Medische biochemie deel biochemie
Hoofdstuk 1: laboratorium diagnostiek
Verschillende fases laboratoriumcyclus
Pre-analytische fase
Testaanvraag arts
• Aanduiden van testen
o Rationeel aanvragen → niet alles aanduiden
o Via een aanvraag formulier
o Via een digitaal aanvraag formulier
o Afzonderlijk aanduiden van de testen
• Correcte gegevens
o Naam en geboortedatum
o Naam aanvrager + handtekening
o Datum en uur van de staal afname
o Klinische inlichtingen
o Duidelijk en leesbaar schrijven
• Correct kleven van labels
o Op de juiste plaats
o Op de juiste tube
Pagina 1 van 188
,Voorbereiding patiënt
• Tijdstip van de staal afname
o Dag/nacht ritme
▪ Cortisol = het hoogste in de ochtend
▪ Groeihormoon = circadiaans ritme
• Nuchter of niet nuchter afgenomen
o Dit heeft invloed op bepaling van stoffen die uit het voedsel worden gehaald
▪ Glucose
• = nuchter hoger bij diabetes patiënten
▪ Triglyceriden
• = hoger dan de referentie waarden wanneer de patiënt vettig heeft
gegeten voor de staal afname
• Lichaamshouding
o Liggend/rechtstaand
▪ RAAS = renine angiotensine aldosteron systeem
• Andere waarden bij een bedlegerige patiënt
• Interferentie
o Door geneesmiddelen
o Door contrastvloeistof van bij een CT scan of MRI scan
• Aard van vaatbed
o Arterieel, veneus of capillair bloed
▪ Bloedgassen
▪ Glucose
▪ Hematocriet
• Andere factoren
o Zware fysische inspanning
▪ CK waarde
▪ LDH
▪ Aantal witte bloedcellen
o Acute fase reactie
▪ CRP
▪ Ferritine
▪ Fe, ijzer
▪ Transferrine
▪ Albumine
▪ Cholesterol (HDL)
o Zwangerschap
▪ Hoger gehalte hemoglobine
• = meer bloedvolume
Pagina 2 van 188
,Monsterafname
• Bloed = oplossing met cellen
o Scheiden met centrifuge
▪ Bovenaan vloeistof (=plasma of serum)
▪ Onderaan cellen (= hematocriet)
• Plasma
o Stof toegevoegd tegen het stollen van het bloed
o = vloeistof die bovenaan ligt na het centrifugeren
• Serum = voor biochemische bepalingen
o Bevat veelal stollingsactivatoren
o Gestold bloed gaan centrifugeren
▪ Vloeistof die bovenaan ligt na het centrifugeren bevat nog cellen
▪ Serum en cellen scheiden met een celseparator
• EDTA (ethyleendiaminetetra – azijnzuur)
o Niet geschikt voor biochemisch onderzoek
▪ K+ zout vooral – minder Na+ zout → verstoring meting van ionen
▪ Cheleert Ca2+ en Mg2+ ionen (= bivalente kationen)
o Voorkeursmatrix voor hematologisch onderzoek van volbloed
▪ Celtelling
▪ Microscopie
▪ Flowcytometrie
• Citraat plasma
o Wordt gebruikt voor routine stollingsparameters (PT, APTT, …)
o Niet geschikt voor biochemische bepalingen
▪ Bindt citraat Ca2+, waardoor waarde vals verlaagd wordt van Ca2+
o Citraat wordt toegevoegd in verhouding 1/10 op basis van verwacht volume
plasma, waardoor er een verdunningsfout is
• Lithium-heparine
o Aanwezigheid van fibrinogeen (niet gestold) → verstoring eiwitelektroforese
• Na-fluoride/K-oxalaat
o Bepaling glucose – absoluut noodzakelijk indien serum/plasma niet snel van
RBC kan worden gescheiden (afname privé consultatie huisarts/specialist)
o Glucose concentratie in serum daalt progressief na bloedafname (+/- 10-15
mg/dL of 0,5-0,8 mmol/L per uur) → belang toevoegen van een glycolyse remmer
Transport naar het labo
• Intern – buizenpost
o Validatie snelehid
▪ Impact op bepaalde parameters
o Goed sluiten voor transport
• Intern – logistieke diensten
o Opleiding voorzien
o Afspraken vastleggen in service level agreement (= SLA)
• Extern – koerier dienst
o Externe labo’s, huisartsen, etc.
o Zo snel mogelijk transport
Pagina 3 van 188
, Staal ontvangst
• Controle aanvraag en afname tubes
o Correct label, naam, datum, etc.
• Correcte ingaven van alle aangevraagde analyses
• Koppeling laboratorium informatica systeem (=LIS) met analytische toestellen
Bewaring tot analyse
• Correcte bewaring van de stalen voor intra-muros of verzending naar extern labo
Analytische fase
Organisatie 24u labo
• Totale automatisatie (total lab automatisation (= TLA)
o Centrifugatie
o Aliquotering
o Bewaring na analyse
• Automatische bepaling
o hemolyse – icterie – lipemie (HIL) index na centrifugatie
• Bewaren van stalen in gekoelde opslag voor eventuele bij aanvragen
Aandachtspunten
• Onderhoud van toestellen (dagelijks, wekelijks, maandelijks).
• Preventief/curatief onderhoud firma (onderhoudscontract, SLA, …)
• Belang dagelijks uitvoeren interne kwaliteitscontrole (IQC) – juiste frequentie & aantal
controle levels (laag – medium – hoog) eventueel te plannen in functie van onderhoud
• Opvolgen van IQC in ‘dedicated’ software
• Gebruik van omstandig gevalideerde analyse methoden
• Alle analyse procedures moeten gedocumenteerd zijn in werkprocedures (SOP)
• Gedocumenteerde opleiding en competentieverklaring van alle personeelsleden
• Bidirectionele koppeling met LIS (bij aanvragen!)
• Laboratorium dient deel te nemen aan externe kwaliteitscontrole programma’s voor
alle testen die ze uitvoeren (Sciensano, UK-NEQAS, SKML, Instandt ev, …) → peer review
Analytische performantie
• Referentie naar de kwaliteit van het analytisch proces
Interpretatie van laboratorium resultaten
• pre-test probabiliteit
• diagnostische sensitiviteit/specificiteit
• positieve/negatieve predictieve waarde
• biologische variatie
• referentiewaarden
Pagina 4 van 188
Hoofdstuk 1: laboratorium diagnostiek
Verschillende fases laboratoriumcyclus
Pre-analytische fase
Testaanvraag arts
• Aanduiden van testen
o Rationeel aanvragen → niet alles aanduiden
o Via een aanvraag formulier
o Via een digitaal aanvraag formulier
o Afzonderlijk aanduiden van de testen
• Correcte gegevens
o Naam en geboortedatum
o Naam aanvrager + handtekening
o Datum en uur van de staal afname
o Klinische inlichtingen
o Duidelijk en leesbaar schrijven
• Correct kleven van labels
o Op de juiste plaats
o Op de juiste tube
Pagina 1 van 188
,Voorbereiding patiënt
• Tijdstip van de staal afname
o Dag/nacht ritme
▪ Cortisol = het hoogste in de ochtend
▪ Groeihormoon = circadiaans ritme
• Nuchter of niet nuchter afgenomen
o Dit heeft invloed op bepaling van stoffen die uit het voedsel worden gehaald
▪ Glucose
• = nuchter hoger bij diabetes patiënten
▪ Triglyceriden
• = hoger dan de referentie waarden wanneer de patiënt vettig heeft
gegeten voor de staal afname
• Lichaamshouding
o Liggend/rechtstaand
▪ RAAS = renine angiotensine aldosteron systeem
• Andere waarden bij een bedlegerige patiënt
• Interferentie
o Door geneesmiddelen
o Door contrastvloeistof van bij een CT scan of MRI scan
• Aard van vaatbed
o Arterieel, veneus of capillair bloed
▪ Bloedgassen
▪ Glucose
▪ Hematocriet
• Andere factoren
o Zware fysische inspanning
▪ CK waarde
▪ LDH
▪ Aantal witte bloedcellen
o Acute fase reactie
▪ CRP
▪ Ferritine
▪ Fe, ijzer
▪ Transferrine
▪ Albumine
▪ Cholesterol (HDL)
o Zwangerschap
▪ Hoger gehalte hemoglobine
• = meer bloedvolume
Pagina 2 van 188
,Monsterafname
• Bloed = oplossing met cellen
o Scheiden met centrifuge
▪ Bovenaan vloeistof (=plasma of serum)
▪ Onderaan cellen (= hematocriet)
• Plasma
o Stof toegevoegd tegen het stollen van het bloed
o = vloeistof die bovenaan ligt na het centrifugeren
• Serum = voor biochemische bepalingen
o Bevat veelal stollingsactivatoren
o Gestold bloed gaan centrifugeren
▪ Vloeistof die bovenaan ligt na het centrifugeren bevat nog cellen
▪ Serum en cellen scheiden met een celseparator
• EDTA (ethyleendiaminetetra – azijnzuur)
o Niet geschikt voor biochemisch onderzoek
▪ K+ zout vooral – minder Na+ zout → verstoring meting van ionen
▪ Cheleert Ca2+ en Mg2+ ionen (= bivalente kationen)
o Voorkeursmatrix voor hematologisch onderzoek van volbloed
▪ Celtelling
▪ Microscopie
▪ Flowcytometrie
• Citraat plasma
o Wordt gebruikt voor routine stollingsparameters (PT, APTT, …)
o Niet geschikt voor biochemische bepalingen
▪ Bindt citraat Ca2+, waardoor waarde vals verlaagd wordt van Ca2+
o Citraat wordt toegevoegd in verhouding 1/10 op basis van verwacht volume
plasma, waardoor er een verdunningsfout is
• Lithium-heparine
o Aanwezigheid van fibrinogeen (niet gestold) → verstoring eiwitelektroforese
• Na-fluoride/K-oxalaat
o Bepaling glucose – absoluut noodzakelijk indien serum/plasma niet snel van
RBC kan worden gescheiden (afname privé consultatie huisarts/specialist)
o Glucose concentratie in serum daalt progressief na bloedafname (+/- 10-15
mg/dL of 0,5-0,8 mmol/L per uur) → belang toevoegen van een glycolyse remmer
Transport naar het labo
• Intern – buizenpost
o Validatie snelehid
▪ Impact op bepaalde parameters
o Goed sluiten voor transport
• Intern – logistieke diensten
o Opleiding voorzien
o Afspraken vastleggen in service level agreement (= SLA)
• Extern – koerier dienst
o Externe labo’s, huisartsen, etc.
o Zo snel mogelijk transport
Pagina 3 van 188
, Staal ontvangst
• Controle aanvraag en afname tubes
o Correct label, naam, datum, etc.
• Correcte ingaven van alle aangevraagde analyses
• Koppeling laboratorium informatica systeem (=LIS) met analytische toestellen
Bewaring tot analyse
• Correcte bewaring van de stalen voor intra-muros of verzending naar extern labo
Analytische fase
Organisatie 24u labo
• Totale automatisatie (total lab automatisation (= TLA)
o Centrifugatie
o Aliquotering
o Bewaring na analyse
• Automatische bepaling
o hemolyse – icterie – lipemie (HIL) index na centrifugatie
• Bewaren van stalen in gekoelde opslag voor eventuele bij aanvragen
Aandachtspunten
• Onderhoud van toestellen (dagelijks, wekelijks, maandelijks).
• Preventief/curatief onderhoud firma (onderhoudscontract, SLA, …)
• Belang dagelijks uitvoeren interne kwaliteitscontrole (IQC) – juiste frequentie & aantal
controle levels (laag – medium – hoog) eventueel te plannen in functie van onderhoud
• Opvolgen van IQC in ‘dedicated’ software
• Gebruik van omstandig gevalideerde analyse methoden
• Alle analyse procedures moeten gedocumenteerd zijn in werkprocedures (SOP)
• Gedocumenteerde opleiding en competentieverklaring van alle personeelsleden
• Bidirectionele koppeling met LIS (bij aanvragen!)
• Laboratorium dient deel te nemen aan externe kwaliteitscontrole programma’s voor
alle testen die ze uitvoeren (Sciensano, UK-NEQAS, SKML, Instandt ev, …) → peer review
Analytische performantie
• Referentie naar de kwaliteit van het analytisch proces
Interpretatie van laboratorium resultaten
• pre-test probabiliteit
• diagnostische sensitiviteit/specificiteit
• positieve/negatieve predictieve waarde
• biologische variatie
• referentiewaarden
Pagina 4 van 188
