Inhoud
1. Werkcolleges...............................................................................................................2
1.1 Vroegchristelijk architectuur ................................................................................2
1.2 Byzantijnse architectuur .......................................................................................7
1.3 Romaanse architectuur ...................................................................................... 12
1.4 Gotische architectuur........................................................................................ 22
Dit document bevat enkel de werkcolleges en is opgebouwd uit 4 delen:
- Vroegchristelijke architectuur
- Byzantijnse architectuur
- Romaanse architectuur
- Gotische architectuur
Alle te kennen gebouwen zijn met geel aangeduid. Hier en daar kunnen eens wat kleine tikfouten
voorkomen, waarvoor mijn excuses. Alle gebruikte afbeeldingen zijn rechtstreeks afkomstig uit de
PowerPoint die de les ondersteunt.
Veel succes met studeren!
1
,1. Werkcolleges
1.1 Vroegchristelijk architectuur
1.1.1 Introductie
- 3de eeuw: Romeinse rijk: instabiliteit, eco verval, ontevredenheid met heidendom
o leidt tot een nieuwe reeks religies (vanuit het Midden Oosten)
▪ belofte aan verlossing + persoonlijke identificatie met god
• Christendom is 1 van die vele nieuwe mysterieuze religies
o brengt hoop en absolute zekerheden in een wereld van verval
en onzekerheid
- 1e eeuw na de dood apostelen (ca. 65 n.C.) → trage ontwikkeling
o tegen 250 → In Klein Azië (Turkije palestina,...) → meer dan de helft → Christenen
▪ in Rome ca. 50.000 christenen
• 326: staatsreligie onder Keizer Constantijn
1.1.2 Programma, eerste kerken: functie en vorm
- 1e architectuur van de vroege christenen = bescheiden wnt was oorspronkelijk verboden
o Eerste christelijke architectuur = beschieden: in bestaande appartementen eigen
altaren -> bescheiden wnt was oorspronkelijk verboden
o Catacombes van via Latina / de begraafplaatsen van de vroege christenen
▪ de vroege kerk → in theorie verboden, in praktijk toegelaten (was
proletarisch, dus weinig van belang …)
▪ ondergronds
• gevolg van extreme grondprijzen
o arme mensen → geen geld voor grond of tombes
▪ gevolg: ze gingen uitgraven doen in zachte romeinse
ondergrond → ontstaan van de catacombes
- 312: Visioen van het brandend kruis door Keizer Constantijn tijdens een veldslag
o wordt sterk in de verf gezet in de Sixtijnse kapel
o Vlammend kruis → symbool vh Christendom
- 313: Legitimatie van het Christendom
o het wordt de officiële staatsreligie
▪ Pontifex Maximus → Keizer Constantijn w hoofd van nieuwe religie =
staatsreligie
- 330: De zetel van Rome wordt verplaatst naar Byzantium (vernoemt deze naar Constantinopel)
- Staatsreligie → het Chirstendom krijgt een keizerlijke aura
o Keizer Constantijn: het hoofd van het Christendom
▪ 315: voor hem wordt de Boog van Constantijn gebouwd
▪ ca. 312-315 : Colossus van Constantijn
o keizerlijke aura slaat over op Christus
▪ ipv bescheiden herder → majestueuze keizer
• Dus: een nieuwe monumentale architectuur is noodzakelijk!
o hoeft niet meer verborgen te worden wnt w staatreligie met
keizerlijke aura
2
,- welk soort architectuur?
o tempel? → neen WANT:
▪ met heidense cultuur verbonden (de cultuur die vervangen wordt met chr)
▪ tempel → ritueel speelde zich buiten af,
• tempel was een schrijn => niet bedoeld voor veel mensen
• Christendom → een soort ‘gebeurtenis’ voor binnen: De eucharistie
was een maaltijd en moest binnen gebeuren, wnt was oorspronkelijk
geheim
1.1.3 De Basilica, Rome
o Tegen 4e eeuw: Christelijk ritueel meer complexer
▪ altaar, scheiding clerus, gelovigen, processie, catecheten (mensen die nog
niet gedoopt zijn maar dat wel willen)
• moeten allemaal een plek krijgen
o leidt tot het maken van een plan voor de 1e christelijke kerk
(vanaf 313)
▪ Constantijn schenkt de bisschop van Rome het
keizerlijk paleis van Lateranen + de bouw van S.
Giovanni in Laterano (de kathedraal van Vaticaan)
• men volgt de functionele logica die iedereen
(clerus, gelovige …) een plek geeft en komt
uit tot:
o plan van de Romeinse basilica
(rechts) / 1e archi-type
▪ heeft een publieke hal,
tribune voor de keizer,
rechtspraak,... ENKEL plek
van de keizer vervangen
door de paus (rood)
o verschil met de Romeinse basilica’s:
▪ door hun seculiere functie → minder gedecoreerd
▪ interieur = rijker door:
• mozaïek, kandelaars, bladgoud,...
• zorgen voor een fusie van kleur, mysterieus licht,...
▪ exterieur = heel sober
- San Pietro / Oude Sint-Pietersbasiliek, Rome (ca. 320 - 329)
o S. Giovanni = archetype vd standaard chr basiliek, maar S. Pietro = belangrijkste
o op de heuvel van het Vaticaan
o over het martyrium / de begraafplaats van Petrus (stichter van de kerk)
3
, o Is in essentie een soort overdekte begraafplaats
▪ structuur van de (oude!!) Sint-Pietersbasiliek:
• Atrium: soort ingang voor grote groepen
gelovigen waar ze moeten wachten tot ze
de kerk zelf mogen betreden
• Portiek of Narthex: 5 poorten, scheiding
tussen de kerk en het Atrium
• Schip: loopt in de kerk van de poorten tot
de dwarsbeuk (vernieuwing)
• Dwarsbeuk of transept: hierin worden relieken geplaats, honderden
tombes van rijke mensen die het konden betalen om hier begraven
te worden
o door deze toevoeging ontstaat er iets heel theatraal!
▪ benadrukt door lichtinval
• donkere zijbeuken X licht transept
1.1.4 Centraalplan martyrium
- Centraalplan martyria verwijzen o.m. naar Romeinse
mausolea voor de Romeinse keizers in hun goddelijke status
- Santa Constanza (ca. 340) / (rechts)
o oorspronkelijk Mausoleum voor Constantina (dochter
van Keizer Constantijn)
o 2e archi-type / type van het mausoleum
▪ wordt omgezet naar een centraalplan
Martyria
o vroeg-christelijke kerk
o exterieur: heel basis, weinig decoratie
o interieur:
▪ centrale lichtinval
▪ alles bekleed met mozaïek
1.1.5 Milaan
o Buiten Rome: architecturale inventie gevarieerd
o Belangrijkste architecturale centrum van de vroegchristelijke periode
o Na de verplaatsing van de zetel van het Romeinse Rijk naar Constantinopel
▪ Rome raakt in verval
▪ 350: Milaan w residentie vd keizer in Italië
o San Lorenzo (vanaf 370)
▪ Kapel van het keizerlijke paleis
• met referenties naar de keizerlijke
mausolea, paleizen en villa’s
o het oorspronkelijke idee van
het centrale martyrium
gebaseerd op een mausoleum
4
1. Werkcolleges...............................................................................................................2
1.1 Vroegchristelijk architectuur ................................................................................2
1.2 Byzantijnse architectuur .......................................................................................7
1.3 Romaanse architectuur ...................................................................................... 12
1.4 Gotische architectuur........................................................................................ 22
Dit document bevat enkel de werkcolleges en is opgebouwd uit 4 delen:
- Vroegchristelijke architectuur
- Byzantijnse architectuur
- Romaanse architectuur
- Gotische architectuur
Alle te kennen gebouwen zijn met geel aangeduid. Hier en daar kunnen eens wat kleine tikfouten
voorkomen, waarvoor mijn excuses. Alle gebruikte afbeeldingen zijn rechtstreeks afkomstig uit de
PowerPoint die de les ondersteunt.
Veel succes met studeren!
1
,1. Werkcolleges
1.1 Vroegchristelijk architectuur
1.1.1 Introductie
- 3de eeuw: Romeinse rijk: instabiliteit, eco verval, ontevredenheid met heidendom
o leidt tot een nieuwe reeks religies (vanuit het Midden Oosten)
▪ belofte aan verlossing + persoonlijke identificatie met god
• Christendom is 1 van die vele nieuwe mysterieuze religies
o brengt hoop en absolute zekerheden in een wereld van verval
en onzekerheid
- 1e eeuw na de dood apostelen (ca. 65 n.C.) → trage ontwikkeling
o tegen 250 → In Klein Azië (Turkije palestina,...) → meer dan de helft → Christenen
▪ in Rome ca. 50.000 christenen
• 326: staatsreligie onder Keizer Constantijn
1.1.2 Programma, eerste kerken: functie en vorm
- 1e architectuur van de vroege christenen = bescheiden wnt was oorspronkelijk verboden
o Eerste christelijke architectuur = beschieden: in bestaande appartementen eigen
altaren -> bescheiden wnt was oorspronkelijk verboden
o Catacombes van via Latina / de begraafplaatsen van de vroege christenen
▪ de vroege kerk → in theorie verboden, in praktijk toegelaten (was
proletarisch, dus weinig van belang …)
▪ ondergronds
• gevolg van extreme grondprijzen
o arme mensen → geen geld voor grond of tombes
▪ gevolg: ze gingen uitgraven doen in zachte romeinse
ondergrond → ontstaan van de catacombes
- 312: Visioen van het brandend kruis door Keizer Constantijn tijdens een veldslag
o wordt sterk in de verf gezet in de Sixtijnse kapel
o Vlammend kruis → symbool vh Christendom
- 313: Legitimatie van het Christendom
o het wordt de officiële staatsreligie
▪ Pontifex Maximus → Keizer Constantijn w hoofd van nieuwe religie =
staatsreligie
- 330: De zetel van Rome wordt verplaatst naar Byzantium (vernoemt deze naar Constantinopel)
- Staatsreligie → het Chirstendom krijgt een keizerlijke aura
o Keizer Constantijn: het hoofd van het Christendom
▪ 315: voor hem wordt de Boog van Constantijn gebouwd
▪ ca. 312-315 : Colossus van Constantijn
o keizerlijke aura slaat over op Christus
▪ ipv bescheiden herder → majestueuze keizer
• Dus: een nieuwe monumentale architectuur is noodzakelijk!
o hoeft niet meer verborgen te worden wnt w staatreligie met
keizerlijke aura
2
,- welk soort architectuur?
o tempel? → neen WANT:
▪ met heidense cultuur verbonden (de cultuur die vervangen wordt met chr)
▪ tempel → ritueel speelde zich buiten af,
• tempel was een schrijn => niet bedoeld voor veel mensen
• Christendom → een soort ‘gebeurtenis’ voor binnen: De eucharistie
was een maaltijd en moest binnen gebeuren, wnt was oorspronkelijk
geheim
1.1.3 De Basilica, Rome
o Tegen 4e eeuw: Christelijk ritueel meer complexer
▪ altaar, scheiding clerus, gelovigen, processie, catecheten (mensen die nog
niet gedoopt zijn maar dat wel willen)
• moeten allemaal een plek krijgen
o leidt tot het maken van een plan voor de 1e christelijke kerk
(vanaf 313)
▪ Constantijn schenkt de bisschop van Rome het
keizerlijk paleis van Lateranen + de bouw van S.
Giovanni in Laterano (de kathedraal van Vaticaan)
• men volgt de functionele logica die iedereen
(clerus, gelovige …) een plek geeft en komt
uit tot:
o plan van de Romeinse basilica
(rechts) / 1e archi-type
▪ heeft een publieke hal,
tribune voor de keizer,
rechtspraak,... ENKEL plek
van de keizer vervangen
door de paus (rood)
o verschil met de Romeinse basilica’s:
▪ door hun seculiere functie → minder gedecoreerd
▪ interieur = rijker door:
• mozaïek, kandelaars, bladgoud,...
• zorgen voor een fusie van kleur, mysterieus licht,...
▪ exterieur = heel sober
- San Pietro / Oude Sint-Pietersbasiliek, Rome (ca. 320 - 329)
o S. Giovanni = archetype vd standaard chr basiliek, maar S. Pietro = belangrijkste
o op de heuvel van het Vaticaan
o over het martyrium / de begraafplaats van Petrus (stichter van de kerk)
3
, o Is in essentie een soort overdekte begraafplaats
▪ structuur van de (oude!!) Sint-Pietersbasiliek:
• Atrium: soort ingang voor grote groepen
gelovigen waar ze moeten wachten tot ze
de kerk zelf mogen betreden
• Portiek of Narthex: 5 poorten, scheiding
tussen de kerk en het Atrium
• Schip: loopt in de kerk van de poorten tot
de dwarsbeuk (vernieuwing)
• Dwarsbeuk of transept: hierin worden relieken geplaats, honderden
tombes van rijke mensen die het konden betalen om hier begraven
te worden
o door deze toevoeging ontstaat er iets heel theatraal!
▪ benadrukt door lichtinval
• donkere zijbeuken X licht transept
1.1.4 Centraalplan martyrium
- Centraalplan martyria verwijzen o.m. naar Romeinse
mausolea voor de Romeinse keizers in hun goddelijke status
- Santa Constanza (ca. 340) / (rechts)
o oorspronkelijk Mausoleum voor Constantina (dochter
van Keizer Constantijn)
o 2e archi-type / type van het mausoleum
▪ wordt omgezet naar een centraalplan
Martyria
o vroeg-christelijke kerk
o exterieur: heel basis, weinig decoratie
o interieur:
▪ centrale lichtinval
▪ alles bekleed met mozaïek
1.1.5 Milaan
o Buiten Rome: architecturale inventie gevarieerd
o Belangrijkste architecturale centrum van de vroegchristelijke periode
o Na de verplaatsing van de zetel van het Romeinse Rijk naar Constantinopel
▪ Rome raakt in verval
▪ 350: Milaan w residentie vd keizer in Italië
o San Lorenzo (vanaf 370)
▪ Kapel van het keizerlijke paleis
• met referenties naar de keizerlijke
mausolea, paleizen en villa’s
o het oorspronkelijke idee van
het centrale martyrium
gebaseerd op een mausoleum
4
