ZELFLEIDERSCHAP
HOOFDSTUK 1: GROEIEN IN IDENTITEIT ALS PRAKTIJKGERICHT
ORTHOPEDAGOOG
DEEL 1 : HET CIRCULAIR DENKEN
‘EEN MENS IS EEN MENS DOOR ZIJN MEDEMENS’
• De omgeving geeft mee vorm aan hoe wordt en aan wie je bent. Anderen bepalen mee jouw referentiekader. Hoe jij kijkt
naar bepaalde zaken. Je kan leren door jouw medemens. We leren van elkaar. Niet enkel jij van zij maar ook zij van jou.
• Je kan ook leren van kinderen. Elk kind is anders en heeft een andere aanpak nodig. Wanneer iets niet werkt, weet je dat
je volgende keer iets anders zal moeten proberen. Bevragen bij ouders, collega’s, ….
• Elke weerstand is een verpakt geschenk.
1. Lineair versus Circulair Denken
Wat is lineair denken?
• Denken in termen van oorzaak-gevolg (lineair causaal denken).
• Gericht op één schuldige of één oorzaak van een probleem.
• In de Westerse cultuur vaak de norm.
o Voorbeeld: Een werknemer presteert slecht op het werk en wordt direct bestempeld als lui of
ongemotiveerd
Wat is circulair denken?
• Definitie 1 : circulair denken
o De term ‘circulariteit’ verwijst naar een keten van met elkaar samenhangende en elkaar
beïnvloedende gedragingen zonder begin en zonder eind. ‘ (Savenije & Van Lawick : 2008)
§ De mens wordt in die circulaire kijk op gedrag niet puur als een individu gezien, maar
eerder als iemand die voortdurend met anderen in interactie is. Aan die interactie
ontleent hij in feite zijn identiteit, terwijl hij ook anderen identiteit geeft. Je weet maar wie
je bent door de andere(n), wat je bent en wie je bent. (Schouten : 2001)
• Definitie 2 : circulair denken
o In het circulair denken is er geen hiërarchie, geen bepaalde begintoestand, alleen samenhang.
Het valt niet te bepalen wat er eerst was, de kip of het ei. Circulariteit betekent : de kip én het ei.
(Savenije & Van Lawick : 2008)
§ Een mens heeft dus vanaf zijn geboorte de ander mens nodig wil hij het als mens redden.
In die zin wordt bedoeld dat de mens niet puur een individu is en zijn gedrag niet iets van
hem alleen. Het gedrag waarmee hij zich tussen zijn medemens manifesteert, heeft alles
met hen te maken.
• Circulair denken = samenhangsdenken
• Geen eenduidige oorzaak, maar meerdere factoren beïnvloeden elkaar gelijktijdig.
• Een probleem is geen geïsoleerd iets, maar een interactie tussen meerdere partijen.
o Voorbeeld: Een kind dat ongewenst gedrag vertoont, wordt bekeken binnen de bredere context
(thuis, school, groepsdynamiek, relaties met leeftijdsgenoten, enz.).
, Wat leren we uit deze gevoelens?
• Effect van handelen: Volgens Watzlawick (axioma 1) heeft elk handelen een effect op anderen.
• Reflectie en leermomenten: Door te reflecteren leren we ons eigen gedrag en de impact ervan beter
begrijpen.
• Circulair denken toepassen: Dit helpt om situaties in de hulpverlening niet te simplificeren, maar in
samenhang te bekijken.
• Stigmatisering vermijden: Door circulair te denken voorkomen we het labelen van cliënten.
• Permanente wederzijdse beïnvloeding: Gedrag wordt niet veroorzaakt door één enkele factor,
maar door een complex samenspel van invloeden.
• Meerdere waarheden (interpuncties): Er bestaat niet één enkele waarheid; de werkelijkheid kan op
verschillende manieren worden geordend.
2. Effecten op de hulpverleningsrelatie
• Lineair denken:
o Kan leiden tot stigmatisering en een eenzijdige benadering.
o DSM-classificaties kunnen leiden tot het enkel toeschrijven van gedrag aan een stoornis, zonder de
bredere context te bekijken.
o Heeft negatieve effecten op hulpverlening, waaronder:
§ Eenzijdig denken
§ Oordelend handelen
§ Hiërarchische verhoudingen
§Creëert afstand
§ Maakt de werkelijkheid statisch
• Circulair denken:
o Grondleggen van circulair denken: G. Baterson
o Richt zich op samenhang en interactie tussen verschillende factoren.
o Legt nadruk op dialoog, empathie en het begrijpen van het bredere verhaal van de cliënt.
o Heeft positieve effecten op hulpverlening, waaronder:
§ Hoopgevend werken
§ Creëert beweging
§ Geeft perspectief
§ Stimuleert samenwerking
§ Houdt de werkelijkheid dynamisch
o Als hulpverlener staan we stil bij onze attitudes en vaardigheden De dialoog staat centraal
§ Oprechte EMPATHIE
§ Dit denken veronderstelt een authentieke interesse in het perspectief van de ander
§ Respect voor andermans perspectief
§ Transparantie over het eigen relevante denken en voelen
o Het uitgangspunt in de hulpverlening is niet de waarheid, macht en zekerheid maar de dialoog.
‘HET VEROORDELEN VAN MENSEN STOPT DE DIALOOG’
, • Dit betekent dat zodra iemand beoordeeld of veroordeeld wordt (bv. "Jij bent agressief"), er geen ruimte meer is voor een
gesprek over waarom iemand zich zo gedraagt. In de hulpverlening is het essentieel om de ander te begrijpen en in
dialoog te blijven, zodat verandering mogelijk is.
3. Hoe kunnen we nu circulair denken als praktijkgericht orthopedagoog?
• Startpunt: Circulair denken vertrekt vanuit een systemische benadering zoals ‘Kwetsbaarheid in systemisch
perspectief (KSP)’ en handelingsplanning.
• Handelingsplanning:
o Beeldvorming en het zoeken naar de betekenis achter gedrag.
o Samenwerken met het team om gedrag te begrijpen en verklaren.
• Inzicht verkrijgen:
o Observeren, reflecteren, overleggen en in dialoog gaan.
o Op zoek gaan naar beïnvloedbare factoren in de context van de cliënt.
• Beïnvloedbare factoren:
o Persoonlijke reflectie: Welke waarden en normen heb ik als hulpverlener? Hoe voel ik me binnen
mijn team?
o Cliënt: Wat zijn zijn/haar behoeftes, angsten en relaties?
o Groep: Hoe is de groepsdynamiek? Welke krachten en pijnpunten spelen?
o Team: Wat zijn de sterktes en gevoeligheden van de teamleden?
o Organisatie: Hoe ondersteunt de organisatie de cliënt? Wat is de missie en visie?
o Ouders/Familie: Wat zijn de relaties binnen de familie? Wat vinden ouders belangrijk?
o Vrienden en vrije tijd: Hoe ziet het sociale netwerk eruit? Welke interesses en activiteiten zijn er?
o Maatschappelijke factoren: Beleid, hulpverleningsstructuren en wachtlijsten die een rol spelen.
• Praktische toepassing:
o Circulair denken betekent niet enkel focussen op één oorzaak, maar kijken naar de onderlinge
samenhang van deze factoren.
o Hulpverlening wordt effectiever wanneer we systemisch kijken naar problemen en actief in dialoog
blijven.
HOOFDSTUK 1: GROEIEN IN IDENTITEIT ALS PRAKTIJKGERICHT
ORTHOPEDAGOOG
DEEL 1 : HET CIRCULAIR DENKEN
‘EEN MENS IS EEN MENS DOOR ZIJN MEDEMENS’
• De omgeving geeft mee vorm aan hoe wordt en aan wie je bent. Anderen bepalen mee jouw referentiekader. Hoe jij kijkt
naar bepaalde zaken. Je kan leren door jouw medemens. We leren van elkaar. Niet enkel jij van zij maar ook zij van jou.
• Je kan ook leren van kinderen. Elk kind is anders en heeft een andere aanpak nodig. Wanneer iets niet werkt, weet je dat
je volgende keer iets anders zal moeten proberen. Bevragen bij ouders, collega’s, ….
• Elke weerstand is een verpakt geschenk.
1. Lineair versus Circulair Denken
Wat is lineair denken?
• Denken in termen van oorzaak-gevolg (lineair causaal denken).
• Gericht op één schuldige of één oorzaak van een probleem.
• In de Westerse cultuur vaak de norm.
o Voorbeeld: Een werknemer presteert slecht op het werk en wordt direct bestempeld als lui of
ongemotiveerd
Wat is circulair denken?
• Definitie 1 : circulair denken
o De term ‘circulariteit’ verwijst naar een keten van met elkaar samenhangende en elkaar
beïnvloedende gedragingen zonder begin en zonder eind. ‘ (Savenije & Van Lawick : 2008)
§ De mens wordt in die circulaire kijk op gedrag niet puur als een individu gezien, maar
eerder als iemand die voortdurend met anderen in interactie is. Aan die interactie
ontleent hij in feite zijn identiteit, terwijl hij ook anderen identiteit geeft. Je weet maar wie
je bent door de andere(n), wat je bent en wie je bent. (Schouten : 2001)
• Definitie 2 : circulair denken
o In het circulair denken is er geen hiërarchie, geen bepaalde begintoestand, alleen samenhang.
Het valt niet te bepalen wat er eerst was, de kip of het ei. Circulariteit betekent : de kip én het ei.
(Savenije & Van Lawick : 2008)
§ Een mens heeft dus vanaf zijn geboorte de ander mens nodig wil hij het als mens redden.
In die zin wordt bedoeld dat de mens niet puur een individu is en zijn gedrag niet iets van
hem alleen. Het gedrag waarmee hij zich tussen zijn medemens manifesteert, heeft alles
met hen te maken.
• Circulair denken = samenhangsdenken
• Geen eenduidige oorzaak, maar meerdere factoren beïnvloeden elkaar gelijktijdig.
• Een probleem is geen geïsoleerd iets, maar een interactie tussen meerdere partijen.
o Voorbeeld: Een kind dat ongewenst gedrag vertoont, wordt bekeken binnen de bredere context
(thuis, school, groepsdynamiek, relaties met leeftijdsgenoten, enz.).
, Wat leren we uit deze gevoelens?
• Effect van handelen: Volgens Watzlawick (axioma 1) heeft elk handelen een effect op anderen.
• Reflectie en leermomenten: Door te reflecteren leren we ons eigen gedrag en de impact ervan beter
begrijpen.
• Circulair denken toepassen: Dit helpt om situaties in de hulpverlening niet te simplificeren, maar in
samenhang te bekijken.
• Stigmatisering vermijden: Door circulair te denken voorkomen we het labelen van cliënten.
• Permanente wederzijdse beïnvloeding: Gedrag wordt niet veroorzaakt door één enkele factor,
maar door een complex samenspel van invloeden.
• Meerdere waarheden (interpuncties): Er bestaat niet één enkele waarheid; de werkelijkheid kan op
verschillende manieren worden geordend.
2. Effecten op de hulpverleningsrelatie
• Lineair denken:
o Kan leiden tot stigmatisering en een eenzijdige benadering.
o DSM-classificaties kunnen leiden tot het enkel toeschrijven van gedrag aan een stoornis, zonder de
bredere context te bekijken.
o Heeft negatieve effecten op hulpverlening, waaronder:
§ Eenzijdig denken
§ Oordelend handelen
§ Hiërarchische verhoudingen
§Creëert afstand
§ Maakt de werkelijkheid statisch
• Circulair denken:
o Grondleggen van circulair denken: G. Baterson
o Richt zich op samenhang en interactie tussen verschillende factoren.
o Legt nadruk op dialoog, empathie en het begrijpen van het bredere verhaal van de cliënt.
o Heeft positieve effecten op hulpverlening, waaronder:
§ Hoopgevend werken
§ Creëert beweging
§ Geeft perspectief
§ Stimuleert samenwerking
§ Houdt de werkelijkheid dynamisch
o Als hulpverlener staan we stil bij onze attitudes en vaardigheden De dialoog staat centraal
§ Oprechte EMPATHIE
§ Dit denken veronderstelt een authentieke interesse in het perspectief van de ander
§ Respect voor andermans perspectief
§ Transparantie over het eigen relevante denken en voelen
o Het uitgangspunt in de hulpverlening is niet de waarheid, macht en zekerheid maar de dialoog.
‘HET VEROORDELEN VAN MENSEN STOPT DE DIALOOG’
, • Dit betekent dat zodra iemand beoordeeld of veroordeeld wordt (bv. "Jij bent agressief"), er geen ruimte meer is voor een
gesprek over waarom iemand zich zo gedraagt. In de hulpverlening is het essentieel om de ander te begrijpen en in
dialoog te blijven, zodat verandering mogelijk is.
3. Hoe kunnen we nu circulair denken als praktijkgericht orthopedagoog?
• Startpunt: Circulair denken vertrekt vanuit een systemische benadering zoals ‘Kwetsbaarheid in systemisch
perspectief (KSP)’ en handelingsplanning.
• Handelingsplanning:
o Beeldvorming en het zoeken naar de betekenis achter gedrag.
o Samenwerken met het team om gedrag te begrijpen en verklaren.
• Inzicht verkrijgen:
o Observeren, reflecteren, overleggen en in dialoog gaan.
o Op zoek gaan naar beïnvloedbare factoren in de context van de cliënt.
• Beïnvloedbare factoren:
o Persoonlijke reflectie: Welke waarden en normen heb ik als hulpverlener? Hoe voel ik me binnen
mijn team?
o Cliënt: Wat zijn zijn/haar behoeftes, angsten en relaties?
o Groep: Hoe is de groepsdynamiek? Welke krachten en pijnpunten spelen?
o Team: Wat zijn de sterktes en gevoeligheden van de teamleden?
o Organisatie: Hoe ondersteunt de organisatie de cliënt? Wat is de missie en visie?
o Ouders/Familie: Wat zijn de relaties binnen de familie? Wat vinden ouders belangrijk?
o Vrienden en vrije tijd: Hoe ziet het sociale netwerk eruit? Welke interesses en activiteiten zijn er?
o Maatschappelijke factoren: Beleid, hulpverleningsstructuren en wachtlijsten die een rol spelen.
• Praktische toepassing:
o Circulair denken betekent niet enkel focussen op één oorzaak, maar kijken naar de onderlinge
samenhang van deze factoren.
o Hulpverlening wordt effectiever wanneer we systemisch kijken naar problemen en actief in dialoog
blijven.
