Inhoudsopgave
DEEL 1: VAN SIGANLERING TOT POLITISERING................................................................................................ 5
Les 1: Inleiding............................................................................................................................................... 5
1.1. Belang van politiek en beleid voor sociaal werk............................................................................................5
1.1.1. Structureel denken als onderdeel van ons beroepsidentiteit...............................................................6
1.1.2. Structureel sociaal werk en mensenrechten/grondrechten.................................................................7
1.1.3. Werken aan burgerschap......................................................................................................................8
1.1.4. Er is altijd een andere weg.....................................................................................................................8
1.1.5. Beleid stuurt sociaal werk......................................................................................................................8
1.2. Notities les + PowerPoint voor extra informatie...........................................................................................9
Les 2 het belang van signaleren.................................................................................................................... 10
2.1. Signalering als kerntaak voor sociaal werkers............................................................................................10
2.1.1. De sociaal werker als missionaris........................................................................................................10
2.1.2. Signaleren cruciaal voor sociaal werkers.............................................................................................11
2.1.3. Kenmerken van signalering.................................................................................................................12
2.1.4. Signaleren als kerntaak........................................................................................................................13
2.1.5. Besluit/ kernpunten signalering..........................................................................................................13
2.2. Geschiedenis van signalering in sociaal werk..............................................................................................13
2.2.1. Ontstaan en eerste ontwikkeling van sw en signalering.....................................................................14
2.2.2. Intermezzo: wat is politisering............................................................................................................16
2.3. Signalering...................................................................................................................................................17
2.3.1. Kansen voor signalering.......................................................................................................................17
2.3.2. Het signaleringsproces.........................................................................................................................17
2.4. Besluit..........................................................................................................................................................19
Les 3 De beleidscyclus.................................................................................................................................. 19
3.1. Van signaleren naar beleidsbijsturing.........................................................................................................19
3.1.1. Hoe en wanneer kan/ moet je iets signaleren?...................................................................................20
3.2. Een vereenvoudigd beeld van de klassieke beleidscyclus............................................................................20
3.2.1. Inzicht in beleid en in de beleidscyclus................................................................................................20
3.2.2. Politiek als interactieproces.................................................................................................................20
3.3. Beleid kent een meervoudige context/ factoren die het beleid beïnvloeden/ maken/ vormen..................20
3.3.1. Geografische context...........................................................................................................................21
3.3.2. Demografische en maatschappelijke context.....................................................................................21
3.3.3. Technologische context.......................................................................................................................21
3.3.4. Economische context...........................................................................................................................21
3.3.5. Juridische context................................................................................................................................22
3.3.6. Historische context..............................................................................................................................22
3.3.7. Politieke context..................................................................................................................................22
3.3.8. Situationele context.............................................................................................................................23
3.4. De fases van het beleid................................................................................................................................23
3.4.1. Fase 1: Probleem(h)erkenning en agendavorming.............................................................................23
3.4.2. Fase 2: Beleidsvoorbereiding...............................................................................................................26
3.4.3. Fase 3: Beleidsbeslissing- de eigenlijke besluitvorming......................................................................27
3.4.4. Fase 4: De uitvoering...........................................................................................................................27
3.4.5. Fase 5: Evalueren.................................................................................................................................27
1
, 3.5. De maatschappelijke werkelijkheid.............................................................................................................28
3.5.1. Hoe omgaan met deze complexiteit....................................................................................................28
3.5.2. Is de wereld (of beleid) analytisch of politiek?....................................................................................28
DEEL 2: BOTSENDE BELEIDSKADERS: DE IDEOLOGIEËN..................................................................................29
Les 4: Het belang van politiek en ideologieën...............................................................................................29
4.1. Enkele begrippen.........................................................................................................................................29
4.1.1. Wat is politiek?....................................................................................................................................29
4.1.2. Wat is de democratie?.........................................................................................................................29
4.1.3. Wat is ideologie?.................................................................................................................................31
4.2. Vier cruciale ideologische breuklijnen in de Belgische politieke..................................................................32
4.2.1. Sociaal- economische breuklijn...........................................................................................................32
4.2.2. Levensbeschouwelijke breuklijn..........................................................................................................32
4.2.3. Communautaire breuklijn....................................................................................................................33
4.2.4. Recentste breuklijn over levenskwaliteit............................................................................................33
4.3. Het politieke spectrum: verschillende analysekaders..................................................................................33
4.3.1. De links-rechts as.................................................................................................................................33
4.3.2. Meer genuanceerde opdeling: varianten in beeld..............................................................................34
4.4. Thematische toepassingen op het politieke spectrum................................................................................36
4.5. Besluit..........................................................................................................................................................37
Les 5: Het Liberalisme.................................................................................................................................. 37
5.1. We leven in neo-liberale tijden....................................................................................................................38
5.2. Het ontstaan en de wortels.........................................................................................................................38
5.2.1. De basiswaarden van liberalisme........................................................................................................39
5.3. Liberalisme in het schema links/rechts........................................................................................................40
5.4. Historische liberale mijlpalen......................................................................................................................41
5.5. Relevante neven- of onderstromingen........................................................................................................41
5.5.1. Neoliberalisme.....................................................................................................................................41
5.5.2. Progressief liberalisme........................................................................................................................42
5.6. Liberalisme in de Belgische politiek.............................................................................................................42
5.6.1. Korte historiek.....................................................................................................................................42
5.7. De liberale ideologische visie op sociale beleid...........................................................................................44
5.8. Kritiek op het neo-liberalisme: Hans Achterhuis.........................................................................................44
5.8.1. Leidt meer welvaart ook tot meer welzijn/geluk?..............................................................................45
Les 6: Van socialisme naar sociaal-democratie.............................................................................................. 45
6.1. Socialisme....................................................................................................................................................45
6.1.1. Wortels van het socialisme..................................................................................................................45
6.1.2. Socialistische mijlpalen........................................................................................................................46
6.2. Kernideeën en waarden van het socialisme................................................................................................47
6.2.1. De 4 basisideeën van het oorspronkelijke socialisme.........................................................................47
6.2.2. Socialisme vandaag..............................................................................................................................48
6.2.3. Kernideeën & waarden van sociaal-democratie.................................................................................50
6.3. Neven- of onderstromingen van het socialisme..........................................................................................51
6.3.1. Communisme.......................................................................................................................................51
6.3.2. De sociaaldemocratie als belangrijkste hedendaagse vertegenwoordiging.......................................51
6.3.3. De derde weg.......................................................................................................................................52
2
, 6.3.4. Socialisme en sociaaldemocratie in België..........................................................................................53
6.3.5. Toepassing op sociaal beleid...............................................................................................................53
Les 7: De christendemocratie....................................................................................................................... 54
7.1. Kernideeën en waarden van christendemocratie (Ex-cursus).....................................................................54
7.2. Personalisme als kernidee...........................................................................................................................55
7.3. Communitarisme (Ex-cursus).......................................................................................................................57
7.4. Basiswaarden anno 1986 (Ex-cursus)..........................................................................................................57
7.4.1. De recentste invulling: de 4 V’s...........................................................................................................57
7.5. Vernieuwing: #IkBenWij (Ex-cursus)............................................................................................................58
7.5.1. Vandaag: Avanti (Ex-cursus)................................................................................................................58
7.6. De geschiedenis van de christendemocratie...............................................................................................58
7.7. De christendemocratie in België: van CVP naar CD&V................................................................................59
7.7.1. Politieke gedachtengoed.....................................................................................................................59
7.7.2. Standen en strekkingen.......................................................................................................................59
7.7.3. Van unitaire partij naar splitsing in 1972.............................................................................................60
7.7.4. Federale verkiezingen 10 juni 2007.....................................................................................................61
7.7.5. CD&V vandaag.....................................................................................................................................61
7.8. De christendemocratische visie op sociaal beleid.......................................................................................61
Les 8: Het nationalisme................................................................................................................................ 62
8.1. Nationalisme hoog op de agenda in Vlaanderen........................................................................................62
8.1.1. Nationalisme voor NV-A......................................................................................................................62
8.2. Wat is nationalisme?...................................................................................................................................63
8.2.1. Ontstaan..............................................................................................................................................63
8.2.2. Definitie nationalisme..........................................................................................................................63
8.2.3. Nationalisme als ideologie: zes axioma’s............................................................................................64
8.2.4. Identiteitsconcept als uitgangspunt....................................................................................................64
8.3. Soorten van nationalisme............................................................................................................................65
8.3.1. Staatsnationalisme vs volksnationalisme............................................................................................65
8.3.2. Romantisch vs revolutionair nationalisme.........................................................................................65
8.3.3. Politiek nationalisme...........................................................................................................................66
8.3.4. Ontsporing 1: fascisme........................................................................................................................66
8.3.5. Ontsporing 2: nationaal-socialisme (nazisme)....................................................................................67
8.4. Het Vlaams nationalisme.............................................................................................................................67
8.4.1. Geschiedenis van Vlaams nationalisme...............................................................................................67
8.4.2. Politieke partijen en het Vlaams-Nationalisme...................................................................................68
8.5. NV-A als belangrijkste Vlaams-nationale partij vandaag...........................................................................69
8.6. De nationalistische visie op sociaal beleid...................................................................................................69
8.6.1. Tot slot: ook het Vlaams Belang beroept zich op Vlaams nationalisme.............................................70
8.6.2. Opkomst van extreemrechts in Europa (ex-cursus)............................................................................70
Les 9: Het ecologisme................................................................................................................................... 70
9.1 De politieke ecologie: contouren van de groene ideologie..........................................................................70
9.1.1. Politieke ecologie als kritisch-model...................................................................................................71
9.1.2. Vertrekpunt: het besef van de ecologische crisis................................................................................71
9.1.3. Economische kritiek: boekhouding klopt niet.....................................................................................72
9.1.4. Kritiek op andere ideologieën: geef de toekomst een plaats.............................................................73
9.2 Vijf basisconcepten van de politieke ecologie..............................................................................................73
3
, 9.2.1 De duurzame samenleving...................................................................................................................73
9.2.2 Sociale rechtvaardigheid......................................................................................................................75
9.2.3 Levenskwaliteit.....................................................................................................................................75
9.2.4 Meer democratie via ecologische burgerschap...................................................................................75
9.2.5 Mondiale ecologische rechtvaardigheid..............................................................................................75
9.3 Verschillen en gelijkenissen met andere ideologieën...................................................................................76
9.4 Politieke vertaling van ecologisme in ons land.............................................................................................77
9.4.1 De oprichting van politieke partij Agalev.............................................................................................77
9.4.2 De jaren 1980 en ‘90.............................................................................................................................77
9.4.3 De regeringsdeelnamen (1999-2003/4)...............................................................................................78
9.4.4 Nederlaag van 2003 en omvorming tot Groen!...................................................................................78
9.4.5 Verkiezingen 2004-2007.......................................................................................................................78
9.4.6 Van 2009 tot vandaag...........................................................................................................................78
9.5 De ecologische ideologie op sociaal beleid en zorg......................................................................................79
9.6 Algemeen rond alle ideologieën...................................................................................................................79
DEEL 3: SOCIAAL WERK, MIDDENVELD EN DE STAP NAAR SOCIALE ACTIE......................................................81
Les 10: Het middenveld tussen burger en beleid........................................................................................... 81
10.1. Belang van het middenveld?.....................................................................................................................82
10.2. Wat is het middenveld?.............................................................................................................................82
10.3. Welke opdrachten vervult het middenveld?..............................................................................................83
10.4. Welke bekleedt het middenveld? Ex-cursus..............................................................................................83
10.5. Hybridisering het middenveld? Ex-cursus..................................................................................................85
10.5.1. Eigen notities.....................................................................................................................................85
10.5.2. Info PowerPoint.................................................................................................................................86
10.5.3. Hybridisering in Vlaanderen: case sociale kruidenier.......................................................................86
10.6. Korte geschiedenis middenveld Ex-cursus.................................................................................................88
10.7. Verenigde Verenigingen als medium van het middenveld........................................................................89
10.8. Tendensen in het middenveld....................................................................................................................89
10.9. Antwoord op de depolitisering van het middenveld (Tekst canvas).........................................................90
10.9.1. Hoe kan het middenveld haar politieke opdracht invullen?.............................................................90
10.9.2. Op-en-neer bewegingen in het middenveld tussen:.........................................................................91
10.9.3. Verklaring voor depolitisering in relatie tussen overheid en middenveld........................................91
10.9.4. Verklaring voor depolitisering in relatie tussen organisaties en burgers..........................................92
10.9.5. Poging tot repolitisering vandaag......................................................................................................92
10.10. SW’ers als professionele middenvelders.................................................................................................92
10.10.1. Invloed tussen de verschillende niveaus.........................................................................................93
10.10.2. Pleidooi voor meer marginale democratie: de kracht van zelforganisaties...................................93
Les 11: Structureel sociaal werk burgerschap...............................................................................................93
10.1. Herhaling + inleiding..................................................................................................................................93
10.2. Structureel sociaal werk............................................................................................................................94
10.1.1. Wortels van structureel sociaal werk................................................................................................95
10.1.2. Vanaf jaren 1960 (jaren 60)...............................................................................................................95
10.1.3. Jaren 70..............................................................................................................................................96
10.3. Structureel sociaal werk: classificatie........................................................................................................96
Verschillende vromen van SW, namelijk 3....................................................................................................96
10.2.1. Radicaal sociaal werk.........................................................................................................................96
4