CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE
DEEL I. EEN INLEIDING IN DE CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE
1. EEN SCHETS VAN DE CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE
Psychologie:
- Kan worden ingedeeld in meerdere subdisciplines
o Biologische of fysiologische psychologie: bestudeert het fysiologische substraat van
het gedrag
o Ontwikkelingspsychologie: beschrijft gedragsveranderingen in functie van de
verschillende levensfasen van de ontwikkeling, alsook de processen die deze
gedragingen beïnvloeden
o Sociale psychologie: bestudeert de interacties tussen mensen, groepsprocessen,
onderlinge beïnvloeding, attitudes sociaal gedrag en de relatie tussen individu, groep
en samenleving
o Cognitieve psychologie: focust op de basisprocessen die verondersteld worden een
rol te spelen in de belangrijkste psychologische functies zoals waarneming,
geheugen, denken, redeneren, probleemoplossing en taal
o Differentiële psychologie of persoonlijkheidspsychologie: studie van de individuele
verschillen, met inbegrip van geestes- en gedragsstoornissen
- Een aantal toegepaste disciplines kunnen worden onderscheiden:
o Klinische psychologie: bestudeert de psychologische factoren die de geestelijke en
lichamelijke gezondheid beïnvloeden, de aanpak van distress en problemen, en de
diagnostiek, interventie en evaluatie in de sector van geestelijke gezondheid
o Schoolpsychologie: bestudeert de leerprocessen op school, en de diagnostiek en
aanpak van leerproblemen
o Organisatiepsychologie: past psychologische inzichten toe op de werkvloer, met
inbegrip van selectie van werknemers en motivatie
o Psychologie die wordt toegepast op het rechtsdomein (het recht is dus een belangrijk
toepassingsdomein.
Psychologie als één van de mogelijke invalshoeken om crimineel gedrag te
bestuderen en te verklaren.
1.1 DE ONTWIKKELING VAN DE CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE
Belangrijke grondleggers:
William Stern (1871-1938)
- Duitser, gevlucht naar VS door jodenvervolgingen (misleidend)
- Grondlegger Van psychologie toegepast in het recht
- Baanbrekend onderzoek naar fijlbaarheid van het geheugen; hoe betrouwbaar zijn
ooggetuigen etc.
Vroeger werd er gehandeld vanuit het idee dat mensen zich altijd alles konden
herinneren
- ‘Psychology of testimony’
- Deed experimenten: uitvinder van de ‘mock’ of ‘staged’ crimes -> zaken in scene
zetten voor onderzoek bv. Een vechtpartij voor de klas waaruit bleek dat iedereen
andere verklaringen gaf althans hadden ze hetzelfde gezien
- Deze kennis ging hij gebruiken als ervaringsdeskundige tijdens rechtszaken ‘kunnen
we iets met deze testimonie
- VS
Hugo Münsterberg (1863-1916)
- Zeer kritisch
- Grondlegger
- Psychologie toegepast in recht
- Bouwde verder op Stern’s ideologie, erkende dit niet
- Kritisch vanuit psychologische bril v hoe juristen besluiten deden in
strafrechtprocedures
- ‘On the witness stand’
- Zijn negatieve opstelling had negatieve effecten op psychologische inzichten tov het
recht, ze werden als complete tegenovergestelde van elkaar gezien
, - VS
Franz Von Liszt (1847-1915)
- Geïntegreerde strafwetenschap
o tot dan deed iedereen hun ding los van elkaar, hij was voorstaander van al
deze dingen samennemen en alle invalshoeken bekijken
o Mag criminologie niet puur empirisch zien (band houden met andere
disicplines)
o Bracht in kaart hoe fenomenen zich gingen uiten, met aandacht voor het
strafrechtsysteem
Hans Gross
- Belangrijke man, jurist etc.
- Grondlegger van psychologie in recht
- Boek: Kriminalpyschologie
- Brede visie op toepassing psychologie
- Psychische mechanisme -> hoe tot bepaalde oordelen komen
- Dacht na over hoe rechters tot hun beslissingen komen, hoezo schuldig of onschuldig
en ook naar de waarnemingen van mensen (dus weer een beetje stern)
- Founding father in europa -> opkomst hier in onze regio (zat niet in Vs)
Gustav Aschaffenburg (1866-1944)
- Psychiater
- Ook een beetje een grondlegger van criminologische psychologie
Volledig gefocust op de psychologie van de daders (wat maakt dat iemand
criminaliteit pleegt? Wat zijn verklaringen? Wat gebeurt er in hethoofd van
misdadigers?)
+ Kaufmann & Wuffen
- Minder invloedrijk
De leuvense traditie:
Louis Braffort (1886-1944)
- Oprichter van Leuvense school van criminologie (1929) -> zelf jurist dus deedt zelf
geen psychologisch onderzoek maar zorgde er wel voor dat psychologie een
waardige plaats kreeg binnen de opleiding
Allereerste voorzitter school criminologie in Leuven (in het Frans)
- Verdedigde tijdens WOI Belgen die werden vervolgd door de Duitsers opgepakt en
doodgeschoten (wou niet vluchten) -> hij heeft veel betekent voor zowel de opleiding
maar ook de mensen die betrokken waren bij de oorlog dus
- WO2: blijven vechten voor opleiding -> tijdens oorlog dood omdat hij niet is gevlucht -
> Individuele oorzaken
Etienne Degreeff (1898-1961)
- Opvolger van Braffort -> 2de voorzitter
Ook een tijdje samen actief geweest??
- Studeerde geneeskunde en deed iets met psychiatrie, gebruikte die ervaring voor
onderzoek naar crimineel gedrag,
wat maakt dat mensen over zouden gaan tot passionele moorden?
- Criminogeen onderzoek, criminogenese -> complete ontleding van voor, tijdens en na
feiten Ontwikkelingspsychologie (1 van de grondleggers hiervan)
René Dellaert (1906-1979)
- Opvolger degreeff, zelf arts en psychiater
arts in gevangenis dus hele mooie samenloop
- De mens niet herleiden naar wat er in het hoofd zit maar alle factoren bekijken ->
geheel mensenbeeld (again interdisciplinair) -> wel heel erg voorstaander van
klinische insteek
, psychologische behandeling van criminelen en terug op het juiste pad krijgen
(rehabilitatie)
- niet individueel maar meer globaal
omgevingsfactoren
Steven De Batselier (1932-2007)
- Afstand van klinische benadering (zelf kritische crim)
aandacht voor impact van omgeving (sociologie?) crim als product van de
omgeving (ecologie?)
meer kijken naar het sociologische
breder trekken dan medisch, individualistisch
- Heel eigentijds
- Opkomst kritische criminologie -> niet klinisch
- Liet ook gastcolleges voeren door mensen die dingen fout hadden gedaan of bv
homoseksuelen om aan te tonen dat zaken ook te maken hebben met de tijd
- Psychopathologie van de normale mens (elke mens heeft iets, hoe kijken wij ernaar?)
situatie en context heel belangrijk voor hem
- actief als prof in jaren 70
Johan Goethals (1952-…)
- Valt er een deel uit de genetica te verklaren? … maar mogen we het los zien van…
(???)
- Zijn onderzoek was erg gericht op wat met recidiven
hij had daarnaast nog een tweede luik: wat met onveiligheidsgevoelens?
- Ook lang docent -> ook geïntegreerde benadering
- ‘deliquentie en psychologie’
- Waarom stoppen mensen al dan niet met hun crimineel gedrag
+ onderzoek naar onveiligheidsgevoelens
+ Focus op impact van lange straffen op het welzijn van gedetineerden
1.2. VERSCHILLENDE VORMEN VAN BINNEN DE CRIMINOLOGIE TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE
Criminologische psychologie bestudeert delinquent gedrag (vaak ook verbreed tot antisociaal gedrag
of deviantie) en gaat op zoek naar de verklaring ervan op geagregeerd niveau (het niveau van de
groep van de delinquenten). Met deze bedoeling worden groepen gevangenen, probanten, andere
gestraften en jongeren in instellingen vergeleken met niet-delinquente groepen teneinde
psychologische verschillen tussen delinquenten en niet-delinquenten op het spoor te komen.
Forensische psychologie (* soms gezien als overkoepelende term, doen wij hier niet)
- Heel breed & eng
- Gaat over concrete gevallen (niet zo bij rechtspsychologie)
- Core business: Risicotaxatie & toerekeningsvatbaarheid
- Vooral wortels in klinische psychologie & neuropsychologie (niet zoals de
experimentele psychologie bij recht)
- Brede definitie: Alle vormen psychologie die toegepast worden in juridische context
(breed) Alle vormen psychologie die toegepast worden in juridische context, maar een
subelement hiervan -> vooral individuele -> risico index -> oog op straffen -> ‘kans
recidive’ (eng)
- Smalle definitie: subdomein van klinische psychologie en kennis inzetten op
individuele zaken, zoals risicotaxatie Focus op doelgroepen is overlap A
Rechtspsychologie
- Breedste discipline -> toepassingsgebied en focus zijn super breed
- Wisselwerking psychologie & recht
- Gedrag dat onder de wet valt
- Slachtoffer en dader
- Ook zaken die onder bepaalde autoriteiten vallen behoren hiertoe vb. Asielprocedures
etc.
- Onderzoek aan de hand van experimenten + advies geven in strafzaken (vb.
geloofwaardigheid van getuigen)
, o Verder ontwikkeld in bv. NL, VK & VS
- Soort onderzoek = Empirisch onderzoek
o Veldstudies etc.
o inzicht in de besluitvorming
- focus op optreden van actoren in strafrecht of burgerlijke zaken, zoals besluitvorming
en kwaliteit van bewijsvergaring
3 puntjes zijn uniek en hebben geen overlap met andere disciplines
de forensische en rechtspsychologie vertonen raakvlakken met elkaar doordat ze allebei focussen
op slachtoffers.
Investigative psychology
- Verwarring met police psychology
- Opsporing en vervolging, vooral daderprofilering
Daderprofilering: op basis van een aantal zaken, bij bv. De plaats delict, een profiel
opstellen van de dader
- Focust op inzichten om de politie te sturen (vb. om daderprofiel op te kunnen stellen)
Police psychology ≠ optreden van politieambtenaren
- Toepassing van criminologische inzichten op politie
Soort van HR, training en selectie -> juiste mensen aannemen voor de job
Correctional psychology
- Gevangenis, gesloten instelling etc.
- Behandeling van criminelen terwijl ze opgesloten zijn, klaarmaken om terug deel van
de maatschappij te worden (rehabilitatie)
- Focus op correctionele setting
Criminologische psychologie (Criminal/ criminological psychology)
- Gaat enkel over daderschap (A overlap in plaats van B waarbij het wel over
slachtoffers gaat)
- Gebruikt psychologie als wetenschap om de oorzaken van criminaliteit te begrijpen
C -> algemeen of concreet
D -> politie is focal point
1.3. WAT IS CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE?
- Geen haarscherp afgelijnde discipline (interdisciplinair + gemeenschappelijke basis)
- Raakvlakken en overlap met aanverwante disciplines
- Geen eenduidigheid, maar wel enkele gemene delers
o Focus op plegers (mensen die het daadwerkelijk hebben gedaan) en verdachten van
crimineel gedrag (innocent until proven guilty)
o Verklaringen voor het plegen van crimineel gedrag (waarom)
o Hoe met plegers en verdachten moet worden omgegaan in strafrechtspleging (hoe
ervoor zorgen dat ze weer op het rechte pad komen -> rehabilitatiegerichtheid)
- Centrale vragen:
o Welke factoren dragen bij tot crimineel gedrag?
DEEL I. EEN INLEIDING IN DE CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE
1. EEN SCHETS VAN DE CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE
Psychologie:
- Kan worden ingedeeld in meerdere subdisciplines
o Biologische of fysiologische psychologie: bestudeert het fysiologische substraat van
het gedrag
o Ontwikkelingspsychologie: beschrijft gedragsveranderingen in functie van de
verschillende levensfasen van de ontwikkeling, alsook de processen die deze
gedragingen beïnvloeden
o Sociale psychologie: bestudeert de interacties tussen mensen, groepsprocessen,
onderlinge beïnvloeding, attitudes sociaal gedrag en de relatie tussen individu, groep
en samenleving
o Cognitieve psychologie: focust op de basisprocessen die verondersteld worden een
rol te spelen in de belangrijkste psychologische functies zoals waarneming,
geheugen, denken, redeneren, probleemoplossing en taal
o Differentiële psychologie of persoonlijkheidspsychologie: studie van de individuele
verschillen, met inbegrip van geestes- en gedragsstoornissen
- Een aantal toegepaste disciplines kunnen worden onderscheiden:
o Klinische psychologie: bestudeert de psychologische factoren die de geestelijke en
lichamelijke gezondheid beïnvloeden, de aanpak van distress en problemen, en de
diagnostiek, interventie en evaluatie in de sector van geestelijke gezondheid
o Schoolpsychologie: bestudeert de leerprocessen op school, en de diagnostiek en
aanpak van leerproblemen
o Organisatiepsychologie: past psychologische inzichten toe op de werkvloer, met
inbegrip van selectie van werknemers en motivatie
o Psychologie die wordt toegepast op het rechtsdomein (het recht is dus een belangrijk
toepassingsdomein.
Psychologie als één van de mogelijke invalshoeken om crimineel gedrag te
bestuderen en te verklaren.
1.1 DE ONTWIKKELING VAN DE CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE
Belangrijke grondleggers:
William Stern (1871-1938)
- Duitser, gevlucht naar VS door jodenvervolgingen (misleidend)
- Grondlegger Van psychologie toegepast in het recht
- Baanbrekend onderzoek naar fijlbaarheid van het geheugen; hoe betrouwbaar zijn
ooggetuigen etc.
Vroeger werd er gehandeld vanuit het idee dat mensen zich altijd alles konden
herinneren
- ‘Psychology of testimony’
- Deed experimenten: uitvinder van de ‘mock’ of ‘staged’ crimes -> zaken in scene
zetten voor onderzoek bv. Een vechtpartij voor de klas waaruit bleek dat iedereen
andere verklaringen gaf althans hadden ze hetzelfde gezien
- Deze kennis ging hij gebruiken als ervaringsdeskundige tijdens rechtszaken ‘kunnen
we iets met deze testimonie
- VS
Hugo Münsterberg (1863-1916)
- Zeer kritisch
- Grondlegger
- Psychologie toegepast in recht
- Bouwde verder op Stern’s ideologie, erkende dit niet
- Kritisch vanuit psychologische bril v hoe juristen besluiten deden in
strafrechtprocedures
- ‘On the witness stand’
- Zijn negatieve opstelling had negatieve effecten op psychologische inzichten tov het
recht, ze werden als complete tegenovergestelde van elkaar gezien
, - VS
Franz Von Liszt (1847-1915)
- Geïntegreerde strafwetenschap
o tot dan deed iedereen hun ding los van elkaar, hij was voorstaander van al
deze dingen samennemen en alle invalshoeken bekijken
o Mag criminologie niet puur empirisch zien (band houden met andere
disicplines)
o Bracht in kaart hoe fenomenen zich gingen uiten, met aandacht voor het
strafrechtsysteem
Hans Gross
- Belangrijke man, jurist etc.
- Grondlegger van psychologie in recht
- Boek: Kriminalpyschologie
- Brede visie op toepassing psychologie
- Psychische mechanisme -> hoe tot bepaalde oordelen komen
- Dacht na over hoe rechters tot hun beslissingen komen, hoezo schuldig of onschuldig
en ook naar de waarnemingen van mensen (dus weer een beetje stern)
- Founding father in europa -> opkomst hier in onze regio (zat niet in Vs)
Gustav Aschaffenburg (1866-1944)
- Psychiater
- Ook een beetje een grondlegger van criminologische psychologie
Volledig gefocust op de psychologie van de daders (wat maakt dat iemand
criminaliteit pleegt? Wat zijn verklaringen? Wat gebeurt er in hethoofd van
misdadigers?)
+ Kaufmann & Wuffen
- Minder invloedrijk
De leuvense traditie:
Louis Braffort (1886-1944)
- Oprichter van Leuvense school van criminologie (1929) -> zelf jurist dus deedt zelf
geen psychologisch onderzoek maar zorgde er wel voor dat psychologie een
waardige plaats kreeg binnen de opleiding
Allereerste voorzitter school criminologie in Leuven (in het Frans)
- Verdedigde tijdens WOI Belgen die werden vervolgd door de Duitsers opgepakt en
doodgeschoten (wou niet vluchten) -> hij heeft veel betekent voor zowel de opleiding
maar ook de mensen die betrokken waren bij de oorlog dus
- WO2: blijven vechten voor opleiding -> tijdens oorlog dood omdat hij niet is gevlucht -
> Individuele oorzaken
Etienne Degreeff (1898-1961)
- Opvolger van Braffort -> 2de voorzitter
Ook een tijdje samen actief geweest??
- Studeerde geneeskunde en deed iets met psychiatrie, gebruikte die ervaring voor
onderzoek naar crimineel gedrag,
wat maakt dat mensen over zouden gaan tot passionele moorden?
- Criminogeen onderzoek, criminogenese -> complete ontleding van voor, tijdens en na
feiten Ontwikkelingspsychologie (1 van de grondleggers hiervan)
René Dellaert (1906-1979)
- Opvolger degreeff, zelf arts en psychiater
arts in gevangenis dus hele mooie samenloop
- De mens niet herleiden naar wat er in het hoofd zit maar alle factoren bekijken ->
geheel mensenbeeld (again interdisciplinair) -> wel heel erg voorstaander van
klinische insteek
, psychologische behandeling van criminelen en terug op het juiste pad krijgen
(rehabilitatie)
- niet individueel maar meer globaal
omgevingsfactoren
Steven De Batselier (1932-2007)
- Afstand van klinische benadering (zelf kritische crim)
aandacht voor impact van omgeving (sociologie?) crim als product van de
omgeving (ecologie?)
meer kijken naar het sociologische
breder trekken dan medisch, individualistisch
- Heel eigentijds
- Opkomst kritische criminologie -> niet klinisch
- Liet ook gastcolleges voeren door mensen die dingen fout hadden gedaan of bv
homoseksuelen om aan te tonen dat zaken ook te maken hebben met de tijd
- Psychopathologie van de normale mens (elke mens heeft iets, hoe kijken wij ernaar?)
situatie en context heel belangrijk voor hem
- actief als prof in jaren 70
Johan Goethals (1952-…)
- Valt er een deel uit de genetica te verklaren? … maar mogen we het los zien van…
(???)
- Zijn onderzoek was erg gericht op wat met recidiven
hij had daarnaast nog een tweede luik: wat met onveiligheidsgevoelens?
- Ook lang docent -> ook geïntegreerde benadering
- ‘deliquentie en psychologie’
- Waarom stoppen mensen al dan niet met hun crimineel gedrag
+ onderzoek naar onveiligheidsgevoelens
+ Focus op impact van lange straffen op het welzijn van gedetineerden
1.2. VERSCHILLENDE VORMEN VAN BINNEN DE CRIMINOLOGIE TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE
Criminologische psychologie bestudeert delinquent gedrag (vaak ook verbreed tot antisociaal gedrag
of deviantie) en gaat op zoek naar de verklaring ervan op geagregeerd niveau (het niveau van de
groep van de delinquenten). Met deze bedoeling worden groepen gevangenen, probanten, andere
gestraften en jongeren in instellingen vergeleken met niet-delinquente groepen teneinde
psychologische verschillen tussen delinquenten en niet-delinquenten op het spoor te komen.
Forensische psychologie (* soms gezien als overkoepelende term, doen wij hier niet)
- Heel breed & eng
- Gaat over concrete gevallen (niet zo bij rechtspsychologie)
- Core business: Risicotaxatie & toerekeningsvatbaarheid
- Vooral wortels in klinische psychologie & neuropsychologie (niet zoals de
experimentele psychologie bij recht)
- Brede definitie: Alle vormen psychologie die toegepast worden in juridische context
(breed) Alle vormen psychologie die toegepast worden in juridische context, maar een
subelement hiervan -> vooral individuele -> risico index -> oog op straffen -> ‘kans
recidive’ (eng)
- Smalle definitie: subdomein van klinische psychologie en kennis inzetten op
individuele zaken, zoals risicotaxatie Focus op doelgroepen is overlap A
Rechtspsychologie
- Breedste discipline -> toepassingsgebied en focus zijn super breed
- Wisselwerking psychologie & recht
- Gedrag dat onder de wet valt
- Slachtoffer en dader
- Ook zaken die onder bepaalde autoriteiten vallen behoren hiertoe vb. Asielprocedures
etc.
- Onderzoek aan de hand van experimenten + advies geven in strafzaken (vb.
geloofwaardigheid van getuigen)
, o Verder ontwikkeld in bv. NL, VK & VS
- Soort onderzoek = Empirisch onderzoek
o Veldstudies etc.
o inzicht in de besluitvorming
- focus op optreden van actoren in strafrecht of burgerlijke zaken, zoals besluitvorming
en kwaliteit van bewijsvergaring
3 puntjes zijn uniek en hebben geen overlap met andere disciplines
de forensische en rechtspsychologie vertonen raakvlakken met elkaar doordat ze allebei focussen
op slachtoffers.
Investigative psychology
- Verwarring met police psychology
- Opsporing en vervolging, vooral daderprofilering
Daderprofilering: op basis van een aantal zaken, bij bv. De plaats delict, een profiel
opstellen van de dader
- Focust op inzichten om de politie te sturen (vb. om daderprofiel op te kunnen stellen)
Police psychology ≠ optreden van politieambtenaren
- Toepassing van criminologische inzichten op politie
Soort van HR, training en selectie -> juiste mensen aannemen voor de job
Correctional psychology
- Gevangenis, gesloten instelling etc.
- Behandeling van criminelen terwijl ze opgesloten zijn, klaarmaken om terug deel van
de maatschappij te worden (rehabilitatie)
- Focus op correctionele setting
Criminologische psychologie (Criminal/ criminological psychology)
- Gaat enkel over daderschap (A overlap in plaats van B waarbij het wel over
slachtoffers gaat)
- Gebruikt psychologie als wetenschap om de oorzaken van criminaliteit te begrijpen
C -> algemeen of concreet
D -> politie is focal point
1.3. WAT IS CRIMINOLOGISCHE PSYCHOLOGIE?
- Geen haarscherp afgelijnde discipline (interdisciplinair + gemeenschappelijke basis)
- Raakvlakken en overlap met aanverwante disciplines
- Geen eenduidigheid, maar wel enkele gemene delers
o Focus op plegers (mensen die het daadwerkelijk hebben gedaan) en verdachten van
crimineel gedrag (innocent until proven guilty)
o Verklaringen voor het plegen van crimineel gedrag (waarom)
o Hoe met plegers en verdachten moet worden omgegaan in strafrechtspleging (hoe
ervoor zorgen dat ze weer op het rechte pad komen -> rehabilitatiegerichtheid)
- Centrale vragen:
o Welke factoren dragen bij tot crimineel gedrag?
