Jurisprudentie
Leereenheid 1 Europese marktintegratie
C-201/02, Wells, ECLI:EU:C:2004:12
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële procedure. Dat geschil wordt niet helemaal uitputtelijk behandeld door het HvJEU, maar het is
een nationaal geschil waarin de rechter die dat behandelt denkt: ‘hé er is hier een onduidelijkheid over het
Europees recht en daar moet uitleg over komen’.
Dit is een samenwerking tussen nationale rechters en het
HvJEU.
Als een nationale rechter twijfelt hoe een regel van EU-
recht moet worden uitgelegd of toegepast, kan hij deze
voorleggen aan het HvJEU.
Deze geeft dan uitleg (interpretatie), maar beslist niet zelf
de zaak. De nationale rechter past die uitleg daarna toe in
de concrete zaak.
❗Ezelsbrug: prejudiciële procedure = vraag – en -antwoord
tussen natioale rechter en EU.
Nationale rechter stelt de vraag, HvJEU geeft antwoord.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Zij woonde in de buurt van een oude mijngroeve waar plotseling weer exploitatie van die mijn was op basis van
een oude mijnvergunning. Zij had daar last van + negatieve gevolgen milieu.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Meerdere rechtsvragen in het arrest. Op basis van de context waarin het arrest gelezen wordt, is deze vraag
interessant:
“Kan een particulier een beroep doen op de richtlijn, tegen een overheidsorgaan zeggen dat je alsnog wilt dat er
een milieurapportage wordt gedaan, maar dat heeft negatieve gevolgen voor een andere particulier.”
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Er is vastgesteld dat de richtlijn niet correct is omgezet. Aan de hand van het loyaliteitsbeginsel moet de
rechter daar wat mee en die gevolgen ongedaan maken op basis van de foute toepassing.
De reden hiervoor is dat Wells zich wel op die richtlijn mag beroepen, ook als er louter negatieve gevolgen voor
een derde van toepassing zijn.
📍 Belang: het arrest Wells bevestigt dat particulieren zich in verticale situaties kunnen beroepen op de
rechtstreekse werking van richtlijnen, zelfs wanneer dit indirect negatieve gevolgen heeft voor andere
particulieren. Het arrest verduidelijkt zo de ruime bescherming van individuele rechten en de effectieve werking
van EU-recht.
C-106/77, Simmenthal II, ECLI:EU:C:1978:49
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Simmenthal importeerde rundvlees vanuit Frankrijk naar Italië. Italië hief daarop een veterinaire/belasting-
inspectiegelden/keuringsrechten op de invoer. Deze heffing werd door Simmenthal aangevochten, omdat hij in
strijd zou zijn met communautaire regelingen voor invoer binnen de interne markt.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Wanneer nationale wetgeving in strijd is met direct toepasselijk EU-recht, welke verplichtingen heeft de
nationale rechter dan? Moet hij het nationale recht buiten toepassing laten, ook als het komt na de
communautaire regeling?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
De rechter stelde dat een nationale rechter die belast is met de toepassing van EU-recht verplicht is om dit
communautaire recht in zijn geheel toe te passen, en zo nodig op eigen gezag elke nationale bepaling buiten
toepassing te laten die daarmee in conflict is — ongeacht of die nationale bepaling eerder of later is dan het
communautaire recht.
1
,📍 Belang: Het arrest Simmenthal II bevestigt dat nationaal recht dat in strijd is met rechtstreeks werkend EU-
recht buiten toepassing moet worden gelaten, zonder dat de nationale rechter hoeft te wachten op intrekking
of wijziging ervan door de wetgever. Het waarborgt zo de voorrang en directe werking van het EU-recht in de
nationale rechtsorde.
C-57/65, Lutticke II, ECLI:EU:C:1966:34
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Lütticke importeerde producten (onder andere melkpoeder) in Duitsland na 1 januari 1962; Duitsland had
interne belastingheffingen/omvangsmaatregelen die mogelijk strijdig waren met artikel 95 EG-Verdrag (nu art.
110 VWEU) betreffende interne belasting en discriminatie.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Heeft artikel 95 EG-Verdrag directe werking en creëert het individuele rechten die nationale rechters moeten
beschermen? Oftewel: kan een individu zich beroepen op artikel 95 tegenover een lidstaat?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Ja, het Hof oordeelt dat artikel 95 EG-Verdrag directe werking heeft en individuele rechten schept die
nationale rechters dienen te beschermen.
📍 Belang: het arrest Lütticke II bevestigt dat bepalingen van het EU-recht zowel directe werking kunnen
hebben als positieve verplichtingen voor lidstaten kunnen scheppen. Het Hof erkende hiermee dat niet alleen
verboden (negatieve verplichtingen), maar ook geboden (positieve verplichtingen) rechtstreeks kunnen
worden ingeroepen door particulieren.
C-144/04, Mangold, ECLI:EU:C:2005:709
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Dhr. Mangold (56 jaar oud) werd op 26 juni 2003 in Duitsland in dienst genomen op basis van een tijdelijk
contract onder de Duitse wet die medewerkers van ≥ 52 jaar toestond tijdelijke contracten af te sluiten zonder
objectieve rechtvaardiging. Hij vorderde dat deze bepaling onverenigbaar was met EU-recht.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Is de nationale bepaling, die tijdelijke contracten zonder objectieve rechtvaardiging toestaat voor oudere
werknemers (>52 jaar), verenigbaar met het EU-recht inzake gelijke behandeling (met name de richtlijn
2000/78/EG over discriminatie op grond van leeftijd) en zo ja, welke verplichtingen heeft de nationale rechter?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Het Hof oordeelde dat het beginsel van gelijke behandeling op grond van leeftijd een algemeen beginsel van
EU-recht is en dat nationale regels die zonder objectieve rechtvaardiging tijdelijke contracten toestaan voor
oudere werknemers in strijd kunnen zijn met dat beginsel. Nationale rechters hebben de taak om in zulke
gevallen de nationale wet buiten toepassing te laten. Ook is relevant dat dit geldt zelfs vóór de
omzettingstermijn van de richtlijn is verstreken.
📍 Belang: Mangold bevestigt dat het beginsel van non-discriminatie op grond van leeftijd een algemeen
beginsel van Unierecht is, dat rechtstreekse werking heeft en voorrang geniet boven strijdig nationaal recht,
ook wanneer de relevante richtlijn nog niet volledig is omgezet.
C-253/00, Muñoz, ECLI:EU:C:2002:497
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Twee bedrijven traden op tegen Frumar Ltd en Redbridge Produce Marketing Ltd in Engeland/UK vanwege
marketing van tafeldruiven onder namen die volgens hen niet voldeden aan communautaire bepalingen
(verordeningen nr. 1035/72 en nr. 2200/96 betreffende fruit en groenten).
➔ Wat was de rechtsvraag?
Kan een exploitant zich in civiele procedures tegenover een andere onderneming beroepen op de
verplichtingen uit communautaire verordeningen (hier betreffende kwaliteit/marktordening van fruit en
groenten)? En zo ja, onder welke voorwaarden?
2
, ➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Ja, het Hof oordeelde dat de verordeningen in kwestie rechtstreeks werkende bepalingen kunnen bevatten die
ondernemingen de mogelijkheid geven in civiele procedures rechten in te roepen tegenover andere
ondernemingen.
📍 Belang: Muñoz bevestigt dat particulieren zich voor nationale rechters rechtstreeks kunnen beroepen op
Unierechtelijke verordeningen en dat deze volledig afdwingbaar zijn tussen particulieren onderling, waarmee
het Hof de uniforme toepassing en doeltreffendheid van EU-recht versterkt.
C-8/81, Becker, ECLI:EU:C:1982:7
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Becker, een zelfstandig kredietonderhandelaar in Münster, voerde aan dat Duitsland nationale belastingregels
had toegepast zonder correcte omzetting van Richtlijn 77/388/EEG (de Zesde btw-richtlijn) betreffende btw-
vrijstellingen.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Heeft een richtlijn waarvan de lidstaat de omzettingstermijn nog niet heeft gehaald directe werking, zodat een
individu zich tegenover een nationale autoriteit op de richtlijn kan beroepen?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Ja, het Hof oordeelt dat bepaalde, duidelijke en onvoorwaardelijke bepalingen uit een richtlijn waarmee geen
of onvolledige omzetting heeft plaatsgevonden, individueel ingeroepen kunnen worden door particulieren
tegenover de staat (verticale werking).
📍 Belang: Becker bevestigt dat richtlijnen rechtstreekse werking kunnen hebben wanneer hun bepalingen
onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig zijn, en dat particulieren zich hierop kunnen beroepen tegenover
de staat wanneer deze de richtlijn niet tijdig of onjuist heeft omgezet.
C-91/92, Faccini Dori, ECLI:EU:C:1994:292
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzing.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Faccini Dori sloot op 19 januari 1989 in Milaan, op een plek buiten de bedrijfs-/zaakpremises van de verkoper,
een contract voor een Engelse taalcursus. Italië had de Richtlijn 85/577/EEC (“consumentenbescherming bij
contracten gesloten buiten de bedrijfsruimten”) nog niet (tijdig) in nationaal recht omgezet.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Konden de bepalingen van Richtlijn 85/577 door Dori tegenover de onderneming (privépartij) worden
ingeroepen, ondanks het ontbreken van nationale omzetting, en zo ja, onder welke voorwaarden?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Het Hof oordeelde dat hoewel de relevante artikelen van de richtlijn (Art. 1(1)&(2) en Art. 5) onvoorwaardelijk
en voldoende nauwkeurig zijn, de richtlijn niet doorwerken tegenover andere particulieren (geen horizontale
directe werking). Wel moeten nationale rechters het nationale recht, voor zover mogelijk, in lijn met de
richting van de richtlijn uitleggen (richtlijnconforme interpretatie).
📍 Belang: Faccini Dori bevestigt dat richtlijnen geen horizontale rechtstreekse werking hebben tussen
particulieren, maar dat nationale rechters wel verplicht zijn tot richtlijnconforme interpretatie van nationaal
recht om de doelstellingen van de richtlijn te verwezenlijken.
C-212/04, Adeneler, ECLI:EU:C:2006:443
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Werknemers in de Griekse publieke sector hadden achtereenvolgende contracten voor bepaalde tijd bij de
onderneming ELOG. Griekenland had de richtlijn 1999/70/EG (over arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd)
nog niet tijdig volledig geïmplementeerd.
➔ Wat was de rechtsvraag?
(1) Voor welke datum geldt de verplichting tot richtlijnconforme interpretatie van nationaal recht wanneer
omzetting van de richtlijn is vertraagd?
3
Leereenheid 1 Europese marktintegratie
C-201/02, Wells, ECLI:EU:C:2004:12
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële procedure. Dat geschil wordt niet helemaal uitputtelijk behandeld door het HvJEU, maar het is
een nationaal geschil waarin de rechter die dat behandelt denkt: ‘hé er is hier een onduidelijkheid over het
Europees recht en daar moet uitleg over komen’.
Dit is een samenwerking tussen nationale rechters en het
HvJEU.
Als een nationale rechter twijfelt hoe een regel van EU-
recht moet worden uitgelegd of toegepast, kan hij deze
voorleggen aan het HvJEU.
Deze geeft dan uitleg (interpretatie), maar beslist niet zelf
de zaak. De nationale rechter past die uitleg daarna toe in
de concrete zaak.
❗Ezelsbrug: prejudiciële procedure = vraag – en -antwoord
tussen natioale rechter en EU.
Nationale rechter stelt de vraag, HvJEU geeft antwoord.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Zij woonde in de buurt van een oude mijngroeve waar plotseling weer exploitatie van die mijn was op basis van
een oude mijnvergunning. Zij had daar last van + negatieve gevolgen milieu.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Meerdere rechtsvragen in het arrest. Op basis van de context waarin het arrest gelezen wordt, is deze vraag
interessant:
“Kan een particulier een beroep doen op de richtlijn, tegen een overheidsorgaan zeggen dat je alsnog wilt dat er
een milieurapportage wordt gedaan, maar dat heeft negatieve gevolgen voor een andere particulier.”
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Er is vastgesteld dat de richtlijn niet correct is omgezet. Aan de hand van het loyaliteitsbeginsel moet de
rechter daar wat mee en die gevolgen ongedaan maken op basis van de foute toepassing.
De reden hiervoor is dat Wells zich wel op die richtlijn mag beroepen, ook als er louter negatieve gevolgen voor
een derde van toepassing zijn.
📍 Belang: het arrest Wells bevestigt dat particulieren zich in verticale situaties kunnen beroepen op de
rechtstreekse werking van richtlijnen, zelfs wanneer dit indirect negatieve gevolgen heeft voor andere
particulieren. Het arrest verduidelijkt zo de ruime bescherming van individuele rechten en de effectieve werking
van EU-recht.
C-106/77, Simmenthal II, ECLI:EU:C:1978:49
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Simmenthal importeerde rundvlees vanuit Frankrijk naar Italië. Italië hief daarop een veterinaire/belasting-
inspectiegelden/keuringsrechten op de invoer. Deze heffing werd door Simmenthal aangevochten, omdat hij in
strijd zou zijn met communautaire regelingen voor invoer binnen de interne markt.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Wanneer nationale wetgeving in strijd is met direct toepasselijk EU-recht, welke verplichtingen heeft de
nationale rechter dan? Moet hij het nationale recht buiten toepassing laten, ook als het komt na de
communautaire regeling?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
De rechter stelde dat een nationale rechter die belast is met de toepassing van EU-recht verplicht is om dit
communautaire recht in zijn geheel toe te passen, en zo nodig op eigen gezag elke nationale bepaling buiten
toepassing te laten die daarmee in conflict is — ongeacht of die nationale bepaling eerder of later is dan het
communautaire recht.
1
,📍 Belang: Het arrest Simmenthal II bevestigt dat nationaal recht dat in strijd is met rechtstreeks werkend EU-
recht buiten toepassing moet worden gelaten, zonder dat de nationale rechter hoeft te wachten op intrekking
of wijziging ervan door de wetgever. Het waarborgt zo de voorrang en directe werking van het EU-recht in de
nationale rechtsorde.
C-57/65, Lutticke II, ECLI:EU:C:1966:34
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Lütticke importeerde producten (onder andere melkpoeder) in Duitsland na 1 januari 1962; Duitsland had
interne belastingheffingen/omvangsmaatregelen die mogelijk strijdig waren met artikel 95 EG-Verdrag (nu art.
110 VWEU) betreffende interne belasting en discriminatie.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Heeft artikel 95 EG-Verdrag directe werking en creëert het individuele rechten die nationale rechters moeten
beschermen? Oftewel: kan een individu zich beroepen op artikel 95 tegenover een lidstaat?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Ja, het Hof oordeelt dat artikel 95 EG-Verdrag directe werking heeft en individuele rechten schept die
nationale rechters dienen te beschermen.
📍 Belang: het arrest Lütticke II bevestigt dat bepalingen van het EU-recht zowel directe werking kunnen
hebben als positieve verplichtingen voor lidstaten kunnen scheppen. Het Hof erkende hiermee dat niet alleen
verboden (negatieve verplichtingen), maar ook geboden (positieve verplichtingen) rechtstreeks kunnen
worden ingeroepen door particulieren.
C-144/04, Mangold, ECLI:EU:C:2005:709
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Dhr. Mangold (56 jaar oud) werd op 26 juni 2003 in Duitsland in dienst genomen op basis van een tijdelijk
contract onder de Duitse wet die medewerkers van ≥ 52 jaar toestond tijdelijke contracten af te sluiten zonder
objectieve rechtvaardiging. Hij vorderde dat deze bepaling onverenigbaar was met EU-recht.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Is de nationale bepaling, die tijdelijke contracten zonder objectieve rechtvaardiging toestaat voor oudere
werknemers (>52 jaar), verenigbaar met het EU-recht inzake gelijke behandeling (met name de richtlijn
2000/78/EG over discriminatie op grond van leeftijd) en zo ja, welke verplichtingen heeft de nationale rechter?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Het Hof oordeelde dat het beginsel van gelijke behandeling op grond van leeftijd een algemeen beginsel van
EU-recht is en dat nationale regels die zonder objectieve rechtvaardiging tijdelijke contracten toestaan voor
oudere werknemers in strijd kunnen zijn met dat beginsel. Nationale rechters hebben de taak om in zulke
gevallen de nationale wet buiten toepassing te laten. Ook is relevant dat dit geldt zelfs vóór de
omzettingstermijn van de richtlijn is verstreken.
📍 Belang: Mangold bevestigt dat het beginsel van non-discriminatie op grond van leeftijd een algemeen
beginsel van Unierecht is, dat rechtstreekse werking heeft en voorrang geniet boven strijdig nationaal recht,
ook wanneer de relevante richtlijn nog niet volledig is omgezet.
C-253/00, Muñoz, ECLI:EU:C:2002:497
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Twee bedrijven traden op tegen Frumar Ltd en Redbridge Produce Marketing Ltd in Engeland/UK vanwege
marketing van tafeldruiven onder namen die volgens hen niet voldeden aan communautaire bepalingen
(verordeningen nr. 1035/72 en nr. 2200/96 betreffende fruit en groenten).
➔ Wat was de rechtsvraag?
Kan een exploitant zich in civiele procedures tegenover een andere onderneming beroepen op de
verplichtingen uit communautaire verordeningen (hier betreffende kwaliteit/marktordening van fruit en
groenten)? En zo ja, onder welke voorwaarden?
2
, ➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Ja, het Hof oordeelde dat de verordeningen in kwestie rechtstreeks werkende bepalingen kunnen bevatten die
ondernemingen de mogelijkheid geven in civiele procedures rechten in te roepen tegenover andere
ondernemingen.
📍 Belang: Muñoz bevestigt dat particulieren zich voor nationale rechters rechtstreeks kunnen beroepen op
Unierechtelijke verordeningen en dat deze volledig afdwingbaar zijn tussen particulieren onderling, waarmee
het Hof de uniforme toepassing en doeltreffendheid van EU-recht versterkt.
C-8/81, Becker, ECLI:EU:C:1982:7
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Becker, een zelfstandig kredietonderhandelaar in Münster, voerde aan dat Duitsland nationale belastingregels
had toegepast zonder correcte omzetting van Richtlijn 77/388/EEG (de Zesde btw-richtlijn) betreffende btw-
vrijstellingen.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Heeft een richtlijn waarvan de lidstaat de omzettingstermijn nog niet heeft gehaald directe werking, zodat een
individu zich tegenover een nationale autoriteit op de richtlijn kan beroepen?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Ja, het Hof oordeelt dat bepaalde, duidelijke en onvoorwaardelijke bepalingen uit een richtlijn waarmee geen
of onvolledige omzetting heeft plaatsgevonden, individueel ingeroepen kunnen worden door particulieren
tegenover de staat (verticale werking).
📍 Belang: Becker bevestigt dat richtlijnen rechtstreekse werking kunnen hebben wanneer hun bepalingen
onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig zijn, en dat particulieren zich hierop kunnen beroepen tegenover
de staat wanneer deze de richtlijn niet tijdig of onjuist heeft omgezet.
C-91/92, Faccini Dori, ECLI:EU:C:1994:292
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzing.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Faccini Dori sloot op 19 januari 1989 in Milaan, op een plek buiten de bedrijfs-/zaakpremises van de verkoper,
een contract voor een Engelse taalcursus. Italië had de Richtlijn 85/577/EEC (“consumentenbescherming bij
contracten gesloten buiten de bedrijfsruimten”) nog niet (tijdig) in nationaal recht omgezet.
➔ Wat was de rechtsvraag?
Konden de bepalingen van Richtlijn 85/577 door Dori tegenover de onderneming (privépartij) worden
ingeroepen, ondanks het ontbreken van nationale omzetting, en zo ja, onder welke voorwaarden?
➔ Wat was het antwoord van het HvJEU?
Het Hof oordeelde dat hoewel de relevante artikelen van de richtlijn (Art. 1(1)&(2) en Art. 5) onvoorwaardelijk
en voldoende nauwkeurig zijn, de richtlijn niet doorwerken tegenover andere particulieren (geen horizontale
directe werking). Wel moeten nationale rechters het nationale recht, voor zover mogelijk, in lijn met de
richting van de richtlijn uitleggen (richtlijnconforme interpretatie).
📍 Belang: Faccini Dori bevestigt dat richtlijnen geen horizontale rechtstreekse werking hebben tussen
particulieren, maar dat nationale rechters wel verplicht zijn tot richtlijnconforme interpretatie van nationaal
recht om de doelstellingen van de richtlijn te verwezenlijken.
C-212/04, Adeneler, ECLI:EU:C:2006:443
➔ Wat voor procedure was dit?
Een prejudiciële verwijzingsprocedure.
➔ Welke feiten gaven aanleiding voor de procedure?
Werknemers in de Griekse publieke sector hadden achtereenvolgende contracten voor bepaalde tijd bij de
onderneming ELOG. Griekenland had de richtlijn 1999/70/EG (over arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd)
nog niet tijdig volledig geïmplementeerd.
➔ Wat was de rechtsvraag?
(1) Voor welke datum geldt de verplichting tot richtlijnconforme interpretatie van nationaal recht wanneer
omzetting van de richtlijn is vertraagd?
3
