Informatica Marte Rommel
INFORMATICA
Inhoud
H1: Informatiesystemen.................................................................................................... 8
1.1 Inleiding........................................................................................................................................... 8
1.1.1 De productiviteitsparadox......................................................................................................... 8
1.1.2 Bedrijven zijn afhankelijk van informatiesystemen....................................................................9
1.2 Gelaagdheid van informatie............................................................................................................ 9
1.3 Onderdelen van een informatiesysteem.......................................................................................... 9
1.4 De rol van stakeholders................................................................................................................. 10
1.5 Belangrijke dimensies voor informatiesystemen...........................................................................10
1.5.1 Organisatiecontext.................................................................................................................. 10
1.5.2 Technologische context........................................................................................................... 11
1.5.3 Menselijke context................................................................................................................... 11
1.5.4 Omgevingscontext.................................................................................................................. 11
1.6 De vereisten voor een succesvol informatiesysteem.....................................................................12
1.6.1 Vooropgestelde eisen van een informatiesysteem..................................................................12
1.6.2 Een succesmodel voor informatiesystemen............................................................................12
1.7 Enkele belangrijke wetten in het kader van informatiesystemen..................................................13
1.7.1 De wet van Moore................................................................................................................... 13
1.7.2 De wet van Mass Digital Storage............................................................................................. 13
1.7.3 De wet van Metcalfe................................................................................................................ 13
1.7.4 De wet van McGuire of de Mobiliteitswet.................................................................................13
1.7.5 De wet van Zimmermann of de wet van Technologisch inzicht...............................................13
1.7.6 De wet van Yule of de wet van Complementaire producten....................................................13
1.7.7 De wet van Hoff of de wet van Schaalbaarheid.......................................................................13
1.7.8 De wet van Gall of de wet van Complexe systemen................................................................14
1.7.9 De wet van Evans of de wet van Modulariteit..........................................................................14
1.7.10 De wet van Digitale vermenigvuldiging.................................................................................14
H2: Strategie, waarde en innovatie.................................................................................15
2.1 Strategische raamwerken.............................................................................................................. 15
2.1.1 Porter (externe focus).............................................................................................................. 15
2.1.2 Resource-based view of a firm (interne focus)........................................................................16
2.1.3 Deltamodel (focus op klanten)................................................................................................16
2.1.4 Mit’s bedrijfsmodel voor het digitale tijdperk (focus op data)..................................................18
2.1.5 Vergelijking van de 4 modellen...............................................................................................20
2.2 Strategie versus waarde................................................................................................................ 20
2.2.1 De waardeketen van Porter..................................................................................................... 20
2.2.2 Het waardeweb....................................................................................................................... 22
1
,Informatica Marte Rommel
2.2.3 Business model canvas........................................................................................................... 23
2.3 (Digitale) innovatie........................................................................................................................ 25
2.3.1 Richting en doel van de innovatie...........................................................................................25
2.3.2 Het 3-horizontenmodel voor innovatie van McKinsey..............................................................26
2.3.3 Tien types van innovatie......................................................................................................... 27
2.3.4 De link tussen innovatie en waarde......................................................................................... 28
2.3.5 Data Driven Business Model Innovation (DDBM-innovatie)......................................................28
H3: Digitale transformatie............................................................................................... 29
3.1 Wat is digitale transformatie?........................................................................................................ 29
3.2 Adoptie van technologie op organisatieniveau: toe-raamwerk......................................................30
3.3 Adoptie van technologie op eindgebruikersniveau........................................................................30
3.3.1 De digitale kloof...................................................................................................................... 30
3.3.2 Digitale vaardigheden............................................................................................................. 32
3.3.3 Het DigCompo-raamwerk........................................................................................................ 32
3.3.4 Het EU-competence framework 3.0......................................................................................... 33
3.3.5 Technology Adoption Life Cycle (TALC)...................................................................................34
3.3.6 Unified Theory of Acceptance and Use of Technology (UTAUT)...............................................35
3.3.7 Uitbreiding van UTAUT............................................................................................................ 37
3.4 Total Cost of Ownership (TCO)....................................................................................................... 37
3.5 Regelgeving................................................................................................................................... 39
3.5.1 General Data Protection Regulation (GDPR)............................................................................39
3.5.2 Data Governance Act (DGA).................................................................................................... 40
3.5.3 EU Digital Markets Act (DMA) en Digital Services Act (DSA)....................................................40
3.5.4 EU AI Act................................................................................................................................. 41
H4: IT-infrastructuur....................................................................................................... 42
4.1 Wat is IT-infrastructuur?................................................................................................................ 42
4.2 De bouwstenen van IT-infrastructuur............................................................................................42
4.2.1 Hardware................................................................................................................................. 42
4.2.2 Software.................................................................................................................................. 43
4.2.3 Diensten.................................................................................................................................. 45
4.2.4 Mensen.................................................................................................................................... 45
4.3 Virtualisatie en cloud computing................................................................................................... 46
4.3.1 Virtualisatie............................................................................................................................. 46
4.3.2 Cloud computing..................................................................................................................... 46
4.4 Niet-functionele vereisten van IT-infrastructuur............................................................................48
4.3.1 Niet-functionele vereisten....................................................................................................... 48
4.5 Krachten die een invloed hebben op de IT-infrastructuur..............................................................48
4.5.1 Interne factoren....................................................................................................................... 49
4.5.2 Externe factoren...................................................................................................................... 49
4.6 IT-infrastructuur bewust kiezen..................................................................................................... 50
2
,Informatica Marte Rommel
4.6.1 Het magische kwadrant van Gartner.......................................................................................50
4.6.2 Gartners kritische functionaliteiten.........................................................................................51
4.6.3 Gartners hypecyclus................................................................................................................ 51
4.6.4 De marktklok voor technologie volgens Gartner.....................................................................52
4.7 Shadow-IT...................................................................................................................................... 53
H5: Data en databanken................................................................................................. 54
5.1 Inleiding......................................................................................................................................... 54
5.2 Kwaliteit van data.......................................................................................................................... 55
5.2.1 Datakwaliteitsmodel................................................................................................................ 55
5.2.2 Levenscyclus van data............................................................................................................ 56
5.3 Hiërarchie van data....................................................................................................................... 56
5.4 De opbouw van een relationele databank.....................................................................................57
5.4.1 Metagegevens......................................................................................................................... 57
5.4.2 Sleutelveld.............................................................................................................................. 57
5.4.3 Normaliseren van databanken.................................................................................................58
5.5 Het modelleren van data............................................................................................................... 59
5.5.1 Datamodel of gegevensmodel.................................................................................................59
5.5.2 Datastroomdiagram (Data flow diagram)................................................................................60
5.6 Databankmodellen........................................................................................................................ 60
5.6.1 Het relationele databankmodel............................................................................................... 60
5.6.2 Het multidimensionale databankmodel...................................................................................61
5.6.3 Het objectgeoriënteerde databankmodel (OODBM).................................................................61
5.7 Database management system (DBMS)........................................................................................ 62
5.7.1 Databankontwikkeling............................................................................................................. 62
5.7.2 Databankonderhoud................................................................................................................ 62
5.7.3 Databankbevraging................................................................................................................. 63
5.7.4 Applicatieontwikkeling............................................................................................................. 63
5.8 Problemen met dataverwerking..................................................................................................... 64
5.8.1 Gegevensredundantie............................................................................................................. 64
5.8.2 Gegevensconsistentie............................................................................................................. 64
5.8.3 Gegevensafhankelijkheid........................................................................................................ 64
5.8.4 Gebrek aan flexibiliteit............................................................................................................ 64
5.8.5 Gebrek aan gegevensintegriteit..............................................................................................64
5.8.6 Gebrek aan standaarden......................................................................................................... 64
5.8.7 Onvermogen om informatie te delen.......................................................................................64
5.9 Datamanagementbenadering........................................................................................................ 65
5.10 Gedistribueerde databanken....................................................................................................... 66
5.11 Electronic data interchange (EDI): there is no such thing as ‘automagical’.................................66
5.11.1 Omzetten en interpreteren van data.....................................................................................67
5.11.2 Uitwisselen van data............................................................................................................. 67
3
, Informatica Marte Rommel
5.11.3 Verwerking............................................................................................................................ 68
5.11.4 Regels en afspraken rond EDI................................................................................................68
5.12 Externe databanken.................................................................................................................... 68
5.13 Blockchain................................................................................................................................... 68
H6: Data-analyse............................................................................................................ 70
6.1 Inleiding......................................................................................................................................... 70
6.2 De waarde van data-analyse......................................................................................................... 70
6.3 Het data-analyseproces................................................................................................................. 71
6.3.1 De verwerkingsfase................................................................................................................. 71
6.3.2 De analysefase: data transformeren naar de nodige info........................................................72
6.3.3 De postanalyse- / postverwerkingsfase...................................................................................72
6.4 Big data......................................................................................................................................... 72
6.4.1 Datawarehouse en datamarts.................................................................................................72
6.4.2 Data lakes............................................................................................................................... 73
6.5 Data-analysetechnieken................................................................................................................ 73
6.5.1 Querytalen.............................................................................................................................. 73
6.5.2 Wiskundige en statistische analyses.......................................................................................74
6.5.3 Algoritmes............................................................................................................................... 74
6.6 Data science en datamining.......................................................................................................... 74
6.6.1 Het bedrijfsprobleem begrijpen...............................................................................................74
6.6.2 Beschikbare (of vereiste) data begrijpen.................................................................................74
6.6.3 Data transformeren voor modellering.....................................................................................74
6.6.4 Data modelleren...................................................................................................................... 75
6.6.5 Het model evalueren............................................................................................................... 76
6.6.6 Het model uitrollen binnen de bedrijfsvoering.........................................................................76
6.7 Artificiële intelligentie (AI)............................................................................................................. 76
6.7.1 Machine learning (ML)............................................................................................................. 77
6.7.2 Deep learning (DL).................................................................................................................. 77
6.8 Interactive data-analyse (data exploration tools)..........................................................................77
6.8.1 Olap-tools................................................................................................................................ 79
6.9 Data-analyse in organisaties......................................................................................................... 79
6.9.1 Eindgebruikers........................................................................................................................ 79
6.9.2 Faciliteerders........................................................................................................................... 80
6.9.3 Evangelisten (product champions).......................................................................................... 80
H7: Netwerken............................................................................................................... 81
7.1 Trends in telecommunicatie.......................................................................................................... 81
7.2 De strategische functionaliteiten van netwerken..........................................................................81
7.3 Computernetwerken...................................................................................................................... 81
7.3.1 Netwerktypes.......................................................................................................................... 81
7.3.2 Componenten van een computernetwerk................................................................................82
4
INFORMATICA
Inhoud
H1: Informatiesystemen.................................................................................................... 8
1.1 Inleiding........................................................................................................................................... 8
1.1.1 De productiviteitsparadox......................................................................................................... 8
1.1.2 Bedrijven zijn afhankelijk van informatiesystemen....................................................................9
1.2 Gelaagdheid van informatie............................................................................................................ 9
1.3 Onderdelen van een informatiesysteem.......................................................................................... 9
1.4 De rol van stakeholders................................................................................................................. 10
1.5 Belangrijke dimensies voor informatiesystemen...........................................................................10
1.5.1 Organisatiecontext.................................................................................................................. 10
1.5.2 Technologische context........................................................................................................... 11
1.5.3 Menselijke context................................................................................................................... 11
1.5.4 Omgevingscontext.................................................................................................................. 11
1.6 De vereisten voor een succesvol informatiesysteem.....................................................................12
1.6.1 Vooropgestelde eisen van een informatiesysteem..................................................................12
1.6.2 Een succesmodel voor informatiesystemen............................................................................12
1.7 Enkele belangrijke wetten in het kader van informatiesystemen..................................................13
1.7.1 De wet van Moore................................................................................................................... 13
1.7.2 De wet van Mass Digital Storage............................................................................................. 13
1.7.3 De wet van Metcalfe................................................................................................................ 13
1.7.4 De wet van McGuire of de Mobiliteitswet.................................................................................13
1.7.5 De wet van Zimmermann of de wet van Technologisch inzicht...............................................13
1.7.6 De wet van Yule of de wet van Complementaire producten....................................................13
1.7.7 De wet van Hoff of de wet van Schaalbaarheid.......................................................................13
1.7.8 De wet van Gall of de wet van Complexe systemen................................................................14
1.7.9 De wet van Evans of de wet van Modulariteit..........................................................................14
1.7.10 De wet van Digitale vermenigvuldiging.................................................................................14
H2: Strategie, waarde en innovatie.................................................................................15
2.1 Strategische raamwerken.............................................................................................................. 15
2.1.1 Porter (externe focus).............................................................................................................. 15
2.1.2 Resource-based view of a firm (interne focus)........................................................................16
2.1.3 Deltamodel (focus op klanten)................................................................................................16
2.1.4 Mit’s bedrijfsmodel voor het digitale tijdperk (focus op data)..................................................18
2.1.5 Vergelijking van de 4 modellen...............................................................................................20
2.2 Strategie versus waarde................................................................................................................ 20
2.2.1 De waardeketen van Porter..................................................................................................... 20
2.2.2 Het waardeweb....................................................................................................................... 22
1
,Informatica Marte Rommel
2.2.3 Business model canvas........................................................................................................... 23
2.3 (Digitale) innovatie........................................................................................................................ 25
2.3.1 Richting en doel van de innovatie...........................................................................................25
2.3.2 Het 3-horizontenmodel voor innovatie van McKinsey..............................................................26
2.3.3 Tien types van innovatie......................................................................................................... 27
2.3.4 De link tussen innovatie en waarde......................................................................................... 28
2.3.5 Data Driven Business Model Innovation (DDBM-innovatie)......................................................28
H3: Digitale transformatie............................................................................................... 29
3.1 Wat is digitale transformatie?........................................................................................................ 29
3.2 Adoptie van technologie op organisatieniveau: toe-raamwerk......................................................30
3.3 Adoptie van technologie op eindgebruikersniveau........................................................................30
3.3.1 De digitale kloof...................................................................................................................... 30
3.3.2 Digitale vaardigheden............................................................................................................. 32
3.3.3 Het DigCompo-raamwerk........................................................................................................ 32
3.3.4 Het EU-competence framework 3.0......................................................................................... 33
3.3.5 Technology Adoption Life Cycle (TALC)...................................................................................34
3.3.6 Unified Theory of Acceptance and Use of Technology (UTAUT)...............................................35
3.3.7 Uitbreiding van UTAUT............................................................................................................ 37
3.4 Total Cost of Ownership (TCO)....................................................................................................... 37
3.5 Regelgeving................................................................................................................................... 39
3.5.1 General Data Protection Regulation (GDPR)............................................................................39
3.5.2 Data Governance Act (DGA).................................................................................................... 40
3.5.3 EU Digital Markets Act (DMA) en Digital Services Act (DSA)....................................................40
3.5.4 EU AI Act................................................................................................................................. 41
H4: IT-infrastructuur....................................................................................................... 42
4.1 Wat is IT-infrastructuur?................................................................................................................ 42
4.2 De bouwstenen van IT-infrastructuur............................................................................................42
4.2.1 Hardware................................................................................................................................. 42
4.2.2 Software.................................................................................................................................. 43
4.2.3 Diensten.................................................................................................................................. 45
4.2.4 Mensen.................................................................................................................................... 45
4.3 Virtualisatie en cloud computing................................................................................................... 46
4.3.1 Virtualisatie............................................................................................................................. 46
4.3.2 Cloud computing..................................................................................................................... 46
4.4 Niet-functionele vereisten van IT-infrastructuur............................................................................48
4.3.1 Niet-functionele vereisten....................................................................................................... 48
4.5 Krachten die een invloed hebben op de IT-infrastructuur..............................................................48
4.5.1 Interne factoren....................................................................................................................... 49
4.5.2 Externe factoren...................................................................................................................... 49
4.6 IT-infrastructuur bewust kiezen..................................................................................................... 50
2
,Informatica Marte Rommel
4.6.1 Het magische kwadrant van Gartner.......................................................................................50
4.6.2 Gartners kritische functionaliteiten.........................................................................................51
4.6.3 Gartners hypecyclus................................................................................................................ 51
4.6.4 De marktklok voor technologie volgens Gartner.....................................................................52
4.7 Shadow-IT...................................................................................................................................... 53
H5: Data en databanken................................................................................................. 54
5.1 Inleiding......................................................................................................................................... 54
5.2 Kwaliteit van data.......................................................................................................................... 55
5.2.1 Datakwaliteitsmodel................................................................................................................ 55
5.2.2 Levenscyclus van data............................................................................................................ 56
5.3 Hiërarchie van data....................................................................................................................... 56
5.4 De opbouw van een relationele databank.....................................................................................57
5.4.1 Metagegevens......................................................................................................................... 57
5.4.2 Sleutelveld.............................................................................................................................. 57
5.4.3 Normaliseren van databanken.................................................................................................58
5.5 Het modelleren van data............................................................................................................... 59
5.5.1 Datamodel of gegevensmodel.................................................................................................59
5.5.2 Datastroomdiagram (Data flow diagram)................................................................................60
5.6 Databankmodellen........................................................................................................................ 60
5.6.1 Het relationele databankmodel............................................................................................... 60
5.6.2 Het multidimensionale databankmodel...................................................................................61
5.6.3 Het objectgeoriënteerde databankmodel (OODBM).................................................................61
5.7 Database management system (DBMS)........................................................................................ 62
5.7.1 Databankontwikkeling............................................................................................................. 62
5.7.2 Databankonderhoud................................................................................................................ 62
5.7.3 Databankbevraging................................................................................................................. 63
5.7.4 Applicatieontwikkeling............................................................................................................. 63
5.8 Problemen met dataverwerking..................................................................................................... 64
5.8.1 Gegevensredundantie............................................................................................................. 64
5.8.2 Gegevensconsistentie............................................................................................................. 64
5.8.3 Gegevensafhankelijkheid........................................................................................................ 64
5.8.4 Gebrek aan flexibiliteit............................................................................................................ 64
5.8.5 Gebrek aan gegevensintegriteit..............................................................................................64
5.8.6 Gebrek aan standaarden......................................................................................................... 64
5.8.7 Onvermogen om informatie te delen.......................................................................................64
5.9 Datamanagementbenadering........................................................................................................ 65
5.10 Gedistribueerde databanken....................................................................................................... 66
5.11 Electronic data interchange (EDI): there is no such thing as ‘automagical’.................................66
5.11.1 Omzetten en interpreteren van data.....................................................................................67
5.11.2 Uitwisselen van data............................................................................................................. 67
3
, Informatica Marte Rommel
5.11.3 Verwerking............................................................................................................................ 68
5.11.4 Regels en afspraken rond EDI................................................................................................68
5.12 Externe databanken.................................................................................................................... 68
5.13 Blockchain................................................................................................................................... 68
H6: Data-analyse............................................................................................................ 70
6.1 Inleiding......................................................................................................................................... 70
6.2 De waarde van data-analyse......................................................................................................... 70
6.3 Het data-analyseproces................................................................................................................. 71
6.3.1 De verwerkingsfase................................................................................................................. 71
6.3.2 De analysefase: data transformeren naar de nodige info........................................................72
6.3.3 De postanalyse- / postverwerkingsfase...................................................................................72
6.4 Big data......................................................................................................................................... 72
6.4.1 Datawarehouse en datamarts.................................................................................................72
6.4.2 Data lakes............................................................................................................................... 73
6.5 Data-analysetechnieken................................................................................................................ 73
6.5.1 Querytalen.............................................................................................................................. 73
6.5.2 Wiskundige en statistische analyses.......................................................................................74
6.5.3 Algoritmes............................................................................................................................... 74
6.6 Data science en datamining.......................................................................................................... 74
6.6.1 Het bedrijfsprobleem begrijpen...............................................................................................74
6.6.2 Beschikbare (of vereiste) data begrijpen.................................................................................74
6.6.3 Data transformeren voor modellering.....................................................................................74
6.6.4 Data modelleren...................................................................................................................... 75
6.6.5 Het model evalueren............................................................................................................... 76
6.6.6 Het model uitrollen binnen de bedrijfsvoering.........................................................................76
6.7 Artificiële intelligentie (AI)............................................................................................................. 76
6.7.1 Machine learning (ML)............................................................................................................. 77
6.7.2 Deep learning (DL).................................................................................................................. 77
6.8 Interactive data-analyse (data exploration tools)..........................................................................77
6.8.1 Olap-tools................................................................................................................................ 79
6.9 Data-analyse in organisaties......................................................................................................... 79
6.9.1 Eindgebruikers........................................................................................................................ 79
6.9.2 Faciliteerders........................................................................................................................... 80
6.9.3 Evangelisten (product champions).......................................................................................... 80
H7: Netwerken............................................................................................................... 81
7.1 Trends in telecommunicatie.......................................................................................................... 81
7.2 De strategische functionaliteiten van netwerken..........................................................................81
7.3 Computernetwerken...................................................................................................................... 81
7.3.1 Netwerktypes.......................................................................................................................... 81
7.3.2 Componenten van een computernetwerk................................................................................82
4