Samenvatting media en gender

Media en gender
Prof. Dr. Sofie Van Bauwel
2024-2025
1. Introductie
1.1. Examen
3 onderdelen:
- Kennisvraag: 5 concepten of onderzoekstradities toelichten
o Toelichting concept(en) + situering
o Reproductie van kennis
- Kennis- en toepassingsvraag: een concept of onderzoekstraditie bespreken/vergelijken en
toelichten aan de hand van een voorbeeld
o Structuur
o Toelichting concept(en) + situering
o Verbanden leggen
o Reproductie van kennis
o Toepassing van een voorbeeld
- Essayvraag: beargumenteren of je akkoord gaat met een bepaalde stelling
o Structuur: inleiding, midden en conclusie
o Opbouw van argumentatie a.d.h.v. kennis
o Verbanden leggen
o Kritische reflectie doorheen de volledige essay
o Nuanceren!
1.2. Introductie
Voorbeelden van publiek debat en emoties:
- Het Gala van de Ensors, waarbij de belangrijkste film- en televisieprijzen van Vlaanderen
worden uitgereikt. In 2021 werden de Ensors genderneutraal: er worden geen aparte prijzen
meer uitgereikt voor beste acteur en beste actrice. Er is nu een prijs voor de beste
acteerprestatie in een hoofdrol en een prijs voor de beste acteerprestatie in een
ondersteunende rol. Hier kwam veel kritiek op.  Veel emoties en debat, want mannelijke
acteurs gingen met de prijzen lopen. We zien in het interview dat gender verwisseld wordt
met sekse of geslacht.
- Busschaert Koeltechniek nv waartegen een klacht werd neergelegd bij JEP (= Jury voor
Ethische Praktijken inzake Reclame; zij behandelen klachten over reclameboodschappen)
wegens onderstaande affiche. De klaagster vond de affiche seksistisch, vrouwonvriendelijk en
onaanvaardbaar. De klacht werd ontvankelijk verklaard. Dit beeld heeft controverse
veroorzaakt: discussie over interpretatie en receptie.

, - Genderrepresentaties zijn vaak politiek en ideologisch geladen, cf. de verkiezingen in de VS.
- Film Babygirl over een heteronormatieve relatie tussen 2 personages, waarbij de vrouwelijke
CEO een relatie aangaat met haar mannelijke stagiair. In de seksuele relatie worden de
machtsrollen omgekeerd. Velen vonden dat die rolomkering genderbevestigend werkt.
- Paradox bij film The Substance (genre body horror): De film geeft kritiek op hoe in Hollywood
wordt omgegaan met ageing bij vrouwen, maar heel wat mensen duidden op ‘hoe jong Demi
Moore (hoofdrolspeler) eruit ziet.’
- Debatten rond Hogwarts Legacy wegens het trans gender personage dat erin meespeelt. De
game werd ontwikkeld buiten de wil van J. K. Rolling, die uitgesproken transfoob is.
Aangezien J. K. Rolling nog steeds een aandeel ontvangt van de winst dat de game maakt,
vragen fans/gamers zich af of ze de trans gender gemeenschap schaden wanneer ze de game
kopen.
- In The Sims 4 werden redelijk snel non-binaire voornaamwoorden gebruikt.
- Andrew Tate en de manosphere: klassieke en patriarchale genderrollen worden bevestigd en
gebruikt als een verdienmodel. De angst die ontstaat door dit soort figuren draait rond de
repectie van jonge mensen: hoe nemen zij dit op en wat leren zij daaruit?
- Traditional wives, een recente, heteronormatieve, witte beweging waarbij de klassieke
genderrollen van de jaren ’50 worden overgenomen en gereproduceerd. Ook hierbij ontstaat
er een angst: wat doet deze content met jonge vrouwen/meisjes?
- Gamechangers: meer diversiteit en bewustwording
- RuPaul’s Drag Race en post-gender, dat verwijst naar het debat over de raakvlakken van
gender en seksualiteit, naar media die de deconstructie van cisgendergendernormen
weergeven en naar de aanwezigheid van genderqueer, genderfluide en non-binaire
genderidentiteiten (in mediacontent maar ook in de samenleving).
1.3. Inleiding tot het onderzoeksveld

- Massamedia verwijzen naar media die tot doel hebben een relatief groot publiek van
meestal anonieme ontvangers te bereiken met grotendeels dezelfde informatie.
o Globalisering
 Cultureel imperialisme = de overheersing van machtige naties over zwakkere
naties, die hun normen en waarden opleggen aan de zwakkere naties; leidt
tot homogenisering van cultuur.
 Kritieken op media-imperialisme:
 De verspreiding van media  eenrichtingsstroom, bv. Bollywood
 Verzet tegen Amerikaanse overheersing en protectionisme = eigen
lokale cultuur beschermen; publiek  spons die alle media-inhoud
absorbeert die het consumeert, maar kent verschillende
betekenissen toe aan een mediaproduct (afhankelijk van lokale
context en geschiedenis).
 Cultuurimperialisme = vaag begrip
 Homogenisatie- versus heterogenisatiedebat

, o Technologische veranderingen
 McLuhan: global village, waarbij mediatechnologie zorgt voor een mondiale
cultuur met een collectieve identiteit en interconnectiviteit.
 Technologisch determinisme, waarbij technologie beschouwd wordt
als de oorzaak van sociale verandering
o Network society (Castells, 1996) refereert naar de manier waarop samenlevingen
georganiseerd zijn in netwerken met verschillende centra.
o Mediatisation
 Een theorie die de rol van de media in het vormgeven van discoursen in de
context van modernisering benadrukt.
 Een concept om op de een of andere manier de brede gevolgen van media
voor het dagelijks leven en de praktische organisatie (sociaal, politiek,
cultureel, economisch) te vatten, en meer in het bijzonder van de
alomtegenwoordige verspreiding van media-inhoud en -platforms door alle
soorten contexten en praktijken
 Bevordert de holsitische benadering van het bestuderen van media
- Onderscheid tussen sekse en gender:
o Oakley (1972)
 ‘Sekse’ is een woord dat verwijst naar de biologische verschillen tussen man
en vrouw, het zichtbare verschil in geslachtsdelen en het daarmee
samenhangende verschil in voortplantingsfunctie.
 ‘Gender’ is een sociaal en cultureel geconstrueerde ideeën over
mannelijkheid en vrouwelijkheid; context en tijd spelen een rol in de
betekenisgeving. Gender = vloeibaar en dynamisch concept dat voortdurend
gereconstrueerd wordt.
o Sekse- en genderdichotomieën zijn continuïteiten tussen mannelijkheid en
vrouwelijkheid.
o de Beauvoir (1940): “Je wordt niet geboren als vrouw, maar wordt een vrouw.”
o Biologisch determinisme gaat ervan uit dat mannelijkheid samenvalt met diegenen
die biologisch gezien man zijn en vrouwelijkheid samenvalt met diegenen die
biologisch gezien vrouw zijn. Alle mannen zouden mannelijk zijn vanwege hun
biologische status als man.
o Intersectionaliteit: Gender moet gezien worden in relatie tot andere concepten.
- Geschiedenis
o Eerste onderzoeken (jaren ’70) binnen het onderzoeksveld ‘media en gender’ gingen
over de male bias en over stereotypes en sociale rollen, ideologie en pornografie (cf.
feministische activisme).
 CCCS of Centre for Contemporary Cultural Studies in Birmingham
 Hegemonie = een concept van Gramsci dat duidt op de dominantie van de
heersende klasse door de instemming van ondergeschikten.
o In 1978 ontstond Women’s Studies Group, waarbij onderzoek werd gedaan naar
specifiek vrouwen en media. Binnen cultural studies en genderstudies wordt gender
gezien als een sociale en culturele constructie, en gaat men weg van het onderzoek
naar het biologische geslacht.
o Postfeminisme (als concept) verwijst naar een ontwikkeling in de maatschappij
waarbij vrouwen geacht worden de voordelen te genieten van de zwaarbevochten
vrijheden van feministische activisten, maar niet bereid zijn de lasten te dragen om
zich als feministe te profileren.
- Kennisleer of epistemologische tradities:
o Feministische epistemologie:

,  Feministisch empiricisme: nadruk op harde cijfers of body count of het
tellen/meten van de aanwezigheid van geslachten in bv. de productie van
media
 Standpunttheorie (S. Harding): nadruk op verschillende
perspectieven/ervaringen
 Feministisch postmodernisme (cfr. J. Butler): nadruk op de menselijke
ervaringen
o Voorgaande kennistheorieën leiden tot 3 stromingen binnen het onderzoeksveld
‘gender en media’:
 Psychoanalyse: wordt vooral toegepast in screenstudies, analyses van
mediaproducten (cf. ‘the male gaze’)
 Sociale psychologie: cf. social role theory of hoe we via media aanleren om
ons te settelen in bepaalde genderrollen
 Cultural (media) studies: nadruk op lift experiences, ruimte voor
verschillende interpretaties, waarbij men oog heeft voor intersecties van
identiteiten in bepaalde representaties
1.4. Media en gender: een intersectionele blik
- Kritiek op concept ‘intersectionaliteit’ door Kathy Davis
o Depolitisering van het concept
o Privilege en machtsongelijkheid worden uit de analyse gehaald
- Casus intersectionaliteit en mediarepresentatie: analyse van de Halftime Show tijdens
American Football (The Super Bowl)
o Onderzoek naar de populaire cultuur in relatie tot intersectionele identiteitsmarkers
zoals klasse, gender, ras en seksualiteit, waarbij het optreden van Shakira (geboren in
Colombia, Libanese afkomst) en Jennifer Lopez (Puerto Ricaanse afkomst) tijdens de
Halftime Show 2020 als case study werd gebruikt.
 Populaire cultuur is politiek en vormt de arena waarin de betekenissen van
de eerder genoemde identiteitskenmerken worden vastgesteld,
onderhandeld, betwist en weerlegd.
o Shakira en J-Lo, 2 vrouwen met een verschillende Latina-identiteit (overkoepelend
Latinidad) gaven samen een performance, waarin heel wat politieke betekenissen
zijn geslopen.
 ‘Latinidad’ is inclusief taalgebruik, waarmee de veelvoudige en diverse
categorie wordt bedoeld, dat pan-nationaal, multi-etnisch, intersectioneel en
transnationaal is.
o Receptie-onderzoek (discoursanalyse) naar het online discours rond dit optreden in
populaire tijdschriften, nieuwsmedia en blogs.
o Resultaten:
 De kwaliteit van de show werd zowel geprezen als als middelmatig
bestempeld. Discussies over kwaliteit waren verweven met noties van smaak,
klasse en politieke waarde. Elementen zoals paaldansen en bepaalde
volksdansstijlen werden soms als ‘lower class’ en dus niet volwaardig
beschouwd.
 Empowerment versus objectificatie: Sommigen zagen het optreden als
empowerend, met name de zichtbaarheid van twee sterke, ‘middle-aged’
Latina's, hun fitheid en leeftijd. Anderen beschouwden de weergave van het
vrouwelijk lichaam en de interactie met de camera als bijdragend aan
seksuele objectificatie en de ‘male gaze’. Dit debat raakt aan bredere
discussies over de commodificatie van seksualiteit en hyperseksualisatie.

,  Latinidad: De artiesten integreerden verschillende elementen die verband
houden met hun diverse Latinidad-achtergronden. Dit werd door sommigen
gezien als een trotse representatie van de Latinidad-gemeenschap. Echter,
kritiek was er ook op het feit dat Shakira en Lopez, en de gastartiesten,
lichtgekleurd waren, wat volgens critici bijdroeg aan het ‘whitewashen’ van
de Latinidad-gemeenschap en de marginalisatie van Afro-Latino's. Dit
illustreert de complexiteit en tegenstrijdigheid in de representatie van
Latinidad.
 Sexiness en stereotypen: Het optreden werd door sommigen gezien als een
bevestiging van het stereotype van de Latina’s als hyperseksueel. Dit
stereotype wordt begrepen door de intersectie van leeftijd, klasse en ras,
waarbij ‘middle-aged’ Latina’s seksualiteit tonen die geassocieerd wordt met
lagere klasse omgevingen.
 Politieke boodschappen: Lopez's performance bevatte expliciete politieke
boodschappen, zoals de kinderen in ‘kooien’ (geïnterpreteerd als kritiek op
de behandeling van migrantenkinderen) en een cape met de Puerto Ricaanse
en Amerikaanse vlaggen. De reacties hierop waren verdeeld: sommigen
zagen het als een krachtige affirmatie tegen de demonisering van
immigranten, terwijl anderen vonden dat politiek niet thuishoort in
entertainment. Het politieke aspect omvatte ook de zichtbaarheid van niet-
hegemonische identiteiten in mainstream populaire media.
o Te onthouden uit het onderzoek: “Let’s not only get loud, but also start listening.”
 Meerlagig kijken naar interpretaties
 Rekening houden met complexiteit van een representatie
 Oog hebben voor verschillende perspectieven
 Oog hebben voor de relatie tussen intersecties/identiteiten en
machtsongelijkheden

2. Beeldvorming en representatie
Case: Harley Quinn gespeeld door Margot Robbie. In de eerste film (2016) was Harley Quinn een
zijpersonage; in de tweede film (2021) kreeg Harley Quinn een volwaardig karakter toegeschreven. In
de eerste film werd Harley Quinn meer geseksualiseerd voorgesteld: bepaalde poses die Harley Quinn
aanneemt, posities/bewegingen van de camera, kledij, kleurgebruik…




2.1. Wie wordt gerepresenteerd in massamedia?
- Oudere personages (65+) of personen met een beperking zijn ondergerepresenteerd.
- Vrouwelijke personages worden gekoppeld aan genderstereotypes, bv. zorgrollen, in een
huishoudelijke context, gelinkt aan schoonheid en jeugdigheid, decoratieve rollen (bv. een
‘stoeipoes’ op de motorkap van een auto in een reclamespot).

, - Mannelijke personages worden vaak voorgesteld als ‘de professional’.
2.1.1. Wat zijn representaties?
- De dubbele betekenis van representatie:
o Numerieke representatie
 Body count = tellen/meten van de aanwezigheid van geslachten in de media
 Vertegenwoordiging van mannen of vrouwen in media
o Inhoudelijke representatie
 Welke betekenis rond gender wordt er geconstrueerd in media?
 Hoe worden mannen en vrouwen afgebeeld in media?
 Gedeelde mening: welke betekenis geeft het ‘grote publiek’ aan een
bepaalde representatie?
 Tegenwoordig meer aandacht voor meerdere genderidentiteiten
- Mediarepresentaties hebben belangrijke gevolgen voor sociale, culturele en politieke
betekenissen van gender.
- Hoe verhouden representaties zich tot de werkelijkheid?
o S. Hall (2013) onderscheidt 3 benaderingen van representatie:
 Reflectieve: de aantallen mannen en vrouwen in de media moeten een
afspiegeling zijn van die in een bepaalde samenleving
 Intentionele: onderzoekt wat de producent van de representatie wilde
zeggen
 Constructionistische: representaties als onderhandelingen over betekenis
o Betekenissen van representaties worden gecreëerd door het publiek en zijn
dynamisch.
 Cultuur = gedeelde betekenissen, met taal als medium om betekenissen te
produceren en uit te wisselen (Hall)
 Taal = tekens en symbolen (woorden, beelden, muziektonen en objecten) om
mensen, concepten en ideeën te representeren
 Mediaproducten = teksten die betekenissen overbrengen
- 4 disciplines in onderzoek naar representaties in media:
o Psychoanalyse
 Auteurs: Jacques Lacan & Laura Mulvey
 ‘The gaze theory’ en ‘the male gaze’ of ‘de mannelijke blik’ (Laura Mulvey) =
concepten i.k.v. de analyse van genderrepresentaties
 Mulvey onderzocht hoe een film het plezier oproept bij het kijken
naar een ander als erotisch object (= scopofilie). Films ontwikkelen
personages als objecten/voorwerpen om dit plezier te bevredigen,
waarbij het uitoefenen van ‘de blik’ mogelijk wordt. Hierbij vindt een
verlies van autonomie plaats. Mannelijke personages in films zijn
vaker dragers van de blik (actief subject), terwijl vrouwelijke
personages er vaker aan worden onderworpen (passief object).
Vrouwen worden gepresenteerd als de ‘dragers van betekenissen’ en
niet als de ‘makers van betekenissen’.
 ‘The male gaze’ = de manier waarop de beeldende kunsten en
literatuur de wereld – en de vrouwen daarin – voorstellen en
weergeven vanuit een mannelijk, heteroseskueel
oogpunt/perspectief, en waarbij vrouwen ge(re)presenteerd worden
als seksuele objecten voor het genot van de heteroseksuele
mannelijke kijker (spectator).
o Als illustratie voor “a political use of psychoanalysis”