Samenvatting Klinische chemie 1 & urine-analyse

Klinische chemie 1 en urine-analyse:
1. Inleiding tot klinische chemie:
1.1 Wat is klinische chemie?
Definitie:
Analyses op lichaamsvochten, veel bepalingen bv. elektrolyten, mineralen en biochemische moleculen,…
Meeste analysen zijn kwantitatief, kwalitatief onderzoek kan ook wel bv. Urine-analyse. Vaak is er gebruik van
automaten gebaseerd op spectrofotometrie en immuno-chemie. De resultaten worden dan vergeleken met de
referentiewaarden en hieruit kan een interpretatie gebeuren.

Lab klinische chemie:
Afdeling klinische chemie is onderdeel van lab klinische biologie, met verschillende analisten, hoofd-analist,
artsen en klinisch-bioloog ( eindverantwoordelijkheid).

Laboratoriumtechnologen:
Medisch Laboratoriumtechnologen  KB 2/6/1993: beroepstitel en kwalificatievereisten beschreven.

Het laboratorium-aanvraagformulier:
Ieder lab heeft zijn eigen aanvraagformulier, kan manueel of elektronisch ingevuld worden. Huisartsen-
informatiesysteem (HIS) of ziekenhuis-informatiesysteem (ZIS) verbonden met laboratorium-informatiesysteem
(LIS). LIS = computersysteem dat alle acties in labo registreert.

Staalafname:
Voornaamste staal = bloedstaal. Bloedstaal wordt gecentrifugeerd om serum of heparineplasma te bereiden.
Primaire buis kan verdeeld worden over secundaire buizen.

Labtechnieken:
Automaten: spectrofotometrie, immuno-chemie, nefelometrie, flowcytometrie, elektrochemie,
turbidimetrie. Daarnaast HPLC en eiwitelektroforese. Minder geautomatiseerd is de microscopie voor
urinesediment. Dringende analyses = cito-bepaling  cito-invoer: speciale invoer op automaten
zodat dit staal voorgenomen wordt. Resultaat vaak binnen 1h bekend.

Resultaat:
Kwalitatieve bepaling: stof aanwezig of niet? Gebruik maken van: aantoningsreactie, kleurreactie,
agglutinatiereactie of microscopie.
Kwantitatieve bepaling: concentratie van een stof kennen  resultaat moet precies en accuraat zijn.

Diagnose:
Bij diagnose wordt gebruik gemaakt van:
- Anamnese (voorgeschiedenis) patiënt
- Lichamelijk onderzoek en klinische symptomen
- Beeldvormend onderzoek
- EEG (elektro-encephalogram), ECG (elektro-cardiogram)
- Waarneming fysiologisch functie-onderzoek
- Resultaten labo-onderzoek

1.2 Doelstelling van het klinisch-chemisch onderzoek:
Doel: behandelende arts objectieve gegevens geven over chemische samenstelling van
lichaamsvloeistoffen of cellen, waarmee ze diagnose kunnen stellen of therapie kan volgen
(monitoring).
- Diagnostiek: opsporen aard van de ziekte
- Vervolgen van therapie: geheel van maatregelen dat ziekteproces gunstig beïnvloedt.

1

,Diagnostiek  kijkt men vooral in afwijkingen van lichaamsvloeistoffen. Hierdoor kan de arts:

 Bevestiging doen vermoede aandoening
 Aandoeningen uitsluiten
 Ernst aandoening vast stellen
Vervolgen van therapie men kijkt vooral naar de verandering in tijd; wordt de afwijking kleiner of
groter? Dosering van geneesmiddelen controleren door bepaling van concentratie van het middel in
lichaamsvochten (TDM = therapeutic drug monitoring).
Hierdoor kan de arts:

 Uitgangswaarde vaststellen
 Therapie kiezen en bijsturen: patiënt volgen in tijd
Moeite om prognose (voorspelling) te doen zorgt voor screening om een aandoening te detecteren.
Groepen met hoger risico voor bepaalde ziekten moeten gescreend worden.
Klinisch-chemische labo-onderzoek:
Informatie winnen met betrekking tot:
- Aandoeningen met metabole basis bij patiënt.
- Biochemische wijzigingen als gevolg van een ziekte.
 Representatief onderzoeksmateriaal
 Veiligheid
 Kwaliteitsbewaking

1.3 Veiligheid in het klinisch-chemisch lab
1.4 Pré-analytische, analytische en post-analytische fase:
 Pré-analytische fase: alle zaken die nodig zijn voordat het monster wordt geanalyseerd
(monsterafname, monster-identificatie en -voorbereiding).
o 85% v/d fouten
 Analytische fase: analyse wordt uitgevoerd (+controlestalen) met resultaten.
o 10% v/d fouten
 Post-analytische fase: alle zaken die nog moeten gebeuren nadat het monster geanalyseerd is
(dataverwerking, validatie en rapportage).
o 5% v/d fouten
 Kwaliteitszorg in de 3 fasen = belangrijke taak van medisch laboratoriumtechnoloog, kritisch zijn!

Pré-analytische fase:
Onderzoeksmaterialen:
Staalafname:

- Bloed (90%)
- Urine (7%)
- Liquor CSV (2%)
- Sporadisch: faeces, zweet (muco), ascitesvocht (vocht buikholte)

Staalvoorbehandeling:

- Verwijdering storende cellen of stoffen
- Isoleren van de te bepalen stof
- Concentreren of verdunnen voor de analyse geschikt te maken

Analytische fase:
Doseerapparatuur: Automaten pipetteren zelf  meestal hoeveelheden van 100 µl



2

,Labotechnieken:
Kwantitatieve bepalingen:

 Chemische reacties
 Fysische metingen
 Berekening
Methoden met hoge specificiteit (naar 1 molecule gericht) en zeer hoge gevoeligheid (lage
concentraties meten) kan men zeer lage concentraties bepalen.
Kwalitatieve bepalingen: bij urine-onderzoek

 Urinesediment
 Teststroken
 EW-elektroforese
Analytische variatie: variatie in de resultaten ten gevolge van fouten tijdens analyse. Labo moet de
grootte van de analytische variatie kennen  weten hoe betrouwbaar de resultaten zijn.
Biologische variatie: variatie als gevolg van zaken als geslacht, leeftijd, tijdstip op dag,…
Specificiteit: bepalen van 1 stof.
Stof die niet direct meetbaar is geeft geen meetsignaal. De stof moet eerst reageren om een
meetbaar signaal te geven.
- Kleurreactie:
o Specifiek  1 component: kleurreagens reageert enkel met de stof die men wil
bepalen.
o Selectief  groep: kleurreagens reageert met bepaalde functionele groepen.
o Reactie specifieker maken door:
1. Bepaalde stoffen die mee reageren te verwijderen.
2. extra reagentia toe te voegen waardoor andere stoffen niet meer kunnen
reageren.
- Enzymatische kleurreactie
- Immuno-assays met specifieke antistoffen: om
afzonderlijke eiwitten te bepalen.
o Immuno-turbidimetrie en – nefelometrie

Gevoeligheid:
Detectielimiet / detectiegrens: laagste concentratie die
men met zekerheid kan aantonen.

 Lage detectiegrens: hoge gevoeligheid
 Hoge detectiegrens: lage gevoeligheid
Bijna alle kwantitatieve analyses berusten op het meten van een fysische eigenschap van een stof;
A. Intensiteit kleur van een stof
B. Hoeveelheid licht dat een stof uitzendt
C. Elektrische spanning tussen elektrode en oplossing stof
D. Ioniserende straling uitgezonden door radio-actieve stof

 Fotometrische bepalingen
o Kleurreactie
o Enzymatische kleurreactie
o Katalytische activiteit

3

,  Elektrochemische bepalingen
o Potetiometrie
o Amperometrie
 Elektroforese
 Chromatografie
 Immunochemische technieken
o Precipitatie
o Agglutinatie (kwalitatief)
o Immuno-assays
 Microscopie

Uitdrukking van het resultaat: mg/dl = mg%
Resultaten van verschillende laboratoria niet vergelijken

Post-analytische fase:
Interpretatie van het resultaat:
1e lijnsvalidatie:
Met behulp van de Westgardregels wordt het resultaat voor de controlestalen beoordeeld (interne
kwaliteitszorg).
2e lijnsvalidatie:
Kritische interpretatie van resultaten van patiënten stalen + goedkeuring.

 Resultaten significant verschillend van vorige resultaten (= delta-check)
 Stemmen resultaten overeen met klinische symptomen
 Staal representatief?
Delta-check: variatie te wijten aan analytische variatie, biologische variatie of aan ziekte?

 RCV: reference change value: RVC = 2 . √ 2 . (CV a2 +CV i 2 )
√
CV: variatiecoëfficient
CVa: analytische variatie bepalingsmethode
CVi: biologische variatie
Is het verschil tussen de 2 metingen groter dan RCV: zekerheid 95% = echte significante verandering
(fout).
Oefening:
Patiënt: dag 1: 18 IU/l dag 2: 23 IU/l
RCV: CVa = 1,1% CVi = 11,9%
 Significante stijging?
OPL.: RVC = 33,2% (formule) toename dag 2: 23/18 . 100 = 127,7% => stijging van 28%
28% < 33,2%: niet-significante stijging
Referentiewaarden:
Rapportage: resultaten moeten geïnterpreteerd worden adhv referentiewaarden.
Referentiewaardengebied: geeft spreiding weer van waarden die gevonden worden bij een groep
gezonde personen. Cave = overlappend gebied.

2. De nieren en het nierfunctie-onderzoek:
2.1 De nieren:
De functies van de nieren:
Vitale processen:

4