Samenvatting Algemene en experimentele oncologie

H1: Wat is kanker?

Examen
• Schriftelijk examen met open vragen en mcq
• Slides zijn voldoende
• Studium generale telt voor 25% vd punten mee


Celdeling als motor van ontwikkeling, groei en
weefselhomeostase

Hoe functioneert ons lichaam in gezonde toestand
Bij gezonde multicellulaire organismen is er een constante homeostase

• Bij homeostase wordt het interne milieu in evenwicht gehouden
• Hiervoor zijn er strikte groeiregulerende mechanismen nodig
o Complexe signalisatie: er zijn veel signaalwegen
o De signaalwegen trachten de groei en ontwikkeling van organen binnen de normale
afmetingen te houden
o Er ontstaat o.a. een evenwicht tussen celaanmaak en celverlies
o Vb: aanmaak rode bloedcellen staat in evenwicht met het verlies aan rode
bloedcellen
à Cel turnover (de aanmaak van nieuwe cellen)

Turnover van cellen

• De turnover is afhankelijk van het type weefsel in het lichaam
o Sommige cellen hebben een zeer snelle turnover (bv: epitheel dunne darm,
hematopoëtisch systeem dus o.a. rode bloedcellen met levensduur van 120 dagen)
o Anderen een tragere turnover (bv: nieren, endocriene organen, endotheel)
o Sommige hebben geen turnover (bv: zeer sterk gedifferentieerde weefsels zoals
spiercellen, neuronen) – deze cellen gaan dus niet meer delen

! Bij beschadiging van cellen zonder turnover à geen herstel, de cellen kunnen niet
meer vervangen worden




1

,Hoe functioneert ons lichaam in een toestand van verhoogde
belasting

! We spreken nog niet van kankercellen, het gaat nu gewoon om cellen die een verhoogde belasting
ondervinden
Steady state (homeostase) ó verhoogde belasting

• Aanpassingsmogelijkheden van het lichaam aan wisselende situaties zoals verhoogde
belasting (bv: weefselschade is een vorm van een verhoogde belasting):
o Hypertrofie
§ Toename in volume van de individuele cellen
§ Aantal cellen blijft wel gelijk
§ Bv: skeletspierhypertrofie – atleten die veel trainen: skeletspiercellen gaan
hypertrofie vertonen
§ Bv: hartspierhypertrofie – bij verhoogde bloeddruk ondervindt het hart extra
weerstand om het bloed weg te pompen en kan het volume van de
hartspiercellen toenemen

o Hyperplasie
§ Toename van aantal cellen in
bepaald orgaan
§ Bv: neutrofiele leukocytose bij
bacteriële infecties - neutrofielen
gaan zich vermenigvuldigen om in
de eerstelijnsverdediging de
bacteriën te gaan uitschakelen


DUS hypertrofie en hyperplasie zijn fysiologische aanpassingsmechanismen op hogere belasting
! hypertrofie en hyperplasie zijn adaptief en reversibel

• Reversibel: als de belasting wegvalt, zal het adaptatiemechanisme ook terug normaliseren
Bv: bacteriën à neutrofielen à als de bacteriën weg zijn, gaan de neutrofielen ook weg


Deze aanpassingen worden gereguleerd door een strikte intrinsieke en extrinsieke groeiregulatie

• Deze staat onder controle van groeistimulerende en –inhiberende factoren




2

,Neoplastische groei

Wat gebeurt er bij kankercellen?

Bij kankercellen spreken we van een gedisreguleerde, autonome groei (=”Anchorage-independent”)

• Kankercellen gaan zich delen en die deling zal niet langer afhankelijk zijn van een bepaalde
stimulus zoals bv een verhoogde belasting
• Kankercellen gaan ontsporen en ontwikkelen een mechanisme waardoor ze onbeperkt
kunnen blijven delen

• Dit proces noemen we ook wel neoplasie
à Er is een toename in het aantal cellen zonder dat daar een fysiologische
stimulus voor nodig is
o In principe is dit een irreversibel proces waarbij kankercellen verschillende
eigenschappen verwerven waardoor de groei stimulerende en groei inhiberende
processen uit balans raken en de kankercellen kunnen blijven prolifereren zonder
dat daar een achterliggende reden voor is


Wat leidt er tot tumorgroei?
à Fouten in de regulatie van celdeling leiden tot tumorgroei

• Deze fouten zijn mogelijk op verschillende niveaus: niveau van de stamcel of de
tussenliggende niveaus




• De oranje cellen zijn stamcellen
• Links zien de normale situatie waarbij een stamcel nieuwe stamcellen kan genereren en zelf
kan uitrijpen tot een rijpe cel via verschillende tussenstadia (deze rijpe cellen hebben de
capaciteit verloren om te blijven delen)
• Op de middelste afbeelding loopt het mis op het niveau van de stamcellen – een stamcel die
ongecontroleerd blijft prolifereren op een veel te hoog tempo à gezwel
• Rechts zien we dat er in een stadium van uitrijpende cellen een te hoge proliferatie is à
gezwel


3

, Voorbeeld: ontstaan huidkanker thv het epitheel


• Links: normale situatie: enkel de
cellen in de basale laag hebben het vermogen
om te prolifereren – naargelang ze hoger
migreren naar de opperhuid gaan de cellen
afsterven en afschilferen – we hebben dus
een strikte regulatie van de celdeling!

• Rechts: ontstaan huidkanker: als de
celdeling gaat ontsporen en de cellen te snel
gaan delen kan er een gezwel ontstaan – dus
verstoring in de celdeling in de basale laag
van huidepitheel leidt tot huidkanker




Invasief en metastatisch gedrag
Belangrijke eigenschappen van kankercellen:

• Ze kunnen onbeperkt prolifereren (onbeperkte groei)
• Het is een irreversibel proces

Neoplasma/tumor: ontstaat bij ongecontroleerde proliferatie


Onderscheid tussen tumoren
• Goedaardige of benigne tumoren
o Mooi afgelijnd / goede begrenzing / geen metastasen / vaak in een kapsel à een
chirurgische ingreep kan de tumor volledig verwijderen (indien tumor op
toegankelijke plaats ligt)
o Vertoont geen invasief gedrag
o Eerder lage delingssnelheid/groeisnelheid en dus lage mitotische activiteit
o Goede differentiatie (cellen lijken nog op de cellen van het gezonde weefsel)

= gezwel




4