JAL I. redeneren
Cognitieve achtergrond
H1. De mens als dier met sterke cognitieve capaciteiten
Cognitieve capaciteiten < evolutionaire wortels
- Theorie drievuldig brein (triune brain) à manier om evolutionaire wortels van
onze manier van denken uit te leggen:
o Oudste laag: reptielachtig brein
§ Stuurt rigide, obsessief, compulsief en paranoïde gedrag
o Tweede laag: oude zoogdierbrein
§ Emoties, drijfveren en motivatie, kennisverwerving, tijdsbesef,
geheugen, geur
o Nieuwste laag: recente zoogdierbrein
§ Bijzondere cognitieve functies, bv. inventiviteit en abstract
redeneervermogen
Opgepast: triune brain niet wetenschappelijk nauwkeurig!
Voordeel: kader voor menselijke onredelijkheid
- Mensen en dieren verschillen niet alleen weinig qua cognitieve capaciteiten, op
sommige punten zijn dieren veel ‘verstandiger’
- Onderscheid tussen humans (echte mensen) en econs (zuiver rationele actoren)
, o De concrete situatie waarin mensen zich bevinden als ze beslissingen
maken zorgt er samen met onze evolutionaire voorgeschiedenis voor dat
we maar zelden echt vrij en onbeïnvloed keuzes maken
- Idee van de mens als rationele actor is zeer invloedrijk (geweest) in het recht, bv.
contractenrecht
Gevolg van evolutionaire wortels van menselijk redeneren:
- Vatbaar voor manipulatie (er kan op onze emoties en basale behoeften worden
ingespeeld)
o Niet alleen ten kwade ook ten goede
- Nudging = mensen aansporen om bepaalde dingen te doen zonder dat ze zich
ervan bewust zijn
o Bijvoorbeeld het verspreiden van broodlucht in de bakkersafdeling van de
supermarkt
o Of het gebruik van een afbeeldingen van vliegen in urinoirs om zo weinig
mogelijk gespetter te veroorzaken
H2. Systeem 1 en systeem 2 denken
Wat bepaalt ons gedrag? Onderscheid tussen systeem 1 en systeem 2 denken:
- Systeem 1: snel, intuïtief
o Automatische piloot, stuurt meeste van onze handelingen
- Systeem 2: traag, rationeel
o Enkel bewust te activeren
- Opgepast systeem 1 ¹ emotie en systeem 2 ¹ rede
o Emoties kunnen ook beheerst worden door systeem 2 à we kunnen tot op
zekere hoogte actief kiezen hoe we reageren op iets dat emoties bij ons
opwekt
o Systeem 1 doet meer dan emoties bevatten: met voldoende oefening kan
je met bepaalde inzichten dermate vertrouwd zijn dat het je geen moeite
meer kost om ze boven te halen en toe te passen = systeem 1
Overgang van systeem 2 naar systeem 1
- Inslijting – de rol van ervaring
- Keerzijde: curse of knowledge (kennisvloek): wanneer kennis vanzelfsprekend is
(geworden) voor jou, is het vaak ook moeilijker om over te dragen
o Denk aan ouders die hun kinderen leren auto rijden
,Onze cognitieve vaardigheden zijn al millennia ongewijzigd, maar de behoefte om
complexe redeneertaken uit te voeren is aanzienlijk toegenomen
- Opletten: Systeem 1 denken heeft de neiging om willekeurige informatie te
verweven tot één “coherent” verhaal
o è strookt vaak niet met de werkelijkheid
o Wanneer informatie in korte stukken wordt aangeleverd (twitter posts) is
het des te eenvoudiger van systeem 1 om daar een coherente boodschap
uit te halen
o Zie ook complottheorieën
o Parallel met GenAI: hallucinaties
- Kritisch nadenken: Systeem 2 activeren à om na te gaan of je die informatie wel
mag vertrouwen
o JAL: training in herkennen en vermijden van redeneerfouten
H3. Het brein als verbandenleggende machine
Ons brein verwerkt informatie vaan op een intuïtieve manier à daardoor leggen we
onbewust allerlei verbanden tussen stukjes informatie die op zich niet steeds iets
met elkaar te maken hebben
- Bv: wie een pootafdruk ziet à ziet een dier, vuur is doorgaans rood en gevaarlijk
à verbodsborden in het verkeer houden met dat verband rekening
Systeem 1: spontaan verbanden tussen allerlei soorten informatie (concepten,
gebeurtenissen, stellingen …)
- “Piet ging skiën. Hij brak een been.”
o We gaan er meteen van uit dat piet zijn been brak tijdens het skiën, terwijl
dit niet perse zo is
- Systeem 1 denken en zijn drang naar samenhang à negeert toeval of logica
o Voordeel: coherent kader om betekenis te hechten aan de ontelbare
feiten die we elke dag verwerken
§ Handig dat we weten als we een luide brul horen, kunnen we er
beter van uit gaan dat het een leeuw is
o Nadeel: verbanden zijn regelmatig niet correct. Onjuiste verbanden en
drang naar coherentie
→ neiging naar samenhang: verklaart populairteit complottheorieën
§ “wanneer een gebeurtenis die als bedreigend wordt ervaren, wordt
toegeschreven aan een samenzwering tussen individuen die hun
(geheime) doel via niet-legitieme weg trachten te bereiken”
§ Ze gieten een veelheid aan informatie in één overkoepelend verhaal
zodat de aanhanger grip krijgt op een wereld die anders complex en
beangstigend zou zijn
, § Groot nadeel: stroken niet met de werkelijkheid: ze kunnen
aanhangers opzwerven om in een overeenstemming met hun
overtuigingen te handelen, zodat gevaarlijk situaties ontstaan
§ ‘5G maakt mensen vatbaar voor corona’
§ ‘Donald Trump heeft de Amerikaanse presidentsverkiezingen in
2020 eigenlijk gewonnen’
Conceptverruiming door verminderde blootstelling
- Onderzoek blauwe stippen: onderzoekers legde 1000 stippen voor aan twee
groepen die moesten oordelen of een stip blauw was of niet. Elke stip had een
kleur die zich bevond tussen extreel blauw en extreem paars. (lees dit onderzoek
nog eens goed na in het boek p31-32)
o Resultaat: hoe minder blauwen stippen ze zagen, des te ruimer het
concept ‘blauw’ (onbewust) werd ingevuld zodat het ook stippen omvatten
die er voorheen niet onder vielen
- Ook bij bv. gevaarlijk:
o Onderzoek waarbij deelnemers moesten oordelen of een gezicht
bedreigend was à hoe minder ze werden blootgesteld aan bedreigende
gezichten, des te vaker ze een gezicht beoordeelde als dreigend, waar ze
die gezichten aanvankelijk als niet-bedreigend beoordeelde.
§ Gevaar is dus relatief à afhankelijk van context
- Hoe minder we in gevaarlijke omstandigheden komen, des te groter ons concept
van gevaar wordt en des te meer gebeurtenissen die aanvankelijk niet
problematisch waren, toch als gevaarlijk bestempeld.
o We voelen ons onveiliger ookal dalen de misdaadcijfers, omdat ons
concept van gevaar verruimd is.
Systeem 1: spontaan verbanden tussen allerlei soorten informatie (concepten,
gebeurtenissen, stellingen …)
Systeem 2: actieve controle van verbanden
Vier centrale verbanden:
- Voorwaardelijke verbanden
- Via-verbanden (‘metonymieën’)
- Causale verbanden
- Als-het-ware-verbanden (‘metaforen’)
Cognitieve achtergrond
H1. De mens als dier met sterke cognitieve capaciteiten
Cognitieve capaciteiten < evolutionaire wortels
- Theorie drievuldig brein (triune brain) à manier om evolutionaire wortels van
onze manier van denken uit te leggen:
o Oudste laag: reptielachtig brein
§ Stuurt rigide, obsessief, compulsief en paranoïde gedrag
o Tweede laag: oude zoogdierbrein
§ Emoties, drijfveren en motivatie, kennisverwerving, tijdsbesef,
geheugen, geur
o Nieuwste laag: recente zoogdierbrein
§ Bijzondere cognitieve functies, bv. inventiviteit en abstract
redeneervermogen
Opgepast: triune brain niet wetenschappelijk nauwkeurig!
Voordeel: kader voor menselijke onredelijkheid
- Mensen en dieren verschillen niet alleen weinig qua cognitieve capaciteiten, op
sommige punten zijn dieren veel ‘verstandiger’
- Onderscheid tussen humans (echte mensen) en econs (zuiver rationele actoren)
, o De concrete situatie waarin mensen zich bevinden als ze beslissingen
maken zorgt er samen met onze evolutionaire voorgeschiedenis voor dat
we maar zelden echt vrij en onbeïnvloed keuzes maken
- Idee van de mens als rationele actor is zeer invloedrijk (geweest) in het recht, bv.
contractenrecht
Gevolg van evolutionaire wortels van menselijk redeneren:
- Vatbaar voor manipulatie (er kan op onze emoties en basale behoeften worden
ingespeeld)
o Niet alleen ten kwade ook ten goede
- Nudging = mensen aansporen om bepaalde dingen te doen zonder dat ze zich
ervan bewust zijn
o Bijvoorbeeld het verspreiden van broodlucht in de bakkersafdeling van de
supermarkt
o Of het gebruik van een afbeeldingen van vliegen in urinoirs om zo weinig
mogelijk gespetter te veroorzaken
H2. Systeem 1 en systeem 2 denken
Wat bepaalt ons gedrag? Onderscheid tussen systeem 1 en systeem 2 denken:
- Systeem 1: snel, intuïtief
o Automatische piloot, stuurt meeste van onze handelingen
- Systeem 2: traag, rationeel
o Enkel bewust te activeren
- Opgepast systeem 1 ¹ emotie en systeem 2 ¹ rede
o Emoties kunnen ook beheerst worden door systeem 2 à we kunnen tot op
zekere hoogte actief kiezen hoe we reageren op iets dat emoties bij ons
opwekt
o Systeem 1 doet meer dan emoties bevatten: met voldoende oefening kan
je met bepaalde inzichten dermate vertrouwd zijn dat het je geen moeite
meer kost om ze boven te halen en toe te passen = systeem 1
Overgang van systeem 2 naar systeem 1
- Inslijting – de rol van ervaring
- Keerzijde: curse of knowledge (kennisvloek): wanneer kennis vanzelfsprekend is
(geworden) voor jou, is het vaak ook moeilijker om over te dragen
o Denk aan ouders die hun kinderen leren auto rijden
,Onze cognitieve vaardigheden zijn al millennia ongewijzigd, maar de behoefte om
complexe redeneertaken uit te voeren is aanzienlijk toegenomen
- Opletten: Systeem 1 denken heeft de neiging om willekeurige informatie te
verweven tot één “coherent” verhaal
o è strookt vaak niet met de werkelijkheid
o Wanneer informatie in korte stukken wordt aangeleverd (twitter posts) is
het des te eenvoudiger van systeem 1 om daar een coherente boodschap
uit te halen
o Zie ook complottheorieën
o Parallel met GenAI: hallucinaties
- Kritisch nadenken: Systeem 2 activeren à om na te gaan of je die informatie wel
mag vertrouwen
o JAL: training in herkennen en vermijden van redeneerfouten
H3. Het brein als verbandenleggende machine
Ons brein verwerkt informatie vaan op een intuïtieve manier à daardoor leggen we
onbewust allerlei verbanden tussen stukjes informatie die op zich niet steeds iets
met elkaar te maken hebben
- Bv: wie een pootafdruk ziet à ziet een dier, vuur is doorgaans rood en gevaarlijk
à verbodsborden in het verkeer houden met dat verband rekening
Systeem 1: spontaan verbanden tussen allerlei soorten informatie (concepten,
gebeurtenissen, stellingen …)
- “Piet ging skiën. Hij brak een been.”
o We gaan er meteen van uit dat piet zijn been brak tijdens het skiën, terwijl
dit niet perse zo is
- Systeem 1 denken en zijn drang naar samenhang à negeert toeval of logica
o Voordeel: coherent kader om betekenis te hechten aan de ontelbare
feiten die we elke dag verwerken
§ Handig dat we weten als we een luide brul horen, kunnen we er
beter van uit gaan dat het een leeuw is
o Nadeel: verbanden zijn regelmatig niet correct. Onjuiste verbanden en
drang naar coherentie
→ neiging naar samenhang: verklaart populairteit complottheorieën
§ “wanneer een gebeurtenis die als bedreigend wordt ervaren, wordt
toegeschreven aan een samenzwering tussen individuen die hun
(geheime) doel via niet-legitieme weg trachten te bereiken”
§ Ze gieten een veelheid aan informatie in één overkoepelend verhaal
zodat de aanhanger grip krijgt op een wereld die anders complex en
beangstigend zou zijn
, § Groot nadeel: stroken niet met de werkelijkheid: ze kunnen
aanhangers opzwerven om in een overeenstemming met hun
overtuigingen te handelen, zodat gevaarlijk situaties ontstaan
§ ‘5G maakt mensen vatbaar voor corona’
§ ‘Donald Trump heeft de Amerikaanse presidentsverkiezingen in
2020 eigenlijk gewonnen’
Conceptverruiming door verminderde blootstelling
- Onderzoek blauwe stippen: onderzoekers legde 1000 stippen voor aan twee
groepen die moesten oordelen of een stip blauw was of niet. Elke stip had een
kleur die zich bevond tussen extreel blauw en extreem paars. (lees dit onderzoek
nog eens goed na in het boek p31-32)
o Resultaat: hoe minder blauwen stippen ze zagen, des te ruimer het
concept ‘blauw’ (onbewust) werd ingevuld zodat het ook stippen omvatten
die er voorheen niet onder vielen
- Ook bij bv. gevaarlijk:
o Onderzoek waarbij deelnemers moesten oordelen of een gezicht
bedreigend was à hoe minder ze werden blootgesteld aan bedreigende
gezichten, des te vaker ze een gezicht beoordeelde als dreigend, waar ze
die gezichten aanvankelijk als niet-bedreigend beoordeelde.
§ Gevaar is dus relatief à afhankelijk van context
- Hoe minder we in gevaarlijke omstandigheden komen, des te groter ons concept
van gevaar wordt en des te meer gebeurtenissen die aanvankelijk niet
problematisch waren, toch als gevaarlijk bestempeld.
o We voelen ons onveiliger ookal dalen de misdaadcijfers, omdat ons
concept van gevaar verruimd is.
Systeem 1: spontaan verbanden tussen allerlei soorten informatie (concepten,
gebeurtenissen, stellingen …)
Systeem 2: actieve controle van verbanden
Vier centrale verbanden:
- Voorwaardelijke verbanden
- Via-verbanden (‘metonymieën’)
- Causale verbanden
- Als-het-ware-verbanden (‘metaforen’)
