2E Bach Rechten UGent
SAMENVATTING
STRAFVORDERI
NG
2024-2025
,Titel 3. Algemene beginselen strafprocesrecht
1. Definities
1.1. Begrip
̶ Geheel van rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en berechting van personen die
ervan verdacht worden een misdrijf te hebben gepleegd
̶ Synoniemen: formeel strafrecht, strafprocesrecht, strafvordering
In het strafprocesrecht wordt het materieel strafrecht gerealiseerd: de praktische toepassing van het materieel
strafrecht kan slechts via het strafprocesrecht worden bewerkstelligd
Wetboek= wetboek van strafvordering
1.2. Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht:
̶ Personen tot wie de regels gericht zijn:
‒ Materieel strafrecht: gericht tot iedereen, de gehele bevolking (particulier,
rechtspersoon, overheidspersoon,…)
‒ Formeel strafrecht: in de eerste plaats gericht tot de overheid (politie, staande en
zittende magistratuur= personen die met de toepassing van het strafprocesrecht
belast zijn)
> het richt zich nauwelijks tot de burger (het regelt de verhouding tussen de burger
en de overheid) > het is dus slechts uitzonderlijk dat de gewone burger met de regels
van het strafprocesrecht te maken zal krijgen
– Waarom? Omdat de overheid geen ongebrijdelde macht mag hebben
(scheiding der machten > degene die de wetten maakt, voert ze zelf niet uit
en omgekeerd)
Vb. voorlopige hechtenis: mensen die niet veroordeeld zijn (max. 48u >
vroeger max. 24u)
Het één kan niet zonder het ander, ze zijn complementair
̶ Inhoud van deze regels:
‒ Materieel strafrecht: vanzelfsprekende inhoud, bescherming van fundamentele
waarden
– Dat men niet mag doden, stelen,.. en dat poging of deelneming aan deze
daden op enigerlei wijze moet kunnen worden bestraft komt immers als vrij
vanzelfsprekend voor
‒ Formeel strafrecht: minder vanzelfsprekend (bv. verjaring > elk misdrijf heeft een
verjaringstermijn. Als die verstreken is, kan er geen vervolging meer opgestart
worden. Hoe erger het misdrijf, hoe langer de verjaring), beschermde waarden
liggen op een ander vlak en zijn meer aan evolutie onderhevig
̶ Het gaat om ‘spelregels ‘die niet aan intrinsieke waarden gekoppeld zijn
̶ Sanctionering van schending van deze regels:
‒ Materieel strafrecht: bestraffing
Op elk misdrijf staat een straf, en de schending van de norm brengt met zich mee
dat de dader zich aan de bestraffing blootstelt
‒ Formeel strafrecht: niet steeds een sanctie; sanctie staat ook niet vast (soms verval
van de strafvordering, soms bewijsuitsluiting, soms strafvermindering).
, ̶ De precieze processuele sanctie verschilt naargelang de norm en is niet
steeds op voorhand in de wet bepaald
vb. Onrechtmatig verkregen bewijs
Volgens rechtspraak: als de overheid gehandeld heeft in strijd met het recht, dan
moet het bewijs uit het dossier gehaald worden. De maatschappelijke gevoeligheid
eheft de wetgever gedwonger tot een ietwat aangepaste wetgeving > nu moet het
niet altijd uit het dossier worden geweerd, enkel in bepaalde omstandigheden
1.3. Doelstellingen van het strafproces:
In het strafproces staan verschillende belangen tegenover elkaar: het belang van de gemeenschap (bestraffing
van de criminaliteit), dat van het slachtoffer (schadevergoeding) en dat van de verdachte (eerlijk proces).
De ontdekking van de waarheid als doel mag niet tot stand komen met miskenning van de individuele
grondrechten. Hierdoor heeft het strafrecht een dubbele finaliteit:
̶ Waarheidsvinding en bescherming van individuele grondrechten
‒ Waarheidsvinding, publiek recht, openbaar belang (bv. houding van het slachtoffer
irrelevant)
Primaire doel, wat is er gebeurd > daarom is het ook nodig dat je aan de
onderzoekende instanties dwangmaatregelen meegeeft, je krijgt niet altijd
medewerking van de verdachte
Het conflict dat ontstaat ten gevolge van het plegen van een strafbaar feit wordt
gezien als een conflict tussen de gemeenschap en de dader, niet als een conflict
tussen dader en slachtoffer. De finaliteit van het strafproces en de wijze waarop het
strafprocesrecht is geconstrueerd houden hiermee rechtstreeks verband
‒ Bescherming individuele grondrechten : privacy, briefgeheim, eigendomsrecht:
ruimer dan enkel de rechten van verdediging
Vanuit de optiek van de individuele burger heeft het strafprocesrecht een andere
belangrijke functie > eerbied voor de individuele grondrechten
De rechter gaat uitspraak doen over het recht van de ene en het recht van de andere
De wetgevende macht is de belangrijkste (basis van alles, ze maken de wetten). de
rechterlijke macht is natuurlijk ook van bijzonder groot belang aangezien ze het gaan
toepassen
̶ Onderlinge afweging
‒ Aanvankelijk waarheidsvinding centraal
‒ Individuele grondrechten: vooral sedert de tweede helft 20 e eeuw (met de
totstandkoming van het EVRM en de hieruit voortvloeiende rechtspraak van het
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
‒ Legaliteitsbeginsel (art. 12 Gw.), privacy (art. 22 Gw.) edm.
Het was voldoende dat het overheidsoptreden op wettelijke basis berustte, opdat
het rechtmatig zou zijn.
‒ Verandering: wet op zich is niet voldoende, de wet moet ook aan bepaalde
inhoudelijke eisen beantwoorden opdat de inbreuk op individuele grondrechten
geoorloofd zou zijn (bv. art. 8 EVRM)
Door deze evolutie word tot uiting gebracht dat vandaag, meer dan voorheen, de belangen
van de burger in het algemeen (grondrechten), en van de verdachte in het bijzonder (rechten
van verdediging), in het strafproces doorwegen.
, ‒ Concrete afweging in de rechtspraak: slingerbeweging
De wet en het EVRM geven vaak slechts algemene richtsnoeren aan, die door de RS
moeten worden ingevuld
– sinds jaren 60: meer belang aan grondrechten (voordien waarheidsvinding)
– Nu:
Alle opsporingsmethoden zijn opgekomen rond 1995-2010. De wijzigende
omstandigheden brachten de noodzaak met zich mee om nieuwe
methoden te ontwikkelen > de roep naar meer repressie is gehoord door de
wetgever
̶ veel nadruk op rechtshandhaving (o.a. als gevolg van het
terrorisme)
̶ bv. recente discussie in 2017 over de verlenging van de
arrestatietermijn (48/72 uur)
̶ Artikel 32 VTSV: onrechtmatig verkregen bewijs
Het probleem bij deze versoepelingen is echter dat, ook al zijn zij
oorspronkelijk bedoeld voor welbepaalde vormen van criminaliteit, zij
vaak een algemene toepassing hebben, waardoor het strafprocesrecht
in zijn algemeenheid wordt aangetast.
2. Accusatoire en inquisitoire strafrechtspleging
2.1. Principe
̶ Accusatoir (Amerika):
̶ Horizontale processtructuur (zoals bv. in een burgerlijk geding, procedure)
Het plaatste de procureur op gelijke voet met de verdediging (eiser en verweerder op gelijke
voet) > ze vechten met gelijke wapens
̶ Passieve rol van de rechter: hij aanhoort de strijdende partijen (procureur en beklaagde
bijgestaan door de advocaat) > actieve waarheidsvinding wordt dus niet van hem verwacht
De rechter is een soort van arbiter. Hij ziet erop toe dat de regels worden gerespecteerd etc,
maar inhoudelijk gaat hij niet op zoek naar de waarheid
̶ Volledige openbaarheid en tegensprekelijk: beide partijen hebben de mogelijkheid, in een
debat waarin zij elk een gelijkwaardige positie innemen, elkaars argumenten te aanhoren en
te weerleggen
̶ Inquisitoir:
West-Europees continentaal strafproces
̶ Verticale processtructuur: het O.M. heeft een bevoorrechte positie in het onderzoek en in het
strafproces op zich. De overheid weegt dus door op de procesvoering en bepaalt het
procesverloop
De openbare aanklager treedt op namens de gemeenschap
̶ Actieve rol van de rechter: hij begint meestal zelf met een ondervraging van de verdachte,… >
zijn taak bestaat erin de waarheid te ontdekken en beschikt hiertoe over verregaande
bevoegdheden
̶ Eerder geheim karakter en niet-tegensprekelijk (zeker de voorafgaande fase > ‘het geheim
karakter van het vooronderzoek’) > geen absoluut recht tot toegang tot het dossier
Noch de verdachte, noch het publiek zijn op de hoogte van het verloop van het onderzoek
Niet-tegensprekelijk: aan de beklaagde wordt niet de mogelijkheid geboden om de tegen
hem verzamelde bewijzen te weerleggen en de argumenten voor zijn verdediging naar voren
te brengen > verdachte als ‘object’ van de rechtspleging
SAMENVATTING
STRAFVORDERI
NG
2024-2025
,Titel 3. Algemene beginselen strafprocesrecht
1. Definities
1.1. Begrip
̶ Geheel van rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en berechting van personen die
ervan verdacht worden een misdrijf te hebben gepleegd
̶ Synoniemen: formeel strafrecht, strafprocesrecht, strafvordering
In het strafprocesrecht wordt het materieel strafrecht gerealiseerd: de praktische toepassing van het materieel
strafrecht kan slechts via het strafprocesrecht worden bewerkstelligd
Wetboek= wetboek van strafvordering
1.2. Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht:
̶ Personen tot wie de regels gericht zijn:
‒ Materieel strafrecht: gericht tot iedereen, de gehele bevolking (particulier,
rechtspersoon, overheidspersoon,…)
‒ Formeel strafrecht: in de eerste plaats gericht tot de overheid (politie, staande en
zittende magistratuur= personen die met de toepassing van het strafprocesrecht
belast zijn)
> het richt zich nauwelijks tot de burger (het regelt de verhouding tussen de burger
en de overheid) > het is dus slechts uitzonderlijk dat de gewone burger met de regels
van het strafprocesrecht te maken zal krijgen
– Waarom? Omdat de overheid geen ongebrijdelde macht mag hebben
(scheiding der machten > degene die de wetten maakt, voert ze zelf niet uit
en omgekeerd)
Vb. voorlopige hechtenis: mensen die niet veroordeeld zijn (max. 48u >
vroeger max. 24u)
Het één kan niet zonder het ander, ze zijn complementair
̶ Inhoud van deze regels:
‒ Materieel strafrecht: vanzelfsprekende inhoud, bescherming van fundamentele
waarden
– Dat men niet mag doden, stelen,.. en dat poging of deelneming aan deze
daden op enigerlei wijze moet kunnen worden bestraft komt immers als vrij
vanzelfsprekend voor
‒ Formeel strafrecht: minder vanzelfsprekend (bv. verjaring > elk misdrijf heeft een
verjaringstermijn. Als die verstreken is, kan er geen vervolging meer opgestart
worden. Hoe erger het misdrijf, hoe langer de verjaring), beschermde waarden
liggen op een ander vlak en zijn meer aan evolutie onderhevig
̶ Het gaat om ‘spelregels ‘die niet aan intrinsieke waarden gekoppeld zijn
̶ Sanctionering van schending van deze regels:
‒ Materieel strafrecht: bestraffing
Op elk misdrijf staat een straf, en de schending van de norm brengt met zich mee
dat de dader zich aan de bestraffing blootstelt
‒ Formeel strafrecht: niet steeds een sanctie; sanctie staat ook niet vast (soms verval
van de strafvordering, soms bewijsuitsluiting, soms strafvermindering).
, ̶ De precieze processuele sanctie verschilt naargelang de norm en is niet
steeds op voorhand in de wet bepaald
vb. Onrechtmatig verkregen bewijs
Volgens rechtspraak: als de overheid gehandeld heeft in strijd met het recht, dan
moet het bewijs uit het dossier gehaald worden. De maatschappelijke gevoeligheid
eheft de wetgever gedwonger tot een ietwat aangepaste wetgeving > nu moet het
niet altijd uit het dossier worden geweerd, enkel in bepaalde omstandigheden
1.3. Doelstellingen van het strafproces:
In het strafproces staan verschillende belangen tegenover elkaar: het belang van de gemeenschap (bestraffing
van de criminaliteit), dat van het slachtoffer (schadevergoeding) en dat van de verdachte (eerlijk proces).
De ontdekking van de waarheid als doel mag niet tot stand komen met miskenning van de individuele
grondrechten. Hierdoor heeft het strafrecht een dubbele finaliteit:
̶ Waarheidsvinding en bescherming van individuele grondrechten
‒ Waarheidsvinding, publiek recht, openbaar belang (bv. houding van het slachtoffer
irrelevant)
Primaire doel, wat is er gebeurd > daarom is het ook nodig dat je aan de
onderzoekende instanties dwangmaatregelen meegeeft, je krijgt niet altijd
medewerking van de verdachte
Het conflict dat ontstaat ten gevolge van het plegen van een strafbaar feit wordt
gezien als een conflict tussen de gemeenschap en de dader, niet als een conflict
tussen dader en slachtoffer. De finaliteit van het strafproces en de wijze waarop het
strafprocesrecht is geconstrueerd houden hiermee rechtstreeks verband
‒ Bescherming individuele grondrechten : privacy, briefgeheim, eigendomsrecht:
ruimer dan enkel de rechten van verdediging
Vanuit de optiek van de individuele burger heeft het strafprocesrecht een andere
belangrijke functie > eerbied voor de individuele grondrechten
De rechter gaat uitspraak doen over het recht van de ene en het recht van de andere
De wetgevende macht is de belangrijkste (basis van alles, ze maken de wetten). de
rechterlijke macht is natuurlijk ook van bijzonder groot belang aangezien ze het gaan
toepassen
̶ Onderlinge afweging
‒ Aanvankelijk waarheidsvinding centraal
‒ Individuele grondrechten: vooral sedert de tweede helft 20 e eeuw (met de
totstandkoming van het EVRM en de hieruit voortvloeiende rechtspraak van het
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
‒ Legaliteitsbeginsel (art. 12 Gw.), privacy (art. 22 Gw.) edm.
Het was voldoende dat het overheidsoptreden op wettelijke basis berustte, opdat
het rechtmatig zou zijn.
‒ Verandering: wet op zich is niet voldoende, de wet moet ook aan bepaalde
inhoudelijke eisen beantwoorden opdat de inbreuk op individuele grondrechten
geoorloofd zou zijn (bv. art. 8 EVRM)
Door deze evolutie word tot uiting gebracht dat vandaag, meer dan voorheen, de belangen
van de burger in het algemeen (grondrechten), en van de verdachte in het bijzonder (rechten
van verdediging), in het strafproces doorwegen.
, ‒ Concrete afweging in de rechtspraak: slingerbeweging
De wet en het EVRM geven vaak slechts algemene richtsnoeren aan, die door de RS
moeten worden ingevuld
– sinds jaren 60: meer belang aan grondrechten (voordien waarheidsvinding)
– Nu:
Alle opsporingsmethoden zijn opgekomen rond 1995-2010. De wijzigende
omstandigheden brachten de noodzaak met zich mee om nieuwe
methoden te ontwikkelen > de roep naar meer repressie is gehoord door de
wetgever
̶ veel nadruk op rechtshandhaving (o.a. als gevolg van het
terrorisme)
̶ bv. recente discussie in 2017 over de verlenging van de
arrestatietermijn (48/72 uur)
̶ Artikel 32 VTSV: onrechtmatig verkregen bewijs
Het probleem bij deze versoepelingen is echter dat, ook al zijn zij
oorspronkelijk bedoeld voor welbepaalde vormen van criminaliteit, zij
vaak een algemene toepassing hebben, waardoor het strafprocesrecht
in zijn algemeenheid wordt aangetast.
2. Accusatoire en inquisitoire strafrechtspleging
2.1. Principe
̶ Accusatoir (Amerika):
̶ Horizontale processtructuur (zoals bv. in een burgerlijk geding, procedure)
Het plaatste de procureur op gelijke voet met de verdediging (eiser en verweerder op gelijke
voet) > ze vechten met gelijke wapens
̶ Passieve rol van de rechter: hij aanhoort de strijdende partijen (procureur en beklaagde
bijgestaan door de advocaat) > actieve waarheidsvinding wordt dus niet van hem verwacht
De rechter is een soort van arbiter. Hij ziet erop toe dat de regels worden gerespecteerd etc,
maar inhoudelijk gaat hij niet op zoek naar de waarheid
̶ Volledige openbaarheid en tegensprekelijk: beide partijen hebben de mogelijkheid, in een
debat waarin zij elk een gelijkwaardige positie innemen, elkaars argumenten te aanhoren en
te weerleggen
̶ Inquisitoir:
West-Europees continentaal strafproces
̶ Verticale processtructuur: het O.M. heeft een bevoorrechte positie in het onderzoek en in het
strafproces op zich. De overheid weegt dus door op de procesvoering en bepaalt het
procesverloop
De openbare aanklager treedt op namens de gemeenschap
̶ Actieve rol van de rechter: hij begint meestal zelf met een ondervraging van de verdachte,… >
zijn taak bestaat erin de waarheid te ontdekken en beschikt hiertoe over verregaande
bevoegdheden
̶ Eerder geheim karakter en niet-tegensprekelijk (zeker de voorafgaande fase > ‘het geheim
karakter van het vooronderzoek’) > geen absoluut recht tot toegang tot het dossier
Noch de verdachte, noch het publiek zijn op de hoogte van het verloop van het onderzoek
Niet-tegensprekelijk: aan de beklaagde wordt niet de mogelijkheid geboden om de tegen
hem verzamelde bewijzen te weerleggen en de argumenten voor zijn verdediging naar voren
te brengen > verdachte als ‘object’ van de rechtspleging
