Jurisprudentie
Leereenheid 1
HR 23 december 1980, NJ 1981, 534, r.o. 5 (Aortaperforatie) | Causaliteit
Kern van de zaak
Een verdachte had het slachtoffer met een mes in de borst gestoken. Het slachtoffer werd
geopereerd, maar overleed later doordat de chirurg bij die operatie de aortaperforatie
onvoldoende had gehecht. De verdediging voerde aan dat niet het steken, maar de
medische fout van de chirurg de dood heeft veroorZAAKt.
Oordeel van de Hoge Raad
De Hoge Raad oordeelde dat de dood van het slachtoffer in redelijk causaal verband stond
met het steekincident. De medische fout door de chirurg doet daar niet aan af. De gedraging
van de verdachte — het steken — blijft in redelijkheid als doodsoorZAAK aan hem
toerekenbaar.
Strekking van het arrest
Het arrest bevestigt de leer van de redelijke toerekening in het strafrecht. Ook als er sprake
is van een tussenkomende medische fout, blijft de verdachte aansprakelijk als zijn gedraging
het oorspronkelijke letsel veroorZAAKte én het overlijden nog steeds redelijkerwijs aan hem
kan worden toegeschreven.
Letterlijke rechtsregel:
"Een gedraging van de verdachte die in een keten van gebeurtenissen een onmisbare schakel
heeft gevormd en naar algemene ervaringsregels de dood van het slachtoffer redelijkerwijs
kan worden toegerekend aan die gedraging, is als oorZAAK van de dood aan te merken, ook
indien medische fouten in die keten mede tot het overlijden hebben bijgedragen."
HR 7 mei 1985, NJ 1985, 821, r.o. 5.2.2 en 5.2.3 (Haarlemse doodslag) | Causaliteit
Kern van de zaak
Een vrouw werd dood aangetroffen in haar woning in Haarlem. De verdachte had verklaard
dat hij met haar had gevochten, maar beweerde dat hij haar niet met opzet had gedood. Er
waren geen directe getuigen. De rechtbank veroordeelde de verdachte voor doodslag, mede
op basis van zijn eigen verklaringen. In cassatie werd de vraag gesteld of de
bewezenverklaring voldoende was gemotiveerd, met name gelet op de bewijsconstructie
van de rechter.
Oordeel van de Hoge Raad
In r.o. 5.2.2 en 5.2.3 overweegt de Hoge Raad dat de rechter bij het gebruik van verklaringen
van de verdachte als bewijs voor onderdelen van de bewezenverklaring (zoals opzet),
nauwkeurig moet motiveren hoe hij daartoe komt. Als de verdachte ontkent, en zijn
verklaring niet volledig betrouwbaar of eenduidig is, mag de rechter niet zonder meer
aannemen dat hij opzet had. In deze zaak ontbrak een voldoende duidelijke bewijsketen om
tot bewezenverklaring van opzet te komen.
1
,Gevolg: de Hoge Raad vernietigde de uitspraak wegens onvoldoende motivering van het
oordeel dat sprake was van opzet.
Strekking van het arrest
Het arrest legt de nadruk op zorgvuldige bewijsconstructie bij de vaststelling van opzet,
zeker wanneer die wordt gebaseerd op verklaringen van de verdachte. Als de rechter
cruciale bestanddelen zoals opzet wil aannemen terwijl de verdachte dat ontkent of
nuanceert, moet de motivering specifiek, inzichtelijk en overtuigend zijn.
De Hoge Raad herhaalt hiermee een belangrijk beginsel: hoe zwaarder het bestanddeel, hoe
sterker de motiveringsplicht — zeker bij een ontkennende verdachte.
Letterlijke rechtsregel:
"Indien de rechter voor de bewezenverklaring gebruik maakt van verklaringen van de
verdachte, en het onderdeel van de bewezenverklaring waarvoor deze verklaringen worden
gebruikt — zoals het bestanddeel opzet — door de verdachte wordt betwist of genuanceerd,
dient de rechter gemotiveerd aan te geven op grond waarvan hij die betwiste betekenis aan
de verklaringen toekent."
HR 25 juni 1996, NJ 1997, 563, r.o. 5.3 tot en met 5.4.2 (Niet-behandelde longinfectie) |
Causaliteit
Kern van de zaak
De verdachte had het slachtoffer met geweld zwaar lichamelijk letsel toegebracht. In het
ziekenhuis kreeg het slachtoffer daarna een longontsteking, die niet tijdig of adequaat werd
behandeld. Het slachtoffer overleed. De vraag was of het overlijden juridisch causaal was te
herleiden tot het geweld van de verdachte, ondanks de medische tekortkomingen in de
behandeling.
Oordeel van de Hoge Raad
In r.o. 5.3 t/m 5.4.2 overweegt de Hoge Raad dat ook als er sprake is van medische fouten of
nalatigheid, het overlijden nog steeds aan de verdachte kan worden toegerekend als het
oorspronkelijke letsel een onmisbare schakel vormde in de keten van gebeurtenissen die tot
het overlijden leidde.
De Hoge Raad stelt:
- Het is niet vereist dat het overlijden het rechtstreeks gevolg is van het handelen van de
verdachte;
- Wel moet het gevolg (de dood) in redelijkheid aan hem kunnen worden toegerekend,
gelet op het geheel van omstandigheden, waaronder:
o de aard van het letsel;
o de voorzienbaarheid van medische complicaties;
o en het feit dat zonder het letsel de keten van gebeurtenissen niet was gestart.
In dit geval oordeelde de Hoge Raad dat de dood juridisch toe te rekenen was aan de
geweldshandeling, ondanks de gebrekkige medische behandeling.
2
,Strekking van het arrest
Ook dit arrest bevestigt de toepassing van de leer van de redelijke toerekening bij causaliteit
in het strafrecht. De dader blijft in beginsel aansprakelijk voor de dood van het slachtoffer,
ook als artsen later fouten maken in de behandeling, zolang het overlijden niet los kan
worden gezien van het letsel dat door de verdachte is toegebracht.
Het arrest biedt een belangrijk voorbeeld van hoe strafrechtelijke causaliteit ruimer wordt
opgevat dan louter medisch causaal verband.
Letterlijke rechtsregel:
“Niet is vereist dat het overlijden van het slachtoffer het rechtstreekse gevolg is van het
handelen van de verdachte. Wel moet het gevolg in redelijkheid aan hem kunnen worden
toegerekend, gelet op het geheel van omstandigheden van het geval, waaronder de aard van
het toegebrachte letsel, de voorzienbaarheid van medische complicaties, en het feit dat
zonder dat letsel de keten van gebeurtenissen die tot het overlijden heeft geleid niet op gang
was gekomen.”
HR 20 september 2005, NJ 2006, 86, r.o. 3.5 (Hevige emoties II) | Causaliteit
Kern van de zaak
De verdachte had het slachtoffer ernstig mishandeld. Kort daarna overleed het slachtoffer
aan een hartstilstand. Uit medisch onderzoek bleek dat de mishandeling een belangrijke
stressfactor was, maar dat het slachtoffer ook een zwakke gezondheid had. De verdediging
stelde dat het overlijden (mede) voortkwam uit een spontane hartstilstand die niet (volledig)
aan de geweldpleging was toe te schrijven. De vraag was: kan de verdachte strafrechtelijk
verantwoordelijk worden gehouden voor de dood, ondanks de bijdrage van andere –
natuurlijke – factoren?
Oordeel van de Hoge Raad
In r.o. 3.5 bevestigt de Hoge Raad het uitgangspunt van de redelijke toerekening bij
causaliteit:
- Voor strafrechtelijke aansprakelijkheid hoeft niet vast te staan dat het geweld de enige
of rechtstreekse doodsoorZAAK was.
- Het gaat erom of het overlijden in redelijkheid kan worden toegerekend aan het
handelen van de verdachte.
De Hoge Raad oordeelde dat het hof terecht had vastgesteld dat het overlijden mede het
gevolg was van de hevige emoties en stress die de mishandeling bij het slachtoffer had
opgeroepen, en dat deze reactie redelijkerwijs was te verwachten. De geweldpleging
vormde daarmee een voldoende causaal verband voor doodslag.
Strekking van het arrest
Hevige Emoties II laat zien dat ook psychische of fysiologische reacties op geweld, zoals
stress of schrik, een juridische doodsoorZAAK kunnen vormen als die gevolgen voorzienbaar
zijn en in redelijkheid aan het gedrag van de verdachte kunnen worden toegeschreven.
3
, Dit arrest onderstreept opnieuw dat strafrechtelijke causaliteit een juridisch oordeel is,
gebaseerd op redelijkheid en niet op puur medisch bewijs. Het vergroot daarmee de
reikwijdte van aansprakelijkheid bij geweld dat leidt tot indirect overlijden.
Letterlijke rechtsregel:
“Voor het aannemen van het in artikel 287 Sr bedoelde gevolg, te weten het overlijden van
het slachtoffer, is niet vereist dat het door de verdachte toegepaste geweld als enige of
rechtstreekse oorZAAK van de dood kan worden aangemerkt. Voldoende is dat het overlijden
in zodanige mate door dat geweld is veroorZAAKt dat het aan de verdachte als gevolg van
zijn gedraging kan worden toegerekend.”
HR 13 juni 2006, NJ 2007, 48, r.o. 3.4 (Bloedvergiftiging) | Causaliteit
Kern van de zaak
De verdachte had het slachtoffer zwaar mishandeld, waarbij onder meer een gebroken neus
en opengesprongen wenkbrauw werden veroorZAAKt. Het slachtoffer overleed een week
later aan bloedvergiftiging (sepsis). De verdediging stelde dat niet met zekerheid kon
worden vastgesteld dat de bloedvergiftiging direct veroorZAAKt was door het toegebrachte
letsel — het slachtoffer had mogelijk elders een infectie opgelopen.
De centrale vraag: was het overlijden nog wel juridisch toe te rekenen aan de mishandeling
door de verdachte?
Oordeel van de Hoge Raad
In r.o. 3.4 overweegt de Hoge Raad dat ook in gevallen waarin het overlijden niet met
volledige zekerheid causaal volgt uit de gedraging van de verdachte, toch strafrechtelijke
aansprakelijkheid mogelijk is als het gevolg in redelijkheid aan die gedraging kan worden
toegerekend.
De Hoge Raad bevestigt dat het hof terecht had aangenomen dat het overlijden mede het
gevolg was van de mishandeling en dat het opgelopen letsel in belangrijke mate aan de
bloedvergiftiging had bijgedragen. Er was voldoende medische onderbouwing en het
oordeel van het hof was niet onbegrijpelijk.
Strekking van het arrest
HR Bloedvergiftiging bevestigt dat de juridische causaliteit in het strafrecht niet gebonden is
aan volledige medische zekerheid. Zolang de gedraging van de verdachte een wezenlijke en
voorzienbare bijdrage heeft geleverd aan het overlijden, kan toerekening plaatsvinden.
De Hoge Raad hanteert opnieuw de leer van de redelijke toerekening: ook als andere
factoren niet zijn uit te sluiten, kan er toch sprake zijn van strafrechtelijke aansprakelijkheid
bij overlijden.
4
Leereenheid 1
HR 23 december 1980, NJ 1981, 534, r.o. 5 (Aortaperforatie) | Causaliteit
Kern van de zaak
Een verdachte had het slachtoffer met een mes in de borst gestoken. Het slachtoffer werd
geopereerd, maar overleed later doordat de chirurg bij die operatie de aortaperforatie
onvoldoende had gehecht. De verdediging voerde aan dat niet het steken, maar de
medische fout van de chirurg de dood heeft veroorZAAKt.
Oordeel van de Hoge Raad
De Hoge Raad oordeelde dat de dood van het slachtoffer in redelijk causaal verband stond
met het steekincident. De medische fout door de chirurg doet daar niet aan af. De gedraging
van de verdachte — het steken — blijft in redelijkheid als doodsoorZAAK aan hem
toerekenbaar.
Strekking van het arrest
Het arrest bevestigt de leer van de redelijke toerekening in het strafrecht. Ook als er sprake
is van een tussenkomende medische fout, blijft de verdachte aansprakelijk als zijn gedraging
het oorspronkelijke letsel veroorZAAKte én het overlijden nog steeds redelijkerwijs aan hem
kan worden toegeschreven.
Letterlijke rechtsregel:
"Een gedraging van de verdachte die in een keten van gebeurtenissen een onmisbare schakel
heeft gevormd en naar algemene ervaringsregels de dood van het slachtoffer redelijkerwijs
kan worden toegerekend aan die gedraging, is als oorZAAK van de dood aan te merken, ook
indien medische fouten in die keten mede tot het overlijden hebben bijgedragen."
HR 7 mei 1985, NJ 1985, 821, r.o. 5.2.2 en 5.2.3 (Haarlemse doodslag) | Causaliteit
Kern van de zaak
Een vrouw werd dood aangetroffen in haar woning in Haarlem. De verdachte had verklaard
dat hij met haar had gevochten, maar beweerde dat hij haar niet met opzet had gedood. Er
waren geen directe getuigen. De rechtbank veroordeelde de verdachte voor doodslag, mede
op basis van zijn eigen verklaringen. In cassatie werd de vraag gesteld of de
bewezenverklaring voldoende was gemotiveerd, met name gelet op de bewijsconstructie
van de rechter.
Oordeel van de Hoge Raad
In r.o. 5.2.2 en 5.2.3 overweegt de Hoge Raad dat de rechter bij het gebruik van verklaringen
van de verdachte als bewijs voor onderdelen van de bewezenverklaring (zoals opzet),
nauwkeurig moet motiveren hoe hij daartoe komt. Als de verdachte ontkent, en zijn
verklaring niet volledig betrouwbaar of eenduidig is, mag de rechter niet zonder meer
aannemen dat hij opzet had. In deze zaak ontbrak een voldoende duidelijke bewijsketen om
tot bewezenverklaring van opzet te komen.
1
,Gevolg: de Hoge Raad vernietigde de uitspraak wegens onvoldoende motivering van het
oordeel dat sprake was van opzet.
Strekking van het arrest
Het arrest legt de nadruk op zorgvuldige bewijsconstructie bij de vaststelling van opzet,
zeker wanneer die wordt gebaseerd op verklaringen van de verdachte. Als de rechter
cruciale bestanddelen zoals opzet wil aannemen terwijl de verdachte dat ontkent of
nuanceert, moet de motivering specifiek, inzichtelijk en overtuigend zijn.
De Hoge Raad herhaalt hiermee een belangrijk beginsel: hoe zwaarder het bestanddeel, hoe
sterker de motiveringsplicht — zeker bij een ontkennende verdachte.
Letterlijke rechtsregel:
"Indien de rechter voor de bewezenverklaring gebruik maakt van verklaringen van de
verdachte, en het onderdeel van de bewezenverklaring waarvoor deze verklaringen worden
gebruikt — zoals het bestanddeel opzet — door de verdachte wordt betwist of genuanceerd,
dient de rechter gemotiveerd aan te geven op grond waarvan hij die betwiste betekenis aan
de verklaringen toekent."
HR 25 juni 1996, NJ 1997, 563, r.o. 5.3 tot en met 5.4.2 (Niet-behandelde longinfectie) |
Causaliteit
Kern van de zaak
De verdachte had het slachtoffer met geweld zwaar lichamelijk letsel toegebracht. In het
ziekenhuis kreeg het slachtoffer daarna een longontsteking, die niet tijdig of adequaat werd
behandeld. Het slachtoffer overleed. De vraag was of het overlijden juridisch causaal was te
herleiden tot het geweld van de verdachte, ondanks de medische tekortkomingen in de
behandeling.
Oordeel van de Hoge Raad
In r.o. 5.3 t/m 5.4.2 overweegt de Hoge Raad dat ook als er sprake is van medische fouten of
nalatigheid, het overlijden nog steeds aan de verdachte kan worden toegerekend als het
oorspronkelijke letsel een onmisbare schakel vormde in de keten van gebeurtenissen die tot
het overlijden leidde.
De Hoge Raad stelt:
- Het is niet vereist dat het overlijden het rechtstreeks gevolg is van het handelen van de
verdachte;
- Wel moet het gevolg (de dood) in redelijkheid aan hem kunnen worden toegerekend,
gelet op het geheel van omstandigheden, waaronder:
o de aard van het letsel;
o de voorzienbaarheid van medische complicaties;
o en het feit dat zonder het letsel de keten van gebeurtenissen niet was gestart.
In dit geval oordeelde de Hoge Raad dat de dood juridisch toe te rekenen was aan de
geweldshandeling, ondanks de gebrekkige medische behandeling.
2
,Strekking van het arrest
Ook dit arrest bevestigt de toepassing van de leer van de redelijke toerekening bij causaliteit
in het strafrecht. De dader blijft in beginsel aansprakelijk voor de dood van het slachtoffer,
ook als artsen later fouten maken in de behandeling, zolang het overlijden niet los kan
worden gezien van het letsel dat door de verdachte is toegebracht.
Het arrest biedt een belangrijk voorbeeld van hoe strafrechtelijke causaliteit ruimer wordt
opgevat dan louter medisch causaal verband.
Letterlijke rechtsregel:
“Niet is vereist dat het overlijden van het slachtoffer het rechtstreekse gevolg is van het
handelen van de verdachte. Wel moet het gevolg in redelijkheid aan hem kunnen worden
toegerekend, gelet op het geheel van omstandigheden van het geval, waaronder de aard van
het toegebrachte letsel, de voorzienbaarheid van medische complicaties, en het feit dat
zonder dat letsel de keten van gebeurtenissen die tot het overlijden heeft geleid niet op gang
was gekomen.”
HR 20 september 2005, NJ 2006, 86, r.o. 3.5 (Hevige emoties II) | Causaliteit
Kern van de zaak
De verdachte had het slachtoffer ernstig mishandeld. Kort daarna overleed het slachtoffer
aan een hartstilstand. Uit medisch onderzoek bleek dat de mishandeling een belangrijke
stressfactor was, maar dat het slachtoffer ook een zwakke gezondheid had. De verdediging
stelde dat het overlijden (mede) voortkwam uit een spontane hartstilstand die niet (volledig)
aan de geweldpleging was toe te schrijven. De vraag was: kan de verdachte strafrechtelijk
verantwoordelijk worden gehouden voor de dood, ondanks de bijdrage van andere –
natuurlijke – factoren?
Oordeel van de Hoge Raad
In r.o. 3.5 bevestigt de Hoge Raad het uitgangspunt van de redelijke toerekening bij
causaliteit:
- Voor strafrechtelijke aansprakelijkheid hoeft niet vast te staan dat het geweld de enige
of rechtstreekse doodsoorZAAK was.
- Het gaat erom of het overlijden in redelijkheid kan worden toegerekend aan het
handelen van de verdachte.
De Hoge Raad oordeelde dat het hof terecht had vastgesteld dat het overlijden mede het
gevolg was van de hevige emoties en stress die de mishandeling bij het slachtoffer had
opgeroepen, en dat deze reactie redelijkerwijs was te verwachten. De geweldpleging
vormde daarmee een voldoende causaal verband voor doodslag.
Strekking van het arrest
Hevige Emoties II laat zien dat ook psychische of fysiologische reacties op geweld, zoals
stress of schrik, een juridische doodsoorZAAK kunnen vormen als die gevolgen voorzienbaar
zijn en in redelijkheid aan het gedrag van de verdachte kunnen worden toegeschreven.
3
, Dit arrest onderstreept opnieuw dat strafrechtelijke causaliteit een juridisch oordeel is,
gebaseerd op redelijkheid en niet op puur medisch bewijs. Het vergroot daarmee de
reikwijdte van aansprakelijkheid bij geweld dat leidt tot indirect overlijden.
Letterlijke rechtsregel:
“Voor het aannemen van het in artikel 287 Sr bedoelde gevolg, te weten het overlijden van
het slachtoffer, is niet vereist dat het door de verdachte toegepaste geweld als enige of
rechtstreekse oorZAAK van de dood kan worden aangemerkt. Voldoende is dat het overlijden
in zodanige mate door dat geweld is veroorZAAKt dat het aan de verdachte als gevolg van
zijn gedraging kan worden toegerekend.”
HR 13 juni 2006, NJ 2007, 48, r.o. 3.4 (Bloedvergiftiging) | Causaliteit
Kern van de zaak
De verdachte had het slachtoffer zwaar mishandeld, waarbij onder meer een gebroken neus
en opengesprongen wenkbrauw werden veroorZAAKt. Het slachtoffer overleed een week
later aan bloedvergiftiging (sepsis). De verdediging stelde dat niet met zekerheid kon
worden vastgesteld dat de bloedvergiftiging direct veroorZAAKt was door het toegebrachte
letsel — het slachtoffer had mogelijk elders een infectie opgelopen.
De centrale vraag: was het overlijden nog wel juridisch toe te rekenen aan de mishandeling
door de verdachte?
Oordeel van de Hoge Raad
In r.o. 3.4 overweegt de Hoge Raad dat ook in gevallen waarin het overlijden niet met
volledige zekerheid causaal volgt uit de gedraging van de verdachte, toch strafrechtelijke
aansprakelijkheid mogelijk is als het gevolg in redelijkheid aan die gedraging kan worden
toegerekend.
De Hoge Raad bevestigt dat het hof terecht had aangenomen dat het overlijden mede het
gevolg was van de mishandeling en dat het opgelopen letsel in belangrijke mate aan de
bloedvergiftiging had bijgedragen. Er was voldoende medische onderbouwing en het
oordeel van het hof was niet onbegrijpelijk.
Strekking van het arrest
HR Bloedvergiftiging bevestigt dat de juridische causaliteit in het strafrecht niet gebonden is
aan volledige medische zekerheid. Zolang de gedraging van de verdachte een wezenlijke en
voorzienbare bijdrage heeft geleverd aan het overlijden, kan toerekening plaatsvinden.
De Hoge Raad hanteert opnieuw de leer van de redelijke toerekening: ook als andere
factoren niet zijn uit te sluiten, kan er toch sprake zijn van strafrechtelijke aansprakelijkheid
bij overlijden.
4
