SKC
Methodologie van de sociale wetenschappen
Deel 1: algemene basisbegrippen
Hoofdstuk 1: waarom sociaalwetenschappelijk onderzoek
Roze fluo => aanvullen met boek
1. Inleiding
Andreski
De sociale wetenschappen zijn volgens Andreski te typeren als een betekenisloze
publicatiemachine die triviale en weinig vernieuwende inzichten probeert op te smukken door
het gebruik van onbegrijpelijk jargon en het voor velen al even onbegrijpelijk laagje statistiek.
Methodologie verwijst naar de wijze waarop het hele proces van wetenschapsbeoefening
functioneert en houdt dus niet alleen de kennis en beheersing van methoden en technieken in.
2. Enkele voorbeelden
2.1. De opwarming van de aarde
Of het nu gaat om het inwerken op de oorzaken of het inperken van de effecten van
klimaatverandering, in beide gevallen kunnen beleidsmakers gebruik maken van de laatste
wetenschappelijke studies om het debat met correcte informatie te stofferen.
Er worden een aantal kritische kanttekening geplaatst bij de rol die de mens speelt in de
opwarming van de aarde. Ten eerste zou het de stijging van de temperatuur zijn die de
hoeveelheid CO2 doet toenemen en niet omgekeerd. Ten tweede is de rol van de mens in dit
verhaal slechts van marginaal belang. Verder suggereert de documentaire ook de
wetenschappers die kritiek uiten op bevindingen van het IPCC systematisch genegeerd worden,
zowel in het wetenschappelijke debat als op het publieke forum.
In realiteit is de wetenschappelijke discussie over klimaatverandering geen debat tussen
twee evenwaardige partijen.
2.2. The war against crime
De broken windows theorie origineert uit de jaren 1980 en verklaart dat crimineel handelen een
gevolg is van een gebrek aan sociale normen en een gebrek aan controle om die normen te
conformeren. De oplossing volgens deze theorie is door te beginnen kleine criminaliteit en
onhoffelijkheden in buurten aan te pakken zoals graffiti en bedelen.
1
,SKC
Comissaris Williamn Bratton paste deze theorie toe in de praktijk toen hij aan het hoofd kwam
van de NYPD. Zoals voorspeld daalde de criminaliteit. Maar was er een oorzakelijk verband?
Hiervoor moet aan drie voorwaarden voldaan worden:
1. Er moet een statisch verband zijn tusssen gebeurtenis A en gebeurtenis B
2. Gebeurtenis A moet aan gebeurtenis B voorafgaan
3. Het statisch verband mag niet te wijten zijn aan een derde gebeurtenis C die dat verband
teweegbrengt.
Het bleek dat ook in andere steden de criminaliteit daalde en dat de criminaliteit al aan het dalen
was voor het bewind van Bratton en Guiliani.
2.3. Botsende beschavingen: historisch vergelijkend onderzoek
Sommige mensen zien de Koude Oorlog als een ‘clash of civilizations’. Samuel Huntington
schrijft een artikel waarin hij betoogt dat conflicten gekenmerkt worden door culturele en
religieuze kwesties. Vandaag gaan veel mensen akkoord met deze stelling. Zelf mensen die het
niet eens zijn kunnen niet ontkennen dat ze van belang is. In historisch vergelijkend
onderzoek zoals hier, is een grondige studie van diverse cases een noodzaak als je de
complexiteit en veelzijdigheid ervan wil duiden en begrijpen.
2.4. Polls bij verkiezingen: vertekening
Meestal wordt op basis van een surveyonderzoek gevraagd naar onder meer de kiesintenties of
favoriete politici van de bevolking. Veelal maakt de berichtgeving in de media het niet mogelijk
om methodologische kwaliteit van een verkiezingspoll te achterhalen.
…
2.5. De wetenschapper als bokser
2.6. Verband tussen games en agressie
Hoe onderzoek je dit? Ten eerste is er discussie over wat precies onder gewelddadige games of
agressie kan worden verstaan. Ten tweede is het niet geoorloofd om op basis van
crossectioneel surveyonderzoek zomaar causaliteit vast te stellen. Ten derde wordt weinig
rekening gehouden met intermediaire variabelen die het verband mediëren of met kenmerken
die het verband modereren. Vervolgens is het vaak onduidelijk op welke termijn de effecten
gesitueerd kunnen worden. Tot slot kan je je afvragen in hoeverre de bevindingen uit een hoogst
artificieel laboratorium veralgemeenbaar zijn naar het echte leven.
3. De wetenschappelijke aanpak
2
,SKC
In tegenstelling tot lekenkennis, zijn wetenschappelijk inzichten gebaseerd op het toepassen
van regels en procedures die de kwaliteit en het waarheidsgehalte van die inzichten
maximaliseren. Het toepassen van regels en procedures heeft zowel betrekking op de juiste
kennis bezitten als het kunnen.
De termen methodologie en methode mogen hetzelfde lijken maar dat zijn ze niet.
Methodologie behelst het hele proces van wetenschapsbeoefening: van de institutionele
inbedding van wetenschap over de epistemologische veronderstellingen tot de werkelijke
onderzoekspraktijk.
Er zijn een aantal alternatieve bronnen waarop mensen zich baseren om kennis en inzicht over
de werkelijkheid te vergaren. Selectieve observatie verwijst naar het feit dat je speciaal gaat
letten op bepaalde mensen of situaties en van daaruit veralgemeningen maakt. Ook dit kleur je
waarneming.
4. Wat te verwachten van methodologie
Methodologie geeft de verschillende bouwstenen om wetenschappelijke kennis over de sociale
omgeving op te bouwen. Een eerste bouwsteen is een theorie of theoretische inzichten die
gebaseerd zijn op empirische data of gegevens uit de werkelijkheid waarover die theorieën een
uitspraak willen doen. Theorieën zijn coherente systemen van logische, consistente en onderling
verbonden inzichten die gebruikt worden om kennis over de werkelijkheid te organiseren.
Theorieën kunnen gevormd worden op verschillende niveaus van analyse. Zo kan je micro-,
meso- en macroniveau onderscheiden. Micro verwijst naar het individuele of interindividuele.
Macro verwijst naar het maatschappelijke en meso zit ertussenin.
Een tweede bouwsteen vormen data of gegevens over de werkelijkheid.
3
, SKC
Hoofdstuk 2: bouwstenen en soorten sociaalwetenschappelijk onderzoek
1. Inleiding
Het doel van sociaalwetenschappelijke onderzoek is theoretische kennis op te bouwen over de
samenleving. Kenmerkend voor wetenschappelijk onderzoek is dat er een voortdurende
wisselwerking bestaat tussen theorie en empirie. Sociaalwetenschappelijk onderzoek is de
productie van geldige en betrouwbare kennis over de sociale realiteit door het combineren van
theorie en empirie, waarbij methodologische principes rigoureus worden toegepast. Hoe dan
ook bestaat er onder sociale wetenschappers geen algemeen aanvaardde definitie.
2. Bouwstenen van sociaalwetenschappelijk onderzoek
2.1. Theorie en empirie
Sociaalwetenschappelijk onderzoek bestaat uit empirie en theorie. Een theorie is een
geheel van samenhangende uitspraken of proposities die bepaalde fenomenen beschrijven
of verklaren. Theorieën maken het idealiter ook mogelijk voorspellingen te doen, als is dit
niet zo eenvoudig.
Theorie over werkstress
Een derde van de werknemers kampt met problematische stress op de werkvloer. Dit tast
het fysiek en psychisch welbevinden aan van de werknemers. Een theorie die veel
aandacht gekregen heeft is het JTC-model (job demand-control) van Kasarek. Dit zoekt de
oorzaak in twee kenmerken: autonomie en werkdruk. De combinatie van weinig
autonomie en hoge werkdruk zorgt voor werkstress. Hoe dan ook kan weinig autonomie
gepaard gaan met lage werkdruk wat eerder niet to werkstress leidt, of hoge werkdruk met
veel beslissingsruimte.
Sociaalwetenschappelijke theorieën verklaren hoe de samenleving in elkaar zit. Deze zijn
opgebouwd uit twee elementen; concepten en relaties tussen die concepten. Een concept
is een algemeen en abstract idee dat als label dient om concreet waarneembare zaken of
fenomenen te categoriseren. Een voorbeeld van een concept is criminaliteit. Een
wetenschappelijke theorie is m.a.w. een geheel van uitspraken hoe bepaalde concepten
met elkaar verbonden zijn.
Kenmerken van een goede soc.wet. theorie:
1. Logisch en consistent
2. Zekere mate van veralgemeenbaarheid
− Een klasse van algemene theorieën zijn de formele theorieën. Een formele theorie
is een theorie die ervan uitgaat dat je allerhande sociale fenomenen los van de
concrete inhoud kan verklaren vanuit enkele vormelijk basisprincipes. Een
voorbeeld is the rational choice theory die ervan uitgaan dat mensen
nutscalculerende wezens zijn.
− Een grand theory is een soort theorie die sociale fenomenen probeert te vatten
vanuit één abstract conceptueel kader waarin ordenen van concepten belangrijker
is dan het begrijpen van de sociale werkelijkheid. Een voorbeeld hiervan is het
structureel functionalisme van Talcott Parsons. Ze zijn zo abstract dat ze heel
moeilijk empirisch getest kunnen worden.
− Middle range theories zijn theorieën die berusten op een reeks aannames over één
bepaald sociaal fenomeen waaruit hypothesen kunnen worden afgeleid die op hun
beurt empirisch getoetst worden. Deze focussen op 1 fenomeen.
3. Gegrond in empirische observatie
4
Methodologie van de sociale wetenschappen
Deel 1: algemene basisbegrippen
Hoofdstuk 1: waarom sociaalwetenschappelijk onderzoek
Roze fluo => aanvullen met boek
1. Inleiding
Andreski
De sociale wetenschappen zijn volgens Andreski te typeren als een betekenisloze
publicatiemachine die triviale en weinig vernieuwende inzichten probeert op te smukken door
het gebruik van onbegrijpelijk jargon en het voor velen al even onbegrijpelijk laagje statistiek.
Methodologie verwijst naar de wijze waarop het hele proces van wetenschapsbeoefening
functioneert en houdt dus niet alleen de kennis en beheersing van methoden en technieken in.
2. Enkele voorbeelden
2.1. De opwarming van de aarde
Of het nu gaat om het inwerken op de oorzaken of het inperken van de effecten van
klimaatverandering, in beide gevallen kunnen beleidsmakers gebruik maken van de laatste
wetenschappelijke studies om het debat met correcte informatie te stofferen.
Er worden een aantal kritische kanttekening geplaatst bij de rol die de mens speelt in de
opwarming van de aarde. Ten eerste zou het de stijging van de temperatuur zijn die de
hoeveelheid CO2 doet toenemen en niet omgekeerd. Ten tweede is de rol van de mens in dit
verhaal slechts van marginaal belang. Verder suggereert de documentaire ook de
wetenschappers die kritiek uiten op bevindingen van het IPCC systematisch genegeerd worden,
zowel in het wetenschappelijke debat als op het publieke forum.
In realiteit is de wetenschappelijke discussie over klimaatverandering geen debat tussen
twee evenwaardige partijen.
2.2. The war against crime
De broken windows theorie origineert uit de jaren 1980 en verklaart dat crimineel handelen een
gevolg is van een gebrek aan sociale normen en een gebrek aan controle om die normen te
conformeren. De oplossing volgens deze theorie is door te beginnen kleine criminaliteit en
onhoffelijkheden in buurten aan te pakken zoals graffiti en bedelen.
1
,SKC
Comissaris Williamn Bratton paste deze theorie toe in de praktijk toen hij aan het hoofd kwam
van de NYPD. Zoals voorspeld daalde de criminaliteit. Maar was er een oorzakelijk verband?
Hiervoor moet aan drie voorwaarden voldaan worden:
1. Er moet een statisch verband zijn tusssen gebeurtenis A en gebeurtenis B
2. Gebeurtenis A moet aan gebeurtenis B voorafgaan
3. Het statisch verband mag niet te wijten zijn aan een derde gebeurtenis C die dat verband
teweegbrengt.
Het bleek dat ook in andere steden de criminaliteit daalde en dat de criminaliteit al aan het dalen
was voor het bewind van Bratton en Guiliani.
2.3. Botsende beschavingen: historisch vergelijkend onderzoek
Sommige mensen zien de Koude Oorlog als een ‘clash of civilizations’. Samuel Huntington
schrijft een artikel waarin hij betoogt dat conflicten gekenmerkt worden door culturele en
religieuze kwesties. Vandaag gaan veel mensen akkoord met deze stelling. Zelf mensen die het
niet eens zijn kunnen niet ontkennen dat ze van belang is. In historisch vergelijkend
onderzoek zoals hier, is een grondige studie van diverse cases een noodzaak als je de
complexiteit en veelzijdigheid ervan wil duiden en begrijpen.
2.4. Polls bij verkiezingen: vertekening
Meestal wordt op basis van een surveyonderzoek gevraagd naar onder meer de kiesintenties of
favoriete politici van de bevolking. Veelal maakt de berichtgeving in de media het niet mogelijk
om methodologische kwaliteit van een verkiezingspoll te achterhalen.
…
2.5. De wetenschapper als bokser
2.6. Verband tussen games en agressie
Hoe onderzoek je dit? Ten eerste is er discussie over wat precies onder gewelddadige games of
agressie kan worden verstaan. Ten tweede is het niet geoorloofd om op basis van
crossectioneel surveyonderzoek zomaar causaliteit vast te stellen. Ten derde wordt weinig
rekening gehouden met intermediaire variabelen die het verband mediëren of met kenmerken
die het verband modereren. Vervolgens is het vaak onduidelijk op welke termijn de effecten
gesitueerd kunnen worden. Tot slot kan je je afvragen in hoeverre de bevindingen uit een hoogst
artificieel laboratorium veralgemeenbaar zijn naar het echte leven.
3. De wetenschappelijke aanpak
2
,SKC
In tegenstelling tot lekenkennis, zijn wetenschappelijk inzichten gebaseerd op het toepassen
van regels en procedures die de kwaliteit en het waarheidsgehalte van die inzichten
maximaliseren. Het toepassen van regels en procedures heeft zowel betrekking op de juiste
kennis bezitten als het kunnen.
De termen methodologie en methode mogen hetzelfde lijken maar dat zijn ze niet.
Methodologie behelst het hele proces van wetenschapsbeoefening: van de institutionele
inbedding van wetenschap over de epistemologische veronderstellingen tot de werkelijke
onderzoekspraktijk.
Er zijn een aantal alternatieve bronnen waarop mensen zich baseren om kennis en inzicht over
de werkelijkheid te vergaren. Selectieve observatie verwijst naar het feit dat je speciaal gaat
letten op bepaalde mensen of situaties en van daaruit veralgemeningen maakt. Ook dit kleur je
waarneming.
4. Wat te verwachten van methodologie
Methodologie geeft de verschillende bouwstenen om wetenschappelijke kennis over de sociale
omgeving op te bouwen. Een eerste bouwsteen is een theorie of theoretische inzichten die
gebaseerd zijn op empirische data of gegevens uit de werkelijkheid waarover die theorieën een
uitspraak willen doen. Theorieën zijn coherente systemen van logische, consistente en onderling
verbonden inzichten die gebruikt worden om kennis over de werkelijkheid te organiseren.
Theorieën kunnen gevormd worden op verschillende niveaus van analyse. Zo kan je micro-,
meso- en macroniveau onderscheiden. Micro verwijst naar het individuele of interindividuele.
Macro verwijst naar het maatschappelijke en meso zit ertussenin.
Een tweede bouwsteen vormen data of gegevens over de werkelijkheid.
3
, SKC
Hoofdstuk 2: bouwstenen en soorten sociaalwetenschappelijk onderzoek
1. Inleiding
Het doel van sociaalwetenschappelijke onderzoek is theoretische kennis op te bouwen over de
samenleving. Kenmerkend voor wetenschappelijk onderzoek is dat er een voortdurende
wisselwerking bestaat tussen theorie en empirie. Sociaalwetenschappelijk onderzoek is de
productie van geldige en betrouwbare kennis over de sociale realiteit door het combineren van
theorie en empirie, waarbij methodologische principes rigoureus worden toegepast. Hoe dan
ook bestaat er onder sociale wetenschappers geen algemeen aanvaardde definitie.
2. Bouwstenen van sociaalwetenschappelijk onderzoek
2.1. Theorie en empirie
Sociaalwetenschappelijk onderzoek bestaat uit empirie en theorie. Een theorie is een
geheel van samenhangende uitspraken of proposities die bepaalde fenomenen beschrijven
of verklaren. Theorieën maken het idealiter ook mogelijk voorspellingen te doen, als is dit
niet zo eenvoudig.
Theorie over werkstress
Een derde van de werknemers kampt met problematische stress op de werkvloer. Dit tast
het fysiek en psychisch welbevinden aan van de werknemers. Een theorie die veel
aandacht gekregen heeft is het JTC-model (job demand-control) van Kasarek. Dit zoekt de
oorzaak in twee kenmerken: autonomie en werkdruk. De combinatie van weinig
autonomie en hoge werkdruk zorgt voor werkstress. Hoe dan ook kan weinig autonomie
gepaard gaan met lage werkdruk wat eerder niet to werkstress leidt, of hoge werkdruk met
veel beslissingsruimte.
Sociaalwetenschappelijke theorieën verklaren hoe de samenleving in elkaar zit. Deze zijn
opgebouwd uit twee elementen; concepten en relaties tussen die concepten. Een concept
is een algemeen en abstract idee dat als label dient om concreet waarneembare zaken of
fenomenen te categoriseren. Een voorbeeld van een concept is criminaliteit. Een
wetenschappelijke theorie is m.a.w. een geheel van uitspraken hoe bepaalde concepten
met elkaar verbonden zijn.
Kenmerken van een goede soc.wet. theorie:
1. Logisch en consistent
2. Zekere mate van veralgemeenbaarheid
− Een klasse van algemene theorieën zijn de formele theorieën. Een formele theorie
is een theorie die ervan uitgaat dat je allerhande sociale fenomenen los van de
concrete inhoud kan verklaren vanuit enkele vormelijk basisprincipes. Een
voorbeeld is the rational choice theory die ervan uitgaan dat mensen
nutscalculerende wezens zijn.
− Een grand theory is een soort theorie die sociale fenomenen probeert te vatten
vanuit één abstract conceptueel kader waarin ordenen van concepten belangrijker
is dan het begrijpen van de sociale werkelijkheid. Een voorbeeld hiervan is het
structureel functionalisme van Talcott Parsons. Ze zijn zo abstract dat ze heel
moeilijk empirisch getest kunnen worden.
− Middle range theories zijn theorieën die berusten op een reeks aannames over één
bepaald sociaal fenomeen waaruit hypothesen kunnen worden afgeleid die op hun
beurt empirisch getoetst worden. Deze focussen op 1 fenomeen.
3. Gegrond in empirische observatie
4
