THEMA 1 : ETHIEK, OVER HET
GOEDE EN HET JUISTE (DEEL 1)
BERGIPPENKADER:
WAARDEN: algemene morele uitgangspunten, aspecten van het leven
die we belangrijk (‘waardevol’) vinden. Drukken een beoordeling of
evaluatie uit:
bv. “Tolerantie is de basis van onze democratie.”, “Alles staat of valt
bij eerlijkheid.”
“Gezondheid is een kostbaar goed.”
Veiligheid, vrijheid, vriendschap, rechtvaardigheid, integriteit
Normen: wees eerlijk, werk af waaraan je begint, wees mild voor
anderen
Nauwe relatie tussen waarden en normen: iemand die de
waarheid belangrijk vindt (waarden) zal eerder zeggen dat je de
waarheid moet spreken (normen, plicht)
Vergelijk met niewjaarsvoornemens
Waarden → algemene zaken waar je meer aandacht aan wil
besteden, vb. meer tijd doorbrengen met vrienden, familie.
Normen → concrete gedragsregels om je leven anders in te richten,
vb. wekelijks gaan sporten, stoppen met roken, elke dag een uur
klassieke muziek beluisteren.
Waardevolle karaktereigenschappen noemen we DEUGDEN:
bv. vriendelijkheid, eerlijkheid, bescheidenheid
NORMEN: concrete gedragsbepalingen, specifieke regels die ons
voorschrijven wat we moeten of mogen doen
Drukken een plicht of een permissie of een verbod uit.
bv. Plicht (je moet iets doen): “breek nooit je belofte”, “je moet de
waarheid spreken” ,
permissie (je mag iets doen): ‘je mag zelf beslissen of je softdrugs
gebruikt of niet’, “een leugentje om bestwil is toegestaan”
permisie en plichten kunnen vaak van elkaar worden
gedefinieerd:
de plicht om een belofte na te komen kan ook worden beschreven
als de afwezigheid van een permissie beloften te verbreken
, een norm is eerder een toepassig van een waarde
AFBAKENING VAN DE ETHIEK
MOREEL: wat overeenstemt met de heersende waarden en normen
bv. de zieken verzorgen (een goede handeling)
IMMOREEL: wat de heersende waarden en normen schendt
bv. uitsluiting o.b.v. racisme
A-MOREEL: waarbij geen waarden en normen betrokken zijn
bv. “De zon komt op in het oosten.”
afbakening domein van de ethiek: moreel versus a-moreel
MORAAL: stelsel van normen en waarden, dat betrekking heeft op het
handelen van mensen
positieve moraal: normen ene waarden binnen een bepaalde
cultuur of maatschappij worden wel de positieve moraal can die
cultuur of maatschappij genoemd
“in de moraal van de antiek-Griekse cultuur stond dapperheid hoog
aangeschreven”
Dit zijn de normen en de waarden die er zijn, die heersen of gelden
in een bepaalde cultuur
ETHIEK: studie van normen en waarden, die zich richt op de vraag welke
normen en waarden we kunnen rechtvaardigen
(richt zich niet primair op beschrijving van bestaande normen en waarden of een
verklaring van het ontstaan van bepaalde normen en waarden)
Bv. “Waarom moeten we gezondheid beschouwen als een
belangrijke waarde?”
Ethiek is de systematische reflectie op die geldende moraal
RECHTVAARDIGING
KERNTAAK VAN DE ETHIEK
niet beschrijven (descriptief), bv. antropologie, rechtsgeleerdheid
niet verklaren (oorzaken), bv. sociologie, geschiedenis
geldigheid onderzoeken van waarden en normen
,Om het anders te stellen: ethiek is niet beschrijvend of descriptief, zij stelt
zich niet tevreden met het beschrijven van de bestaande toestand en het
aangeven van de oorzaken daarvan. Ethiek is normatief. Zij beweegt zich
altijd op het niveau van hoe iets zou moeten zijn.
Descriptief: wat zich beperkt tot ‘wat is’ en die toestand tracht te
beschrijven.
Normatief: wat zich richt op ‘wat zou moeten zijn’ en dat ideaal
tracht voor te schrijven.
HOE RECHTVAARDIG JE EEN NORM?
NIET door oorzaken te formuleren
WEL door redenen te formuleren voor die norm
à Welke normen en waarden kunnen we met goede redenen
verdedigen?
à Wanneer kunnen we spreken van goede redenen?
de ethiek is zelf normatief: ze vormt een oordeel over de geldende
normen en waarden en geeft dus aan welke normen en waarden we
zouden moeten naleven (moreel versus immoreel)
ETHIEK: WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINE
Analogie met exacte wetenschap:
systematisch nadenken over moraal
ethiek streeft naar een vorm van objectieve geldigheid
betekent: ethische uitspraken zijn niet zomaar willekeurig, maar
gebaseerd op redenering en argumenten. (waarom is moord fout?
Door morele principes zoals respect voor het leven)
geen kwestie van persoonlijke mening (maar over wat moreel juist of
onjuist is op basis van redelijke argumenten.)
Verschil met wetenschap:
geen verklaring of loutere beschrijving van fenomenen
onderzoek of er goede redenen zijn voor een norm
= vraag naar rechtvaardiging
HET FUNDERINGSPROBLEEM
UIT FEITEN GEEN NORMEN
LOGISCHE KLOOF TUSSEN ZIJN EN BEHOREN (MOETEN)
Uit de constatering dat iets het geval is, volgt niet dat
, we iets moeten doen (of nalaten); uit een feit kan niet zonder meer een
norm worden afgeleid.
Niet geldig!
vlees eten veroorzaakt leed bij dieren
we mogen geen vlees eten
Uit een feit kan je geen norm uitoefenen: je moet hierdoor op een of
andere manier ene tussenstap hebben gemist
ergens moet er een soort ‘moeten’ tussen komen, boven een
feit alleen
vb. we moeten dieren geen leed toezorgen , daarom dat we geen
vlees mogen eten
een norm (=geen vlees eten) wordt afgeleidt uit (1) een feit = vlees eten
veroorzaakt leed bij dieren en (2) een norm = we mogen geen leed
veroorzaken bij dieren
TWEE VERREGAANDE IMPLICATIES:
1) Het hele wetenschappelijke instrumentarium van feiten, verklaringen,
experimenteel bewijs, etc. is niet bruikbaar in de ethiek.
2) De hele (exacte) wetenschap kan geen sluitend argument geven over
hoe we ons leven moeten leiden, kan enkel uitsrpaken doen over hoe
dingen zijn, niet hoe we dingen moeten doen
GEEN ULTIEME FUNDERING
Een correcte redenering om normen te rechtvaardigen bevat naast
feitelijke ook normatieve argumenten.
Wel geldig!
a) vlees eten veroorzaakt leed bij dieren
b) we mogen geen leed veroorzaken bij dieren
we mogen geen vlees eten
- tussenstap die hierboven niet aanwezig was is hier wel aanwezig
waardoor die een geldig fundering is : 1000 jaar geleden was dit
helemaal niet zo belangrijk
MAAR: Wat rechtvaardigt de bewering dat we geen leed mogen
veroorzaken bij dieren?
Probleem: elke norm die we aannemen, moet opnieuw gefundeerd
worden. Er is in de westerse samenleving geen algemeen aanvaarde
geldige basis of bron voor morele normativiteit (bv. god).
‘regressus ad infinitum’
GOEDE EN HET JUISTE (DEEL 1)
BERGIPPENKADER:
WAARDEN: algemene morele uitgangspunten, aspecten van het leven
die we belangrijk (‘waardevol’) vinden. Drukken een beoordeling of
evaluatie uit:
bv. “Tolerantie is de basis van onze democratie.”, “Alles staat of valt
bij eerlijkheid.”
“Gezondheid is een kostbaar goed.”
Veiligheid, vrijheid, vriendschap, rechtvaardigheid, integriteit
Normen: wees eerlijk, werk af waaraan je begint, wees mild voor
anderen
Nauwe relatie tussen waarden en normen: iemand die de
waarheid belangrijk vindt (waarden) zal eerder zeggen dat je de
waarheid moet spreken (normen, plicht)
Vergelijk met niewjaarsvoornemens
Waarden → algemene zaken waar je meer aandacht aan wil
besteden, vb. meer tijd doorbrengen met vrienden, familie.
Normen → concrete gedragsregels om je leven anders in te richten,
vb. wekelijks gaan sporten, stoppen met roken, elke dag een uur
klassieke muziek beluisteren.
Waardevolle karaktereigenschappen noemen we DEUGDEN:
bv. vriendelijkheid, eerlijkheid, bescheidenheid
NORMEN: concrete gedragsbepalingen, specifieke regels die ons
voorschrijven wat we moeten of mogen doen
Drukken een plicht of een permissie of een verbod uit.
bv. Plicht (je moet iets doen): “breek nooit je belofte”, “je moet de
waarheid spreken” ,
permissie (je mag iets doen): ‘je mag zelf beslissen of je softdrugs
gebruikt of niet’, “een leugentje om bestwil is toegestaan”
permisie en plichten kunnen vaak van elkaar worden
gedefinieerd:
de plicht om een belofte na te komen kan ook worden beschreven
als de afwezigheid van een permissie beloften te verbreken
, een norm is eerder een toepassig van een waarde
AFBAKENING VAN DE ETHIEK
MOREEL: wat overeenstemt met de heersende waarden en normen
bv. de zieken verzorgen (een goede handeling)
IMMOREEL: wat de heersende waarden en normen schendt
bv. uitsluiting o.b.v. racisme
A-MOREEL: waarbij geen waarden en normen betrokken zijn
bv. “De zon komt op in het oosten.”
afbakening domein van de ethiek: moreel versus a-moreel
MORAAL: stelsel van normen en waarden, dat betrekking heeft op het
handelen van mensen
positieve moraal: normen ene waarden binnen een bepaalde
cultuur of maatschappij worden wel de positieve moraal can die
cultuur of maatschappij genoemd
“in de moraal van de antiek-Griekse cultuur stond dapperheid hoog
aangeschreven”
Dit zijn de normen en de waarden die er zijn, die heersen of gelden
in een bepaalde cultuur
ETHIEK: studie van normen en waarden, die zich richt op de vraag welke
normen en waarden we kunnen rechtvaardigen
(richt zich niet primair op beschrijving van bestaande normen en waarden of een
verklaring van het ontstaan van bepaalde normen en waarden)
Bv. “Waarom moeten we gezondheid beschouwen als een
belangrijke waarde?”
Ethiek is de systematische reflectie op die geldende moraal
RECHTVAARDIGING
KERNTAAK VAN DE ETHIEK
niet beschrijven (descriptief), bv. antropologie, rechtsgeleerdheid
niet verklaren (oorzaken), bv. sociologie, geschiedenis
geldigheid onderzoeken van waarden en normen
,Om het anders te stellen: ethiek is niet beschrijvend of descriptief, zij stelt
zich niet tevreden met het beschrijven van de bestaande toestand en het
aangeven van de oorzaken daarvan. Ethiek is normatief. Zij beweegt zich
altijd op het niveau van hoe iets zou moeten zijn.
Descriptief: wat zich beperkt tot ‘wat is’ en die toestand tracht te
beschrijven.
Normatief: wat zich richt op ‘wat zou moeten zijn’ en dat ideaal
tracht voor te schrijven.
HOE RECHTVAARDIG JE EEN NORM?
NIET door oorzaken te formuleren
WEL door redenen te formuleren voor die norm
à Welke normen en waarden kunnen we met goede redenen
verdedigen?
à Wanneer kunnen we spreken van goede redenen?
de ethiek is zelf normatief: ze vormt een oordeel over de geldende
normen en waarden en geeft dus aan welke normen en waarden we
zouden moeten naleven (moreel versus immoreel)
ETHIEK: WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINE
Analogie met exacte wetenschap:
systematisch nadenken over moraal
ethiek streeft naar een vorm van objectieve geldigheid
betekent: ethische uitspraken zijn niet zomaar willekeurig, maar
gebaseerd op redenering en argumenten. (waarom is moord fout?
Door morele principes zoals respect voor het leven)
geen kwestie van persoonlijke mening (maar over wat moreel juist of
onjuist is op basis van redelijke argumenten.)
Verschil met wetenschap:
geen verklaring of loutere beschrijving van fenomenen
onderzoek of er goede redenen zijn voor een norm
= vraag naar rechtvaardiging
HET FUNDERINGSPROBLEEM
UIT FEITEN GEEN NORMEN
LOGISCHE KLOOF TUSSEN ZIJN EN BEHOREN (MOETEN)
Uit de constatering dat iets het geval is, volgt niet dat
, we iets moeten doen (of nalaten); uit een feit kan niet zonder meer een
norm worden afgeleid.
Niet geldig!
vlees eten veroorzaakt leed bij dieren
we mogen geen vlees eten
Uit een feit kan je geen norm uitoefenen: je moet hierdoor op een of
andere manier ene tussenstap hebben gemist
ergens moet er een soort ‘moeten’ tussen komen, boven een
feit alleen
vb. we moeten dieren geen leed toezorgen , daarom dat we geen
vlees mogen eten
een norm (=geen vlees eten) wordt afgeleidt uit (1) een feit = vlees eten
veroorzaakt leed bij dieren en (2) een norm = we mogen geen leed
veroorzaken bij dieren
TWEE VERREGAANDE IMPLICATIES:
1) Het hele wetenschappelijke instrumentarium van feiten, verklaringen,
experimenteel bewijs, etc. is niet bruikbaar in de ethiek.
2) De hele (exacte) wetenschap kan geen sluitend argument geven over
hoe we ons leven moeten leiden, kan enkel uitsrpaken doen over hoe
dingen zijn, niet hoe we dingen moeten doen
GEEN ULTIEME FUNDERING
Een correcte redenering om normen te rechtvaardigen bevat naast
feitelijke ook normatieve argumenten.
Wel geldig!
a) vlees eten veroorzaakt leed bij dieren
b) we mogen geen leed veroorzaken bij dieren
we mogen geen vlees eten
- tussenstap die hierboven niet aanwezig was is hier wel aanwezig
waardoor die een geldig fundering is : 1000 jaar geleden was dit
helemaal niet zo belangrijk
MAAR: Wat rechtvaardigt de bewering dat we geen leed mogen
veroorzaken bij dieren?
Probleem: elke norm die we aannemen, moet opnieuw gefundeerd
worden. Er is in de westerse samenleving geen algemeen aanvaarde
geldige basis of bron voor morele normativiteit (bv. god).
‘regressus ad infinitum’
