19/20 ! Kwantitatieve Onderzoeksmethoden -- Volledige samenvatting boek en slides

KWANTITATIEVE ONDERZOEKSMETHODEN
Blauw = boek, zwart = PowerPoint, paars = notities of uitleg ChatGPT, grijs = niet zo
belangrijk, lees gewoon door

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Dit is een samenvatting van het vak Kwantitatieve Onderzoeksmethoden (KOM) van het
academiejaar 2024-2025. Dit vak werd gegeven door Karel Neels en Gert Thielemans.

Dit is een samenvatting van zowel het boek als de PowerPoints tijdens de les.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Legende van vaak gebruikte symbolen en afkortingen

≠ → verschillende
w → wordt / worden / …

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

LET OP: de dianummers waarnaar wordt verwezen kunnen mogelijks verschillen




1

,KWANTITATIEVE ONDERZOEKSMETHODEN .................................................................................... 1
LES 1 DE ONDERZOEKSCYCLUS .............................................................................................................. 10
1 Wat is kwantitatief onderzoek? .........................................................................................................10
2 Wetenschapsfilosofie ......................................................................................................................10
2.1 Wat is wetenschap? ...............................................................................................................10
2.2 De wetenschappelijke methode .............................................................................................11
2.3 Van Kuhn naar Lakatos ...........................................................................................................13
2.3.1 Thomas Kuhn: The Structure of Scientific Revolutions ........................................................13
2.3.2 Imre Lakatos: Verfijnd falsificationsime ..............................................................................14
3 Wetenschapsmodellen en de sociale wetenschappen .....................................................................15
3.1 Drie grondleggers – Drie modellen ..........................................................................................15
3.1.1 Naturalisme / (post) positivisme (Emile Durkheim) .............................................................15
3.1.2 Verstehende/hermeneutische sociologie (Max Weber) .......................................................16
3.1.3 Maatschappijkritische / emancipatoire wetenschap (Karl Marx)..........................................17
3.2 Stromingen in het hedendaags sociologisch onderzoek...........................................................18
3.2.1 Post-positivisme ................................................................................................................18
3.2.2 Interpretatief paradigma (constructivisme) ........................................................................18
3.2.2.1 OEFENING IN PWP: zie dia 23-25 .................................................................................19
3.2.2.2 Ontologie en epistemologie voor post-positivisme en het interpretatief paradigma .......19
3.2.3 Kritische theorie ................................................................................................................20
3.2.4 Pragmatisme .....................................................................................................................20
3.2.5 Postmodernisme ...............................................................................................................20
3.2.6 Een besluitend overzicht ....................................................................................................21
4 Van filosofie naar praktijk: onderzoeksmethodologie ........................................................................21
4.1 Kwantitatief, kwalitatief, mixed methods .................................................................................21
4.2 Theoriegericht <> Praktijkgericht onderzoek ............................................................................22
5 De rol van theorie in kwantitatief onderzoek .....................................................................................23
5.1 Wat is een (goede) theorie? .....................................................................................................23
5.2 Een theorie… ..........................................................................................................................23
5.3 Theorie en empirie..................................................................................................................25
6 De kwantitatieve onderzoekscyclus ..................................................................................................27
6.1 Probleemformulering .............................................................................................................28
6.2 Het onderzoeksplan ...............................................................................................................28
6.2.1 Probleemstelling ...............................................................................................................29
6.2.1.1 Situering ......................................................................................................................29
6.2.2 Verantwoording – motivering ..............................................................................................30
6.2.3 Onderzoeksdoel ................................................................................................................30
6.2.4 Onderzoeksvraag ...............................................................................................................30
6.3 De literatuurstudie .................................................................................................................31
6.4 Empirie: het onderzoeksdesign & dataverzameling ..................................................................32
LES 2 EN 3: GRONDVORMEN, ONDERZOEKSTYPES EN RESEARCHDESIGNS .......................................................... 33
1 Inleiding...........................................................................................................................................33
2 Grondvormen: beschrijvend, verkennend en toetsend onderzoek .....................................................33
2.1 Beschrijvend of descriptief onderzoek ....................................................................................33
2.2 Verkennend of exploratief onderzoek ......................................................................................33
2.3 Toetsend onderzoek ...............................................................................................................34
3 Functionele en causale relaties ........................................................................................................34
3.1 Functionele relaties................................................................................................................34
3.2 Causale relaties .....................................................................................................................35
3.3 Strikte tweedeling van functionele en causale relaties? ...........................................................37
4 Onderzoekstypen gericht op het vaststellen van causaliteit ..............................................................38
4.1 Inleiding .................................................................................................................................38
4.2 Associatie vs Correlatie ..........................................................................................................39
4.2.1 Coleman report (1966) .......................................................................................................39
4.2.2 Jencks et al. (1972) ............................................................................................................39
4.2.3 Conclusies “busing”-experiment .......................................................................................40
4.3 Zuiver experimenteel design ...................................................................................................40
4.3.1 Een voorbeeld: STAR-experiment (Student/Teacher Achievement Ratio) (enkel door lezen) .40
4.3.2 Zuiver experimenteel design: basisschema ........................................................................41
4.3.2.1 Uitkomstmogelijkheden zuiver experiment ...................................................................43
4.3.2.2 Deficiënte designs .......................................................................................................44
4.3.3 Zuiver experimenteel design: Oorzaken van verminderde interne en externe validiteit .........46



2

, 4.3.3.1 Differentiële trends ......................................................................................................46
4.3.3.2 Maturatie .....................................................................................................................46
4.3.3.3 Pretest-effect ..............................................................................................................46
4.3.3.4 Instrumentatie .............................................................................................................46
4.3.3.5 Placebo en guinea-pig effect ........................................................................................47
4.3.3.6 Verwachtingen van de onderzoeker ..............................................................................47
4.3.3.7 Contaminatie van de controlegroep .............................................................................47
4.3.3.8 Differentiële uitval (attritie) ..........................................................................................47
4.3.3.9 Regressie naar gemiddelde ..........................................................................................47
4.3.3.10 Niet onderkende interactie tussen meerdere stimulu .................................................47
4.3.4 Gelijkschakeling van de experimentele groep en controlegroep: individuele matching,
groepsmatching of randomisatie ......................................................................................................48
4.3.4.1 Individuele matching ...................................................................................................48
4.3.4.2 Groepsmatching ..........................................................................................................48
4.3.4.3 Randomisatie ..............................................................................................................49
4.3.5 Uitbreidingen van het basisdesign: .....................................................................................50
4.3.5.1 Double blind & placebo ...............................................................................................50
4.3.5.1.1 Placebodesign met pretest ...................................................................................50
4.3.5.1.2 Placebodesign zonder pretest ..............................................................................51
4.3.5.2 Solomon’s 4 groepen-design ........................................................................................53
4.3.6 Experimenten in de sociale wetenschappen: een voorbeeld ...............................................54
4.4 Quasi-experimenteel design ...................................................................................................54
4.4.1 Een voorbeeld: Is suikervrije frisdrank slecht voor je gezondheid? .......................................54
4.4.2 Quasi-experimenteel design: basisdesign ..........................................................................54
4.4.3 Prospectieve vorm van quasi-experimenteel designs .........................................................56
4.4.3.1 Basisvorm ...................................................................................................................56
4.4.3.2 Een voorbeeld: Nationale Databank Mortaliteit: socio-economische verschillen in
algemene en oorzaakspecifieke sterfte ........................................................................................56
4.4.4 Retrospectieve vorm van quasi-experimenteel designs (‘achterafonderzoek’) .....................56
4.5 Aandachtspunten bij zuivere en quasi-experimenten ..............................................................57
4.5.1 Interactie-effect van meerdere oorzaken ............................................................................57
4.5.2 Duurzaamheid van stimuluseffecten..................................................................................58
4.5.2.1 Uitleg ..........................................................................................................................58
4.5.2.2 Voorbeelden ................................................................................................................59
4.6 Panelstudies of het vervolgonerzoek .......................................................................................59
4.6.1 Panelstudie vs cross-sectionele studie ..............................................................................60
4.6.2 Causale inferentie en aansluiting bij quasi-experimenten ...................................................61
4.6.3 Voorbeelden van panelstudies in de sociale wetenschappen (enkel doorlezen, is niet
belangrijk)........................................................................................................................................62
4.6.3.1 PSID: Panel Study of Income Dynamics (dia 162) ..........................................................62
4.6.3.2 GGP: Generations & Gender Programme (dia 163-169) .................................................62
4.6.4 Panelattritie: selectieve uitval? ..........................................................................................62
4.7 Surveys (of massaonderzoek) .................................................................................................65
5 Onderzoekstypen gericht op verstehen, patroondescriptie en systeemanalyse .................................66
5.1 Typologische analyse: ideaaltypologie en empirische typologie ...............................................66
5.1.1 Ideaaltypologie ..................................................................................................................66
5.1.2 Empirische typologie .........................................................................................................67
5.2 Cultuur-historische benadering (cultuursociologische en historische benadering) ..................68
5.2.1 Cultuur-historische benadering: Wat? ................................................................................68
5.2.2 Cultuurhistorische benadering: een voorbeeld ...................................................................70
5.3 Formele systeemanalyse ........................................................................................................71
5.3.1 Opzet ................................................................................................................................71
5.3.2 Systeem ............................................................................................................................72
5.3.3 Fasen in onderzoeken of analyse........................................................................................73
5.3.4 Voorbeelden systeemanalyse (niet zo belangrijk, lees gewoon door) ...................................76
LES 4: SURVEYS OPZETTEN EN UITVOEREN ................................................................................................ 77
1 Wat is een survey? ...........................................................................................................................77
2 Soorten surveys ...............................................................................................................................77
2.1 Wie? ......................................................................................................................................78
2.2 Waarover? ..............................................................................................................................80
2.3 Door wie? ...............................................................................................................................81
2.4 Hoe? ......................................................................................................................................82
2.5 Wanneer? ..............................................................................................................................83



3

, 2.6 Waar? ....................................................................................................................................86
2.7 Waarom? ...............................................................................................................................87
3 Surveys voorbereiden ......................................................................................................................87
3.1 Fase 1: Ontwerpfase...............................................................................................................87
3.1.1 Voorlopig steekproefplan ...................................................................................................88
3.1.2 De eerste versie van de vragenlijst ......................................................................................88
3.1.3 Een plan van aanpak voor het veldwerk ..............................................................................88
3.1.4 Een analyseplan & voorlopige structuur van het eindrapport ...............................................89
3.1.5 Het ethisch dossier ............................................................................................................89
3.2 Fase 2: Pilootstudie ................................................................................................................90
3.3 Fase 3 (en 4): Herwerking en veldwerk.....................................................................................90
4 Dataverzamelingsmethoden ............................................................................................................90
5 Deelname waarborgen en verhogen (social exchange theory) ...........................................................92
5.1 Tailored Design Method (Dillman-methode) ............................................................................94
5.1.1 Gepercipeerde opbrengsten ..............................................................................................94
5.1.2 Gepercipeerde kosten .......................................................................................................96
5.1.3 Vertrouwen ........................................................................................................................98
6 Soorten surveys ...............................................................................................................................99
6.1 Postenquêtes .........................................................................................................................99
6.2 Webenquêtes....................................................................................................................... 100
6.3 Face-to-face interviews ........................................................................................................ 101
LES 5 EN 6: STEEKPROEFTECHNIEKEN, REPRESENTATIVITEIT EN BIAS .............................................................. 104
1 Kernbegrippen ............................................................................................................................... 104
1.1 Interne validiteit of begripsvaliditeit ...................................................................................... 104
1.2 Externe validiteit (veralgemeenbaarheid / generalizability)..................................................... 105
1.3 Betrouwbaarheid (reliability) ................................................................................................. 106
2 Bronnen van bias ........................................................................................................................... 106
2.1 Onderzoekeffecten ............................................................................................................... 107
2.2 Instrumenteffecten .............................................................................................................. 107
2.3 Object-effecten.................................................................................................................... 108
2.4 Onderzoeker-effecten .......................................................................................................... 109
2.5 Interactie & modellen ........................................................................................................... 111
3 Total Survey Error Approach van Weisburg ...................................................................................... 112
3.1 Respondent Selection Issues (de steekproeftrekking) ........................................................... 113
3.2 Accuraatheid van de antwoorden (van de respondenten) ...................................................... 113
3.3 Survey Administration Issues ................................................................................................ 114
3.4 Survey related effects ........................................................................................................... 114
3.5 Over de Total Survey Error (TSE) ............................................................................................ 114
4 Observatiemethoden zonder onderzoekstimulus (unobtrusive) ...................................................... 115
4.1 Analyse documentaire bronnen ............................................................................................ 116
4.1.1 Klassieke inhoudsanalyse ................................................................................................ 116
4.1.2 Statistische reeksen & registergegevens ........................................................................... 117
4.2 Bias in niet-reactieve observatiemethoden ........................................................................... 118
5 Bias bij niet-experimentele observatiemethoden: bevragingsmethoden (obtrusive) ......................... 119
6 Extensieve bevragingsmethoden .................................................................................................... 120
6.1 Face-to-face survey.............................................................................................................. 121
6.2 Klassikale survey .................................................................................................................. 122
6.3 Schriftelijke survey of post-enquête ...................................................................................... 122
6.4 Telefonische enquêtes.......................................................................................................... 123
6.5 Websurveys ......................................................................................................................... 123
6.6 Combinaties ........................................................................................................................ 124
6.7 Nepvormen .......................................................................................................................... 124
6.8 Voorbeelden ........................................................................................................................ 125
7 Steekproeftechnieken .................................................................................................................... 126
7.1 Representativiteit & selectiviteit ........................................................................................... 126
7.1.1 Inleiding .......................................................................................................................... 126
7.2 STAP 1: Bepaal het universum van het onderzoek .................................................................. 127
7.3 STAP 2: Bepaal het soort steekproef ...................................................................................... 127
7.3.1 Toevalssteekproeven (probability samples) vs niet-toevalssteekproeven (non-probability
samples)127
7.3.1.1 Toevalssteekproeven (probability samples) ................................................................ 127
7.3.1.2 Niet-toevalssteekproeven (non-probability samples) .................................................. 128
7.3.2 Samenvatting .................................................................................................................. 128



4

, 7.3.3 Probability samples ......................................................................................................... 130
7.3.3.1 Single Random Sample: EAS ...................................................................................... 130
7.3.3.2 Gestratificeerde steekproeven ................................................................................... 133
7.3.3.2.1 Proportioneel gestratificeerde steekproef ........................................................... 133
7.3.3.2.2 Disproportioneel gestratificeerde steekproef ...................................................... 133
7.3.3.2.3 Disproportionele stratificatie: strata met ongelijke omvang ................................. 136
7.3.3.2.4 Oefeningen ........................................................................................................ 136
7.3.3.3 Clustersteekproeven (bloksteekproeven) ................................................................... 136
7.3.4 Non-probability Samples ................................................................................................. 138
7.3.4.1 Quota steekproeven .................................................................................................. 138
7.3.4.2 Random dialing / random walk ................................................................................... 138
7.4 STAP 4: Bepaal de steekproefgrootte ..................................................................................... 139
7.4.1.1 Bij continue variabelen .............................................................................................. 139
7.4.1.2 Bij dichotome variabelen ........................................................................................... 140
7.4.2 Oefening: dia 32-35 ......................................................................................................... 141
8 Non-respons indicatoren & validatie .............................................................................................. 141
8.1 Inleiding ............................................................................................................................... 141
8.2 Final Disposition Codes ........................................................................................................ 141
8.3 Standard Response Rates .................................................................................................... 143
8.3.1 Response rates ................................................................................................................ 143
8.3.2 Co-operation rate ............................................................................................................ 143
8.3.3 Contact rate .................................................................................................................... 144
8.3.4 Response rate (2) ............................................................................................................. 144
8.3.5 Refusal rate ..................................................................................................................... 144
8.3.6 Eligibility rate ................................................................................................................... 144
8.3.7 Non-response analyse ..................................................................................................... 144
8.3.8 Oefening: dia 75-79 ......................................................................................................... 145
8.3.9 A final word of caution: internetsurveys ............................................................................ 145
8.4 Analyse van item non-response ............................................................................................ 145
8.5 Validatie gegevens: soms slecht nieuws................................................................................ 146
LES 7: OPERATIONALISEREN EN KWANTITATIEVE MEETINSTRUMENTEN ............................................................. 148
HOOFDSTUK 8: OPERATIONALISEREN ...................................................................................... 148
1 Inleiding......................................................................................................................................... 148
2 Conceptualiseren .......................................................................................................................... 148
2.1 Over concepten.................................................................................................................... 148
2.2 Onderdelen van een concept ................................................................................................ 149
2.2.1 Label ............................................................................................................................... 149
2.2.2 Attributen (connotatie/betekenis) .................................................................................... 150
2.2.3 Fenomenen (denotatie/betekenaar) ................................................................................. 150
2.2.4 Indicatoren ...................................................................................................................... 150
2.2.5 Aan de hand van een voorbeeld: echtscheiding en anticipatie (enkel lezen en begrijpen, niet
uit hoofd leren) .............................................................................................................................. 150
2.2.6 Aan de hand van een voorbeeld: eenzaamheid (enkel lezen en begrijpen, niet uit hoofd leren)
151
2.3 Abstractielader van De Vaus ................................................................................................. 152
2.3.1 Uitleg .............................................................................................................................. 152
2.3.2 Een voorbeeld: Sociaal Kapitaal (enkel lezen en begrijpen) ............................................... 152
3 Operationaliseren .......................................................................................................................... 153
3.1 Operationaliseren van subjecten: Wie? ................................................................................. 153
3.2 Operationaliseren van relaties tussen variabelen: Hoe? ........................................................ 153
3.3 Operationaliseren van ruimte: Waar? .................................................................................... 154
3.4 Operationaliseren van tijd: Wanneer? ................................................................................... 154
3.5 Operationaliseren van concepten: Wat? ............................................................................... 154
3.5.1 Wat? ............................................................................................................................... 154
3.5.2 Stappen (6) ...................................................................................................................... 155
3.5.3 Bijvoorbeeld… ................................................................................................................. 155
3.5.3.1 Enkelvoudig: geslacht (zie dia 55) ............................................................................... 155
3.5.3.2 Complex: eenzaamheid (zie dia 56-60) ....................................................................... 155
3.5.4 Aandachtspunten (3) ....................................................................................................... 155
HOOFDSTUK 9: KWANTITATIEVE MEETINSTRUMENTEN ............................................................. 157
1 Inleiding: van operationaliseren naar meten ................................................................................... 157
2 Indexen.......................................................................................................................................... 158
2.1 Voorbeelden ........................................................................................................................ 158



5

, 2.1.1 Voorbeeld 1: Score op het vak Toegepaste Multivariate Analyse ........................................ 158
2.1.2 Voorbeeld 2: Index consumptieprijzen (CPI) (zie PWP) ...................................................... 158
2.1.3 Voorbeeld 3: Intelligentie Quotiënt (IQ) ............................................................................ 159
2.1.4 Voorbeeld 4: Sociaal Economische Status (SES) .............................................................. 159
2.1.5 Voorbeeld 5: Global Gender Gap Index (GGI) .................................................................... 159
2.1.6 Voorbeeld 6: Politieke participatie (buiten verkiezingen) ................................................... 160
2.2 Indexen opstellen ................................................................................................................. 160
3 Schalen ......................................................................................................................................... 161
3.1 Inleiding: wat? ...................................................................................................................... 161
3.2 Soorten schalen ................................................................................................................... 163
3.2.1 Thurstone schaal (paarsgewijze vergelijking) (Louis Thurstone) ......................................... 163
3.2.2 Likert-schaal (Rensis Likert) ............................................................................................. 164
3.2.3 Guttman-schaal (Louis Guttman)..................................................................................... 166
3.2.4 Mokken-schaal (= variant van de Guttman-schaal) (Rob Mokken) ..................................... 167
4 Vignetten ....................................................................................................................................... 170
4.1 Factorial survey experiment .................................................................................................. 171
4.1.1 Random selection design ................................................................................................ 172
4.1.2 Quota design (3 types) ..................................................................................................... 172
4.2 Anchoring vignettes .............................................................................................................. 173
4.2.1 Voorbeeld 1: Politieke zelfzekerheid (political efficacy) in China en Mexico (lezen en
begrijpen, niet uit hoofd leren) ........................................................................................................ 174
4.2.2 Voorbeeld 2: Gezondheidsvignetten in Share (lezen en begrijpen, niet uit hoofd leren) ...... 175
5 Kwaliteit van meetinstrumenten ..................................................................................................... 175
5.1 Betrouwbaarheid.................................................................................................................. 175
5.1.1 Wat? ............................................................................................................................... 175
5.2 Validiteit............................................................................................................................... 176
5.2.1 Wat? ............................................................................................................................... 176
5.3 Validiteit en betrouwbaarheid ............................................................................................... 176
5.3.1 Testen van betrouwbaarheid ............................................................................................ 176
5.3.2 Testen en aantonen van validiteit ..................................................................................... 179
5.4 In de praktijk…...................................................................................................................... 182
LES 8: KWANTITATIEVE VRAGENLIJSTEN (HOOFDSTUK 9) .............................................................................. 183
1 Inleiding......................................................................................................................................... 183
2 Vragen begrijpen ............................................................................................................................ 184
2.1 Eenvoud, eenvoud, eenvoud ................................................................................................. 184
2.2 Jargon en technische termen ................................................................................................ 184
2.3 Abstracte termen ................................................................................................................. 185
2.4 Te vage of te rigide verwoordingen ......................................................................................... 185
2.5 Lengte .................................................................................................................................. 185
2.6 Zinnen in plaats van woorden ............................................................................................... 185
2.7 Een tijdskader ...................................................................................................................... 185
2.8 Ingesloten assumpties ......................................................................................................... 186
2.9 Meervoudige vragen ............................................................................................................. 186
2.10 Dubbele negaties ................................................................................................................. 187
2.11 Leidende vragen ................................................................................................................... 187
3 Informatie hebben ......................................................................................................................... 187
3.1 Je hebt de kennis soms niet .................................................................................................. 187
3.2 Dagelijkse denkpatronen ...................................................................................................... 188
3.3 Proxy interviews/vragen ........................................................................................................ 188
3.4 Het verleden bevragen .......................................................................................................... 189
3.5 De slaper-vraag .................................................................................................................... 190
4 Antwoordmogelijkheden kiezen (informatie vertalen) ...................................................................... 190
4.1 Taakduidelijkheid bij open vragen.......................................................................................... 190
4.2 Taakduidelijkheid gesloten vragen ......................................................................................... 190
4.3 Relatie tot de vraag ............................................................................................................... 191
4.4 Relatie tot de antwoordmogelijkheden .................................................................................. 191
4.5 De kwestie van regelmatigheid ............................................................................................. 192
4.6 Mutueel exclusieve antwoorden ........................................................................................... 192
4.7 Exhaustieve antwoorden ...................................................................................................... 192
4.8 Tegenstellingen beide benoemen .......................................................................................... 193
4.9 Natuurlijke categorieën ........................................................................................................ 193
5 Antwoord willen geven (= het accurate antwoord geven) ................................................................. 193
5.1 Waarom zou de respondent geen antwoord willen geven? (3) ................................................ 193



6

, 5.2 Gevoelige vragen .................................................................................................................. 194
5.2.1 Definitie .......................................................................................................................... 194
5.2.2 Mogelijke oplosingen (8) .................................................................................................. 194
6 Specifieke antwoordmogelijkheden................................................................................................ 196
6.1 Het meetniveau .................................................................................................................... 196
6.2 Open vs gesloten vragen ....................................................................................................... 196
6.2.1 Open vraag ...................................................................................................................... 196
6.2.2 Halfopen vraag ................................................................................................................ 197
6.2.3 Gesloten vraag ................................................................................................................ 197
6.2.4 Open of gesloten vragen?................................................................................................. 198
6.3 Meerdere antwoorden mogelijk............................................................................................. 198
6.4 Gamification ........................................................................................................................ 199
6.4.1 Hard gamification ............................................................................................................ 199
6.4.2 Soft gamification ............................................................................................................. 200
6.5 Routing / skip-logica ............................................................................................................. 200
7 Kwesties met antwoordschalen ..................................................................................................... 200
7.1 Unipolaire of bipolaire schalen ............................................................................................. 200
7.2 Aantal antwoordcategorieën................................................................................................. 201
7.3 Een middencategorie? .......................................................................................................... 201
7.4 Een “geen mening” categorie? .............................................................................................. 202
7.5 Richting van de ordinaliteit ................................................................................................... 202
7.6 Gelijke afstanden in antwoordschalen .................................................................................. 202
7.7 Verbale labels op categorieën ............................................................................................... 203
7.8 Rating of Ranking ................................................................................................................. 203
7.9 Semantisch differentiaal ...................................................................................................... 204
8 Vraagvolgorde ................................................................................................................................ 204
8.1 Filters................................................................................................................................... 205
8.2 Volgorde-effecten ................................................................................................................ 206
8.2.1 Priming ............................................................................................................................ 207
8.2.2 Carryover ........................................................................................................................ 207
8.2.3 Anchoring ........................................................................................................................ 207
8.2.4 Subtraction ..................................................................................................................... 208
8.2.5 Norm of evenhandedness ................................................................................................ 208
8.2.6 Consistency .................................................................................................................... 208
8.2.7 Appearing moderate ........................................................................................................ 208
8.2.8 Oplossingen?! ................................................................................................................. 209
LES 9: DATABASES (HOOFDSTUK 11) ..................................................................................................... 210
1 Inleiding......................................................................................................................................... 210
2 Data-invoer.................................................................................................................................... 210
2.1 Papieren enquêtes invoeren (PAPI)........................................................................................ 210
2.1.1 Manuele invoer ................................................................................................................ 210
2.1.2 OMR: Optimal Mark Recognition ...................................................................................... 211
3 Opbouw van een database ............................................................................................................. 212
3.1 Variabelen in een database................................................................................................... 212
3.1.1 Numeriek <> Tekst ........................................................................................................... 212
3.1.2 Interne bruikbaarheid en externe bruikbaarheid ............................................................... 212
3.1.2.1 Interne definiëring ..................................................................................................... 213
3.1.2.1.1 Lengte van een variabele .................................................................................... 213
3.1.2.1.2 Naam van de variabele ....................................................................................... 213
3.1.2.1.3 “Waarden” (numeriek of tekst) ........................................................................... 215
3.1.2.2 Externe definiëring ..................................................................................................... 215
3.1.2.2.1 Formaat van een variabele ................................................................................. 216
3.1.2.2.2 Label van een variabele ...................................................................................... 216
3.1.2.2.3 Label van de categorieën van een variabele ....................................................... 216
3.1.3 Bijzondere variabelen ...................................................................................................... 217
3.2 Cases in databases .............................................................................................................. 218
3.3 Waarden in een database ..................................................................................................... 219
4 Werken met databases .................................................................................................................. 220
4.1 Terminologie ........................................................................................................................ 220
4.2 Soorten relaties tussen twee databases (4- ........................................................................... 221
4.3 Databases samenvoegen ..................................................................................................... 222
4.3.1 Mergen ............................................................................................................................ 222
4.3.2 Concateneren (append) ................................................................................................... 223



7

, 4.3.3 Databases samenvoegen & de verschillende onderzoeksvormen...................................... 223
5 Vragen omzetten naar variabelen ................................................................................................... 224
5.1 Voorbeeld 1: “Wat is uw geslacht?”....................................................................................... 224
5.1.1 Voorbeeld 2: “Wat is uw leeftijd in jaren?” ........................................................................ 225
5.1.2 Voorbeeld 3: Wekelijkse aankopen (LET OP: Andere, namelijk: … ) .................................. 225
5.1.3 Voorbeeld 4: Werk (LET OP: Meerdere antwoorden mogelijk) ......................................... 226
5.2 Hoeveel variabelen? ............................................................................................................. 227
6 Het codeboek ................................................................................................................................ 227
7 Documentatie en archivering van data ........................................................................................... 228
7.1 Metadata ............................................................................................................................. 228
7.2 Paradata .............................................................................................................................. 229
7.3 Open-source en FAIR data archieven voor sociale wetenschappen ....................................... 230
LES 10 EN 11: ANALYSE VAN (REPEATED) CROSS-SECTIONS & LONGITUDINALE DATA: BASISPRINCIPES (HOOFDSTUK 13)
................................................................................................................................................... 231
1 Cross-sectionele studies ............................................................................................................... 232
1.1 Probleemstelling & operationalisering................................................................................... 232
1.2 Analyse van kruistabellen: doelstelling ................................................................................. 233
1.3 Anatomie van een kruistabel................................................................................................. 233
1.4 Beschrijven van de aard en de richting van het verband: statistische onafhankelijkheid &
samenhang ........................................................................................................................................ 235
1.4.1 Rij- en kolompercentages ................................................................................................ 235
1.5 Veralgemeenbaarheid van de samenhang in de steekproef: chi-kwadraat.............................. 236
1.6 Sterkte van de samenhang: associatiematen ........................................................................ 238
1.6.1 Phi-kwadraat (φ2) ............................................................................................................. 239
1.6.2 Cramer’s V ...................................................................................................................... 239
1.6.3 Odds-ratio 𝛼 (Blalock, 1979) ............................................................................................ 240
1.6.4 Samenvatting .................................................................................................................. 240
1.7 Controle voor een derde veranderlijke: tabelsplitsing ............................................................ 241
1.7.1 Wat? ............................................................................................................................... 241
1.7.2 Mogelijke uitkomsten bij elaboratie .................................................................................. 241
1.7.2.1 Replicatie .................................................................................................................. 242
1.7.2.2 Schijnverband ........................................................................................................... 242
1.7.2.3 Interpretatie of mediatie ............................................................................................ 243
1.7.2.4 Suppressie ................................................................................................................ 244
1.7.2.5 Interactie of specificatie ............................................................................................ 245
1.7.3 Een voorbeeld: zittenblijven naar nationaliteit .................................................................. 246
1.7.4 Conclusies tabelsplitsing (elaboratie) .............................................................................. 246
2 Herhaalde surveys: Trends & APC-modellen ................................................................................... 246
2.1 Levenscyclusmodel (Age) ..................................................................................................... 247
2.2 Cohortenmodel (Karl Mannheim, 1928) ................................................................................ 248
2.3 Onderscheid levenscyclusmodel en cohortenmodel ............................................................. 248
2.4 Periode-effect ...................................................................................................................... 249
2.4.1 Cohortemodel met periode-effect ................................................................................... 249
2.4.2 Levenscyclusmodel met periode-effect ........................................................................... 249
2.4.3 Interactie tussen cohorte-effect en periode-effect ........................................................... 250
2.5 DIY: zie oefening PWP ........................................................................................................... 251
3 Longitudinale gegevens: meting van attritie en verblijfsduur ............................................................ 251
3.1 Voorbeelden longitudinaal onderzoek (niet zo belangrijk, lees gewoon door) ......................... 252
3.1.1 Socio-economische verschillen in oorzaakspecifieke sterfte ............................................ 252
3.1.2 Intrede in de arbeidsmarkt bij Turkse en Marokkaanse schoolverlaters ............................. 252
3.1.3 Demografische analyse ................................................................................................... 252
3.1.4 Arbeidsmarktonderzoek .................................................................................................. 252
3.1.5 Studie van sociale ongelijkheid ........................................................................................ 253
3.1.6 Mobiliteitsstudies ............................................................................................................ 253
3.1.7 Organisatiesociologie ...................................................................................................... 253
3.1.8 Politieke wetenschappen ................................................................................................. 253
3.1.9 Marketing onderzoek ....................................................................................................... 253
3.1.10 Criminologisch onderzoek ............................................................................................... 253
3.1.11 Communcatie-onderzoek ................................................................................................ 253
3.1.12 Analyse van schoolloopbanen ......................................................................................... 253
3.1.13 Analyse van etnische conflicten ....................................................................................... 253
3.1.14 Psychologisch onderzoek ................................................................................................ 253
3.1.15 Psychiatrisch onderzoek .................................................................................................. 253



8

, 3.1.16 Onderzoek naar sociaal beleid ......................................................................................... 254
3.1.17 Medisch en epidemiologisch onderzoek .......................................................................... 254
3.2 Attritie .................................................................................................................................. 254
3.2.1 Enkelvoudige attritie ........................................................................................................ 254
3.2.2 Vragen bij enkelvoudige attritie ........................................................................................ 254
3.2.2.1 Vraag 1: Verblijfsduur in S1 ......................................................................................... 255
3.2.2.2 Vraag 2: Snelheid waarmee de transities worden gemaakt .......................................... 255
3.2.2.3 Vraag 3: Finale intensiteit ........................................................................................... 255
3.2.3 Dubbele attritie (double decrement) ................................................................................ 256
3.2.4 Meervoudige attritie (multiple decrement)........................................................................ 256
3.2.5 ‘Event-history’ analyse ..................................................................................................... 256
3.3 Bronnen van longitudinale gegevens (3) ................................................................................ 257
3.4 Transities en truncaties ........................................................................................................ 257
3.4.1 Eenmalige survey: transities en truncaties (censoring) ..................................................... 258
3.5 Enkelvoudige attritietafel opstellen ....................................................................................... 259
3.5.1 Stap 1 .............................................................................................................................. 259
3.5.2 Stap 2 .............................................................................................................................. 260
3.5.3 Stap 3 .............................................................................................................................. 260
3.5.4 Stap 4 .............................................................................................................................. 262
3.5.5 Stap 5 .............................................................................................................................. 263
3.6 Vergelijken van subgroepen .................................................................................................. 264
WETENSCHAPPELIJKE INTEGRITEIT EN ETHIEK IN ONDERZOEK (ZELFSTUDIE HOOFDSTUK 4) .................................. 266
1 Ethiek en wetenschappelijke integriteit als grondslag in je onderzoek.............................................. 266
2 Een langzame ontwikkeling naar ethisch bewustzijn in onderzoek ................................................... 266
2.1 Ethiek en hoe het soms misloopt in onderzoek ...................................................................... 266
2.2 Enkele centrale begrippen .................................................................................................... 268
2.3 (Inter)nationale codes van wetenschappelijke integriteit ....................................................... 268
2.4 Ethische codes en ethische commissies............................................................................... 269
3 Belangrijkste principes van wetenschappelijke integriteit ............................................................... 270
3.1 FFP: De centrale principes van wetenschappelijke integriteit................................................. 270
3.2 Een ruimer kader aan basisprincipes .................................................................................... 270
3.2.1 Onderzoeksdimensie ....................................................................................................... 270
3.2.2 Datadimensie .................................................................................................................. 271
3.2.3 Publicatiedimensie .......................................................................................................... 271
3.2.4 (Inter)persoonlijke dimensie ............................................................................................ 271
3.2.5 Financiële dimensie ........................................................................................................ 272
4 Belangrijskte ethische principes van wetenschappelijk onderzoek (Procedurele ethiek) .................. 272
4.1 Principe 1: Geïnformeerde toestemming (informed consent) ................................................. 272
4.2 Principe 2: Privacy bescherming ........................................................................................... 273
4.3 Principe 3: Schade vermijden (DO NO HARM) ....................................................................... 274
4.4 Principe 4: Open en eerlijk .................................................................................................... 275




9

, LES 1 DE ONDERZOEKSCYCLUS


1 Wat is kwantitatief onderzoek?
o Onderzoek doen = kennis vergaren die leidt tot een verbetering van het
dagelijksleven (praktisch) OF die leidt tot een verdieping van de
wetenschappelijke kennis (theoretisch)
o MAAR wetenschap is niet de enige bron van kennis
• Mensen dragen veel mer kennis dan door wetenschappelijk onderzoek is
aangekomen
o Flick: Dagelijkse kennis en wetenschappelijke kennis zijn niet per se vijanden!
• Dagelijkse problemen geven aanleiding voor wetenschappers om zich
vragen te stellen en er een (wetenschappelijk) antwoord voor te geven

o Sociaal wetenschapelijk onderzoek is gestuurd door theorieën
• Zonder theorie geen wetenschap, zonder theorie geen onderzoek
• MAAR: een goed probleem bespreken ≠ een goede onderzoeksvraag
hebben
• Sociaal wetenschappelijk onderzoek = een systematische behandeling
van een onderzoeksvraag door empirische methoden, met als doel om tot
wetenschappelijke inzichten te komen door een theorie te toetsen
(deductief) of te verrijken (inductief)

2 Wetenschapsfilosofie
o We gaan kijken naar de wetenschapsfilosofie, en we starten hierbij in de 20e
eeuw
o Twee centrale begrippen in het achterhoofd houden:
• Epistemologie/kennisleer = hoe kunnen we iets “weten”? Hoe kunnen we
“kennis opdoen”?
• Ontologie = de leer van de eigenheid van dingen (zijnsleer) => hoe kijkt een
wetenschapper naar zijn studieobject?
2.1 Wat is wetenschap?
o Zie PWP: Freud <> Einstein (dia 3-9)
• Freud en Einstein doen beide op een heel andere manier aan wetenschap
▪ Freud: “Ervaringen in de kindertijd hebben een belangrijke invloed
op wie we worden als volwassenen.”
• Intimiteitsproblemen op dit moment?
o = Te weinig geknuffeld geweest als kind OF…
o … Te veel geknuffeld geweest als kind
▪ Einstein: “Op 29 mei 1919 zal er een totale zonne-eclips zijn die het
toelaat om te observeren dat licht buigt onder invloed van de
zwaartekracht.”



10