Belgische Binnenlandse Politiek
De Volksunie en haar erfgenamen
De aanloop tot de oprichting van de Volksunie
● Voorlopers: Frontpartij en VNV (Vlaams Nationaal Verbond)
● WO II: collaboratie
● Na WO II:
○ repressie (ideologische en communautaire dimensie)
■ zware klap voor Vlaamse Beweging en politiek Vlaams-nationalisme
● Heropflakkering Vlaams bewustzijn
○ dynamitering Ijzertoren (Diksmuide, Vlaams symbool)
○ talentelling 1947
○ anti-Vlaams karakter repressie
○ aantal Vlaamse verworvenheden werden teruggeschroefd
● Oprichting nieuwe Vlaams-nationale partij
○ voor- en tegenstanders
○ CVP tegen (wouden Vlaams-nationale kiezers bij hen houden)
○ CVP streefde naar recuperatie oud-VNV-kiezers (zetten in 1949 zelfs oud-
VNV-ers en Vlaams-nationalisten op hun lijsten)
● 1949 oprichting ‘Volksunie’ (kort bestaan)
● Parlementsverkiezingen 1949
○ oprichting ‘Vlaams Concentratie’
○ anti-repressie partij
○ eveneens kort bestaan
● Parlementsverkiezingen 1954
○ oprichting ‘Christelijke Vlaamse Volksunie’
○ slecht resultaat ( → beslissing oprichting volwaardige partij)
Van het ontstaan tot de eerste politieke doorbraak 1954-1961
● December 1954 oprichting Volksunie
○ Gunstige voedingsbodem
■ koningskwestie
■ aarzelende houding regering mbt repressie
■ gebrekkige toepassing taalwetten
■ publicatie resultaten talentelling 1947
○ Belangrijkste eisen
■ federalisme
■ amnestie (gebeurtenissen WO II worden niet vergeten, maar
vergeven)
● Volksunie onopgemerkt tot 1958
○ slecht parlementair klimaat (Schoolstrijd)
○ partij van ‘zwarten’ (door collaboratie met Duitsers tijdens WOII)
○ CVP zag VU als bedreiging (partij van scheurmakers)
● Tekenen van opleving na 1958
○ parlementaire activiteit Frans Van der Elst (voorzitter sinds 1957)
○ partij organisatorisch beter uitgebouwd
○ na Schoolstrijd communautaire problemen meer op voorgrond
● Problemen voor kleinere partijen (cf. single issue partijen)
○ partijfinanciering
, ○ partijprogramma
○ partijstructuur
○ kiesdrempel
Van zweeppartij naar oppositiepartij 1961-1970
● Parlementsverkiezingen 1961
○ Volksunie grote overwinnaar
○ CVP zwaar verlies
○ doorbraak vooral in steden (verschil met VNV werd duidelijk: VNV landelijker)
○ gunstigere politieke context
○ regering Lefèvre-Spaak
■ sociaaleconomische problematiek
■ communautaire problematiek (taalgrens)
○ levensbeschouwelijke breuklijn niet meer zo belangrijk voor VU, vooral
communautaire
○ VU geen rechtstreekse invloed op besluitvorming
○ maar wel onrechtstreeks als ‘zweeppartij’ voor CVP (= niet in regering, maar
andere partijen onder druk zetten, sterke oppositie voeren)
● Partijcongres Mechelen 1963
○ koerswijziging levensbeschouwelijk pluralisme doet wantrouwen ontstaan
● Interne spanningen
○ rechter-en linkervleugel
○ breuk met VMO
○ Deconinck (links georiënteerd federalisme)
● Parlementsverkiezingen 1965 groot succes
○ gunstig politiek klimaat
○ verruimingsoperatie (Schiltz, Coppieters, Anciaux)
○ stevige organisatorische uitbouw
● Parlementsverkiezingen 1965
○ PVV grootste overwinnaar
○ regering Harmel-Spinoy (rooms-rood) (hield het maar 6 maand vol)
○ regering Vanden Boeynants-De Clercq (rooms-blauw)
■ sociaaleconomisch
■ communautair: Leuvense universiteit struikelsteen
● Binnen VU tegenstelling linker-/rechtervleugel
○ rechtervleugel (Karel Dillen): Vlaams-radicale pressiepartij
○ linkervleugel: omvorming tot sociaal-progressieve oppositiepartij
● Parlementsverkiezingen 1968
○ in het teken van het communautaire ( → communautaire partijen beste
resultaat)
○ VU derde partij in Vlaanderen
○ verruimingsstrategie Lode Claes
● Regering Eyskens-Merlot-Cools
○ ‘Werkgroep der 28’
● Gemeenteraadsverkiezingen 1970
○ VU-verkozenen veelal uit schepencolleges geweerd
● 1971 installatie Cultuurraden met steun van VU
Van oppositiepartij tot regeringspartij 1971-1977
● Parlementsverkiezingen 1971
, ○ FDF-RW grote overwinnaar
○ VU bleef derde partij
○ electoraal plafond (hoogtepunt partij)
● Nieuwe strategie VU leidt tot spanningen
○ keuze voor al of niet regeringsverantwoordelijkheid leidt tot zware spanningen
○ 1973 partijcongres Oostende beheerst door Hugo Schiltz
■ bevestiging participationisme
● Parlementsverkiezingen 1974
○ na val regering Leburton
○ economische crisis verlies communautaire partijen winst CVP/PSC
○ vorming regering Tindemans
○ VU voor het eerst betrokken bij regeringsonderhandelingen
● Binnen partij machtsstrijd
○ Schiltz versus Van der Elst
Het Egmontpact 1977
- Bedoeling om van België federale staat te maken maar niet uitgevoerd omdat
regering is gevallen (delen uit pact later wel gebruikt)
● Parlementsverkiezingen 1977
○ VU status quo
○ ‘Gemeenschapsakkoord’ → Egmontpact
○ dissidenties
■ Vlaamse Volkspartij (VVP) door Lode Claes
■ Vlaams-Nationale Partij (VNP) door Karel Dillen
● → basis voor Vlaams Blok
○ regering Tindemans II, mét VU en FDF
■ voortdurend interne wrijvingen
■ uiteenlopende interpretaties door Walen en Vlamingen
○ binnen VU: Schiltz verdedigde Egmontpact
Na Egmont
● Parlementsverkiezingen 1978
○ zware nederlaag
○ concurrentie Vlaams Blok
○ interne discussies over participationisme
■ Schiltz: volwaardige beleidspartij
■ Gabriels: herbronning, radicalisme
○ 1979: Vic Anciaux nieuwe voorzitter
● Parlementsverkiezingen 1981
○ Eyskens gevallen over zgn. ‘staking’ van PS-ministers
○ Waalse staal zwaarste politiek en economisch probleem
○ campagne erg communautair geladen, klemtoon op: economisch
herstelbeleid, Waalse staal, maar ook ‘rakettenkwestie’ en staatshervorming
○ (verlaging kiesgerechtigde leeftijd tot 18 jaar)
○ uitslag:
■ gunstig voor VU
■ verlies voor CVP
■ winst voor liberalen
■ intrede groene partijen en Vlaams Blok
● 1981
, ○ regering Martens V (rooms-blauw)
■ VU oppositiepartij
○ gewest- en gemeenscchapsexecutieven voortaan zelfstandig
■ Gaston Geens voorzitter
■ Hugo Schiltz bevoegd voor financiën en begroting (Vlaamse regering)
● Volksunie
○ probeerde sociaaleconomische profiel te verscherpen; markteconomie met
sociale correcties (Derde Weg)
○ kritiek op regeringsbeleid mbt ‘Voer’
○ tegen installatie Amerikaanse kruisraketten
→ evolutie naar pluralistische, links-liberale fractie, toch nog steeds sterke
rechts-nationalistische vleugel
● Parlementsverkiezingen 1985
○ thema’s: economisch beleid, communautaire problematiek, rakettenkwestie
○ uitslag:
■ lichte winst voor regeringscoalitie (rooms-blauw)
■ ernstige nederlaag voor Volksunie
○ oorzaken:
■ thema herstelbeleid (weinig ruimte voor VU standpunt)
■ samenhang sociaaleconomisch herstelbeleid en Vlaamse autonomie
onduidelijk
■ andere partijen nu ook meer ‘Vlaams’
● Na verkiezingen 1985:
○ verjonging van partij noodzakelijk
○ Vic Anciaux kondigt ontslag aan (1986)
○ spanningen tussen linkervleugel (rond Paul Van Grembergen) en
rechtervleugel (rond Jef Valkeniers)
○ Jaak Gabriels nieuwe voorzitter
De Volksunie onder voorzitter J. Gabriels
● Voorzitter Gabriels
○ zet verjonging verder
○ start campagne voor politiek met propere handen
○ verdediging Kempense steenkoolmijnen
○ wil VU jong, fris en non-conformistisch imago geven
● Parlementsverkiezingen 1987
○ verjonging + ‘verruimingskandidaten’
○ (slechts) lichte winst VU
○ winst socialisten en liberalen
○ verlies christendemocraten
● Na verkiezingen 1987
○ formateur Jean-Luc Dehaene
○ regering Martens VIII (rooms-rood + VU)
○ kritiek op regeringsdeelname
■ Anciaux geen staatssecretaris Brussels Gewest
■ druk Vlaamse strijd- en cultuurverenigingen
○ Vlaams-nationalistische ministers = Belgische ministers
● Interne moeilijkheden en electoraal verlies
○ GR-verkiezingen 1988 en Europese verkiezingen 1989
De Volksunie en haar erfgenamen
De aanloop tot de oprichting van de Volksunie
● Voorlopers: Frontpartij en VNV (Vlaams Nationaal Verbond)
● WO II: collaboratie
● Na WO II:
○ repressie (ideologische en communautaire dimensie)
■ zware klap voor Vlaamse Beweging en politiek Vlaams-nationalisme
● Heropflakkering Vlaams bewustzijn
○ dynamitering Ijzertoren (Diksmuide, Vlaams symbool)
○ talentelling 1947
○ anti-Vlaams karakter repressie
○ aantal Vlaamse verworvenheden werden teruggeschroefd
● Oprichting nieuwe Vlaams-nationale partij
○ voor- en tegenstanders
○ CVP tegen (wouden Vlaams-nationale kiezers bij hen houden)
○ CVP streefde naar recuperatie oud-VNV-kiezers (zetten in 1949 zelfs oud-
VNV-ers en Vlaams-nationalisten op hun lijsten)
● 1949 oprichting ‘Volksunie’ (kort bestaan)
● Parlementsverkiezingen 1949
○ oprichting ‘Vlaams Concentratie’
○ anti-repressie partij
○ eveneens kort bestaan
● Parlementsverkiezingen 1954
○ oprichting ‘Christelijke Vlaamse Volksunie’
○ slecht resultaat ( → beslissing oprichting volwaardige partij)
Van het ontstaan tot de eerste politieke doorbraak 1954-1961
● December 1954 oprichting Volksunie
○ Gunstige voedingsbodem
■ koningskwestie
■ aarzelende houding regering mbt repressie
■ gebrekkige toepassing taalwetten
■ publicatie resultaten talentelling 1947
○ Belangrijkste eisen
■ federalisme
■ amnestie (gebeurtenissen WO II worden niet vergeten, maar
vergeven)
● Volksunie onopgemerkt tot 1958
○ slecht parlementair klimaat (Schoolstrijd)
○ partij van ‘zwarten’ (door collaboratie met Duitsers tijdens WOII)
○ CVP zag VU als bedreiging (partij van scheurmakers)
● Tekenen van opleving na 1958
○ parlementaire activiteit Frans Van der Elst (voorzitter sinds 1957)
○ partij organisatorisch beter uitgebouwd
○ na Schoolstrijd communautaire problemen meer op voorgrond
● Problemen voor kleinere partijen (cf. single issue partijen)
○ partijfinanciering
, ○ partijprogramma
○ partijstructuur
○ kiesdrempel
Van zweeppartij naar oppositiepartij 1961-1970
● Parlementsverkiezingen 1961
○ Volksunie grote overwinnaar
○ CVP zwaar verlies
○ doorbraak vooral in steden (verschil met VNV werd duidelijk: VNV landelijker)
○ gunstigere politieke context
○ regering Lefèvre-Spaak
■ sociaaleconomische problematiek
■ communautaire problematiek (taalgrens)
○ levensbeschouwelijke breuklijn niet meer zo belangrijk voor VU, vooral
communautaire
○ VU geen rechtstreekse invloed op besluitvorming
○ maar wel onrechtstreeks als ‘zweeppartij’ voor CVP (= niet in regering, maar
andere partijen onder druk zetten, sterke oppositie voeren)
● Partijcongres Mechelen 1963
○ koerswijziging levensbeschouwelijk pluralisme doet wantrouwen ontstaan
● Interne spanningen
○ rechter-en linkervleugel
○ breuk met VMO
○ Deconinck (links georiënteerd federalisme)
● Parlementsverkiezingen 1965 groot succes
○ gunstig politiek klimaat
○ verruimingsoperatie (Schiltz, Coppieters, Anciaux)
○ stevige organisatorische uitbouw
● Parlementsverkiezingen 1965
○ PVV grootste overwinnaar
○ regering Harmel-Spinoy (rooms-rood) (hield het maar 6 maand vol)
○ regering Vanden Boeynants-De Clercq (rooms-blauw)
■ sociaaleconomisch
■ communautair: Leuvense universiteit struikelsteen
● Binnen VU tegenstelling linker-/rechtervleugel
○ rechtervleugel (Karel Dillen): Vlaams-radicale pressiepartij
○ linkervleugel: omvorming tot sociaal-progressieve oppositiepartij
● Parlementsverkiezingen 1968
○ in het teken van het communautaire ( → communautaire partijen beste
resultaat)
○ VU derde partij in Vlaanderen
○ verruimingsstrategie Lode Claes
● Regering Eyskens-Merlot-Cools
○ ‘Werkgroep der 28’
● Gemeenteraadsverkiezingen 1970
○ VU-verkozenen veelal uit schepencolleges geweerd
● 1971 installatie Cultuurraden met steun van VU
Van oppositiepartij tot regeringspartij 1971-1977
● Parlementsverkiezingen 1971
, ○ FDF-RW grote overwinnaar
○ VU bleef derde partij
○ electoraal plafond (hoogtepunt partij)
● Nieuwe strategie VU leidt tot spanningen
○ keuze voor al of niet regeringsverantwoordelijkheid leidt tot zware spanningen
○ 1973 partijcongres Oostende beheerst door Hugo Schiltz
■ bevestiging participationisme
● Parlementsverkiezingen 1974
○ na val regering Leburton
○ economische crisis verlies communautaire partijen winst CVP/PSC
○ vorming regering Tindemans
○ VU voor het eerst betrokken bij regeringsonderhandelingen
● Binnen partij machtsstrijd
○ Schiltz versus Van der Elst
Het Egmontpact 1977
- Bedoeling om van België federale staat te maken maar niet uitgevoerd omdat
regering is gevallen (delen uit pact later wel gebruikt)
● Parlementsverkiezingen 1977
○ VU status quo
○ ‘Gemeenschapsakkoord’ → Egmontpact
○ dissidenties
■ Vlaamse Volkspartij (VVP) door Lode Claes
■ Vlaams-Nationale Partij (VNP) door Karel Dillen
● → basis voor Vlaams Blok
○ regering Tindemans II, mét VU en FDF
■ voortdurend interne wrijvingen
■ uiteenlopende interpretaties door Walen en Vlamingen
○ binnen VU: Schiltz verdedigde Egmontpact
Na Egmont
● Parlementsverkiezingen 1978
○ zware nederlaag
○ concurrentie Vlaams Blok
○ interne discussies over participationisme
■ Schiltz: volwaardige beleidspartij
■ Gabriels: herbronning, radicalisme
○ 1979: Vic Anciaux nieuwe voorzitter
● Parlementsverkiezingen 1981
○ Eyskens gevallen over zgn. ‘staking’ van PS-ministers
○ Waalse staal zwaarste politiek en economisch probleem
○ campagne erg communautair geladen, klemtoon op: economisch
herstelbeleid, Waalse staal, maar ook ‘rakettenkwestie’ en staatshervorming
○ (verlaging kiesgerechtigde leeftijd tot 18 jaar)
○ uitslag:
■ gunstig voor VU
■ verlies voor CVP
■ winst voor liberalen
■ intrede groene partijen en Vlaams Blok
● 1981
, ○ regering Martens V (rooms-blauw)
■ VU oppositiepartij
○ gewest- en gemeenscchapsexecutieven voortaan zelfstandig
■ Gaston Geens voorzitter
■ Hugo Schiltz bevoegd voor financiën en begroting (Vlaamse regering)
● Volksunie
○ probeerde sociaaleconomische profiel te verscherpen; markteconomie met
sociale correcties (Derde Weg)
○ kritiek op regeringsbeleid mbt ‘Voer’
○ tegen installatie Amerikaanse kruisraketten
→ evolutie naar pluralistische, links-liberale fractie, toch nog steeds sterke
rechts-nationalistische vleugel
● Parlementsverkiezingen 1985
○ thema’s: economisch beleid, communautaire problematiek, rakettenkwestie
○ uitslag:
■ lichte winst voor regeringscoalitie (rooms-blauw)
■ ernstige nederlaag voor Volksunie
○ oorzaken:
■ thema herstelbeleid (weinig ruimte voor VU standpunt)
■ samenhang sociaaleconomisch herstelbeleid en Vlaamse autonomie
onduidelijk
■ andere partijen nu ook meer ‘Vlaams’
● Na verkiezingen 1985:
○ verjonging van partij noodzakelijk
○ Vic Anciaux kondigt ontslag aan (1986)
○ spanningen tussen linkervleugel (rond Paul Van Grembergen) en
rechtervleugel (rond Jef Valkeniers)
○ Jaak Gabriels nieuwe voorzitter
De Volksunie onder voorzitter J. Gabriels
● Voorzitter Gabriels
○ zet verjonging verder
○ start campagne voor politiek met propere handen
○ verdediging Kempense steenkoolmijnen
○ wil VU jong, fris en non-conformistisch imago geven
● Parlementsverkiezingen 1987
○ verjonging + ‘verruimingskandidaten’
○ (slechts) lichte winst VU
○ winst socialisten en liberalen
○ verlies christendemocraten
● Na verkiezingen 1987
○ formateur Jean-Luc Dehaene
○ regering Martens VIII (rooms-rood + VU)
○ kritiek op regeringsdeelname
■ Anciaux geen staatssecretaris Brussels Gewest
■ druk Vlaamse strijd- en cultuurverenigingen
○ Vlaams-nationalistische ministers = Belgische ministers
● Interne moeilijkheden en electoraal verlies
○ GR-verkiezingen 1988 en Europese verkiezingen 1989
