Geschiedenis van het Publiekrecht
De rechtstaat
Hoofdstuk 1: De overhaaste triomftocht van het westerse constitutionele model
Belangrijkste historische gebeurtenissen
1945 Einde van de tweede wereldoorlog
Conferenties van Jalta en Potsdam
Oprichting van de Organisatie van de Verenigde Naties
1947 Trumandoctrine: begin van de koude oorlog
1949 Oprichting van de NAVO, de Bondsrepubliek Duitsland, de Duitse
Democratische Republiek en de Raad van Europa
1951 Oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal
1955 Oprichting van het Warschaupact
1957 Oprichting van de Europese Gemeenschappen
1961 Bouw van de Berlijnse Muur
1975 Conferentie voor Veiligheid en samenwerking in Europa in Helsinki
1985 Aantreden van Michail Gorbatsjov
1989 Val van de Berlijnse Muur
1990 Conferentie van Kopenhagen
Eenmaking van Duitsland
Charter voor een Nieuw Europa
Belangrijkste historische figuren
Thomas Buergenthal Nam in 1990 voor de Amerikaanse delegatie deel aan de
Conferentie van Kopenhagen, waar hij de pen hield van het
slotdocument over democratie, rechtstaat en mensenrechten.
Dit legde de basis voor het Charter voor een Nieuw Europa.
George H.W Bush President van de VS van 1989-1993
Michail Gorbatsjov Politieke en economische hervormingen in de Sovjet-Unie
(Glasnost en Perestroika)
François Mitterrand President van Frankrijk. Na aarzeling steunde hij de Duitse
eenmaking in ruil voor een monetaire eenheid in Europa.
Helmut Kohl Kanselier van de BRD. Hij was samen met Bush de architect
van de snelle Duitse éénmaking, waarbij de BRD zich
uitbreidde tot wat voordien DDR was.
Margaret Thatcher Leider in het Verenigd Koninkrijk. Was tegen de Duitse
éénmaking, maar werkte loyaal mee met de VS.
1
,Begrippen
Het recht op zelfbeschikking - Externe zelfbeschikking: het recht van een
volk om een eigen staat te vormen
- Interne zelfbeschikking:
è Visie Westen: het recht van het volk om
binnen de staat de regering te kiezen
(democratie, geregeld vrije verkiezingen)
è Visie communistische wereld: het recht van
het volk om de eigen regeringsvorm te
kiezen, maar eenmaal communist bleef
men communist (Marx en Lenin)
Privaatrecht en publiekrecht - Privaatrecht: regelt de verhoudingen tussen
onderdanen onderling
- Publiekrecht: regelt onderlinge verhoudingen
tussen overheidsorganen en de verhoudingen
tussen overheidsorganen en onderdanen
Constitutioneel recht Het belangrijkste onderdeel van het publiekrecht. Als
regels een afzonderlijke rechtstak vormen, spreekt
men over constitutionele rechten.
Constitutie Geheel van regels die de organisatie en werking van de
overheid binnen een politieke gemeenschap bepalen
Externe en interne - Externe soevereiniteit: de afwezigheid van
soevereiniteit enige hoger gezag boven de staat
(onafhankelijkheid)
- Interne soevereiniteit: Binnen de staat is er
een soevereine macht die de bron is van alle
openbare macht
Nationaal en internationaal - Nationaal recht: het recht van een politieke
recht gemeenschap
- Internationaal recht: het recht dat de
verhoudingen tussen staten onderling regelt
Rechtsmacht Macht die de overheid, of instelling die deel uitmaakt
van de overheid, heeft over het recht
2
, Belangrijke leerstukken
1. De vier pijlers van het westers constitutioneel model en de betekenissen van
rechtstaat, democratie, grond- en mensenrechten
De vier pijlers: representatieve democratie, rechtsstaat, grondrechten en vrije
markteconomie
Rechtstaat: De staat is gebaseerd op het recht, zowel burgers als overheid zijn daar ook
aan onderworpen
Democratie: Gebaseerd op de wil van het volk (volkssoevereiniteit). Er zijn twee soorten
democratieën.
- Indirecte democratie: volk duidt via verkiezingen volksvertegenwoordigers aan
(België)
- Directe democratie: burgers oefenen rechtstreeks hun macht uit via
wetgevingsprocedure (Zwitserland)
Grond- of mensenrechten: vinden hun wortels in het natuurrecht. Elk individu heeft
natuurlijke en onvervreemdbare rechten. Deze worden niet gecreëerd door de staat. Na
de Amerikaanse en Franse revolutie worden deze rechten verankerd in de grondwet
(grondrechten), na de tweede wereldoorlog kiezen de overwinnaars voor een
internationale bescherming van de mensenrechten.
2. De historische betekenis van het Charter voor een Nieuw Europa en het einde
van de Koude Oorlog voor de constitutionele geschiedenis van Europa
Dit betekende de feitelijke overwinning van het westers constitutioneel model op het
communistische model als enig werkzaam model. Dit was ook het expliciete einde van
de Koude Oorlog. Het zet de voorwaarden uit voor een nieuw Europa (zie hierboven). Alle
Europese landen (+VS en Canada) hebben het moreel recht elkaar aan te spreken tot
naleving van dit model.
3. De tegengestelde visies van het Westen en de Sovjet-Unie op de
constitutionele toekomst van Europa aan het einde van de Koude Oorlog
Westen: ‘Europe whole and free.’ van Bush. Hiermee bedoelt hij dat Europa enkel 1 kan
zijn, als alle andere landen democratisch zijn.
Sovjet-Unie: Gorbatsjov wou eerder een Gemeenschappelijk Europees Huis als
toekomst van Europa. Hierbij was de Sovjet-Unie integraal deel van Europa en was er
een vreedzame samenwerking tussen soevereine staten met verschillende socio-
economische systemen. Bovendien pleitte Gorbatsjov voor de afschaging van de NAVO
en het Warschaupact.
3
, 4. De verschillende visies op democratie en zelfbeschikkingsrecht
Externe zelfbeschikking betekent het recht van een volk om een eigen staat te vormen.
De visie hierop van het westen en de Sovjet-Unie waren dezelfde.
Over de interne zelfbeschikking was er geen eensgezindheid:
è Visie Westen: het recht van het volk om binnen de staat de regering te kiezen
(democratie, geregeld vrije verkiezingen)
è Visie communistische wereld: het recht van het volk om de eigen
regeringsvorm te kiezen, maar eenmaal communist bleef men communist
(Marx en Lenin)
Gorbatsjov wou bovendien eerst een transformatie van Europa (Gemeenschappelijk
Europees Huis) vooraleer hij wou spreken over een Duitse éénmaking. Bush en Kohl
daarentegen zagen de éénmaking van Duitsland als sleutel tot de bevrijding van
Centraal-Europa van de Sovjet onderdrukking.
5. De rol van de Duitse eenmaking in de transformatie van de Europese
constitutionele orde aan het einde van de Koude Oorlog
Kohl kreeg zijn zin voor een snelle eenmaking van Duitsland. Hij stond voor de opname
van de DDR in de BRD. De DDR zou zo het economisch model van de BRD overnemen:
de vrije markteconomie. Door de eenmaking van Duitsland werd de monetaire eenheid
in Europa in versnelling mogelijk gemaakt door de afspraak tussen Kohl en Mitterand.
Mitterand was eerst tegen een eenmaking van Duitsland, doordat hij schrik had van een
te sterk eengemaakt Duitsland. Toch was hij bereid zijn steun te geven, in ruil voor een
akkoord over versnelde Europese integratie.
Er zijn drie factoren die bijdroegen tot een snelle Duitse eenmaking
1. Alliantie tussen Bush en Kohl: VS zou een snelle Duitse eenmaking steunen, op
voorwaarde dat Duitsland binnen de NAVO en de Europese Gemeenschap zou
blijven
2. Compromis tussen Kohl en Mitterand
3. Toenemende zwakte van Gorbatsjov
6. De begrippen staat en soevereiniteit
- Staat: een hiërarchische, politieke organisatie die gezag uitoefent over een land
- Soevereiniteit: Betekent letterlijk ‘de hoogste rechtsmacht’
è Interne soevereiniteit: Binnen de staat is er een soevereine macht die de bron
is van alle openbare macht
è Externe soevereiniteit: de afwezigheid van enige hoger gezag boven de staat
(onafhankelijkheid)
- Soevereine staat: Het Montevideo Verdrag somt vier voorwaarden op om over een
staat te kunnen spreken. De staat moet beschikken over: een permanente
bevolking, welomschreven grondgebied, een bestuur en bekwaamheid om
betrekkingen met andere landen aan te gaan (erkenning door andere staten)
4
De rechtstaat
Hoofdstuk 1: De overhaaste triomftocht van het westerse constitutionele model
Belangrijkste historische gebeurtenissen
1945 Einde van de tweede wereldoorlog
Conferenties van Jalta en Potsdam
Oprichting van de Organisatie van de Verenigde Naties
1947 Trumandoctrine: begin van de koude oorlog
1949 Oprichting van de NAVO, de Bondsrepubliek Duitsland, de Duitse
Democratische Republiek en de Raad van Europa
1951 Oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal
1955 Oprichting van het Warschaupact
1957 Oprichting van de Europese Gemeenschappen
1961 Bouw van de Berlijnse Muur
1975 Conferentie voor Veiligheid en samenwerking in Europa in Helsinki
1985 Aantreden van Michail Gorbatsjov
1989 Val van de Berlijnse Muur
1990 Conferentie van Kopenhagen
Eenmaking van Duitsland
Charter voor een Nieuw Europa
Belangrijkste historische figuren
Thomas Buergenthal Nam in 1990 voor de Amerikaanse delegatie deel aan de
Conferentie van Kopenhagen, waar hij de pen hield van het
slotdocument over democratie, rechtstaat en mensenrechten.
Dit legde de basis voor het Charter voor een Nieuw Europa.
George H.W Bush President van de VS van 1989-1993
Michail Gorbatsjov Politieke en economische hervormingen in de Sovjet-Unie
(Glasnost en Perestroika)
François Mitterrand President van Frankrijk. Na aarzeling steunde hij de Duitse
eenmaking in ruil voor een monetaire eenheid in Europa.
Helmut Kohl Kanselier van de BRD. Hij was samen met Bush de architect
van de snelle Duitse éénmaking, waarbij de BRD zich
uitbreidde tot wat voordien DDR was.
Margaret Thatcher Leider in het Verenigd Koninkrijk. Was tegen de Duitse
éénmaking, maar werkte loyaal mee met de VS.
1
,Begrippen
Het recht op zelfbeschikking - Externe zelfbeschikking: het recht van een
volk om een eigen staat te vormen
- Interne zelfbeschikking:
è Visie Westen: het recht van het volk om
binnen de staat de regering te kiezen
(democratie, geregeld vrije verkiezingen)
è Visie communistische wereld: het recht van
het volk om de eigen regeringsvorm te
kiezen, maar eenmaal communist bleef
men communist (Marx en Lenin)
Privaatrecht en publiekrecht - Privaatrecht: regelt de verhoudingen tussen
onderdanen onderling
- Publiekrecht: regelt onderlinge verhoudingen
tussen overheidsorganen en de verhoudingen
tussen overheidsorganen en onderdanen
Constitutioneel recht Het belangrijkste onderdeel van het publiekrecht. Als
regels een afzonderlijke rechtstak vormen, spreekt
men over constitutionele rechten.
Constitutie Geheel van regels die de organisatie en werking van de
overheid binnen een politieke gemeenschap bepalen
Externe en interne - Externe soevereiniteit: de afwezigheid van
soevereiniteit enige hoger gezag boven de staat
(onafhankelijkheid)
- Interne soevereiniteit: Binnen de staat is er
een soevereine macht die de bron is van alle
openbare macht
Nationaal en internationaal - Nationaal recht: het recht van een politieke
recht gemeenschap
- Internationaal recht: het recht dat de
verhoudingen tussen staten onderling regelt
Rechtsmacht Macht die de overheid, of instelling die deel uitmaakt
van de overheid, heeft over het recht
2
, Belangrijke leerstukken
1. De vier pijlers van het westers constitutioneel model en de betekenissen van
rechtstaat, democratie, grond- en mensenrechten
De vier pijlers: representatieve democratie, rechtsstaat, grondrechten en vrije
markteconomie
Rechtstaat: De staat is gebaseerd op het recht, zowel burgers als overheid zijn daar ook
aan onderworpen
Democratie: Gebaseerd op de wil van het volk (volkssoevereiniteit). Er zijn twee soorten
democratieën.
- Indirecte democratie: volk duidt via verkiezingen volksvertegenwoordigers aan
(België)
- Directe democratie: burgers oefenen rechtstreeks hun macht uit via
wetgevingsprocedure (Zwitserland)
Grond- of mensenrechten: vinden hun wortels in het natuurrecht. Elk individu heeft
natuurlijke en onvervreemdbare rechten. Deze worden niet gecreëerd door de staat. Na
de Amerikaanse en Franse revolutie worden deze rechten verankerd in de grondwet
(grondrechten), na de tweede wereldoorlog kiezen de overwinnaars voor een
internationale bescherming van de mensenrechten.
2. De historische betekenis van het Charter voor een Nieuw Europa en het einde
van de Koude Oorlog voor de constitutionele geschiedenis van Europa
Dit betekende de feitelijke overwinning van het westers constitutioneel model op het
communistische model als enig werkzaam model. Dit was ook het expliciete einde van
de Koude Oorlog. Het zet de voorwaarden uit voor een nieuw Europa (zie hierboven). Alle
Europese landen (+VS en Canada) hebben het moreel recht elkaar aan te spreken tot
naleving van dit model.
3. De tegengestelde visies van het Westen en de Sovjet-Unie op de
constitutionele toekomst van Europa aan het einde van de Koude Oorlog
Westen: ‘Europe whole and free.’ van Bush. Hiermee bedoelt hij dat Europa enkel 1 kan
zijn, als alle andere landen democratisch zijn.
Sovjet-Unie: Gorbatsjov wou eerder een Gemeenschappelijk Europees Huis als
toekomst van Europa. Hierbij was de Sovjet-Unie integraal deel van Europa en was er
een vreedzame samenwerking tussen soevereine staten met verschillende socio-
economische systemen. Bovendien pleitte Gorbatsjov voor de afschaging van de NAVO
en het Warschaupact.
3
, 4. De verschillende visies op democratie en zelfbeschikkingsrecht
Externe zelfbeschikking betekent het recht van een volk om een eigen staat te vormen.
De visie hierop van het westen en de Sovjet-Unie waren dezelfde.
Over de interne zelfbeschikking was er geen eensgezindheid:
è Visie Westen: het recht van het volk om binnen de staat de regering te kiezen
(democratie, geregeld vrije verkiezingen)
è Visie communistische wereld: het recht van het volk om de eigen
regeringsvorm te kiezen, maar eenmaal communist bleef men communist
(Marx en Lenin)
Gorbatsjov wou bovendien eerst een transformatie van Europa (Gemeenschappelijk
Europees Huis) vooraleer hij wou spreken over een Duitse éénmaking. Bush en Kohl
daarentegen zagen de éénmaking van Duitsland als sleutel tot de bevrijding van
Centraal-Europa van de Sovjet onderdrukking.
5. De rol van de Duitse eenmaking in de transformatie van de Europese
constitutionele orde aan het einde van de Koude Oorlog
Kohl kreeg zijn zin voor een snelle eenmaking van Duitsland. Hij stond voor de opname
van de DDR in de BRD. De DDR zou zo het economisch model van de BRD overnemen:
de vrije markteconomie. Door de eenmaking van Duitsland werd de monetaire eenheid
in Europa in versnelling mogelijk gemaakt door de afspraak tussen Kohl en Mitterand.
Mitterand was eerst tegen een eenmaking van Duitsland, doordat hij schrik had van een
te sterk eengemaakt Duitsland. Toch was hij bereid zijn steun te geven, in ruil voor een
akkoord over versnelde Europese integratie.
Er zijn drie factoren die bijdroegen tot een snelle Duitse eenmaking
1. Alliantie tussen Bush en Kohl: VS zou een snelle Duitse eenmaking steunen, op
voorwaarde dat Duitsland binnen de NAVO en de Europese Gemeenschap zou
blijven
2. Compromis tussen Kohl en Mitterand
3. Toenemende zwakte van Gorbatsjov
6. De begrippen staat en soevereiniteit
- Staat: een hiërarchische, politieke organisatie die gezag uitoefent over een land
- Soevereiniteit: Betekent letterlijk ‘de hoogste rechtsmacht’
è Interne soevereiniteit: Binnen de staat is er een soevereine macht die de bron
is van alle openbare macht
è Externe soevereiniteit: de afwezigheid van enige hoger gezag boven de staat
(onafhankelijkheid)
- Soevereine staat: Het Montevideo Verdrag somt vier voorwaarden op om over een
staat te kunnen spreken. De staat moet beschikken over: een permanente
bevolking, welomschreven grondgebied, een bestuur en bekwaamheid om
betrekkingen met andere landen aan te gaan (erkenning door andere staten)
4
