Samenvatting - Ontwikkelingsgericht observeren

ONTWIKKELINGSGERICHT
OBSERVEREN –
ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
DEEL 1: KENNISMAKING MET DE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE

1 HET TERREIN VAN DE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE

 3 luiken
o Ontwikkelingsdomeinen
 Fysiek/ motorische ontwikkeling
 Fysiek = lichaamsgroei, lengte, gewist, lichaamsbouw, …
 Motorisch = bewegingen, grove en fijne motoriek
 Cognitieve ontwikkeling
 Denkontwikkeling
 Taalontwikkeling
 Sociale/ persoonlijke ontwikkeling
 Spelontwikkeling, sociaal-emotionele ontwikkeling
 Persoonlijkheidsontwikkeling, morele ontwikkeling (wat is goed, kwaad?)
o Ontwikkelingsfasen
 Babyperiode (0 – 1 jaar)
 Peuterperiode (1 – 4 jaar)
 Kleuterperiode (4 – 6 jaar)
 Schoolperiode (6 – 12 jaar) 1. Diversiteit (verschil tussen
 Adolescentie (12 – 18 jaar) kinderen
o Observeren van ontwikkeling 2. Complexiteit (hoe ontwikkeling tot
 Methodieken stand komt, hinderende en
 praktijk bevorderende factoren)

Doel: ontwikkelingspsychologie wil ontwikkelingsprocessen beschrijven en verklaren

1.1 EEN DEFINITIE VAN ONTWIKKELING
! Ontwikkeling wordt opgevat als een reeks progressieve veranderingen die tot hogere niveaus van
differentiatie en functioneren leiden!

 Kenmerken van ontwikkeling:
o Rijping is verandering en vooruitgang op 2 niveaus:
 Groei : van klein naar groot Passief proces
 Differentiatie: van eenvoudig naar complex
o Is een getrapt proces waarbij elke volgende trede op een hoger niveau staat, progressief
o Leren: het verwerven van kennis en vaardigheden door ervaring.

! Leren verwijst naar het verwerven van kennis en vaardigheden op basis van ervaring!
Actief proces

 2 manieren om de ontwikkeling van kinderen te beschrijven
o Leeftijdsindeling
 = praktische indeling
o De ontwikkeling per domein
 Waarom is het zinvol deze fasen te kennen?
o Weten wanneer een kind afwijkt en gepast te reageren. De ene fase legt bouwstenen
voor de andere fase  adequaat inspelen

! Psychologie is de leer over het gedrag en geest van mensen!

1

,1.2 KINDER- EN JEUGDJAREN

Ontwikkelingsfa Leeftijd Kenmerken
se
Babyperiode 0 – 1 jaar Zolang het kind niet loopt!
 Hoog groei- en ontwikkelingstempo (vooral
motorisch)
 Ontstaan van hechtheidsrelatie
 Meese tijd met ouders, soms kinderopvang
 Geheel afhankelijk van zorg en bescherming

Peuterperiode 1 – 4 jaar  Ondernemend en zelfbewust
 Egocentrisme (kunnen zich niet in de ander
verplaatsen)
 Toename van verkenningsmogelijkheden en
leerervaringen
 Taalontwikkeling zorgt voor toenemende sociale en
communicatieve vaardigheden
 Kinderopvang vergemakkelijkt de overgang naar
het basisonderwijs

Kleuterperiode 4 – 6 jaar  Meer op andere kinderen gericht
 Beschikt over rijke fantasie
 Leerplicht begint vanaf 5 jaar
 Meer contact met leeftijdsgenootjes (sociale
ontwikkeling neemt toe)

Schoolperiode/ 6 – 12 jaar  De cognitieve ontwikkeling = centraal
lagere  Sport- en hobbyactiviteiten
schoolkind  Komen meer in contact met andere volwassenen

Adolescentie 12 – 18 jaar  Puberteit = periode van de geslachtsrijping
 “jong volwassenen”  na de adolescentie
 Ontwikkeling van seksualiteit en identiteit
 Voortgezet onderwijs
 Leeftijdgenoten even belangrijk als ouders

1.3 ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE IN HISTORISCH PERSPECTIEF
 Vroeger
o Kind maakte snel kennis met facetten van het leven: werk, ziekte, dood, geboorte, …
o Nauwelijks sprake van onderwijs – enkel voor jonge, rijke en talentvolle kinderen
(privéonderwijs)
 Grootste groep = analfabeet (boeken waren duur, te weinig didactiek)
 2 wetenschappers (die zich voor kinderen begonnen te interesseren)
o De verlichte filosofen Locke en Rousseau (18de eeuw, verlichting)
 Locke: tabula- rasa principe  voorloper op behaviorisme
 “het kind komt ter wereld als een onbeschreven blad waarop de
ervaringen zijn stempel drukt”
 Pleitte voor strikte opvoeding die leidt tot zelfdiscipline en vorming vd
geest
o Kinderen moesten ouders gehoorzamen, nood aan structuur en
regels
 Rousseau
 Geloofde in aangeboren natuurlijke goedheid van de mens
 Kind heeft ruimte, respect en stimulans nodig en zo weinig mogelijk
beknotting of correctie vd opvoeder
 Kind = actief en onderzoeken wezen dat de realiteit wilt leren ontdekken
2

,  Het eerst onderzoek naar kinderen door de bioloog Darwin (19de eeuw)
o Observeerde zijn zoon 1ste 3 levensjaren. Onderzoeksmethoden en observatietechnieken
werden steeds verder verbeterd , eind 19de eeuw w door verschillende onderzoekers
babybiografieën gepubliceerd

1.4 VERKLAREND ONDERZOEK
 Babybiografieën = ontwikkelingspsychologische processen in kaart brengen
o Bepaalde voorwaarden/ eisen voor goed onderzoek
 Streven naar waarheid
 Objectiviteit
 Rationaliteit
 Gecontroleerd door een buitenstaander
 Deugdelijke meetinstrumenten gebruiken
 Conclusies komen overeen met de onderzoeksgegevens
 Experimenten
o Gebruikt om een verband of samenhang tussen 2 factoren aan te tonen = correlatie
 Causaal of oorzakelijk verband

1.5 METEN IN DE GEDRAGSWETENSCHAP
 Onderzoek = vooral kwestie van cijfers en van meten
o Dankzij technologie mogelijk
 MAAR meten in de psychologie  moeizamer
 Om een eigenschap te meten (bv: concentratie) is het nodig dat we deze
operationaliseren
 Operationaliseren
o = de eigenschap zodanig vertalen dat er meetbare gegevens aan gekoppeld kunnen
worden
o De meting moet ... zijn:
 Betrouwbaar = de metingen leveren steeds hetzelfde resultaat ongeacht het
tijdstip of de persoon die de meting verricht
 Valide/geldig
 Meet het instrument wat het moet meten?
 Het meetresultaat w vergeleken met een standaard of criterium

1.6 METHODEN OM GEGEVENS VAN KINDEREN TE VERZAMELEN

Methode Werking

Observatie  Vooral voor jonge kinderen
 Onopvallend mogelijk
 Kan met video opnames (herhalen en zorgvuldig bekijken)
 Onder strikte privacyregels (toestemming ouders)
 Best in natuurlijke omgeving

Bv: de vreemde-situatieprocedure

Interview en Soorten interview:
vragenlijst  Open interview
= een vraagtechniek waarbij de vragen deels geleid worden door de
gegeven antwoorden

 Gestructureerd/gesloten interview
= een vraagtechniek dat bestaat uit een vaste reeks vragen die in
eenzelfde volgorde worden gesteld (hierbij kan je antwoorden kan
vergelijken)

De vragenlijst
3

, : heeft een vaste hoeveelheid vragen en een beperkt aantal
antwoordmogelijkheden
 Kan mondeling en schriftelijk (kind moet voldoende taalvaardigheid
hebben)
 In weinig tijd veel mensen bereiken
 Kan door de ouders w ingevuld (niet altijd even objectief)
Dwarsdoorsned Op 1 specifiek tijdstip worden de meetresultaten van kinderen van
e-onderzoek verschillende leeftijden met elkaar vergeleken, van verschillende cohorten
Bv: een groep 4-jarigen en een groep 8-jarigen nemen hetzelfde testje af

Voordelen:
 Makkelijkst realiseerbaar
 Tijd- en kostenbesparend

Beperkingen:
 Een generatieverschil tussen 2 groepen wordt voor een
ontwikkelingseffect gezien = cohorteffect
! Een cohort is een groep mensen met hetzelfde geboortejaar!
! Een cohorteffect is de invloed die specifieke, tijdgebonden
maatschappelijke gebeurtenissen op een cohort kunnen hebben!
 We kunnen niets zeggen over de individuele ontwikkeling


Longitudinaal Het gedrag van kinderen wordt op minstens 2 verschillende tijdstippen
onderzoek vastgelegd, met daartussen een duidelijk tijdsverschil
Bv: 1 groep legt een testje af en 4 jaar later leggen dezelfde kinderen de
test nog eens af

Voordelen:
 We kunnen de ontwikkeling vh individu volgen
 Geen last van cohort- en ontwikkelingseffect

Beperkingen:
 Is kostbaar en tijdrovend  Een onderzoekthema kan al niet meer
‘in’ zijn
 Stuit vaak op talloze praktische problemen
 Risico om proefpersonen kwijt te raken (de steekproef is dan niet
representatief)

2 ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGISCHE THEORIEËN

2.1 AANLEG OF OMGEVING
 Gedrag bepaald door:
o Nature (nativisten)
 = ontwikkelingsgericht denken, kind centraal. Geeft tijd en ruimte aan
ontwikkeling
 In de klas: geen dingen aanleren waar kind nog geen inzicht in heeft, Taken,
proeven , actief leren en opbouwen van kennis, zelfsturing, testen, schoolrijpheid,
leefschool, leren uit fouten
o Nurture (omgevingspsychologen)
 = geeft zo veel mogelijk stimulansen, wil vanalles aanleren, stuurt de
ontwikkeling.
 In de klas: Gewenst gedrag verduidelijken (posters, afspraken) en
beloningssystemen, herhalen van leerstof in gevarieerde contexten, …

2.2 DE PSYCHOSEKSUELE ONTWIKKELINGSTHEORIE VAN SIGMUND FREUD (1856 – 1939)
2.2.1 ES, ICH EN ÜBER-ICH

4