Bestuursrecht (5sp)
“Wat is een overheid en hoe herken ik een overheid?” (= uitvoerende
macht)
DEEL 1: Het bestuur; basisbegrippen en centrale
thema’s
I. Begrip en evolutie van het bestuur
De grondwet brengt veel positieve zaken met zich mee met name:
- Sociaal contract
- Legitimiteit geven aan de manier waarop België en onze politieke macht
georganiseerd is
- Natievorming
- Macht moet georganiseerd worden zodat het niet leidt tot machtsmisbruik
en tirannie.
Hoe kunnen we daarvoor zorgen? (2manieren)
o Macht mag niet in één hand zitten, maar moet verspreid worden
= Horizontale machtenscheiding = trias politicaleer
wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht
o Zorg dat er een controle is
= Verticale machtenscheiding
Hiërarchie der normen
= Boven elk gezag niveau die een norm heeft
uitgevaardigd, staat een ander gezag niveau dat een
hogere norm heeft uitgevaardigd.
o Wie zit er in de uitvoerende macht? (bestaat uit 1000’en organen!)
- Regering + ministers + koning
o bestaat op alle niveaus
= federaal die een norm uitvaardigt = KB
= deelstaat niveau = regeringsbesluit
= Staan op hetzelfde niveau, dus staan niet met elkaar in een hiërarchie
der normen! De enige vraag die we ons moeten stellen is wie mag wat
doen? De Federale of de Vlaamse regering en aanvankelijk op die vraag
komt er een KB of een regeringsbesluit tot stand.
o (Wetgevende macht die een norm uitvaardigt = decreet)
- Provincies en gemeenten
- Overheidsdiensten/overheidsorganisaties
o NMBS
o Defensie
o VRT VTM niet, want dat is een commerciële zender
o Radio 1, Klara niet
o KMI
o OCMW
1
, o Scholen zijn op het moment dat men een diploma uitreikt ook een
overheid
Eerste misvatting (omtrent de horizontale machtenscheiding):
De tweede kolom van de trias politicaleer = de uitvoerende macht is niet alleen
de minister en de regering,… maar het zijn 1000’en instellingen. Elke dienst die u
ter beschikking komt met publieke middelen is een overheidsdienst.
Bestuursrecht heeft een zeer grote impact, aangezien bestuursrecht de politiek
doet draaien in België. We worden immers dagdagelijks van s ’ochtends tot s
’avonds geconfronteerd met zaken dat de overheid voor ons doet. Dit in ons
privéleven, hobbyleven, studieleven, wanneer u post ontvangt,… Al die zaken die
gebeuren is een overheid die dat voor ons doet en dus bestuursrecht. MAAR ook
de wijze waarop de overheid dat voor u moet doen en de rechten die u heeft als
daar iets misgaat.
o Achtergrond + geen strikte scheiding
Dat idee van de trias politicaleer vindt zijn oorsprong bij de Verlichting.
MAAR geen strikte scheiding! Weet dat in die uitvoerende macht niet meer
gebeurt wat dat oorspronkelijk de idee was wat een uitvoerende macht zou doen.
Want als u de trias politica heel strikt zou nemen dan zou een wetgevende macht
regels maken, de uitvoerende macht de regels toepassen op individuele gevallen
en de rechterlijke macht conflicten oplossen.
Mocht een uitvoerende macht slechts regels toepassen dan zouden we
materiële wetgeving niet kennen. De uitvoerende macht kan dus wel
degelijk regels uitvaardigen (KB, regeringsbesluiten, MB…). Niet alles
passeert dus nog de wetgevende macht.
!!! Een strikte machtenscheiding hebben we dus niet!
Het is dus een misvatting om te zeggen dat de uitvoerende macht alleen maar
bestaat uit de regering en ministers, MAAR het is ook een misvatting om te
zeggen dat het alleen de regering en de minister is die materiële wetgeving
uitvaardigen.
Er zijn dus 1000’en organen in de uitvoerende macht = functionele
decentralisatie
Decentralisatie = dit omdat we een gedecentraliseerde structuur hebben
(de 1000’en organen die allemaal een stukje van de uitvoerende macht
verdelen) en waar dat men deze centraliseert met ministers in een
regering.
Functioneel = dit omdat al die 1000’en organen een bepaalde functie
hebben gekregen en voor die functie een overheid zijn.
Bv. scholen zijn een overheid voor attesten die op het einde van het
schooljaar worden uitgereikt.
We gaan ons dan ook de vraag moeten stellen welke van deze 1000’en
organen individuele beslissingen nemen en welke hebben de bevoegdheid
gekregen om materiële wetgeving uit te gaan vaardigen?
2
, Materiële wetgeving hoeft niet beperkt te blijven tot KB en
regeringsbesluiten, MAAR dat kunnen ook bv. besluiten zijn van een
inspectiedienst van onderwijs wat ook materiële wetgeving kan bevatten.
Nog een voorbeeld om duidelijk te maken dat we geen absolute scheiding
hebben, want mocht dat het geval niet zijn dan zouden we geen rechterlijke
toetsing hebben op noch wetgeving en noch beslissingen van de uitvoerende
macht. We weten dat wij dat dus wel hebben.
Rechterlijke macht controleert:
Wetgevende macht wordt gecontroleerd door het grondwettelijke hof
Uitvoerende macht wordt gecontroleerd door de RvS, MAAR we moeten daar
dingen aan toevoegen doorheen deze cursus.
Het is immers een misvatting dat het alleen de RvS is, want er zijn
verschillende administratieve rechtscolleges. Al moeten we wel zeggen dat de
RvS het absolute startpunt is.
Er zijn dus weldegelijk bestuurlijke rechtscolleges, maar we gaan daar twee
nuances op maken:
Het zijn niet alleen de bestuurlijke rechtscolleges
o Ook burgerlijke rechters kunnen de overheid controleren volgens Art.159
GW
(zij kunnen dus ook beslissen om besluiten van de uitvoerende macht
buiten toepassingen te laten omdat ze blijken niet wettig te zijn)
o Voorafgaand op de rechterlijke controle is er een andere controle ook
mogelijk
= administratieve toezicht
= vooraleer de rechterlijke macht de uitvoerende macht controleert, de
uitvoerende macht zichzelf controleert.
o Voorbeeld: een bouwvergunning wordt geweigerd door een
gemeente
U kan in beroep gaan tegen de weigering van die bouwvergunning
bij de provincie (= eerste beroepsinstantie). Daarna pas kan u naar
de rechter gaan voor controle.
De uitvoerende macht heeft dus zelfzelf zo georganiseerd op
een wijze dat vooraleer ze een dossier aan een rechter
moeten afgeven, ze eerst zelf een tweede keer krijgen om er
een tweede keer naar te kijken.
Nogmaals het klassieke idee op het moment dat onze grondwet werd vorm
gegeven was dat de wetgevende macht regels maakt en de uitvoerende
macht die toepast op individuele gevallen. Als een uitvoerende macht alleen
maar dat zou doen, dan zou een uitvoerende macht idealiter
onzichtbaar/neutraal er uit zien. MAAR de realiteit is dus complexer dan dat
(zie weer materiële wetgeving).
3
, Het is dus een heel andere richting uit gegaan. In plaats van die klassieke
ideeën dat het een onzichtbare machine is die heel efficiënt wetgeving op
individuele gevallen toepast, is er nu het idee dat administratie
allesbehalve efficiënt/vlug/onzichtbaar is.
Het overheidsapparaat is met heel veel en er zijn ontzettend veel functies.
Doorheen de tijd zijn er dus heel veel ambtenaren of mensen in
contractuele dienst staan voor de overheid. (evolutie)
De overheid (=1000’en instellingen) gaat zich vaak herorganiseren en de
wijze waarop ze dat gaan beginnen doen begint als maar meer en meer te
lijken op private rechtsvormen. Dit is ook logisch, want voor veel taken in
onze welvaartsstaat waarvan we hebben gezegd dat een overheid dat ook
moet doen, is er commerciële concurrentie.
DUS we merken doorheen de tijd dat naarmate er meer overheidstaken
bijkomen dat dat eerst in een fase gaat van inefficiëntie. Dan gaat de
overheid zich herorganiseren meestal op een manier dat erg begint te
lijken op de private markt privatisering van de overheidstaken. Dit vormt
uiteraard een debat, want als de overheid naar de private kant gaat,
kunnen de private instellingen dan niet alleen bestaan? Is er dus te veel
overheid?
II. Besturen in de gelaagde rechtsorde: decentralisatie
Er is ook een misverstand dat wij een centrale staat zouden zijn. Dit is dus niet
het geval, want wij hebben een decentrale staat waarbij de uitvoerende macht
zichzelf georganiseerd heeft op een wijze waarop deze taken verdeeld hebben.
Elke keer als we een nieuw orgaan/instelling gecreëerd hebben dan komt daar
een zeer belangrijke vraag bij kijken: “Hoe?” “Welke rechtsvorm kiezen we?” Er
zijn dus manieren die heel dichtbij de publieke kant aanleunen en er zijn ook
organisatievormen die heel dichtbij de commerciële, private kant aanleunen.
We gaan deze benoemen met verschillende classificaties
Deconcentratie (meer bij de publieke kant aanleunen) en decentralisatie (bij
de private kant aanleunen).
o Daar vloeien uiteraard consequenties uit! Het is niet zomaar om
daar een naam aan te geven. Één van de belangrijkste
consequenties zit in dat administratief toezicht (= de manier waarop
de uitvoerende macht zichzelf kan controleren voor dat de
rechterlijke macht dit doet)
Voor deconcentratie zijn er veel verdergaande vormen mogelijk
voor een uitvoerende macht, omdat daar een rechtsvorm gekozen is
die heel nauw aansluit met dat publiekrecht decentralisatie
Territoriale decentralisatie (ministers kunnen niet alles doen dus hebben we
organen nodig daaronder. Deze organen gaan we vorm geven op basis van
regio. Dit kunnen heel veel taken zijn (provincies, gemeenten, OCMW)) en
functionele decentralisatie (diensten die gecreëerd worden met specifieke
4
“Wat is een overheid en hoe herken ik een overheid?” (= uitvoerende
macht)
DEEL 1: Het bestuur; basisbegrippen en centrale
thema’s
I. Begrip en evolutie van het bestuur
De grondwet brengt veel positieve zaken met zich mee met name:
- Sociaal contract
- Legitimiteit geven aan de manier waarop België en onze politieke macht
georganiseerd is
- Natievorming
- Macht moet georganiseerd worden zodat het niet leidt tot machtsmisbruik
en tirannie.
Hoe kunnen we daarvoor zorgen? (2manieren)
o Macht mag niet in één hand zitten, maar moet verspreid worden
= Horizontale machtenscheiding = trias politicaleer
wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht
o Zorg dat er een controle is
= Verticale machtenscheiding
Hiërarchie der normen
= Boven elk gezag niveau die een norm heeft
uitgevaardigd, staat een ander gezag niveau dat een
hogere norm heeft uitgevaardigd.
o Wie zit er in de uitvoerende macht? (bestaat uit 1000’en organen!)
- Regering + ministers + koning
o bestaat op alle niveaus
= federaal die een norm uitvaardigt = KB
= deelstaat niveau = regeringsbesluit
= Staan op hetzelfde niveau, dus staan niet met elkaar in een hiërarchie
der normen! De enige vraag die we ons moeten stellen is wie mag wat
doen? De Federale of de Vlaamse regering en aanvankelijk op die vraag
komt er een KB of een regeringsbesluit tot stand.
o (Wetgevende macht die een norm uitvaardigt = decreet)
- Provincies en gemeenten
- Overheidsdiensten/overheidsorganisaties
o NMBS
o Defensie
o VRT VTM niet, want dat is een commerciële zender
o Radio 1, Klara niet
o KMI
o OCMW
1
, o Scholen zijn op het moment dat men een diploma uitreikt ook een
overheid
Eerste misvatting (omtrent de horizontale machtenscheiding):
De tweede kolom van de trias politicaleer = de uitvoerende macht is niet alleen
de minister en de regering,… maar het zijn 1000’en instellingen. Elke dienst die u
ter beschikking komt met publieke middelen is een overheidsdienst.
Bestuursrecht heeft een zeer grote impact, aangezien bestuursrecht de politiek
doet draaien in België. We worden immers dagdagelijks van s ’ochtends tot s
’avonds geconfronteerd met zaken dat de overheid voor ons doet. Dit in ons
privéleven, hobbyleven, studieleven, wanneer u post ontvangt,… Al die zaken die
gebeuren is een overheid die dat voor ons doet en dus bestuursrecht. MAAR ook
de wijze waarop de overheid dat voor u moet doen en de rechten die u heeft als
daar iets misgaat.
o Achtergrond + geen strikte scheiding
Dat idee van de trias politicaleer vindt zijn oorsprong bij de Verlichting.
MAAR geen strikte scheiding! Weet dat in die uitvoerende macht niet meer
gebeurt wat dat oorspronkelijk de idee was wat een uitvoerende macht zou doen.
Want als u de trias politica heel strikt zou nemen dan zou een wetgevende macht
regels maken, de uitvoerende macht de regels toepassen op individuele gevallen
en de rechterlijke macht conflicten oplossen.
Mocht een uitvoerende macht slechts regels toepassen dan zouden we
materiële wetgeving niet kennen. De uitvoerende macht kan dus wel
degelijk regels uitvaardigen (KB, regeringsbesluiten, MB…). Niet alles
passeert dus nog de wetgevende macht.
!!! Een strikte machtenscheiding hebben we dus niet!
Het is dus een misvatting om te zeggen dat de uitvoerende macht alleen maar
bestaat uit de regering en ministers, MAAR het is ook een misvatting om te
zeggen dat het alleen de regering en de minister is die materiële wetgeving
uitvaardigen.
Er zijn dus 1000’en organen in de uitvoerende macht = functionele
decentralisatie
Decentralisatie = dit omdat we een gedecentraliseerde structuur hebben
(de 1000’en organen die allemaal een stukje van de uitvoerende macht
verdelen) en waar dat men deze centraliseert met ministers in een
regering.
Functioneel = dit omdat al die 1000’en organen een bepaalde functie
hebben gekregen en voor die functie een overheid zijn.
Bv. scholen zijn een overheid voor attesten die op het einde van het
schooljaar worden uitgereikt.
We gaan ons dan ook de vraag moeten stellen welke van deze 1000’en
organen individuele beslissingen nemen en welke hebben de bevoegdheid
gekregen om materiële wetgeving uit te gaan vaardigen?
2
, Materiële wetgeving hoeft niet beperkt te blijven tot KB en
regeringsbesluiten, MAAR dat kunnen ook bv. besluiten zijn van een
inspectiedienst van onderwijs wat ook materiële wetgeving kan bevatten.
Nog een voorbeeld om duidelijk te maken dat we geen absolute scheiding
hebben, want mocht dat het geval niet zijn dan zouden we geen rechterlijke
toetsing hebben op noch wetgeving en noch beslissingen van de uitvoerende
macht. We weten dat wij dat dus wel hebben.
Rechterlijke macht controleert:
Wetgevende macht wordt gecontroleerd door het grondwettelijke hof
Uitvoerende macht wordt gecontroleerd door de RvS, MAAR we moeten daar
dingen aan toevoegen doorheen deze cursus.
Het is immers een misvatting dat het alleen de RvS is, want er zijn
verschillende administratieve rechtscolleges. Al moeten we wel zeggen dat de
RvS het absolute startpunt is.
Er zijn dus weldegelijk bestuurlijke rechtscolleges, maar we gaan daar twee
nuances op maken:
Het zijn niet alleen de bestuurlijke rechtscolleges
o Ook burgerlijke rechters kunnen de overheid controleren volgens Art.159
GW
(zij kunnen dus ook beslissen om besluiten van de uitvoerende macht
buiten toepassingen te laten omdat ze blijken niet wettig te zijn)
o Voorafgaand op de rechterlijke controle is er een andere controle ook
mogelijk
= administratieve toezicht
= vooraleer de rechterlijke macht de uitvoerende macht controleert, de
uitvoerende macht zichzelf controleert.
o Voorbeeld: een bouwvergunning wordt geweigerd door een
gemeente
U kan in beroep gaan tegen de weigering van die bouwvergunning
bij de provincie (= eerste beroepsinstantie). Daarna pas kan u naar
de rechter gaan voor controle.
De uitvoerende macht heeft dus zelfzelf zo georganiseerd op
een wijze dat vooraleer ze een dossier aan een rechter
moeten afgeven, ze eerst zelf een tweede keer krijgen om er
een tweede keer naar te kijken.
Nogmaals het klassieke idee op het moment dat onze grondwet werd vorm
gegeven was dat de wetgevende macht regels maakt en de uitvoerende
macht die toepast op individuele gevallen. Als een uitvoerende macht alleen
maar dat zou doen, dan zou een uitvoerende macht idealiter
onzichtbaar/neutraal er uit zien. MAAR de realiteit is dus complexer dan dat
(zie weer materiële wetgeving).
3
, Het is dus een heel andere richting uit gegaan. In plaats van die klassieke
ideeën dat het een onzichtbare machine is die heel efficiënt wetgeving op
individuele gevallen toepast, is er nu het idee dat administratie
allesbehalve efficiënt/vlug/onzichtbaar is.
Het overheidsapparaat is met heel veel en er zijn ontzettend veel functies.
Doorheen de tijd zijn er dus heel veel ambtenaren of mensen in
contractuele dienst staan voor de overheid. (evolutie)
De overheid (=1000’en instellingen) gaat zich vaak herorganiseren en de
wijze waarop ze dat gaan beginnen doen begint als maar meer en meer te
lijken op private rechtsvormen. Dit is ook logisch, want voor veel taken in
onze welvaartsstaat waarvan we hebben gezegd dat een overheid dat ook
moet doen, is er commerciële concurrentie.
DUS we merken doorheen de tijd dat naarmate er meer overheidstaken
bijkomen dat dat eerst in een fase gaat van inefficiëntie. Dan gaat de
overheid zich herorganiseren meestal op een manier dat erg begint te
lijken op de private markt privatisering van de overheidstaken. Dit vormt
uiteraard een debat, want als de overheid naar de private kant gaat,
kunnen de private instellingen dan niet alleen bestaan? Is er dus te veel
overheid?
II. Besturen in de gelaagde rechtsorde: decentralisatie
Er is ook een misverstand dat wij een centrale staat zouden zijn. Dit is dus niet
het geval, want wij hebben een decentrale staat waarbij de uitvoerende macht
zichzelf georganiseerd heeft op een wijze waarop deze taken verdeeld hebben.
Elke keer als we een nieuw orgaan/instelling gecreëerd hebben dan komt daar
een zeer belangrijke vraag bij kijken: “Hoe?” “Welke rechtsvorm kiezen we?” Er
zijn dus manieren die heel dichtbij de publieke kant aanleunen en er zijn ook
organisatievormen die heel dichtbij de commerciële, private kant aanleunen.
We gaan deze benoemen met verschillende classificaties
Deconcentratie (meer bij de publieke kant aanleunen) en decentralisatie (bij
de private kant aanleunen).
o Daar vloeien uiteraard consequenties uit! Het is niet zomaar om
daar een naam aan te geven. Één van de belangrijkste
consequenties zit in dat administratief toezicht (= de manier waarop
de uitvoerende macht zichzelf kan controleren voor dat de
rechterlijke macht dit doet)
Voor deconcentratie zijn er veel verdergaande vormen mogelijk
voor een uitvoerende macht, omdat daar een rechtsvorm gekozen is
die heel nauw aansluit met dat publiekrecht decentralisatie
Territoriale decentralisatie (ministers kunnen niet alles doen dus hebben we
organen nodig daaronder. Deze organen gaan we vorm geven op basis van
regio. Dit kunnen heel veel taken zijn (provincies, gemeenten, OCMW)) en
functionele decentralisatie (diensten die gecreëerd worden met specifieke
4
