Theorie Belastingrecht
College 1 (oranje gearceerd):
Hoofdstuk 1 – Algemene inleiding
1.1 – Doel van de belastingheffing
Door belasting te betalen, levert iedere burger een bijdrage aan de financiering van de overheid.
Naast het heffen van belastingen kan de overheid haar activiteiten ook op andere wijze financieren.
De overheid heeft de volgende mogelijkheden om haar uitgaven te dekken:
1. belastingen – verplichte bijdragen van burgers, zonder dat daar een specifieke tegenprestatie
tegenover staat;
2. retributies – vergoedingen die een burger moet betalen omdat hij bepaalde diensten van de
overheid afneemt;
3. sociale premies – te verdelen in:
- premie volksverzekeringen: deze premies worden geheven om uitkeringen te kunnen betalen;
- premie werknemersverzekeringen: de WIA, ZW, Zvw en WW. Deze premies komen ten laste van de
werkgever en worden door de Belastingdienst geïnd via de aangifte loonheffingen.
4. overige inkomsten – zoals inkomsten uit verkoop van gas.
1.2 – Plaats van belastingrecht
Het belastingrecht is onderdeel van het publiekrecht. Het publiekrecht regelt de verhouding tussen de
overheid en haar burgers. Andere onderdelen van het publiekrecht zijn onder andere:
- staatsrecht;
- bestuursrecht;
- strafrecht.
De overheid kan echter ook te maken krijgen met het privaatrecht. Bij het privaatrecht gaat het vooral
om de verhouding tussen burgers onderling.
In de praktijk wordt het belastingrecht als één geheel gezien. Net als bij andere rechtsgebieden vormt
het belastingrecht echter een verzameling van wetten, die zich allemaal richten op het heffen van
belasting.
De verschillende belastingwetten zijn materiële wetten. Zij gaan allemaal in op de wijze waarop moet
worden bepaald hoeveel belasting er verschuldigd is. Naast het materiële recht kennen wij ook het
formele recht. Het formele belastingrecht gaat vooral over de verhouding Belastingdienst-
belastingplichtige.
1.3 – Soorten belastingen
Wetgeving voor centrale overheid en lagere overheden:
Inkomstenbelasting en omzetbelasting zijn voorbeelden van belastingen die door de centrale overheid
worden geheven. Ook een provincie of gemeente mag belasting heffen. Denk hierbij aan
onroerendezaakbelasting.
Directe en indirecte belastingen:
Bij directe belastingen wordt de belasting geheven bij degene die de belasting in zijn portemonnee
moet voelen, denk hierbij aan loonbelasting of dividendbelasting.
Bij een indirecte belasting zal degene bij wie de belasting wordt geheven, zijn betaling doorbelasten
aan een ander. Denk hierbij bijvoorbeeld aan omzetbelasting.
Tijdstip- en tijdvakbelasting:
,Bij het invullen van een aangifte inkomstenbelasting moet het inkomen over een heel kalenderjaar
worden verantwoord. In dat geval is er sprake van een tijdsvakbelasting.
Bij overdrachtsbelasting wordt betaald op het moment het eigendom van de woning wordt afgedragen.
Deze belasting is dus een tijdstipbelasting.
Aanslag- en aangiftebelasting:
Bij een aanslagbelasting dient de belastingplichtige zijn aangifte in bij de Belastingdienst, die de
aangifte verwerkt en een belastingaanslag oplegt.
Ook bij een aangiftebelasting moet de belastingplichtige aangifte doen. Maar waar hij bij een
aanslagbelasting kan wachten met betalen tot hij een aanslag krijgt, moet hij de verschuldigde
belasting afdragen op het moment dat hij de aangifte indient. Hij moet hierbij uitgaan van het
belastingbedrag dat hij zelf heeft berekend. Mocht de aangifte toch niet kloppen, dan zal de
Belastingdienst de te weinig of teveel afgedragen belasting naheffen of restitueren. Voorbeelden zijn
de loonbelasting en dividendbelasting.
Subjectieve en objectieve belastingen:
In veel fiscale regelingen wordt rekening gehouden met persoonlijke omstandigheden. Als met dit
soort omstandigheden rekening wordt gehouden, spreken we van een subjectieve belastingheffing. Bij
een objectieve belastingheffing wordt geen rekening gehouden met dit soort zaken.
1.4 – Beginselen in het belastingrecht
Aan ons systeem van belastingheffing liggen een aantal beginselen ten grondslag. Deze beginselen
zijn:
- het draagkrachtbeginsel:
De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen.
- het profijtbeginsel:
Iedere Nederlander heeft profijt van de zaken die de overheid voor haar rekening neemt.
- het beginsel van de minste pijn;
De belasting wordt geheven door (soms) derde partijen. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de
loonbelasting. Dit zodat de mensen het niet echt doorhebben.
- het beginsel van de bevoorrechte verkrijging:
Mensen die een financiële meevaller hebben door bijvoorbeeld een winst in de loterij of erfenis dienen
hier belasting over te betalen.
1.5 – Vindplaatsen in het belastingrecht
Het belastingrecht is deels zo gecompliceerd doordat het gebruik maakt van de vele geschreven en
ongeschreven bronnen:
- wetgeving:
De wetgeving dient ter bescherming van de grondrechten. Hierbij moet onderscheid worden gemaakt
tussen de verticale en horizontale werking van grondrechten:
onder verticale werking van grondrechten wordt verstaan de bescherming van grondrechten in
de relatie tussen overheid en burger;
onder de horizontale werking wordt verstaan de handhaving van de grondrechten tussen
burgers en/of rechtspersonen onderling.
- uitvoeringsregelingen en – besluiten:
Als in een wettekst staat dat een en ander nader is geregeld in een algemene maatregel van bestuur,
kan dit worden vastgelegd in een uitvoeringsbesluit.
,Staat in een wettekst dat een en ander nader wordt uitgewerkt in een ministeriële regeling, dan is dat
terug te vinden in de uitvoeringsregeling die bij de betreffende wet hoort.
- Europese richtlijnen:
Een burger kan zich op een Europese richtlijn beroepen als deze niet tijdig in de Nederlandse wet is
vastgelegd. De richtlijn heeft dan een rechtstreekse werking. De overheid zelf mag dit echter niet
doen, dan hadden zij de richtlijn maar eerder in de wet moeten aanpassen.
- besluiten:
Als een wet tot stand komt, wordt bij het wetsvoorstel een toelichting gegeven om onduidelijkheden te
voorkomen, toch leidt de toepassing van wetten wel eens tot problemen. In dergelijke gevallen kan de
staatssecretaris van Financiën via een besluit aangeven hoe hij denkt dat de wetgeving moet worden
uitgelegd. Omdat Belastingdienst, belastingplichtigen en belastingadviseurs rekening moeten houden
met wat in de besluiten staat, worden deze ook wel pseudo-wetgeving genoemd.
- algemene beginselen van behoorlijk bestuur:
De Belastingdienst moet zich bij het innen van belasting aan de wettelijke regels houden. Hij mag hier
niet van afwijken. Bij het uitvoeren van zijn taken moet de Belastingdienst zich ook gedragen als een
behoorlijk bestuurder. In de loop der tijd zijn in de rechtspraak criteria ontwikkeld waaraan een
behoorlijk bestuurder moet voldoen. Een van de belangrijkste beginselen is het vertrouwensbeginsel.
Een ander belangrijk beginsel is het gelijkheidsbeginsel.
- rechtspraak (jurisprudentie):
Uitspraak van een rechter betreffende een zaak dat is aangespannen. Deze uitspraak kan de leidraad
zijn bij een zelfde soort probleem.
1.6 – Partijen binnen het belastingrecht
De Tweede Kamer heeft het recht om zelf wetsvoorstellen in te dienen of wijzigingen voor
wetsvoorstellen van de regering voor te stellen. Ministers en staatssecretarissen moeten de Tweede
Kamer goed informeren.
De wetgevende taak van de Eerste Kamer houdt in dat zij wetsvoorstellen die de Tweede Kamer heeft
aangenomen, moeten goedkeuren.
De Eerste en Tweede kamer vormen samen het parlement.
De voornaamste taak van de Belastingdienst is het uitvoeren van de fiscale regelgeving en het innen
van de belastingen en premies die moeten worden afgedragen.
De strategische doelstellingen achter de (handhavings)activiteiten van de Belastingdienst, is het
onderhouden en versterken van zogenoemde compliance. Dit betekent dat zij hopen dat de burgers
uit zichzelf de wetgeving zo goed mogelijk nakomen. Horizontaal toezicht is gebaseerd op de
aanname dat de aangiften deskundig tot stand komen én correct zijn. Daartoe maakt de
Belastingdienst afspraken met de belastingplichtige en zijn adviseur.
De afgelopen jaren heeft de Belastingdienst nog een andere belangrijke taak gekregen: het uitkeren
van diverse toeslagen.
Als de Belastingdienst en de belastingplichtige van mening verschillen over de wijze waarop de
belastingwetgeving moet worden toegepast, kunnen zij hun geschil voorleggen aan de rechter. Dat
kan als volgt:
1. belastingplichtige moet bezwaar maken tegen opgelegde aanslag;
2. als de Belastingdienst niet of niet geheel aan het bezwaar tegemoet komt, kan de belastingplichtige
beroep aantekenen bij de rechtbank;
3. de belastingrechter geeft een uitspraak;
4. als de uitspraak niet tevreden stelt, kan hoger beroep worden aangetekend;
, 5. als de uitspraak van het gerechtshof nog niet tevreden stelt, kan de partij in cassatie gaan bij de
Hoge Raad.
1.7 – Internationalisatie
Internationaal belastingrecht is een specialisme binnen het belastingrecht.
Hoofdstuk 13 – Formeel belastingrecht
Bij het formele belastingrecht gaat het over de wijze waarop belastingaanslagen worden opgelegd.
Ook wordt ingegaan op de rechten en plichten van de belastingplichtige en de Belastingdienst.
Onderdeel A: Algemene wet inzake rijksbelastingen
13.2 - Inleiding
De Awr is een wet waarop alle heffingswetten kunnen terugvallen. Het is een algemene
overkoepelende wet voor alle rijksbelastingen, zoals inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting.
Deze rijksbelastingen kunnen naar de Awr verwijzen, maar ze kunnen ook zonder verwijzing steunen
op de Awr. Naast de heffing van alle rijksbelastingen valt ook de heffing van de gemeentelijke
belastingen (zoals onroerendezaakbelasting) onder de reikwijdte van de Awr.
Maar de Awr kan zelf ook steunen op een andere wet, namelijk de Algemene wet bestuursrecht
(Awb). De Awb is een overkoepelende (bestuursrechtelijke) wet, die alle handelingen tussen burger en
overheid regelt. Het belastingrecht is een onderdeel van het bestuursrecht. In het belastingrecht staat
een burger of bedrijf (de belastingplichtige) immers tegenover een bestuursrechtelijke
overheidsinstantie, zijnde de Belastingdienst.
Een aantal voorschriften in de Awb die ook van belang zijn voor het fiscale recht, zijn de algemene
beginselen van behoorlijk bestuur. Een voorbeeld van een algemeen beginsel van behoorlijk bestuur
is het motiveringsbeginsel. Op grond van dit beginsel is een belastinginspecteur bijvoorbeeld verplicht
om in zijn uitspraak op een bezwaarschrift van een belastingplichtige de gronden voor zijn besluit te
vermelden.
13.3 – Begripsbepalingen
Heffingsgebied:
Het heffingsgebied voor de Nederlandse belasting is als volgt bepaald:
- Nederland en BES-eilanden;
- de territoriale wateren;
- de economische zone.
Belastingaanslag:
De term belastingaanslag is een overkoepelende term. Een belastingaanslag kan de vorm aannemen
van:
- een voorlopige aanslag;
- een (primitieve of definitieve) aanslag;
- een navorderingsaanslag;
- een naheffingsaanslag;
- een conserverende aanslag.
Burgerservicenummer:
Het burgerservicenummer dient voor een natuurlijk persoon als registratienummer bij diverse
instanties zoals de Belastingdienst.
College 1 (oranje gearceerd):
Hoofdstuk 1 – Algemene inleiding
1.1 – Doel van de belastingheffing
Door belasting te betalen, levert iedere burger een bijdrage aan de financiering van de overheid.
Naast het heffen van belastingen kan de overheid haar activiteiten ook op andere wijze financieren.
De overheid heeft de volgende mogelijkheden om haar uitgaven te dekken:
1. belastingen – verplichte bijdragen van burgers, zonder dat daar een specifieke tegenprestatie
tegenover staat;
2. retributies – vergoedingen die een burger moet betalen omdat hij bepaalde diensten van de
overheid afneemt;
3. sociale premies – te verdelen in:
- premie volksverzekeringen: deze premies worden geheven om uitkeringen te kunnen betalen;
- premie werknemersverzekeringen: de WIA, ZW, Zvw en WW. Deze premies komen ten laste van de
werkgever en worden door de Belastingdienst geïnd via de aangifte loonheffingen.
4. overige inkomsten – zoals inkomsten uit verkoop van gas.
1.2 – Plaats van belastingrecht
Het belastingrecht is onderdeel van het publiekrecht. Het publiekrecht regelt de verhouding tussen de
overheid en haar burgers. Andere onderdelen van het publiekrecht zijn onder andere:
- staatsrecht;
- bestuursrecht;
- strafrecht.
De overheid kan echter ook te maken krijgen met het privaatrecht. Bij het privaatrecht gaat het vooral
om de verhouding tussen burgers onderling.
In de praktijk wordt het belastingrecht als één geheel gezien. Net als bij andere rechtsgebieden vormt
het belastingrecht echter een verzameling van wetten, die zich allemaal richten op het heffen van
belasting.
De verschillende belastingwetten zijn materiële wetten. Zij gaan allemaal in op de wijze waarop moet
worden bepaald hoeveel belasting er verschuldigd is. Naast het materiële recht kennen wij ook het
formele recht. Het formele belastingrecht gaat vooral over de verhouding Belastingdienst-
belastingplichtige.
1.3 – Soorten belastingen
Wetgeving voor centrale overheid en lagere overheden:
Inkomstenbelasting en omzetbelasting zijn voorbeelden van belastingen die door de centrale overheid
worden geheven. Ook een provincie of gemeente mag belasting heffen. Denk hierbij aan
onroerendezaakbelasting.
Directe en indirecte belastingen:
Bij directe belastingen wordt de belasting geheven bij degene die de belasting in zijn portemonnee
moet voelen, denk hierbij aan loonbelasting of dividendbelasting.
Bij een indirecte belasting zal degene bij wie de belasting wordt geheven, zijn betaling doorbelasten
aan een ander. Denk hierbij bijvoorbeeld aan omzetbelasting.
Tijdstip- en tijdvakbelasting:
,Bij het invullen van een aangifte inkomstenbelasting moet het inkomen over een heel kalenderjaar
worden verantwoord. In dat geval is er sprake van een tijdsvakbelasting.
Bij overdrachtsbelasting wordt betaald op het moment het eigendom van de woning wordt afgedragen.
Deze belasting is dus een tijdstipbelasting.
Aanslag- en aangiftebelasting:
Bij een aanslagbelasting dient de belastingplichtige zijn aangifte in bij de Belastingdienst, die de
aangifte verwerkt en een belastingaanslag oplegt.
Ook bij een aangiftebelasting moet de belastingplichtige aangifte doen. Maar waar hij bij een
aanslagbelasting kan wachten met betalen tot hij een aanslag krijgt, moet hij de verschuldigde
belasting afdragen op het moment dat hij de aangifte indient. Hij moet hierbij uitgaan van het
belastingbedrag dat hij zelf heeft berekend. Mocht de aangifte toch niet kloppen, dan zal de
Belastingdienst de te weinig of teveel afgedragen belasting naheffen of restitueren. Voorbeelden zijn
de loonbelasting en dividendbelasting.
Subjectieve en objectieve belastingen:
In veel fiscale regelingen wordt rekening gehouden met persoonlijke omstandigheden. Als met dit
soort omstandigheden rekening wordt gehouden, spreken we van een subjectieve belastingheffing. Bij
een objectieve belastingheffing wordt geen rekening gehouden met dit soort zaken.
1.4 – Beginselen in het belastingrecht
Aan ons systeem van belastingheffing liggen een aantal beginselen ten grondslag. Deze beginselen
zijn:
- het draagkrachtbeginsel:
De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen.
- het profijtbeginsel:
Iedere Nederlander heeft profijt van de zaken die de overheid voor haar rekening neemt.
- het beginsel van de minste pijn;
De belasting wordt geheven door (soms) derde partijen. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de
loonbelasting. Dit zodat de mensen het niet echt doorhebben.
- het beginsel van de bevoorrechte verkrijging:
Mensen die een financiële meevaller hebben door bijvoorbeeld een winst in de loterij of erfenis dienen
hier belasting over te betalen.
1.5 – Vindplaatsen in het belastingrecht
Het belastingrecht is deels zo gecompliceerd doordat het gebruik maakt van de vele geschreven en
ongeschreven bronnen:
- wetgeving:
De wetgeving dient ter bescherming van de grondrechten. Hierbij moet onderscheid worden gemaakt
tussen de verticale en horizontale werking van grondrechten:
onder verticale werking van grondrechten wordt verstaan de bescherming van grondrechten in
de relatie tussen overheid en burger;
onder de horizontale werking wordt verstaan de handhaving van de grondrechten tussen
burgers en/of rechtspersonen onderling.
- uitvoeringsregelingen en – besluiten:
Als in een wettekst staat dat een en ander nader is geregeld in een algemene maatregel van bestuur,
kan dit worden vastgelegd in een uitvoeringsbesluit.
,Staat in een wettekst dat een en ander nader wordt uitgewerkt in een ministeriële regeling, dan is dat
terug te vinden in de uitvoeringsregeling die bij de betreffende wet hoort.
- Europese richtlijnen:
Een burger kan zich op een Europese richtlijn beroepen als deze niet tijdig in de Nederlandse wet is
vastgelegd. De richtlijn heeft dan een rechtstreekse werking. De overheid zelf mag dit echter niet
doen, dan hadden zij de richtlijn maar eerder in de wet moeten aanpassen.
- besluiten:
Als een wet tot stand komt, wordt bij het wetsvoorstel een toelichting gegeven om onduidelijkheden te
voorkomen, toch leidt de toepassing van wetten wel eens tot problemen. In dergelijke gevallen kan de
staatssecretaris van Financiën via een besluit aangeven hoe hij denkt dat de wetgeving moet worden
uitgelegd. Omdat Belastingdienst, belastingplichtigen en belastingadviseurs rekening moeten houden
met wat in de besluiten staat, worden deze ook wel pseudo-wetgeving genoemd.
- algemene beginselen van behoorlijk bestuur:
De Belastingdienst moet zich bij het innen van belasting aan de wettelijke regels houden. Hij mag hier
niet van afwijken. Bij het uitvoeren van zijn taken moet de Belastingdienst zich ook gedragen als een
behoorlijk bestuurder. In de loop der tijd zijn in de rechtspraak criteria ontwikkeld waaraan een
behoorlijk bestuurder moet voldoen. Een van de belangrijkste beginselen is het vertrouwensbeginsel.
Een ander belangrijk beginsel is het gelijkheidsbeginsel.
- rechtspraak (jurisprudentie):
Uitspraak van een rechter betreffende een zaak dat is aangespannen. Deze uitspraak kan de leidraad
zijn bij een zelfde soort probleem.
1.6 – Partijen binnen het belastingrecht
De Tweede Kamer heeft het recht om zelf wetsvoorstellen in te dienen of wijzigingen voor
wetsvoorstellen van de regering voor te stellen. Ministers en staatssecretarissen moeten de Tweede
Kamer goed informeren.
De wetgevende taak van de Eerste Kamer houdt in dat zij wetsvoorstellen die de Tweede Kamer heeft
aangenomen, moeten goedkeuren.
De Eerste en Tweede kamer vormen samen het parlement.
De voornaamste taak van de Belastingdienst is het uitvoeren van de fiscale regelgeving en het innen
van de belastingen en premies die moeten worden afgedragen.
De strategische doelstellingen achter de (handhavings)activiteiten van de Belastingdienst, is het
onderhouden en versterken van zogenoemde compliance. Dit betekent dat zij hopen dat de burgers
uit zichzelf de wetgeving zo goed mogelijk nakomen. Horizontaal toezicht is gebaseerd op de
aanname dat de aangiften deskundig tot stand komen én correct zijn. Daartoe maakt de
Belastingdienst afspraken met de belastingplichtige en zijn adviseur.
De afgelopen jaren heeft de Belastingdienst nog een andere belangrijke taak gekregen: het uitkeren
van diverse toeslagen.
Als de Belastingdienst en de belastingplichtige van mening verschillen over de wijze waarop de
belastingwetgeving moet worden toegepast, kunnen zij hun geschil voorleggen aan de rechter. Dat
kan als volgt:
1. belastingplichtige moet bezwaar maken tegen opgelegde aanslag;
2. als de Belastingdienst niet of niet geheel aan het bezwaar tegemoet komt, kan de belastingplichtige
beroep aantekenen bij de rechtbank;
3. de belastingrechter geeft een uitspraak;
4. als de uitspraak niet tevreden stelt, kan hoger beroep worden aangetekend;
, 5. als de uitspraak van het gerechtshof nog niet tevreden stelt, kan de partij in cassatie gaan bij de
Hoge Raad.
1.7 – Internationalisatie
Internationaal belastingrecht is een specialisme binnen het belastingrecht.
Hoofdstuk 13 – Formeel belastingrecht
Bij het formele belastingrecht gaat het over de wijze waarop belastingaanslagen worden opgelegd.
Ook wordt ingegaan op de rechten en plichten van de belastingplichtige en de Belastingdienst.
Onderdeel A: Algemene wet inzake rijksbelastingen
13.2 - Inleiding
De Awr is een wet waarop alle heffingswetten kunnen terugvallen. Het is een algemene
overkoepelende wet voor alle rijksbelastingen, zoals inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting.
Deze rijksbelastingen kunnen naar de Awr verwijzen, maar ze kunnen ook zonder verwijzing steunen
op de Awr. Naast de heffing van alle rijksbelastingen valt ook de heffing van de gemeentelijke
belastingen (zoals onroerendezaakbelasting) onder de reikwijdte van de Awr.
Maar de Awr kan zelf ook steunen op een andere wet, namelijk de Algemene wet bestuursrecht
(Awb). De Awb is een overkoepelende (bestuursrechtelijke) wet, die alle handelingen tussen burger en
overheid regelt. Het belastingrecht is een onderdeel van het bestuursrecht. In het belastingrecht staat
een burger of bedrijf (de belastingplichtige) immers tegenover een bestuursrechtelijke
overheidsinstantie, zijnde de Belastingdienst.
Een aantal voorschriften in de Awb die ook van belang zijn voor het fiscale recht, zijn de algemene
beginselen van behoorlijk bestuur. Een voorbeeld van een algemeen beginsel van behoorlijk bestuur
is het motiveringsbeginsel. Op grond van dit beginsel is een belastinginspecteur bijvoorbeeld verplicht
om in zijn uitspraak op een bezwaarschrift van een belastingplichtige de gronden voor zijn besluit te
vermelden.
13.3 – Begripsbepalingen
Heffingsgebied:
Het heffingsgebied voor de Nederlandse belasting is als volgt bepaald:
- Nederland en BES-eilanden;
- de territoriale wateren;
- de economische zone.
Belastingaanslag:
De term belastingaanslag is een overkoepelende term. Een belastingaanslag kan de vorm aannemen
van:
- een voorlopige aanslag;
- een (primitieve of definitieve) aanslag;
- een navorderingsaanslag;
- een naheffingsaanslag;
- een conserverende aanslag.
Burgerservicenummer:
Het burgerservicenummer dient voor een natuurlijk persoon als registratienummer bij diverse
instanties zoals de Belastingdienst.
