ALGEMENE
LITERATUURWETENSCHAPPEN
SAMENVATTING
1. INLEIDING
1.1. Introductie tot de literatuurwetenschap
DEMONSTRATIETEKST
♦ Max Havelaar -
Multatuli
♦ Multatuli kennisclikp beschikbaar studiemateriaal
EXAMEN
♦ Klassiek schriftelijk examen
♦ Mix multiple choice, open vragen en oefeningen
♦ 4 definitie vragen, 15 multiple Choice en een reeks open vragen (combo van kennis en analyse vragen)
♦ Oefenvragen – naar kijken! (1 wordt op het examen gezet)
LESOVERZICHT
1. Literatuur en wetenschap
2. Plato & aristoteles
a. Oedipus Rex
3. Van middeleeuwen tot Romantiek (het sublieme)
a. Het sublieme (vervolg)
4. Formalistische benadering in de ALW
5. Ideologiekritische benaderingen in de ALW
6. Recente benaderingen in de ALW + Slot
EINDCOMPETENTIES
♦ De belangrijkste thema’s en methodologieen, paradigma’s en theoretici in de algemene
literatuurwetenschap herkennen, situeren, definieren adhv voorbeelden illustreren
♦ Gelijkenissen en verschillen tussen de belangrijkste paradigma’s noemen en toelichten
♦ De filosofische voorgeschiedenis van de algemene literatuurwetenschap navertellen
♦ Een op goed afgewogen argumenten rustende houding innemen ten aanzien van de mogelijkheden van
literatuurwetenschappelijke tradities (beperkingen en sterke punten noemen en toelichten)
♦ De basisbegrippen en analyseschema’s uit de algemene literatuurwetenschap hanteren en toepassen in
tekstanalytische oefeningen
♦ Zelfstandig secundaire literatuur over literatuurwetenschap lezen, samenvatten en verduidelijken
LITERATUUR EN WETENSCHAP
Twee elkaar uitsluitende werelden? “two cultures” – CP Snow
♦ Wanneer we het aan chatgpt vroegen (visualisatie les) zou je wel denken dat ze elkaar volledig
uitsluiten
♦ De reflectie van hoe literatuur zich weerhoud tot de exacte wetenschappen is al lang een debat
♦ Britse schrijver & Wetenschapper (C.P. Snow) hield in 1959 beroemde lezing ‘the two cultures’
o Hij stelde dat intellectuelen in de geesteswetenschappen (zoals schrijvers, historici en filosofen)
en wetenschappers (zoals natuurkundigen en ingenieurs) in 2 aparte werelden leefden, met
weinig wederzijds begrip. Literair gevormde mensen kenden doorgaans niet eens eenvoudige
1
, natuurkundige concepten (zoals de 2de wet van de Thermodynamica), tegelijkertijd hadden
wetenschappers vaak weinig kennis van klassieke literatuur en filosofie.
o Volgens Snow had deze kloof negatieve gevolgen voor de samenleving, omdat technologische en
wetenschappelijke vooruitgang niet altijd goed werd begrepen door beleidsmakers en de bredere
culturele elite. Hij pleitten voor een brug tussen beide domeinen, zodat wetenschap en literatuur
elkaar konden aanvullen en bijdragen aan een beter begrip van de wereld.
o IN KORT: wetenschappers participeren te weinig aan de intellectuele debatten en hebben even
weinig interesse in literatuur en filosofie (en omgekeerd) -> dit gebrek aan begrip/interesse is een
gemis; negatieve gevolgen voor de samenleving OMDAT technologie en wetenschap ook altijd
vertaald moeten worden naar een breder publiek en daar moeten de culturele elite een rol in
spelen -> pleit voor toenadering tss beide werelden
♦ Snows visie vaak bijgetreden: The Hedgedog, the Fox & the Magisters Pox = zelfde concept
(gemoderniseerd), wil artistieke en wetenschappelijke discussies samenbrengen
1.2. Hoe literatuur en wetenschap hun eigen weg gingen
In den beginne was er (in het westen) een eenheid van kennis
ARISTOTELES
ð Aristoteles kan ook wel voorvader van litwet genoemd worden: hij had het over (1) politiek (Politika),
(2) psychologie, (3) natuurwetenschap (physica), logica (oragon; het instrument o.a. syllogisme), (4)
literatuur (poetica), (5) retoriek, (6) ethiek (ethica Nicomachea)
ð Logica < syllogisme = algemene stelling => concrete kennis
o Voorbeeld:
§ Alle mensen zijn sterfelijk = majorpremisse = algemene regel
§ Socrates is een mens = minorpremisse = specifiek geval
§ Socrates is sterfelijk = een conclusie = logische gevolgtrekking
ð Dit is een a priori manier van denken dat wordt uitgewerkt => Aristoteles dacht en schreef dus over alles
=> ER WAS EENHEID VAN KENNIS (vb. syllologisme illustreert dit)
DE “WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE”
♦ Natuurwetenschappen emanciperen zich in de late 16de en 17de eeuw uit de filosofie en de theologie
o Wetenschappers blijven zich op vele domeinen (inclusief mùetafysica) uitspreken, maar de
kwaliteit van de wetenschap over de natuur wordt uitsluitend afgemeten aan de wetenschap
intrinsieke criteria (methode, consequentie, systematiek, observaties, exactheid,
controleerbaarheid…)
o Er ontstaan dus specialismen
o Natuurwetenschap wordt geleidelijk aan voer voor specialisten
♦ J.W. von Goethe (1749-1832) = de laatste intellectueel die literatuur en exacte wetenschap beide op
hoog niveau beoefende
♦ De wetenschappelijke revolutie: sleuteljaar 1543
o Nicolaas Copernicus verwerpt het geocentrische wereldbeeld van Ptolemaeus (aarde in het
midden van heelal, zon, maan, planeten en sterren draaien om de aarde) -> heliocentrisme (zon in
midden van heelal en de andere plan eten draaien rond de zon)
o Wordt bevestigd door Johannes Kepler (ontdekte hoe baan de planeten echt werkt) en mede
dankzij vernieuwende sterrenkijkers door Galileo Galilei
o Successen astronomie geven sterke impuls aan fysica, wiskunde, … -> Isaac Newton
o OOK 1543: Andreas Vesalius publiceert de grondslagen van de moderne anatomie in de humai
corporis fabrica libri septem (over de bouw van het menselijk lichaam in zeven boeken) – hij deed
zijn observatie aan de hand van de dissectie van lijken (toen zeer taboe). Op basis van reële
observaties beschreef hij het anatomisch lichaam. Hierdoor worden inzichten die uit de Antieke
tijd stammen en in de Middeleeuwen bewaard bleven, ter discussie gesteld (vb. de theorie van
‘humores’ – lichaam bestaat uit 4 stappen: (1) bloed, (2) slijm, (3) gele gal, (4) zwarte gal-> je bent
gezond als deze 4 in balans zijn, ziek? Tekort aan 1 van deze sappen)
2
, 1.3. Er ontstaan een nieuw, modern mens- en wereldbeeld
FRANCIS BACON (1561-1626)
ð Novum Organum Scientiarum (1620)
ð Op de Frontispiece schreef hij: “vele zullen passeren en wetenschap zal
vermeerderen”
o 2 zuilen waartussen een schip staat = zuilen van Hercules -> als je in de antieke
tijd de zuilen van Hercules passeerde dan kwam je in de Atlantische oceaan en
dat was een oceaan (volgens de mythe) die eeuwig doorging en waar je niet
meer uit kon. De grens van de fysieke ruimte staat hier symbool voor de grens
van de kennis.
o Boek gaat over wetenschap en de begrensde ruimte die je uitvaart staat symbool
voor het achterlaten van de begrensde kennis van de Antieke tijd.
ð Titel: Novum Oganum:
o Aristoteles has Organum gescheven => Bacon stelt een nieuw ‘instrument’ voor
o Niet Aristoteles zijn kennis aanpassen en verbeteren, maar het op een radicale
nieuwe moderne manier doen
o => mens- en wereldbeeld ontkiemt
o Lolslaten van vaste Godsbeelden (maken nog wel ruimte voor hem in theorieen)
o Experimenten => methodes => technieken => wereld verbeteren = toch Gods doel!!!
o Het beeld van de moderne mens drijft voort en mensen vergaren kennis van 0 door experimenten te
doen en daarbij ga ik de wereld verbeteren war een Godlastelijk idee is want God zou de wereld
perfect hebben gemaakt
OPVATTINGEN FRANCIS BACON
♦ Door de zondeval (Genesis) verloor de mens niet allen zijn onschuld, maar ook zijn heerschappij over
de natuur. Het is een religieuze plicht om deze heerschappij opnieuw af te dwingen.
Hoe? Door kennis te verwerven over de natuur (‘kennis is macht’). Wie de natuur doorgrond wordt
ingewijd in de wonderlijke werken van God.
♦ Kennisvergaring door zorgvuldige zintuigelijke waarneming van de natuur (empirisme; a posteriori
benadering)
♦ A priori-ideeen (filosofische voor-onderstellingen) zijn hoogmoedig, het zijn hersenspinsels die Gods
schepping oneer aandoen. (=kritiek op Plato en Aristoteles)
♦ Nood aan nieuw instrument/methode voor kennisvergaring (Novum Organum <> Organon, Aristoteles)
o Zintuigelijke waarneming
o Ontwikkeling van meet- en observatie-instrumenten
o Nood aan specifiek toegeruste plaatsen: laboratoria. Daar kan de natuur ‘gegijzeld’ en tot
betekenissen worden gedwongen.
♦ Verheerlijking van techniek & uitvinders
♦ Argwaan tegenover (mensen)taal
♦ Pogingen om een ‘zuivere’ kunsttaal te maken
THE NEW ATLANTIS (1627) – F. BACON
♦ Onafgewerkt geblev en verhaal over het eiland Bensalem waar een volk op basis van wetenschap en
techniek de ideale beschaving heeft uitgebouwd. Technopolis!
♦ Propagandarapport voor Bacon zijn eigen ideeen en technieken => als we mijn technieken volgen
worden we ook zo
♦ Wetenschap & techniek als de enige route naar een betere samenleving
3
, 1.4. Verlichting (18de eeuw)
♦ In plaats van het geloof in een goddelijke autoriteit en in van generatie op generatie overgeleverde
opvattingen en gebruiken (“traditie”) komt een geloof in het individuele menselijke weten en
handelen. De moderne mens ziet zichzelf als een autonoom denkend en handelend wezen dat de
wereld en de dnatuur ongelimiteerd kan exploreren (wetenschap, ontdekkingsreizen,…) en zelfs
veroveren (lees ook: koloniseren).
♦ Vanaf de verlichting (18de eeuw) drukt de nieuwe wetenschappelijke, rationele geest zich nog bouder
uit in het motto van I. Kant ‘Sapere aude’ (=durf te weten), i.e. durf vastegroeste zienswijzen en
dogma’s in twijfel trekken en uzelf te bevrijden uit uw ezigen onmondigheid. Emancipeer uzelf!
1.5. Industriele revolutie (19de eeuw)
ð Stoomtrein als symbool voor de industriele revolutie
ð Er worden feesten gegeven om uitvindingen ten toon te stellen; wereldtentoonstelling ‘crystal pallace –
the great exhibition’ (1851) = eerste wereldtentoonstelling
ð Deze tentoonstellingen zijn het symbool van het zelfvertrouwen van de moderne mens
ð Een nieuw soort werenschapper wordt belmichaamt/verweznt door Charles Darwin (1809-1882)
o The Origin of Species
AANZWELLENDE TEGENMELODIE - ROMANTIEK
Romantiek = artiestieke poetica (o.a. sublieme, cf. infra) vanaf eind 18de eeuw in opkomst. MAAR het is veel
meer dan een poetica: vergaarbak van artistieke, maar ook maatschappelijke, filosofische en politieke ideeen
(invloed tot vandaag). Veel van het publieke debat vandaag kan nog altijd worden begrepen als een confrontatie
van ideeen uit de verlichting met ideeen uit de romantiek.
ð Enkele typische romantische ideen:
o Verwerping rationalisme: romantici vrezen dat een te groot geloof in de rede leidt tot verlies van
creativiteit, spiritueel besef en gemeenschapsgevoel.
o Tegenover de rede plaatst de romantiek: de verbeelding. Basisbestanddelen van deze verbeelding
zijn emotie en intuitie (maw: subjectief, individueel, spontaan; voelen. Boven denken).
o Romantiek waarschuwt dat geloof in techniek kan leiden tot ontmenselijking alsook tot vernietiging
van natuur en gemeenschappen.
o Klacht dat het universalisme van de verlichting culturele diversiteit verdringt.
o Tegenover de vernieuwingsdrand van de rationele/verlichte moderniteit: nostalgie, belangstelling
voor het verlmeden, pleiten voor bezinning, …
ð Frankenstein – Mary Shelley: kritiek op de moderne wetenschap
o Hoogmoed van de wetenschapper: treedt in de plaats van God als schepper van menselijk leven
o Maar ontloopt zijn verantwoordelijkheden: loopt weg van zijn creatie
o Victor Frankenstein = ontspoorde Vesalius (prutsend aan lijken)
ð Dr. Jekyll and Mr. Hyde – R.L. Stevenson: geen ‘romantiek’ in artistieke zin, maar thematisch wel:
o Dr. Jekyll: wil wetenschappelijke formule om het kwade van het goede te scheiden (=hoogmoed,
want mens mag niet eten van de boom van de kennis van goed en kwaad!)
o Experiment ontspoort, mens geen controle meer over de moderne wetenschap
ð R.U.R – Karl Capek = Rossums Universe Robotten
o Wetenschappers creeeren artificiele mensen om het probleem van de arbeid op te lossen (en dus
gevolgen van de zondeval ongedaan te maken)
o Robots komen in opstand en roeien de mens uit
4
LITERATUURWETENSCHAPPEN
SAMENVATTING
1. INLEIDING
1.1. Introductie tot de literatuurwetenschap
DEMONSTRATIETEKST
♦ Max Havelaar -
Multatuli
♦ Multatuli kennisclikp beschikbaar studiemateriaal
EXAMEN
♦ Klassiek schriftelijk examen
♦ Mix multiple choice, open vragen en oefeningen
♦ 4 definitie vragen, 15 multiple Choice en een reeks open vragen (combo van kennis en analyse vragen)
♦ Oefenvragen – naar kijken! (1 wordt op het examen gezet)
LESOVERZICHT
1. Literatuur en wetenschap
2. Plato & aristoteles
a. Oedipus Rex
3. Van middeleeuwen tot Romantiek (het sublieme)
a. Het sublieme (vervolg)
4. Formalistische benadering in de ALW
5. Ideologiekritische benaderingen in de ALW
6. Recente benaderingen in de ALW + Slot
EINDCOMPETENTIES
♦ De belangrijkste thema’s en methodologieen, paradigma’s en theoretici in de algemene
literatuurwetenschap herkennen, situeren, definieren adhv voorbeelden illustreren
♦ Gelijkenissen en verschillen tussen de belangrijkste paradigma’s noemen en toelichten
♦ De filosofische voorgeschiedenis van de algemene literatuurwetenschap navertellen
♦ Een op goed afgewogen argumenten rustende houding innemen ten aanzien van de mogelijkheden van
literatuurwetenschappelijke tradities (beperkingen en sterke punten noemen en toelichten)
♦ De basisbegrippen en analyseschema’s uit de algemene literatuurwetenschap hanteren en toepassen in
tekstanalytische oefeningen
♦ Zelfstandig secundaire literatuur over literatuurwetenschap lezen, samenvatten en verduidelijken
LITERATUUR EN WETENSCHAP
Twee elkaar uitsluitende werelden? “two cultures” – CP Snow
♦ Wanneer we het aan chatgpt vroegen (visualisatie les) zou je wel denken dat ze elkaar volledig
uitsluiten
♦ De reflectie van hoe literatuur zich weerhoud tot de exacte wetenschappen is al lang een debat
♦ Britse schrijver & Wetenschapper (C.P. Snow) hield in 1959 beroemde lezing ‘the two cultures’
o Hij stelde dat intellectuelen in de geesteswetenschappen (zoals schrijvers, historici en filosofen)
en wetenschappers (zoals natuurkundigen en ingenieurs) in 2 aparte werelden leefden, met
weinig wederzijds begrip. Literair gevormde mensen kenden doorgaans niet eens eenvoudige
1
, natuurkundige concepten (zoals de 2de wet van de Thermodynamica), tegelijkertijd hadden
wetenschappers vaak weinig kennis van klassieke literatuur en filosofie.
o Volgens Snow had deze kloof negatieve gevolgen voor de samenleving, omdat technologische en
wetenschappelijke vooruitgang niet altijd goed werd begrepen door beleidsmakers en de bredere
culturele elite. Hij pleitten voor een brug tussen beide domeinen, zodat wetenschap en literatuur
elkaar konden aanvullen en bijdragen aan een beter begrip van de wereld.
o IN KORT: wetenschappers participeren te weinig aan de intellectuele debatten en hebben even
weinig interesse in literatuur en filosofie (en omgekeerd) -> dit gebrek aan begrip/interesse is een
gemis; negatieve gevolgen voor de samenleving OMDAT technologie en wetenschap ook altijd
vertaald moeten worden naar een breder publiek en daar moeten de culturele elite een rol in
spelen -> pleit voor toenadering tss beide werelden
♦ Snows visie vaak bijgetreden: The Hedgedog, the Fox & the Magisters Pox = zelfde concept
(gemoderniseerd), wil artistieke en wetenschappelijke discussies samenbrengen
1.2. Hoe literatuur en wetenschap hun eigen weg gingen
In den beginne was er (in het westen) een eenheid van kennis
ARISTOTELES
ð Aristoteles kan ook wel voorvader van litwet genoemd worden: hij had het over (1) politiek (Politika),
(2) psychologie, (3) natuurwetenschap (physica), logica (oragon; het instrument o.a. syllogisme), (4)
literatuur (poetica), (5) retoriek, (6) ethiek (ethica Nicomachea)
ð Logica < syllogisme = algemene stelling => concrete kennis
o Voorbeeld:
§ Alle mensen zijn sterfelijk = majorpremisse = algemene regel
§ Socrates is een mens = minorpremisse = specifiek geval
§ Socrates is sterfelijk = een conclusie = logische gevolgtrekking
ð Dit is een a priori manier van denken dat wordt uitgewerkt => Aristoteles dacht en schreef dus over alles
=> ER WAS EENHEID VAN KENNIS (vb. syllologisme illustreert dit)
DE “WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE”
♦ Natuurwetenschappen emanciperen zich in de late 16de en 17de eeuw uit de filosofie en de theologie
o Wetenschappers blijven zich op vele domeinen (inclusief mùetafysica) uitspreken, maar de
kwaliteit van de wetenschap over de natuur wordt uitsluitend afgemeten aan de wetenschap
intrinsieke criteria (methode, consequentie, systematiek, observaties, exactheid,
controleerbaarheid…)
o Er ontstaan dus specialismen
o Natuurwetenschap wordt geleidelijk aan voer voor specialisten
♦ J.W. von Goethe (1749-1832) = de laatste intellectueel die literatuur en exacte wetenschap beide op
hoog niveau beoefende
♦ De wetenschappelijke revolutie: sleuteljaar 1543
o Nicolaas Copernicus verwerpt het geocentrische wereldbeeld van Ptolemaeus (aarde in het
midden van heelal, zon, maan, planeten en sterren draaien om de aarde) -> heliocentrisme (zon in
midden van heelal en de andere plan eten draaien rond de zon)
o Wordt bevestigd door Johannes Kepler (ontdekte hoe baan de planeten echt werkt) en mede
dankzij vernieuwende sterrenkijkers door Galileo Galilei
o Successen astronomie geven sterke impuls aan fysica, wiskunde, … -> Isaac Newton
o OOK 1543: Andreas Vesalius publiceert de grondslagen van de moderne anatomie in de humai
corporis fabrica libri septem (over de bouw van het menselijk lichaam in zeven boeken) – hij deed
zijn observatie aan de hand van de dissectie van lijken (toen zeer taboe). Op basis van reële
observaties beschreef hij het anatomisch lichaam. Hierdoor worden inzichten die uit de Antieke
tijd stammen en in de Middeleeuwen bewaard bleven, ter discussie gesteld (vb. de theorie van
‘humores’ – lichaam bestaat uit 4 stappen: (1) bloed, (2) slijm, (3) gele gal, (4) zwarte gal-> je bent
gezond als deze 4 in balans zijn, ziek? Tekort aan 1 van deze sappen)
2
, 1.3. Er ontstaan een nieuw, modern mens- en wereldbeeld
FRANCIS BACON (1561-1626)
ð Novum Organum Scientiarum (1620)
ð Op de Frontispiece schreef hij: “vele zullen passeren en wetenschap zal
vermeerderen”
o 2 zuilen waartussen een schip staat = zuilen van Hercules -> als je in de antieke
tijd de zuilen van Hercules passeerde dan kwam je in de Atlantische oceaan en
dat was een oceaan (volgens de mythe) die eeuwig doorging en waar je niet
meer uit kon. De grens van de fysieke ruimte staat hier symbool voor de grens
van de kennis.
o Boek gaat over wetenschap en de begrensde ruimte die je uitvaart staat symbool
voor het achterlaten van de begrensde kennis van de Antieke tijd.
ð Titel: Novum Oganum:
o Aristoteles has Organum gescheven => Bacon stelt een nieuw ‘instrument’ voor
o Niet Aristoteles zijn kennis aanpassen en verbeteren, maar het op een radicale
nieuwe moderne manier doen
o => mens- en wereldbeeld ontkiemt
o Lolslaten van vaste Godsbeelden (maken nog wel ruimte voor hem in theorieen)
o Experimenten => methodes => technieken => wereld verbeteren = toch Gods doel!!!
o Het beeld van de moderne mens drijft voort en mensen vergaren kennis van 0 door experimenten te
doen en daarbij ga ik de wereld verbeteren war een Godlastelijk idee is want God zou de wereld
perfect hebben gemaakt
OPVATTINGEN FRANCIS BACON
♦ Door de zondeval (Genesis) verloor de mens niet allen zijn onschuld, maar ook zijn heerschappij over
de natuur. Het is een religieuze plicht om deze heerschappij opnieuw af te dwingen.
Hoe? Door kennis te verwerven over de natuur (‘kennis is macht’). Wie de natuur doorgrond wordt
ingewijd in de wonderlijke werken van God.
♦ Kennisvergaring door zorgvuldige zintuigelijke waarneming van de natuur (empirisme; a posteriori
benadering)
♦ A priori-ideeen (filosofische voor-onderstellingen) zijn hoogmoedig, het zijn hersenspinsels die Gods
schepping oneer aandoen. (=kritiek op Plato en Aristoteles)
♦ Nood aan nieuw instrument/methode voor kennisvergaring (Novum Organum <> Organon, Aristoteles)
o Zintuigelijke waarneming
o Ontwikkeling van meet- en observatie-instrumenten
o Nood aan specifiek toegeruste plaatsen: laboratoria. Daar kan de natuur ‘gegijzeld’ en tot
betekenissen worden gedwongen.
♦ Verheerlijking van techniek & uitvinders
♦ Argwaan tegenover (mensen)taal
♦ Pogingen om een ‘zuivere’ kunsttaal te maken
THE NEW ATLANTIS (1627) – F. BACON
♦ Onafgewerkt geblev en verhaal over het eiland Bensalem waar een volk op basis van wetenschap en
techniek de ideale beschaving heeft uitgebouwd. Technopolis!
♦ Propagandarapport voor Bacon zijn eigen ideeen en technieken => als we mijn technieken volgen
worden we ook zo
♦ Wetenschap & techniek als de enige route naar een betere samenleving
3
, 1.4. Verlichting (18de eeuw)
♦ In plaats van het geloof in een goddelijke autoriteit en in van generatie op generatie overgeleverde
opvattingen en gebruiken (“traditie”) komt een geloof in het individuele menselijke weten en
handelen. De moderne mens ziet zichzelf als een autonoom denkend en handelend wezen dat de
wereld en de dnatuur ongelimiteerd kan exploreren (wetenschap, ontdekkingsreizen,…) en zelfs
veroveren (lees ook: koloniseren).
♦ Vanaf de verlichting (18de eeuw) drukt de nieuwe wetenschappelijke, rationele geest zich nog bouder
uit in het motto van I. Kant ‘Sapere aude’ (=durf te weten), i.e. durf vastegroeste zienswijzen en
dogma’s in twijfel trekken en uzelf te bevrijden uit uw ezigen onmondigheid. Emancipeer uzelf!
1.5. Industriele revolutie (19de eeuw)
ð Stoomtrein als symbool voor de industriele revolutie
ð Er worden feesten gegeven om uitvindingen ten toon te stellen; wereldtentoonstelling ‘crystal pallace –
the great exhibition’ (1851) = eerste wereldtentoonstelling
ð Deze tentoonstellingen zijn het symbool van het zelfvertrouwen van de moderne mens
ð Een nieuw soort werenschapper wordt belmichaamt/verweznt door Charles Darwin (1809-1882)
o The Origin of Species
AANZWELLENDE TEGENMELODIE - ROMANTIEK
Romantiek = artiestieke poetica (o.a. sublieme, cf. infra) vanaf eind 18de eeuw in opkomst. MAAR het is veel
meer dan een poetica: vergaarbak van artistieke, maar ook maatschappelijke, filosofische en politieke ideeen
(invloed tot vandaag). Veel van het publieke debat vandaag kan nog altijd worden begrepen als een confrontatie
van ideeen uit de verlichting met ideeen uit de romantiek.
ð Enkele typische romantische ideen:
o Verwerping rationalisme: romantici vrezen dat een te groot geloof in de rede leidt tot verlies van
creativiteit, spiritueel besef en gemeenschapsgevoel.
o Tegenover de rede plaatst de romantiek: de verbeelding. Basisbestanddelen van deze verbeelding
zijn emotie en intuitie (maw: subjectief, individueel, spontaan; voelen. Boven denken).
o Romantiek waarschuwt dat geloof in techniek kan leiden tot ontmenselijking alsook tot vernietiging
van natuur en gemeenschappen.
o Klacht dat het universalisme van de verlichting culturele diversiteit verdringt.
o Tegenover de vernieuwingsdrand van de rationele/verlichte moderniteit: nostalgie, belangstelling
voor het verlmeden, pleiten voor bezinning, …
ð Frankenstein – Mary Shelley: kritiek op de moderne wetenschap
o Hoogmoed van de wetenschapper: treedt in de plaats van God als schepper van menselijk leven
o Maar ontloopt zijn verantwoordelijkheden: loopt weg van zijn creatie
o Victor Frankenstein = ontspoorde Vesalius (prutsend aan lijken)
ð Dr. Jekyll and Mr. Hyde – R.L. Stevenson: geen ‘romantiek’ in artistieke zin, maar thematisch wel:
o Dr. Jekyll: wil wetenschappelijke formule om het kwade van het goede te scheiden (=hoogmoed,
want mens mag niet eten van de boom van de kennis van goed en kwaad!)
o Experiment ontspoort, mens geen controle meer over de moderne wetenschap
ð R.U.R – Karl Capek = Rossums Universe Robotten
o Wetenschappers creeeren artificiele mensen om het probleem van de arbeid op te lossen (en dus
gevolgen van de zondeval ongedaan te maken)
o Robots komen in opstand en roeien de mens uit
4
