H1. Inleiding
1 PRAKTISCHE ZAKEN EN AFSPRAKEN
Dia 4
Criminologie van de strafrechtsbedeling: wat?
- Strafrechtelijk beleid sensu lato (breed)
- Strafrechtelijk beleid sensu stricto (eng)
Dia 5
Inzicht in de keten van de strafrechtsbedeling
- Opsporing → strafuitvoering
- Inzicht in de verschillende echelons, actoren en functies
- Instroom, doorstroom en uitstroom
Dia 6
Actualiteit is zeer belangrijk
- Hierdoor leer je zaken linken aan de cursus
- Nieuwberichten over strafrechtelijk beleid, gevangenissen…
Dia 7
Sociale media en beleidskeuzes
- Vaak worden fouten gemaakt tegen de beginselen van het strafrechtelijk beleid
Dia 8
Wat verwachten we van jullie?
- Invulling van de strafrechtsbedeling
- Rol en functies van de actoren op de diverse echelons
- Mechanismen van instroom, doorstroom en uitstroom
1
, - Welke vragen worden gesteld?
o Inzicht in de keten en de onderlinge relaties
o Kritisch reflecteren
o Zelfstandig verbanden leggen en linken met de cursus
Dia 15
→ Examenvraag: Wat betekende Vilain XIV voor de strafuitvoering? Situeer hem binnen de cursus.
→ Examenvraag: Hoe evolueerde het concept van de Magna Carta doorheen de tijd?
Examen
- Er is altijd een vraag over de geschiedenis
- Hoe meer je schrijft dat relevant is, hoe meer punten je zal krijgen
o Per juist antwoord krijg je 0,25 punt bij
o Als je meer schrijft dan het maximum, dan krijg je wel geen extra punten…
2 HELIKOPTERPERSPECTIEF
Dia 20
Helikopterperspectief
- Misdrijf en straf
- De strafrechtsketen
o De logica van de strafrechtsketen: de echelons
o Een trechter
- Keuzes maken in de keten
o Opsporing
o Vervolging
o Straftoemeting
o Strafuitvoering
2.1 Hoe denken we over misdrijf en straf?
Dia 22
2
,De slingerbeweging van het strafrecht
- Hoe denken mensen na over misdrijven en over mensen die criminaliteit plegen?
- Slingerbeweging van daad centraal naar dader centraal, en omgekeerd…
o Dit is het kernprincipe dat wordt weergegeven tijdens de geschiedenislessen
Dia 23
Ancien Régime (tot aan de 18e eeuw)
- Voornamelijk focus op vergelding en afschrikking → algemene preventie
- Kenmerken: willekeur, het recht op bestraffing was een alleenrecht van de koning,
bekentenis afdwingen, voorbeeldstraffen, “wrede Middeleeuwen” versus recent onderzoek…
o De vorst was een alleenheerser
§ Alles wat de vorst bepaalde dat criminaliteit was, was ook criminaliteit
o De macht van de vorst was heel belangrijk
§ Als je criminaliteit pleegt, dan zal het een voorbeeld zijn voor de andere
burgers → gevolg: heel gruwelijke publieke straffen
§ De straffen werden gepleegd op het dorpsplein als voorbeeld naar alle
andere burgers toe, maar dit wordt genuanceerd
• Bv. publieke ophanging, handafhakking…
• Niet alles was zo bruut als het lijkt, want er werden ook veel
geldboeten geïnt of verbanning werd ook vaak uitgevoerd
Verlichting en Klassiek Strafrecht (18-19e eeuw)
- Voornamelijk focus op vergelding (maar i.f.v. sociaal contract) → algemene preventie
(afschrikking) en bijzondere preventie (gevangenisstraf)
- Kenmerken: de mens is een rationeel wezen, sociaal contract, Magna Charta van het
strafrecht, vaste straffen, geen individualisering, schuldnotie centraal…
o Men zag de mens als rationeel wezen met een eigen wil
§ Men weet dat men geen criminaliteit mag plegen, dus men maakt de keuze
om geen criminaliteit te plegen → kosten en baten afwegen
o Het sociaal contract dateert ook uit deze periode
§ Als burger zal je vrijheid afstaan aan de overheid en de overheid zal hiermee
in ruil voor de veiligheid van de burger zorgen
o De Magna Carta met 3 beginselen
3
, § Legaliteit: het crimineel feit en de straf zijn opgenomen in de wet →
iedereen wordt geacht de wet te kennen!
§ Proportionaliteit: de ernst van de straf moet in verhouding staan tot de ernst
van het gepleegde misdrijf
§ Subsidiariteit: het strafrecht is het laatste rechtsmiddel
o Vaste straffen: de straf die in de wet staat is de effectieve straf die je krijgt
§ De rol van de rechter is dus eerder passief en onderdanig
o De focus ligt op de daad i.p.v. de dader
§ De dader is een rationeel mens, die de kosten en baten tegenover elkaar
heeft afgewogen, waardoor de focus dus ook op de schuld ligt
o Geboorte van de gevangenisstraf
§ Hierdoor hopen we dat de persoon weet dat de kosten van het crimineel feit
veel groter is dan de baten van het crimineel feit
Dia 24
Positivisme (2e helft van de 19e eeuw)
- Vergelding is zinloos, dus focus op bijzondere preventie en resocialisatie (sanctie)
- Kenmerken: misdrijf als gevolg van causale factoren, de mens heeft geen vrije keuze en is
gedetermineerd, sociale gevaarlijkheid, Magna Charta op de helling, dader centraal, sanctie…
o De mens is gedetermineerd en voorbestemd om criminaliteit te plegen
o Belangrijke persoon: Cesare Lombroso als vader van het positivisme
§ Hij vertelde dat er iets was als de geboren misdadiger (l’uomo delinquente)
§ O.b.v. uiterlijke kenmerken kan je voorspellen dat iemand criminaliteit zal
plegen → hier staat sociale gevaarlijkheid en determinatie centraal
§ De Magna Carta komt hierdoor op de helling te staan
• Iemand is voorbestemd om criminaliteit te plegen, dus de persoon
kan er zelf niet aan doen wanneer hij/zij criminaliteit pleegt
• Geen focus op vergelding, maar wel op bijzondere preventie en
resocialisatie om in te grijpen voordat iemand criminaliteit pleegt
Sociaal verweer (2e helft van de 19e eeuw)
- Normale delinquenten versus anderen delinquenten
o Geestesgestoorden en jeugdigen worden uit het normale strafrecht gehaald
4
1 PRAKTISCHE ZAKEN EN AFSPRAKEN
Dia 4
Criminologie van de strafrechtsbedeling: wat?
- Strafrechtelijk beleid sensu lato (breed)
- Strafrechtelijk beleid sensu stricto (eng)
Dia 5
Inzicht in de keten van de strafrechtsbedeling
- Opsporing → strafuitvoering
- Inzicht in de verschillende echelons, actoren en functies
- Instroom, doorstroom en uitstroom
Dia 6
Actualiteit is zeer belangrijk
- Hierdoor leer je zaken linken aan de cursus
- Nieuwberichten over strafrechtelijk beleid, gevangenissen…
Dia 7
Sociale media en beleidskeuzes
- Vaak worden fouten gemaakt tegen de beginselen van het strafrechtelijk beleid
Dia 8
Wat verwachten we van jullie?
- Invulling van de strafrechtsbedeling
- Rol en functies van de actoren op de diverse echelons
- Mechanismen van instroom, doorstroom en uitstroom
1
, - Welke vragen worden gesteld?
o Inzicht in de keten en de onderlinge relaties
o Kritisch reflecteren
o Zelfstandig verbanden leggen en linken met de cursus
Dia 15
→ Examenvraag: Wat betekende Vilain XIV voor de strafuitvoering? Situeer hem binnen de cursus.
→ Examenvraag: Hoe evolueerde het concept van de Magna Carta doorheen de tijd?
Examen
- Er is altijd een vraag over de geschiedenis
- Hoe meer je schrijft dat relevant is, hoe meer punten je zal krijgen
o Per juist antwoord krijg je 0,25 punt bij
o Als je meer schrijft dan het maximum, dan krijg je wel geen extra punten…
2 HELIKOPTERPERSPECTIEF
Dia 20
Helikopterperspectief
- Misdrijf en straf
- De strafrechtsketen
o De logica van de strafrechtsketen: de echelons
o Een trechter
- Keuzes maken in de keten
o Opsporing
o Vervolging
o Straftoemeting
o Strafuitvoering
2.1 Hoe denken we over misdrijf en straf?
Dia 22
2
,De slingerbeweging van het strafrecht
- Hoe denken mensen na over misdrijven en over mensen die criminaliteit plegen?
- Slingerbeweging van daad centraal naar dader centraal, en omgekeerd…
o Dit is het kernprincipe dat wordt weergegeven tijdens de geschiedenislessen
Dia 23
Ancien Régime (tot aan de 18e eeuw)
- Voornamelijk focus op vergelding en afschrikking → algemene preventie
- Kenmerken: willekeur, het recht op bestraffing was een alleenrecht van de koning,
bekentenis afdwingen, voorbeeldstraffen, “wrede Middeleeuwen” versus recent onderzoek…
o De vorst was een alleenheerser
§ Alles wat de vorst bepaalde dat criminaliteit was, was ook criminaliteit
o De macht van de vorst was heel belangrijk
§ Als je criminaliteit pleegt, dan zal het een voorbeeld zijn voor de andere
burgers → gevolg: heel gruwelijke publieke straffen
§ De straffen werden gepleegd op het dorpsplein als voorbeeld naar alle
andere burgers toe, maar dit wordt genuanceerd
• Bv. publieke ophanging, handafhakking…
• Niet alles was zo bruut als het lijkt, want er werden ook veel
geldboeten geïnt of verbanning werd ook vaak uitgevoerd
Verlichting en Klassiek Strafrecht (18-19e eeuw)
- Voornamelijk focus op vergelding (maar i.f.v. sociaal contract) → algemene preventie
(afschrikking) en bijzondere preventie (gevangenisstraf)
- Kenmerken: de mens is een rationeel wezen, sociaal contract, Magna Charta van het
strafrecht, vaste straffen, geen individualisering, schuldnotie centraal…
o Men zag de mens als rationeel wezen met een eigen wil
§ Men weet dat men geen criminaliteit mag plegen, dus men maakt de keuze
om geen criminaliteit te plegen → kosten en baten afwegen
o Het sociaal contract dateert ook uit deze periode
§ Als burger zal je vrijheid afstaan aan de overheid en de overheid zal hiermee
in ruil voor de veiligheid van de burger zorgen
o De Magna Carta met 3 beginselen
3
, § Legaliteit: het crimineel feit en de straf zijn opgenomen in de wet →
iedereen wordt geacht de wet te kennen!
§ Proportionaliteit: de ernst van de straf moet in verhouding staan tot de ernst
van het gepleegde misdrijf
§ Subsidiariteit: het strafrecht is het laatste rechtsmiddel
o Vaste straffen: de straf die in de wet staat is de effectieve straf die je krijgt
§ De rol van de rechter is dus eerder passief en onderdanig
o De focus ligt op de daad i.p.v. de dader
§ De dader is een rationeel mens, die de kosten en baten tegenover elkaar
heeft afgewogen, waardoor de focus dus ook op de schuld ligt
o Geboorte van de gevangenisstraf
§ Hierdoor hopen we dat de persoon weet dat de kosten van het crimineel feit
veel groter is dan de baten van het crimineel feit
Dia 24
Positivisme (2e helft van de 19e eeuw)
- Vergelding is zinloos, dus focus op bijzondere preventie en resocialisatie (sanctie)
- Kenmerken: misdrijf als gevolg van causale factoren, de mens heeft geen vrije keuze en is
gedetermineerd, sociale gevaarlijkheid, Magna Charta op de helling, dader centraal, sanctie…
o De mens is gedetermineerd en voorbestemd om criminaliteit te plegen
o Belangrijke persoon: Cesare Lombroso als vader van het positivisme
§ Hij vertelde dat er iets was als de geboren misdadiger (l’uomo delinquente)
§ O.b.v. uiterlijke kenmerken kan je voorspellen dat iemand criminaliteit zal
plegen → hier staat sociale gevaarlijkheid en determinatie centraal
§ De Magna Carta komt hierdoor op de helling te staan
• Iemand is voorbestemd om criminaliteit te plegen, dus de persoon
kan er zelf niet aan doen wanneer hij/zij criminaliteit pleegt
• Geen focus op vergelding, maar wel op bijzondere preventie en
resocialisatie om in te grijpen voordat iemand criminaliteit pleegt
Sociaal verweer (2e helft van de 19e eeuw)
- Normale delinquenten versus anderen delinquenten
o Geestesgestoorden en jeugdigen worden uit het normale strafrecht gehaald
4
