals bij Helms) zich ontwikkelen
door een proces van toenemend raciaal bewustzijn. Ze waren vooral gericht op de classificatie en meting
van individuen volgens opeenvolgende fasen van identiteitsontwikkeling. Ze legden meer de nadruk op
hoe het individu van binnen de wereld van sociale betekenis navigeert dan wat identity status theory
deed.
NARRATIEVE IDENTITEITSONTWIKKELING
Vanaf de jaren ’80 kwam er een nieuwe invalshoek op: identiteit als persoonlijk verhaal (narratief). In het
narratieve perspectief ontwikkelen gevoel van gelijkheid, continuïteit en samenhang zich gedurende het
leven, wanneer we gebeurtenissen en ervaringen samenbrengen in een persoonlijke narratief of
levensverhaal.
Cohler stelde dat menselijke ontwikkeling het best beschreven kan worden als een proces van narrative
development, waarbij individuen hun identiteiten gedurende het leven construeren en reconstrueren. Hij
legde de nadruk op het belang van de tijd en generatie waarin iemand opgroeit (generatiecohort) bij het
vormgeven van iemands levensverhaal. Later onderzocht hij hoe persoonlijke levensverhalen verschillen,
afhankelijk van het generatiecohort waartoe iemand behoort.
McAdams stelde een integrative theory of personality waarbij narratieve identiteit centraal staat. Hij
definieert identiteit als “een geïnternaliseerd en evoluerend levensverhaal.” De oorsprong ligt in Eriksons
theorie en het I/me onderscheid van James. Volgens McAdams is het I een proces van constructie van het
10
MENS (2025)
INHOUDSOPGAVE
Hammack (2015) – Theoretical Foundations of Identity ................................................................... 5
Identiteit, gelijkheid en verschil ......................................................................................................... 5
Historische en filosofische basis van identiteit................................................................................ 5
James & Mead .................................................................................................................................. 5
Theorieën volgend uit de stroming van Mead...................................................................................... 6
Goffman: stigma en identiteitsmanagement ................................................................................... 6
McCall & Simmons: Role-identity theory ......................................................................................... 6
Stryker: identiteit en structureel symbolisch interactionisme .......................................................... 7
Tajfel & Turner: Social identity theory .............................................................................................. 7
Theorieën volgend uit de stroming van James .................................................................................... 8
Erikson: identiteitscrisis................................................................................................................. 8
Marcia: identity status theory ......................................................................................................... 8
Theorieën over raciale en etnische identiteitsontwikkeling .............................................................. 9
Narratieve identiteitsontwikkeling ....................................................................................................10
Pluralisme, identiteitspolitiek en postmoderne uitdaging...................................................................12
Toekomst en de identiteit van identiteit ............................................................................................12
Crocetti et al. (2023) – Identities: A developmental social-psychological perspective ..................... 14
Van Erikson’s psychosociale theorie naar procesgeoriënteerde identiteitsmodellen...........................14
Het driefactor identiteitsmodel .................................................................................................... 14
Identiteitsprocessen en sociaal-cognitieve identiteitsstrategieën .................................................. 15
De zelfregulerende functie van identiteit ....................................................................................... 16
De dynamiek van identiteit en self-concept clarity ........................................................................ 16
Identiteitsontwikkeling in sociale contexten......................................................................................17
De gezinscontext: ouders als ‘modelling agents’ ........................................................................... 17
De gezinscontext: de impact van de kwaliteit van relaties in de familie ........................................... 18
Vriendschappen .......................................................................................................................... 18
Ervaren van commitment in de maatschappij in zijn geheel ........................................................... 19
Het samenspel tussen persoonlijke en sociale identiteit ...................................................................20
Samenspel tussen persoonlijke en sociale identificatieprocessen ................................................. 20
Sociale identificaties met proximale en distale groepen ................................................................ 20
Individuele cognities en symbolische processen ........................................................................... 21
1
, Conclusies .....................................................................................................................................22
McAdams (2019) – The Emergence of Personality .......................................................................... 24
Moeizame ontwikkeling als vakgebied: een korte (en bewogen) geschiedenis .....................................24
Vroege belofte ............................................................................................................................. 24
Problemen .................................................................................................................................. 24
(Her)opleving .............................................................................................................................. 25
Ondertussen… ............................................................................................................................ 26
Persoonlijkheidsontwikkeling: een reis door ideeën en theorieën .......................................................26
Social actor ................................................................................................................................. 27
Motivated agent .......................................................................................................................... 28
Autobiographical author .............................................................................................................. 29
Drie lijnen van persoonlijkheidsontwikkeling in één leven ..................................................................29
Conclusie .......................................................................................................................................30
Shiner et al. (2021) – The development of narrative identity and the emergence of personality
disorders in adolescence ............................................................................................................. 31
Narratieve identiteit: recente bevindingen en klinische implicaties voor PS in adolescentie .................31
De relevantie van narratieve identiteit bij de ontwikkeling van PS ................................................... 31
Adolescentie: begin van ontwikkeling van narratieve identiteit en hoog-risicoperiode voor het
opkomen van PS.......................................................................................................................... 31
Narratieve identiteit, welzijn, psychische problemen en tegenslag ................................................. 32
Voorlopig bewijs voor verbanden tussen narratieve identiteit en PS....................................................32
Verkuyten et al. (2019) – To Be Both (and More): Immigration and Identity Multiplicity ..................... 34
Het begrijpen van identiteit binnen de context van migratie................................................................34
Immigranten en meervoudige sociale identiteiten .............................................................................34
Bestuderen van meervoudige identiteiten .........................................................................................35
Hoe worden meervoudige identiteiten cognitief gerepresenteerd? ................................................. 35
Hoe sterk zijn meervoudige identiteiten? ...................................................................................... 36
Zijn dubbele identiteiten met elkaar verenigbaar? ......................................................................... 36
Hoe verschillen de betekenissen van meervoudige identiteiten?.................................................... 37
Groepsdynamiek bij meervoudige identiteiten ..................................................................................38
De ontvangende samenleving ...................................................................................................... 38
De etnische immigrantengemeenschap ....................................................................................... 38
Implicaties van meervoudige identiteiten .........................................................................................39
Psychologische adaptatie ............................................................................................................ 39
Sociaal-culturele adaptatie.......................................................................................................... 40
Collectieve actie ......................................................................................................................... 40
Chiao et al. (2016) – Cultural Neuroscience: Bridging Cultural and Biological Sciences ................... 42
Het cultureel-neurowetenschappelijk raamwerk ..............................................................................42
Theorie binnen de culturele neurowetenschap .................................................................................42
Methoden binnen de culturele neurowetenschap .............................................................................43
2
, Culturele neurowetenschap van het sociale brein.............................................................................45
Kennis over jezelf en anderen ....................................................................................................... 45
Theory of mind ............................................................................................................................ 45
Emotie ........................................................................................................................................ 46
Imitatie ....................................................................................................................................... 46
Empathie .................................................................................................................................... 46
Toekomstige richtingen binnen de culturele neurowetenschap..........................................................47
Culturele neuroimaging ............................................................................................................... 47
Culturele neuropsychologie ......................................................................................................... 47
Culturele psychofysiologie........................................................................................................... 48
Culturele genetica ....................................................................................................................... 48
Culturele epigenetica .................................................................................................................. 48
Computationeel-culturele neurowetenschappen ......................................................................... 48
Ethische problemen in culturele neurowetenschappen .....................................................................49
Implicaties van culturele neurowetenschappen ................................................................................49
Kedia et al. (2017) – From the Brain to the Field: The Applications of Social Neuroscience to
Economics, Health and Law ......................................................................................................... 50
Introductie ......................................................................................................................................50
Economie .......................................................................................................................................51
Gezondheid ....................................................................................................................................52
Recht .............................................................................................................................................54
Conclusies .....................................................................................................................................55
Miller (2016) – Gender Development, Theories of ........................................................................... 57
Biologisch .......................................................................................................................................57
Sociaal ...........................................................................................................................................58
Cognitief .........................................................................................................................................59
Hoffman & Umaña-Taylor (2023) – The promise of leveraging social identities in interventions to
enhance the well-being and lives of adolescents .......................................................................... 60
Theoretische achtergrond: het benutten van sociale identiteiten als ontwikkelingskracht ...................60
Casusillustraties van interventies die sociale identiteiten benutten....................................................61
Het Identity project ...................................................................................................................... 61
Het PRIDE project ........................................................................................................................ 62
Toekomstige richtingen voor onderzoek en toepassing van sociale identiteit interventies ....................62
Littman et al. (2023) – Reducing Prejudice through Intergroup Contact Interventions ...................... 64
Theoretische achtergrond................................................................................................................64
Hoe verbetert intergroepcontact de intergroeprelaties? ................................................................ 64
Meta-analytisch bewijs voor de contacthypothese ............................................................................65
Recente veldonderzoeken ...............................................................................................................66
3
,Drempels voor een succesvolle intergroep contactinterventie ...........................................................67
Openstaande vragen .......................................................................................................................67
Tips voor toepassing ........................................................................................................................68
4
,HAMMACK (2015) – THEORETICAL FOUNDATIONS OF IDENTITY
IDENTITEIT, GELIJKHEID EN VERSCHIL
Identiteit heeft betrekking op overeenkomsten en verschillen, zowel op het niveau van sociale
categorisering, groepslidmaatschap en relaties tussen groepen, als op het niveau van individueel
bewustzijn of subjectiviteit. Identiteit helpt ons denken over overeenkomsten en verschillen in onze tijd,
maakt de wereld van verschillen begrijpelijk en we kunnen ermee rechten toekennen door middel van
erkenning. Daarnaast is identiteit het middel waarmee we nadenken over conflict en continuïteit binnen
het individu, in een tijd van snelle maatschappelijke veranderingen en verschuivende opvattingen over het
zelf in verschillende culturen.
Volgens Hammack gaat identiteit expliciet over wat mensen met elkaar gemeen hebben en waarin ze
verschillen, en over hoe dat de verbinding vormt tussen iemands innerlijke beleving en de buitenwereld
van taal en sociale categorisering. Het zelf heeft daarentegen vooral betrekking op de innerlijke wereld en
de manier waarop iemand die ervaart of waarneemt (bewustzijn). Identiteit geeft een gevoel van innerlijke
samenhang en continuïteit aan een persoon binnen een bepaalde sociale context. Tegelijkertijd helpt
identiteit om de samenleving op te delen in groepen en categorieën die betekenisvol zijn. Identiteit speelt
dus een rol in zowel de individuele psychologie als dat van de sociale organisatie/samenleving.
HISTORISCHE EN FILOSOFISCHE BASIS VAN IDENTITEIT
Identiteit kent zijn begin in de filosofie. De eerste ideeën over identiteit komen waarschijnlijk van René
Descartes met zijn uitspraak “Ik denk, dus ik ben”. Hiermee benadrukte hij hoe belangrijk zelfbewuste
cognitie is in het menselijke bestaan. John Locke zag identiteit en verschil als begrippen die te maken
hebben met hoe we dingen waarnemen; gelijke eigenschappen van objecten of personen zorgen ervoor
dat het bewustzijn een zekere mate van samenhang ervaart, en ze zo een gevoel van eenheid geven aan
zintuigelijke ervaringen. In de 18e eeuw gingen filosofen als David Hume en Immanuel Kant hier tegenin.
Zij stelden dat het gevoel van identiteit niet in de eigenschappen van personen of objecten ligt, maar
wordt gevormd door onze geheugenprocessen. Met andere woorden: identiteit ontstaat uit hoe we in ons
geheugen gelijkheid en stabiliteit waarnemen. Kant voegde daaraan toe dat we het zelf alleen kunnen
begrijpen in relatie tot de wereld om ons heen.
In de overgang van filosofie naar psychologie wees Wilhelm Dilthey op het belang van betekenis in zijn
hermeneutische benadering. Dit hield in dat mensen volgens hem betekenis geven aan ervaringen door
verband en eenheid te zien in wat er gebeurt en dat we taal gebruiken om een samenhangend verhaal te
vormen over onszelf binnen de sociale wereld. Vroege filosofische perspectieven benadrukten het belang
van geheugen, betekenis, relaties en de waarneming van gelijkheid of verschil binnen het concept van
identiteit.
JAMES & MEAD
William James (psychologisch) definieerde persoonlijke identiteit als een “bewustzijn van persoonlijke
gelijkheid.” Hij probeerde cognitie, emotie en fysiologische respons te integreren in zijn visie op identiteit.
George Herbert Mead (sociologisch) had één van de eerste systematische uitwerkingen van het zelf als
iets dat sociaal geconstrueerd is, dus tot stand komt door sociale handelingen. Volgens hem ontstaat het
5
,zelf niet bij de geboorte, maar ontwikkelt het zich door sociale ervaring en activiteit, wat hij de
conversation of gestures noemt. Dit legde de basis voor een theoretisch perspectief dat bekend werd als
symbolic interactionism. We kunnen ideeën en concepten alleen begrijpen door middel van symbolen
zoals gebaren, woorden en beelden waarmee we betekenis geven aan wat we ervaren.
James en Mead maakten beiden onderscheid tussen twee kanten van het zelf: het I en het me. Bij James is
het me het deel van onszelf dat we kunnen waarnemen en dat anderen zien, het sociale en zichtbare zelf.
Het I is het innerlijke, denkende bewustzijn dat dat zelf ervaart en betekenis geeft. Mead gaat een stap
verder en benadrukt dat het zelf ontstaat door sociale interactie. Het me is volgens hem gevormd door de
verwachtingen en houdingen van de gemeenschap die iemand overneemt (generalized other) en het I is
de persoonlijke reactie op die sociale houdingen. Het I heeft individuele handelingsvrijheid binnen die
gemeenschap en kan de bestaande sociale systemen uitdagen of bevestigen. Met het vertalen van
filosofische ideeën naar de sociale wetenschappen bleven James en Mead beiden het belang
benadrukken van interne psychologische processen die streven naar eenheid en samenhang. Hun
theorieën verschilden echter in de mate waarin zij de nadruk legden op de privéwereld van innerlijke
gedachten (James) of de sociale wereld van symbolische betekenissen (Mead).
Met andere woorden: de lijn van Mead focuste zich op de buitenwereld van het individu en hoe identiteit
wordt gevormd in sociale relaties, rollen en categorieën, en vormt de basis voor sociale en structurele
theorieën. De lijn van James focuste zich op de binnenwereld van het individu en hoe het individu
continuïteit en betekenis ervaart in relatie tot de buitenwereld en vormt de basis voor psychologische en
ontwikkelingsgerichte theorieën.
THEORIEËN VOLGEND UIT DE STROMING VAN MEAD
GOFFMAN: STIGMA EN IDENTITEITSMANAGEMENT
Het idee van Mead dat het zelf zich ontwikkelt binnen sociale interacties is inspiratie geweest voor
meerdere theoretische perspectieven. Volgens Goffman is identiteit iets dat we als een soort toneelspel
uitvoeren in sociale situaties. Gebaseerd op zijn dramaturgische benadering van sociale interactie ziet hij
mensen als acteurs die hun imago of indruk zorgvuldig beheren. Vooral mensen met een stigma (bijv.
mensen met een beperking) moeten voortdurend beslissen over wat ze van zichzelf laten zien of juist
verbergen, om zo te bepalen hoe anderen hen zien; impression management. Dit beïnvloedt hoe
gesprekken verlopen en hoe ze zichzelf ervaren. Goffman onderscheidt drie soorten identiteit:
• Ego-identiteit: hoe iemand zichzelf van binnen ervaart, zijn gevoel van continuïteit;
• Sociale identiteit: hoe anderen iemand zien op basis van sociale rollen en groepslidmaatschap;
• Persoonlijke identiteit: de delen van iemands levensverhaal die hij bewust deelt in interacties met
anderen.
Goffmans theorie over identiteit en stigma ziet identiteit dus als een driedelig construct bestaande uit
maatschappelijke definities van rollen en categorieën, wat iemand bewust over zichzelf laat zien (self-
presented biography) en wat iemand van binnen voelt als zijn of haar eigen zelf (subjective sense of self).
MCCALL & SIMMONS: ROLE-IDENTITY THEORY
6
,McCall en Simmons benadrukken ook het belang van identiteit in sociale interactie. In hun role-identity
model stellen ze dat al het menselijk gedrag doelgericht is. Om beslissingen omtrent gedrag te nemen,
moeten we anderen herkennen als individu (persoonlijke identiteit) en ze indelen in sociale categorieën
(sociale identiteit). Ze definiëren rol-identiteit als “het beeld en de rol die iemand voor zichzelf creëert
binnen een bepaalde sociale positie.” Rol-identiteiten zijn denkbeeldige beelden van jezelf die helpen om
betekenis te geven aan dagelijkse sociale interacties. Met andere woorden: we nemen rol-identiteiten
over en gebruiken ze in sociale interacties. In een socialisatieproces hebben we geleerd welke sociale
posities er bestaan en welke betekenissen en verwachtingen er bij die posities horen. Door dat proces
internaliseren we de sociale structuur en de betekenissen van groepen en rollen waarvan we deel
uitmaken.
STRYKER: IDENTITEIT EN STRUCTUREEL SYMBOLISCH INTERACTIONISME
Volgens Stryker hangen onze rollen in sociale interacties samen met de positie die we innemen in de
samenleving als geheel. Identiteiten bestaan binnen een hiërarchie van hoe belangrijk ze zijn (salience
hierarchy) en de context bepaalt welke identiteit naar voren komt. Elke identiteit hoort bij een bepaalde
sociale rol of categorie, zoals werk, gezin of politiek. Zijn identiteitstheorie richt zich voornamelijk op de
keuzes die mensen maken in situaties waarin ze verschillende rollen kunnen aannemen. De manier
waarop de samenleving is georganiseerd, bepaalt hoe we over onze identiteiten denken en welke we
tonen in sociale situaties. Deze benadering, het structural symbolic interactionism, ziet de maatschappij
als hetgeen wat het zelf vormt, waarna het zelf op zijn beurt weer sociale interacties vormgeeft.
Daarmee verschilt Stryker van Mead, omdat Mead ervan uitgaat dat de samenleving ontstaat uit sociale
interactie, terwijl Stryker stelt dat de samenleving al bestaat vóór de interactie (a priori) en dat de
samenleving in grote mate bepaalt hoe de interactie verloopt. Toch zegt Stryker wel dat mensen niet
volledig bepaald worden door de sociale structuur: we hebben nog steeds ruimte voor eigen keuzes,
bijvoorbeeld in hoe sterk we ons met bepaalde rollen identificeren (identity commitment) en welke rol we
in een bepaalde situatie aannemen (role choice).
TAJFEL & TURNER: SOCIAL IDENTITY THEORY
In social identity theory (SIT) wordt identiteit gezien als iets dat zowel sociaal als cognitief is. Tajfel en
Turner definiëren sociale identiteit als “de delen van iemands zelfbeeld die voortkomen uit de sociale
categorieën waarvan iemand denkt dat hij deel uitmaakt.” Een fundamentele aanname van SIT is dat
individuen op zo’n manier handelen dat ze een positief zelfbeeld behouden of versterken met betrekking
tot hun sociale identiteit (waarbij sociale identiteit gaat om de groepen waartoe iemand behoort). Uit
experimenten bleek telkens weer dat het toewijzen van mensen aan een willekeurige sociale groep al
voldoende was om ingroup bias te veroorzaken. Als mensen al vijandig kunnen worden, enkel doordat ze
zichzelf als onderdeel van een bepaalde groep zien, dan kan identiteit worden gezien als een drijvende
kracht achter conflicten en spanningen wereldwijd. SIT helpt ook verklaren waarom en hoe groepen
maatschappelijke veranderingen in gang proberen te zetten, aangezien sociale identiteit mensen
motiveert om een positief zelfbeeld te behouden. Binnen SIT draait identiteit vooral om de manier waarop
sociale categorisatie en de cognitieve internalisering daarvan invloed hebben op sociaal gedrag.
7
,THEORIEËN VOLGEND UIT DE STROMING VAN JAMES
ERIKSON: IDENTITEITSCRISIS
James zijn focus op identiteit als een idee van gelijkheid binnen jezelf en continuïteit in zelfperceptie
vormt de basis van veel vroege opvattingen in de ontwikkelings- en persoonlijkheidspsychologie. De kern
van Erik Erikson’s identiteitstheorie is dat we in adolescentie een identiteitscrisis ervaren waarin we
uiteindelijk de koers van ons volwassen leven bepalen. Het idee van identiteitsontwikkeling staat
centraal. Erikson ziet identiteit als een proces en als uitkomst van menselijke ontwikkeling gedurende het
leven, maar met name in de ontwikkelingsfase van adolescentie. De vijfde fase van ontwikkeling in zijn
model komt voor in de adolescentie en houdt zich expliciet bezig met de vorming van identiteit.
Hij definieert ego-identiteit als het vertrouwen dat wie je van binnen bent en blijft, ook overeenkomt met
hoe jij anderen ziet en begrijpt door de tijd heen (ofwel: vertrouwen in gelijkheid en continuïteit). In
adolescentie is er sprake van psychosociaal moratorium, een overgangsmoment waarin jongeren de kans
krijgen om met verschillende rollen te experimenteren. In die fase kunnen ze ontdekken welke plek in de
samenleving bij hen past die enerzijds sociaal bepaald en anderzijds persoonlijk uniek is. Succes in dit
proces kan leiden tot identity achievement wat zorgt voor een gevoel van continuïteit, gelijkheid binnen
het zelf en betekenis voor anderen. Mislukken kan leiden tot diffusion of role confusion, waarbij iemand
moeite heeft met het waarnemen van een gevoel van continuïteit en een plek in de wereld.
In de adolescentie komen de innerlijke wereld en buitenwereld samen, waarbij traditionele waarden
worden verbonden met hun eigen nieuwe overtuigingen en mogelijkheden, waardoor iets nieuws kan
ontstaan. Het unieke aan Erikson zijn theorie was het feit dat er een bepaald belangrijk moment in de
ontwikkeling is, namelijk adolescentie. Daarnaast zorgde het voor een breder en meer geïntegreerd
perspectief op de relatie tussen individuele psychologie en sociale verandering. Niet alleen de
psychologische opbouw van het individu ontwikkelt zich, maar ook de structuur van een maatschappij
ontwikkelt.
MARCIA: IDENTITY STATUS THEORY
Het centrale idee van identity status theory is dat individuen kunnen worden ingedeeld in één van vier
statussen op basis van twee dimensies binnen identiteitsontwikkeling: onderzoeken (exploratie) en een
keuze vastleggen (commitment). Deze statussen zijn:
• Achievement: een duidelijke identiteit na actief onderzoek, hoog in exploratie en commitment;
• Moratorium: nog zoekend, in onderzoek, hoog in exploratie en laag in commitment;
• Foreclosure: identiteit overgenomen zonder echt te onderzoeken, commitment zonder
voorafgaande exploratie;
• Diffusion: geen duidelijk gevoel van richting of keuze, laag in exploratie en commitment.
Nieuwere theorieën die geïnspireerd zijn door de identity status theory zien identiteitsontwikkeling als een
dual-cycle proces. In de eerste cyclus vormt iemand een keuze of binding (commitment formation) en in
de tweede evalueert of heroverweegt die persoon de keuze (commitment evaluation). Samen geven de
cycli nauwkeuriger de complexiteit van het identiteitsvormingsproces weer.
De identity status theory kreeg wel kritiek, omdat het belangrijke aspecten uit Eriksons oorspronkelijke
visie niet goed weerspiegelt. De kritiekpunten zijn:
8
, • Het legt te weinig nadruk op ego-synthese (innerlijke samenhang), temporele continuïteit (het
gevoel van identiteit door de tijd heen) en rolstabiliteit;
• Beperkte externe validiteit van het onderzoek, vanwege voornamelijk Amerikaanse
studentenpopulaties;
• Te weinig aandacht voor sociale, historische en culturele contexten die juist centraal stonden bij
Erikson;
• Het idee van ‘status’ plaatst individuen in vaste categorieën of eindpunten, wat tegen het
dynamische en procesmatige van Erikson in gaat;
• Onvoldoende aandacht voor ras en etniciteit, daardoor tekorten in het verklaren van culturele
variatie in identiteitsvorming.
Voorstanders van de identity status theory hebben gereageerd op de kritiek door te stellen dat de theorie
niet bedoeld was om alle aspecten van Eriksons oorspronkelijke benadering te omvatten, maar dat het
vooral dient als een fundamentele basis waarop identity status theory verder is gaan bouwen. De focus
ligt daarbij op het meten van identiteitsontwikkeling en -processen, wat wijst op een meer nomothetische
benadering (= gericht op algemene wetten en meetbare patronen), terwijl Erikson zich richtte op
individuele en unieke ervaringen.
Volgens Meeus blijkt uit onderzoek dat identiteitsontwikkeling minder dynamisch is en vaak stabieler en
minder conflictvol verloopt dan eerst gedacht werd. Onderzoek wijst er steeds sterker op dat
identiteitsvorming wordt gekenmerkt door coherentie en continuïteit (samenhangend en geleidelijk) en
minder door dingen als crisis die Erikson benadrukte. Daarnaast zijn exploratie en commitment
multidimensionale processen, wat laat zien hoe complex identiteitsvorming eigenlijk is.
THEORIEËN OVER RACIALE EN ETNISCHE IDENTITEITSONTWIKKELING
In vergelijking met identity status theory en de daaruit voortgekomen benaderingen, hebben theorieën
over etnische identiteitsontwikkeling de aandacht voor de innerlijke wereld van psychologische ervaring
met de uiterlijke wereld van sociale betekenis in relatie tot sociale identiteit geïntegreerd. Het doel was
om inzicht te bieden in specifieke psychologische processen die minderheidsgroepen doormaken terwijl
ze zich bewegen in een sociale wereld die wordt gekenmerkt door raciale en etnische hiërarchie. In
tegenstelling tot sociaalpsychologische benaderingen die de focus legden op identiteitsprocessen in
sociale interactie, werd er bij deze perspectieven meer persoonsgericht gekeken en hielden ze zich bezig
met identiteitsontwikkeling als een stapsgewijs proces.
Cross ontwikkelde een theorie over zwarte identiteitsontwikkeling die in fasen zou verlopen. Hij beschrijft
het als “Negro-to-black conversion” of nigrescence, waarbij een eerder gedevalueerde en negatieve
identiteit uiteindelijk wordt omgevormd tot een positieve en betekenisvolle sociale identiteit als zwarte
persoon.
Phinney’s theorie over etnische identiteit heeft zijn wortels in het identity status model. Op basis van
onderzoek onder jongeren die in etnische minderheden vielen, heeft ze een drie-fasen model voorgesteld:
• Jongeren die hun etnische identiteit nog niet hebben onderzocht (diffusion/foreclosure);
• Jongeren die actief op zoek zijn naar wat hun afkomst betekent (moratorium);
• Jongeren die zich hebben verbonden aan een duidelijke etnische identiteit (achievement).
Sellers en collega’s hebben het multidimensional model of racial identity (MMRI) ontwikkeld. Die
benadering komt voort uit structural symbolic interactionism. Ze stellen dat African Americans meerdere
9
, sociale identiteiten bezitten en dat ze bij elke sociale situatie bepalen welke identiteit op dat moment het
meest belangrijk of zichtbaar (salient) is. Er worden vier dimensies onderscheiden die gemeten kunnen
worden:
• Salience komt uit de identity theory en suggereert dat het belang van raciale identiteit voor het
zelfconcept kan wisselen per situatie, afhankelijk van de specifieke sociale context;
• Centrality verwijst naar de mate waarin Afro-Amerikanen hun raciale identiteit als centraal of
niet-centraal beschouwen binnen hun algehele zelfbeeld;
• Regard gaat over affect, de positieve of negatieve gevoelens die iemand heeft over zijn raciale
identiteit;
• Ideology verwijst naar de inhoudelijke overtuigingen over de eigen groep (ingroup) en de politieke
houding die ze kunnen aannemen.
Helms en collega’s hebben gekeken naar witte raciale identiteitsontwikkeling. Gebaseerd op de theorie
van Cross hebben ze een vijf-fasen model voorgesteld. In tegenstelling tot mensen uit raciale
minderheden kunnen witte mensen er vaak zelf voor kiezen of ze een proces van raciaal bewustzijn willen
doormaken. Omdat ze tot de meerderheidsgroep behoren, ontwikkelen veel witte Amerikanen geen sterk
raciaal bewustzijn. Degenen die dat bewustzijn wel ontwikkelen, doorlopen een aantal fasen:
1. Contact: eerste interacties met niet-witte mensen;
2. Desintegratie: het besef van de eigen witte identiteit;
3. Re-integratie: gevoelens van vijandigheid tegenover niet-witte mensen;
4. Pseudo-onafhankelijkheid: een intellectuele acceptatie en nieuwsgierigheid over ras en
rassenverhoudingen;
5. Autonomie: het erkennen en aanvaarden van raciale verschillen.
Kort samengevat probeerden psychologische theorieën over raciale en etnische identiteitsontwikkeling te
beschrijven hoe zowel minderheden (zoals bij Cross) als meerderheden (zoals bij Helms) zich ontwikkelen
door een proces van toenemend raciaal bewustzijn. Ze waren vooral gericht op de classificatie en meting
van individuen volgens opeenvolgende fasen van identiteitsontwikkeling. Ze legden meer de nadruk op
hoe het individu van binnen de wereld van sociale betekenis navigeert dan wat identity status theory
deed.
NARRATIEVE IDENTITEITSONTWIKKELING
Vanaf de jaren ’80 kwam er een nieuwe invalshoek op: identiteit als persoonlijk verhaal (narratief). In het
narratieve perspectief ontwikkelen gevoel van gelijkheid, continuïteit en samenhang zich gedurende het
leven, wanneer we gebeurtenissen en ervaringen samenbrengen in een persoonlijke narratief of
levensverhaal.
Cohler stelde dat menselijke ontwikkeling het best beschreven kan worden als een proces van narrative
development, waarbij individuen hun identiteiten gedurende het leven construeren en reconstrueren. Hij
legde de nadruk op het belang van de tijd en generatie waarin iemand opgroeit (generatiecohort) bij het
vormgeven van iemands levensverhaal. Later onderzocht hij hoe persoonlijke levensverhalen verschillen,
afhankelijk van het generatiecohort waartoe iemand behoort.
McAdams stelde een integrative theory of personality waarbij narratieve identiteit centraal staat. Hij
definieert identiteit als “een geïnternaliseerd en evoluerend levensverhaal.” De oorsprong ligt in Eriksons
theorie en het I/me onderscheid van James. Volgens McAdams is het I een proces van constructie van het
10
