Deel 1: het Belgische rechtssysteem in een
internationale rechtsorde
1
, 1 Het Belgische rechtssysteem in een internationale rechtsorde
1.1 Wat is recht?
Juridisch geformuleerde gedragsvoorschriften met:
● Overheid moet even goed de regels naleven en procedures volgen: afdwingbaarheid door de overheid
(sanctie)
○ Hoeft niet per sé afgedwongen te worden, vaak is dit een gewoonte
● De bedoeling de maatschappij te ordenen of te sturen (beleidskeuze)
Gewone taal, juist gebruikte woorden
Bv. Verdachte opgepakt, nog geen straf gepleegd, veroordeeld,…
● Gebod= moet doen
Bv. contracten, als je verkozen wordt moet je burgemeester worden
● Verbod= niet mogen doen
Bv. je mag niet doden
Recht legt ook regels op aan zichzelf → rechtsstaat: staat ook gebonden aan recht die ze opstellen
Valkuil in recht is dat effect van regels vaak minder aandacht krijgt dan doelstellingen, wilt niet zeggen dat
regels die bedoeling hebben wel degelijk effect hebben
Gradaties in afdwingbaar
1) Regels aanvullend: onderling overeenkomen in sluiten van contract
2) Dwingend: iedereen dat regel op van toepassing is moet deze naleven, zelf initiatief nemen om af te
dwingen
3) Openbare orde: door de overheid opgelegd omdat het zo belangrijk is voor staat
Bv. Strafrecht
Gradaties van sancties
Recht: geheel van instellingen, methoden om naar problemen te kijken
Niet op alle rechtsregels staan sancties
“Het” recht?
Beleidskeuzes variëren in tijd en ruimte
- Historisch gedetermineerd en gegroeid
- Voortdurend in evolutie
- Elke dag komen nieuwe regels en op andere plaatsen zijn er ook andere dingen een prioriteit
- Verschillen tussen landen / rechtssystemen
Versnipperd over beleidsniveaus
- Internationaal en supranationaal recht
- Nationaal recht
o Federaal, regionaal, lokaal, …
Iedereen wordt geacht het recht te kennen: maar dit is te versnipperd en complex
Voorwaarde: minstens kenbare kennen
● Gepubliceerd
2
, ● Vanaf dag dat de regel in werking is toegetreden
● Niet in terugwerkende kracht
1.2 Basisindeling van het recht
Publiek vs. Privaat recht
Publiek recht => verticale verhouding overheid – burger OF horizontale verhouding overheid – overheid
Bv. Belastingen betalen, naleven strafrecht, overheid die werkloosheidsuitkering moet
betalen; bevoegdheidsverdeling
Privaat recht => verticale verhouding burger – burger OF horizontale verhouding overheid –
burger
MAAR! Scheidingslijn niet steeds duidelijk, regels uit verschillende delen van toepassing op
één situatie, gemengde rechtstakken, verregaande verstrengeling, …
1.3 Basisbegrippen
Op wie is recht van toepassing?
Objectief recht= geheel van rechtsregels die op een bepaald moment bestaan, dat objectief recht gaat
subjectief recht van mensen beïnvloeden
● Objectief beleidskeuzes van de overheid, subjectieve rechten willen toepassen van het objectief recht
en niet de beleidskeuzes zelf aanvechten
● Wat mensen zoals overheid hebben aangenomen
● Worden subjectieve rechten voor de burgers
Subjectieve recht = objectieve rechtsregels die concreet worden toegepast bij burgers, kunnen zo beroep
doen bij objectief recht
Rechtssubject
Drager van (subjectieve) rechten en plichten
Natuurlijke personen vs. Rechtspersonen
Rechtsbekwaam vs. Handelingsbekwaam
Natuurlijke personen zijn recht bekwaam maar niet handelingsbekwaam want ze kunnen niet hun
eigen rechten uitoefenen (bijv. minderjarigen kunnen niet verantwoordelijk worden gesteld
voor bepaalde dingen)
Rechtsobject= voorwerpen van de rechtshandeling
Bv. Contract maken over het rechtsobject huis
Rechtshandeling vs. Rechtsfeit
Rechtshandeling = rechtssubjecten kunnen rechtshandeling
stellen, rechtshandeling is wanneer je een bepaald rechtsgevolg
wilt (bv. Kopen van huis), iets overdragen, creëren of verklaren
Rechtsfeit = gevolg van feit dat je 18 wordt, je moet gaan
stemmen, je wilt dit niet per sé, maar je moet het gevolg ervan
dragen
Materieel vs. Fomeel
= Inhoudelijke fouten vs. Procedure fouten
Enkele toepassingen:
- Rechtsgeldigheid (“procedurefeiten”) tendens tot relativering
3
, - Motivering (“gebrekkige motivatie”) Grondwettelijk Hof vs. Raad van State / Hof van Cassatie
1.4 Introductie tot de rechtstaat
1.4.1 Scheiding der machten
Wetgevende macht (parlement)
- Wetgeving goedkeuren maar… rol van de regering en de “Koning”?
- Rol bij aanstelling / ontslag regering
- Controle op UM, o.a. Via goedkeuring begroting en parlementaire vragen
- Bescherming tegen RM: parlementaire onverantwoordelijkheid en onschendbaarheid
- Rechterlijke bevoegdheden, o.a. Via onderzoekscommissies
Uitvoerende macht (regering)
- Rol in wetgevend proces
- Meerderheid in parlement
- Afsluiten van verdragen
- Rechterlijke bevoegdheden: opleggen van sancties, genade aan strafrechtelijk veroordeelden
=> valt niet volledig samen met parlement
Rechterlijke macht
- Vormgegeven en gefinancieerd door de wetgevende macht (rol regering!)
- Controle op WM en UM: beleidsbeslissingen vernietigen (en soms zelfs wijzigen!)
- Controle door Hoge Raad voor de Justitie
1.4.2 Bronnen van het recht, waar te vinden?
1. Rechtsregels
● ‘het recht’ komt aan wetgevende en uitvoerende macht van verschillende beleidsniveau’s
● Regels in genummerde artikels
o Nieuwe regels/wijzigingen bestaande regels
o Vaak gebundeld in wetboek of codex
● Toelichting in overwegingen, memories, verslagen,… Bv. Rechten van de mens, grondwet, burgerlijk
wetboek,…
4
internationale rechtsorde
1
, 1 Het Belgische rechtssysteem in een internationale rechtsorde
1.1 Wat is recht?
Juridisch geformuleerde gedragsvoorschriften met:
● Overheid moet even goed de regels naleven en procedures volgen: afdwingbaarheid door de overheid
(sanctie)
○ Hoeft niet per sé afgedwongen te worden, vaak is dit een gewoonte
● De bedoeling de maatschappij te ordenen of te sturen (beleidskeuze)
Gewone taal, juist gebruikte woorden
Bv. Verdachte opgepakt, nog geen straf gepleegd, veroordeeld,…
● Gebod= moet doen
Bv. contracten, als je verkozen wordt moet je burgemeester worden
● Verbod= niet mogen doen
Bv. je mag niet doden
Recht legt ook regels op aan zichzelf → rechtsstaat: staat ook gebonden aan recht die ze opstellen
Valkuil in recht is dat effect van regels vaak minder aandacht krijgt dan doelstellingen, wilt niet zeggen dat
regels die bedoeling hebben wel degelijk effect hebben
Gradaties in afdwingbaar
1) Regels aanvullend: onderling overeenkomen in sluiten van contract
2) Dwingend: iedereen dat regel op van toepassing is moet deze naleven, zelf initiatief nemen om af te
dwingen
3) Openbare orde: door de overheid opgelegd omdat het zo belangrijk is voor staat
Bv. Strafrecht
Gradaties van sancties
Recht: geheel van instellingen, methoden om naar problemen te kijken
Niet op alle rechtsregels staan sancties
“Het” recht?
Beleidskeuzes variëren in tijd en ruimte
- Historisch gedetermineerd en gegroeid
- Voortdurend in evolutie
- Elke dag komen nieuwe regels en op andere plaatsen zijn er ook andere dingen een prioriteit
- Verschillen tussen landen / rechtssystemen
Versnipperd over beleidsniveaus
- Internationaal en supranationaal recht
- Nationaal recht
o Federaal, regionaal, lokaal, …
Iedereen wordt geacht het recht te kennen: maar dit is te versnipperd en complex
Voorwaarde: minstens kenbare kennen
● Gepubliceerd
2
, ● Vanaf dag dat de regel in werking is toegetreden
● Niet in terugwerkende kracht
1.2 Basisindeling van het recht
Publiek vs. Privaat recht
Publiek recht => verticale verhouding overheid – burger OF horizontale verhouding overheid – overheid
Bv. Belastingen betalen, naleven strafrecht, overheid die werkloosheidsuitkering moet
betalen; bevoegdheidsverdeling
Privaat recht => verticale verhouding burger – burger OF horizontale verhouding overheid –
burger
MAAR! Scheidingslijn niet steeds duidelijk, regels uit verschillende delen van toepassing op
één situatie, gemengde rechtstakken, verregaande verstrengeling, …
1.3 Basisbegrippen
Op wie is recht van toepassing?
Objectief recht= geheel van rechtsregels die op een bepaald moment bestaan, dat objectief recht gaat
subjectief recht van mensen beïnvloeden
● Objectief beleidskeuzes van de overheid, subjectieve rechten willen toepassen van het objectief recht
en niet de beleidskeuzes zelf aanvechten
● Wat mensen zoals overheid hebben aangenomen
● Worden subjectieve rechten voor de burgers
Subjectieve recht = objectieve rechtsregels die concreet worden toegepast bij burgers, kunnen zo beroep
doen bij objectief recht
Rechtssubject
Drager van (subjectieve) rechten en plichten
Natuurlijke personen vs. Rechtspersonen
Rechtsbekwaam vs. Handelingsbekwaam
Natuurlijke personen zijn recht bekwaam maar niet handelingsbekwaam want ze kunnen niet hun
eigen rechten uitoefenen (bijv. minderjarigen kunnen niet verantwoordelijk worden gesteld
voor bepaalde dingen)
Rechtsobject= voorwerpen van de rechtshandeling
Bv. Contract maken over het rechtsobject huis
Rechtshandeling vs. Rechtsfeit
Rechtshandeling = rechtssubjecten kunnen rechtshandeling
stellen, rechtshandeling is wanneer je een bepaald rechtsgevolg
wilt (bv. Kopen van huis), iets overdragen, creëren of verklaren
Rechtsfeit = gevolg van feit dat je 18 wordt, je moet gaan
stemmen, je wilt dit niet per sé, maar je moet het gevolg ervan
dragen
Materieel vs. Fomeel
= Inhoudelijke fouten vs. Procedure fouten
Enkele toepassingen:
- Rechtsgeldigheid (“procedurefeiten”) tendens tot relativering
3
, - Motivering (“gebrekkige motivatie”) Grondwettelijk Hof vs. Raad van State / Hof van Cassatie
1.4 Introductie tot de rechtstaat
1.4.1 Scheiding der machten
Wetgevende macht (parlement)
- Wetgeving goedkeuren maar… rol van de regering en de “Koning”?
- Rol bij aanstelling / ontslag regering
- Controle op UM, o.a. Via goedkeuring begroting en parlementaire vragen
- Bescherming tegen RM: parlementaire onverantwoordelijkheid en onschendbaarheid
- Rechterlijke bevoegdheden, o.a. Via onderzoekscommissies
Uitvoerende macht (regering)
- Rol in wetgevend proces
- Meerderheid in parlement
- Afsluiten van verdragen
- Rechterlijke bevoegdheden: opleggen van sancties, genade aan strafrechtelijk veroordeelden
=> valt niet volledig samen met parlement
Rechterlijke macht
- Vormgegeven en gefinancieerd door de wetgevende macht (rol regering!)
- Controle op WM en UM: beleidsbeslissingen vernietigen (en soms zelfs wijzigen!)
- Controle door Hoge Raad voor de Justitie
1.4.2 Bronnen van het recht, waar te vinden?
1. Rechtsregels
● ‘het recht’ komt aan wetgevende en uitvoerende macht van verschillende beleidsniveau’s
● Regels in genummerde artikels
o Nieuwe regels/wijzigingen bestaande regels
o Vaak gebundeld in wetboek of codex
● Toelichting in overwegingen, memories, verslagen,… Bv. Rechten van de mens, grondwet, burgerlijk
wetboek,…
4
