Hoofdstuk I
Onderzoek, anamnese en behandelplan
1. Tandenloosheid als chronische orale aandoening
• alle definitieve tanden verliezen:
o multifactorieel proces
▪ biologische factoren:
• cariës, parodontaal verval, pulpa path., trauma, majeure pathologie (bv. tumor))
• genetisch
▪ niet biologische factoren:
• toegang tot tandzorg (bv. mobiliteit, economisch)
• wensen v patiënt (bv. patiënt vind het makkelijker zijn tanden…)
• financieel (3ebetaler)
o implicaties:
▪ wijziging in voedingspatroon
• oorzaak: zwakke kauwkrachten => niet alles kunnen eten, vooral gepureerd!
• gevolg: missing nutriënten => ↓Vit C, foliaten,… in serum
• oplossing: prothetisch herstel
• doel: impact op algemene gezondheid verminderen
2. Anamnese
Algemeen medische anamnese
- gezondheid en medisch historiek:
• ASA-score (toestand patiënt beschrijven)
• cognitieve beperkingen (mate medewerking ≈ bv. dementie)
• musculaire beperkingen (lage musculaire adaptatie)
- medicatie:
• multi-medicatie => risico op droge mond (vooral slaapmiddelen) ➔ GEEN PROTHESE MOGELIJK!
- allergie:
• oorzaken => producten, afdrukmaterialen, prothese kunststoffen
• allergenen => perubalsem, colofonium
Prothese historiek
- laatste extracties, periode edentaat, aantal tanden, leeftijd bestaande prothese,…
Prothese tevredenheid: klachten en wensen
- tevredenheid huidige prothese:
• steunweefsel pijn, losse prothese, esthetiek (vorm, kleur, positie, zichtbaarheid), fonetische,…
- opmerkingen:
• vooral bij nieuwe prothesen (want patiënt kan zo vergelijken)
• verwachtingen (functioneel/ esthetisch) geven richting vr behandelplan
• vage klachten?:
o meestal andere onderliggende problemen (geen adaptie van het idee)
o bij patiënten die veel ≠ protheses hebben => probleem bij patiënt èn NIET bij prothese!
Specifieke prothetiek gerelateerde klachten
- smaakverlies:
• lang prothese dragers adaptatie (papillen in palatum werken niet)
o oorzaken: weinig speeksel, fysiologische veroudering
o gevolg: overconsumptie zout en suiker
• recent prothese dragers in aanpassingsperiode (nog geen adaptatie v/d papillen)
1
,- fonetische klachten: zie later
- wang-, lip-, tongbijten:
• mogelijk om aan te passen in huidige prothese
• aanpassing in occlusievlak, verticale dimensie, tandstand, vormgeving roze kunsthars
- braakneiging:
• enkel in beginfase => tijdens insteken... later adaptatie!
• continu => altijd… evaluatie v huidige prothese + realistische verwachtingen (eerlijkheid!)
- brandend gevoel:
• onder prothese basis + roodheid/ wit beslag en zwelling ➔ ontsteking)
• veralgemeend oraal + visueel gezonde mucosa ➔ Burning-Mouth-Syndrome
o wat? => branderig gevoel in orale mucosa
o diagnose => geen abnormaliteiten (klinisch, labo, beeldvorming)
o etiologie? => onbekend (vaak in combinatie met droge mond) + psychosociale factoren
o opmerkingen:
▪ symptomen 2 à 4 maand
▪ afh. v leeftijd en geslacht (< ♀)
▪ gradueel of plots
▪ NIET denken dat het ‘verzonnen’ is omdat er geen abnormaliteiten zijn!!!
o behandeling:
▪ doorverwijzen nr stomatoloog
▪ tandarts:
• bespreek klachten, medicatie, eetpatroon, reinigingsproducten
• luisteren
• grondig evaluatie van mond + huidige prothese
▪ nieuw prothese?
• overleg met arts => zo andere pathologien uitsluiten
• overleg met patiënt => nieuwe lost probleem niet per se op (realistisch!)
Prothese gedrag
- draaggewoonte => dag/nacht, uitnemen bij maaltijden,…
- onderhoud => prothese (hoe en welke producten?) & slijmvlies (bv. met gaasje)
➔ !! communicatieve skills: luister naar verwachtingen patiënt (functie, esthetiek, houvast), zo succes prothese↑
3. Klinisch onderzoek
= patiënts klachten in gedachten houden, zo efficiënt werken!
• variatie in anatomische/ fysiologische situatie
o proc. alv., spierhechting en -positie, mucosa, afwijkende botstructuren, kaakrelatie
➔ bepalen hoe moeilijk om totale prothese te maken…
3.1. mond
• mucosa onderzoek: (proc. alv., omslagplooi, wangen)
o normale mucosa => geen roodheid, zwelling, irritatie
o pathologische mucosa:
▪ niet-prothese gerelateerd:
• rode en witte laesies (niet af strijkbaar) => nr stomatoloog sturen + opvolgen!
• majeure weefsel veranderingen => idem!
2
, ▪ prothese gerelateerd:
druk ulcus wat? mucosa letsel onder prothese opp. of randen (door druk)
oorzaak? storende prothese rand en/of intern prothese opp.
oplossing? correctie prothese, opvolgen, geen medicatie
irritatie fibroom wat? idem hierboven + hypertrofisch weefsel!
oorzaak? storende prothese rand en/of intern prothese opp., zuigkamers,…
oplossing? correctie prothese, opvolgen, geen medicatie
opm. - gezien als verder stadium van druk ulcus
- indien palatale irritaties, dan sturen nr MKA/ stomatoloog!
- eerst verwijderen voor nieuwe prothese
stomatitis prothetica wat? ontsteking onder prothese opp.
roodheid
pijn
wit beslag (af strijkbaar!)
papillamenteuze verandring
oorzaak? - Candida albicans infectie:
• ↓hygiëne
• slecht passende prothese
• ‘s nacht dragen
• predisponerende factoren:
▪ diabetes mellitus
▪ radiotherapie
▪ neoplastische aandoeningen
▪ chemotherapie
- roken
- xerostomie
oplossing? - hygiëne instructies mond (chloorhexidine msm)+ prothese
- draaggewoontes aanpassen (niet bij slapen)
- tijdelijk aanpassen met soft liner (relining)
- extra: anischimmel product (niet duidelijk…)
opm. - biofilm op prothese respiratoire pathogenen!!!
• processus alveolaris palpatie:
o bot: scherp/afgerond bot
o palatum: vlak/hoog/…
o zacht weefsel: verplaatsbaar (= flabby ridge)/ stevig
o volume en vorm:
▪ resorptie door hevige extractie! => putje in tandboog
▪ scherpe toppen => veel extracties op korte tijd
▪ te smal boog
• botstructuren onderzoek:
o kaakwallen resorptie:
▪ = natuurlijk proces na verlies def. tanden waarbij kaken uit elkaar wegtrekken
• BK => centripetale resorptie (craniaal + dorsaal + mediaal)
• OK => centrifugale resorptie (caudaal + ventraal + lateraal)
➔ tandbogen moeten in occlusie
• laattijdig prothese? resorptie↑ moeilijker occlusie bekomen!
▪ classificatie edentate kaak (zo moeilijkheidsgraad prothese maken bepalen):
• Cawood & Howel
• Atwood
3
, o afwijkende kaakrelatie:
▪ gevolgen centripetale BK- en centrifugale OK beweging
• klasse III (ook bij geboorte…)
• discrepantie in breedte tss kaken (BK smaller & OK breder)
o afwijkende botstructuren:
▪ scherpe botspicula (= kleine, stekelachtige uitsteeksels van botweefsel)
▪ zwaar ondersneden tuber
▪ bot-exostose (= goedaardige uitgroei van botweefsel aan buitenkant v bot)
• linguale torus
• palatale torus
➔ !! afh. van vorm, grootte, locatie: verwijderen of niet voor totale prothese…
▪ soms perfect mogelijk om prothese ROND torus te maken!
• speekselproductie (hoeveelheid & viscositeit) evalueren:
o functie => smeermiddel + retentie prothese
o implicatie => polyfarmacie; droge mond!
• prothese gerelateerde afwijkingen:
o flabby-ridge:
▪ wat? => volume zonder bot eronder (BK en/of OK)
▪ oorzaak => uitgebreide botresorptie weinig botondersteuning!
▪ oplossing => enkel verwijderen indien voldoende onderliggende botmassa aanwezig
o Kelly-syndroom (= Combinatie syndroom):
▪ etiologie:
• boventanden als eerste verloren => zo enkel BK-prothese
• ondertanden als laatste verloren => zo grote krachten op premaxilla (voorkant BK)
• gevolgen:
o resorptie in premaxilla
o eruptie onder front
o fibreuze uitgroei van beide tuber maxilla (eventueel chirurgisch verwijderen)
➔ voorwaartse prothese kanteling!
o Chellitis angularis:
▪ wat? => ontstoken ragaden (scheurtjes in huid) door speeksel lek
▪ etiologie => candida infectie door te lage verticale dimensie + te weinig lipvulling
3.2. prothese
• parameters in kwaliteitsbepaling v prothese:
o practicus parameters => objectieve criteria tijdens intake (belangrijk bij bepalen welke prothese)
o patiënt parameters => subjectieve criteria (functie + esthetiek)
➔ evalueren in functie v wensen en klachten v patiënt!
• wat evalueren?
o retentie
o stabiliteit => soms palatum deel weg waardoor stabiliteit ↓
o randlengte (!!)
o dragend oppervlak (retromolaar-pad, palatum)
o positie v prothese-tanden:
▪ front => esthetiek + fonetiek
▪ dorsaal => tongruimte
4
Onderzoek, anamnese en behandelplan
1. Tandenloosheid als chronische orale aandoening
• alle definitieve tanden verliezen:
o multifactorieel proces
▪ biologische factoren:
• cariës, parodontaal verval, pulpa path., trauma, majeure pathologie (bv. tumor))
• genetisch
▪ niet biologische factoren:
• toegang tot tandzorg (bv. mobiliteit, economisch)
• wensen v patiënt (bv. patiënt vind het makkelijker zijn tanden…)
• financieel (3ebetaler)
o implicaties:
▪ wijziging in voedingspatroon
• oorzaak: zwakke kauwkrachten => niet alles kunnen eten, vooral gepureerd!
• gevolg: missing nutriënten => ↓Vit C, foliaten,… in serum
• oplossing: prothetisch herstel
• doel: impact op algemene gezondheid verminderen
2. Anamnese
Algemeen medische anamnese
- gezondheid en medisch historiek:
• ASA-score (toestand patiënt beschrijven)
• cognitieve beperkingen (mate medewerking ≈ bv. dementie)
• musculaire beperkingen (lage musculaire adaptatie)
- medicatie:
• multi-medicatie => risico op droge mond (vooral slaapmiddelen) ➔ GEEN PROTHESE MOGELIJK!
- allergie:
• oorzaken => producten, afdrukmaterialen, prothese kunststoffen
• allergenen => perubalsem, colofonium
Prothese historiek
- laatste extracties, periode edentaat, aantal tanden, leeftijd bestaande prothese,…
Prothese tevredenheid: klachten en wensen
- tevredenheid huidige prothese:
• steunweefsel pijn, losse prothese, esthetiek (vorm, kleur, positie, zichtbaarheid), fonetische,…
- opmerkingen:
• vooral bij nieuwe prothesen (want patiënt kan zo vergelijken)
• verwachtingen (functioneel/ esthetisch) geven richting vr behandelplan
• vage klachten?:
o meestal andere onderliggende problemen (geen adaptie van het idee)
o bij patiënten die veel ≠ protheses hebben => probleem bij patiënt èn NIET bij prothese!
Specifieke prothetiek gerelateerde klachten
- smaakverlies:
• lang prothese dragers adaptatie (papillen in palatum werken niet)
o oorzaken: weinig speeksel, fysiologische veroudering
o gevolg: overconsumptie zout en suiker
• recent prothese dragers in aanpassingsperiode (nog geen adaptatie v/d papillen)
1
,- fonetische klachten: zie later
- wang-, lip-, tongbijten:
• mogelijk om aan te passen in huidige prothese
• aanpassing in occlusievlak, verticale dimensie, tandstand, vormgeving roze kunsthars
- braakneiging:
• enkel in beginfase => tijdens insteken... later adaptatie!
• continu => altijd… evaluatie v huidige prothese + realistische verwachtingen (eerlijkheid!)
- brandend gevoel:
• onder prothese basis + roodheid/ wit beslag en zwelling ➔ ontsteking)
• veralgemeend oraal + visueel gezonde mucosa ➔ Burning-Mouth-Syndrome
o wat? => branderig gevoel in orale mucosa
o diagnose => geen abnormaliteiten (klinisch, labo, beeldvorming)
o etiologie? => onbekend (vaak in combinatie met droge mond) + psychosociale factoren
o opmerkingen:
▪ symptomen 2 à 4 maand
▪ afh. v leeftijd en geslacht (< ♀)
▪ gradueel of plots
▪ NIET denken dat het ‘verzonnen’ is omdat er geen abnormaliteiten zijn!!!
o behandeling:
▪ doorverwijzen nr stomatoloog
▪ tandarts:
• bespreek klachten, medicatie, eetpatroon, reinigingsproducten
• luisteren
• grondig evaluatie van mond + huidige prothese
▪ nieuw prothese?
• overleg met arts => zo andere pathologien uitsluiten
• overleg met patiënt => nieuwe lost probleem niet per se op (realistisch!)
Prothese gedrag
- draaggewoonte => dag/nacht, uitnemen bij maaltijden,…
- onderhoud => prothese (hoe en welke producten?) & slijmvlies (bv. met gaasje)
➔ !! communicatieve skills: luister naar verwachtingen patiënt (functie, esthetiek, houvast), zo succes prothese↑
3. Klinisch onderzoek
= patiënts klachten in gedachten houden, zo efficiënt werken!
• variatie in anatomische/ fysiologische situatie
o proc. alv., spierhechting en -positie, mucosa, afwijkende botstructuren, kaakrelatie
➔ bepalen hoe moeilijk om totale prothese te maken…
3.1. mond
• mucosa onderzoek: (proc. alv., omslagplooi, wangen)
o normale mucosa => geen roodheid, zwelling, irritatie
o pathologische mucosa:
▪ niet-prothese gerelateerd:
• rode en witte laesies (niet af strijkbaar) => nr stomatoloog sturen + opvolgen!
• majeure weefsel veranderingen => idem!
2
, ▪ prothese gerelateerd:
druk ulcus wat? mucosa letsel onder prothese opp. of randen (door druk)
oorzaak? storende prothese rand en/of intern prothese opp.
oplossing? correctie prothese, opvolgen, geen medicatie
irritatie fibroom wat? idem hierboven + hypertrofisch weefsel!
oorzaak? storende prothese rand en/of intern prothese opp., zuigkamers,…
oplossing? correctie prothese, opvolgen, geen medicatie
opm. - gezien als verder stadium van druk ulcus
- indien palatale irritaties, dan sturen nr MKA/ stomatoloog!
- eerst verwijderen voor nieuwe prothese
stomatitis prothetica wat? ontsteking onder prothese opp.
roodheid
pijn
wit beslag (af strijkbaar!)
papillamenteuze verandring
oorzaak? - Candida albicans infectie:
• ↓hygiëne
• slecht passende prothese
• ‘s nacht dragen
• predisponerende factoren:
▪ diabetes mellitus
▪ radiotherapie
▪ neoplastische aandoeningen
▪ chemotherapie
- roken
- xerostomie
oplossing? - hygiëne instructies mond (chloorhexidine msm)+ prothese
- draaggewoontes aanpassen (niet bij slapen)
- tijdelijk aanpassen met soft liner (relining)
- extra: anischimmel product (niet duidelijk…)
opm. - biofilm op prothese respiratoire pathogenen!!!
• processus alveolaris palpatie:
o bot: scherp/afgerond bot
o palatum: vlak/hoog/…
o zacht weefsel: verplaatsbaar (= flabby ridge)/ stevig
o volume en vorm:
▪ resorptie door hevige extractie! => putje in tandboog
▪ scherpe toppen => veel extracties op korte tijd
▪ te smal boog
• botstructuren onderzoek:
o kaakwallen resorptie:
▪ = natuurlijk proces na verlies def. tanden waarbij kaken uit elkaar wegtrekken
• BK => centripetale resorptie (craniaal + dorsaal + mediaal)
• OK => centrifugale resorptie (caudaal + ventraal + lateraal)
➔ tandbogen moeten in occlusie
• laattijdig prothese? resorptie↑ moeilijker occlusie bekomen!
▪ classificatie edentate kaak (zo moeilijkheidsgraad prothese maken bepalen):
• Cawood & Howel
• Atwood
3
, o afwijkende kaakrelatie:
▪ gevolgen centripetale BK- en centrifugale OK beweging
• klasse III (ook bij geboorte…)
• discrepantie in breedte tss kaken (BK smaller & OK breder)
o afwijkende botstructuren:
▪ scherpe botspicula (= kleine, stekelachtige uitsteeksels van botweefsel)
▪ zwaar ondersneden tuber
▪ bot-exostose (= goedaardige uitgroei van botweefsel aan buitenkant v bot)
• linguale torus
• palatale torus
➔ !! afh. van vorm, grootte, locatie: verwijderen of niet voor totale prothese…
▪ soms perfect mogelijk om prothese ROND torus te maken!
• speekselproductie (hoeveelheid & viscositeit) evalueren:
o functie => smeermiddel + retentie prothese
o implicatie => polyfarmacie; droge mond!
• prothese gerelateerde afwijkingen:
o flabby-ridge:
▪ wat? => volume zonder bot eronder (BK en/of OK)
▪ oorzaak => uitgebreide botresorptie weinig botondersteuning!
▪ oplossing => enkel verwijderen indien voldoende onderliggende botmassa aanwezig
o Kelly-syndroom (= Combinatie syndroom):
▪ etiologie:
• boventanden als eerste verloren => zo enkel BK-prothese
• ondertanden als laatste verloren => zo grote krachten op premaxilla (voorkant BK)
• gevolgen:
o resorptie in premaxilla
o eruptie onder front
o fibreuze uitgroei van beide tuber maxilla (eventueel chirurgisch verwijderen)
➔ voorwaartse prothese kanteling!
o Chellitis angularis:
▪ wat? => ontstoken ragaden (scheurtjes in huid) door speeksel lek
▪ etiologie => candida infectie door te lage verticale dimensie + te weinig lipvulling
3.2. prothese
• parameters in kwaliteitsbepaling v prothese:
o practicus parameters => objectieve criteria tijdens intake (belangrijk bij bepalen welke prothese)
o patiënt parameters => subjectieve criteria (functie + esthetiek)
➔ evalueren in functie v wensen en klachten v patiënt!
• wat evalueren?
o retentie
o stabiliteit => soms palatum deel weg waardoor stabiliteit ↓
o randlengte (!!)
o dragend oppervlak (retromolaar-pad, palatum)
o positie v prothese-tanden:
▪ front => esthetiek + fonetiek
▪ dorsaal => tongruimte
4
