Algemene orthopedagogiek
1. inleiding........................................................................................................................................................................... 4
2. examenbundel............................................................................................................................................................. 4
3. orthopedagogiek........................................................................................................................................................ 4
3.1 orthopedagogiek als wetenschap.............................................................................................................. 4
3.1.1 wat betekent orthopedagogiek................................................................................................... 4
3.1.2 evolutie.................................................................................................................................................... 4
3.1.3 orthopedagogie - orthopedagogiek.........................................................................................4
3.1.4 evolutie van orthopedagogiek als wetenschap...................................................................4
3.2 begeleiden: wat is dat eigenlijk................................................................................................................... 6
3.3 ecologisch model van menselijke ontwikkeling als kader...............................................................6
hoofdstuk 4: begeleiden staat niet los van cultuur en maatschappij.....................................................7
4.1 inleiding.................................................................................................................................................................. 7
4.2 begeleiden krijgt een andere invulling naargelang de tijdsgeest en de
maatschappelijke waarden.................................................................................................................................. 7
4.3 belang van naamgeving en beeldvorming............................................................................................7
4.3.1 naamgeving en terminologie.............................................................................................................. 7
4.3.2 beeldvorming............................................................................................................................................. 8
4.3.3 een naam … een beeld............................................................................................................................ 9
4.3.4 de invloed van de media op beeldvorming...............................................................................11
4.3.5 betekenis voor de (toekomstig) begeleider...............................................................................11
4.4 opvoeden en begeleiden vroeger............................................................................................................ 11
4.4.1 inleiding...................................................................................................................................................... 11
4.4.2 prehistorie (- 3500 vc.)......................................................................................................................... 11
klassieke oudheid (3500 vc. - 500 nc.)..................................................................................................... 12
4.4.4 middeleeuwen (500- 1500)................................................................................................................ 13
4.4.5 vroegmoderne tijd (1500 - 1750).................................................................................................... 14
4.4.6 moderne tijd (1750 - 1945)................................................................................................................. 15
4.4.6.1: 1750-1900........................................................................................................................................ 15
4.4.6.2: 1900-1945........................................................................................................................................ 17
4.4.7 besluit: drie centrale basishoudingen..........................................................................................18
4.5 opvoeden en begeleiden in hedendaagse tijd (vanaf 1945).......................................................19
4.5.1 globale verschuivingen....................................................................................................................... 19
4.5.1.1: verschuivingen bekeken vanuit elke doelgroep............................................................19
4.5.1.2: verschuivingen in beeldvorming en visie.........................................................................19
4.5.2 maatschappelijke visies in de hedendaagse tijd....................................................................20
4.5.3 eerste thema - separatie/segregatie.......................................................................................... 20
4.5.4 tweede thema - integratie................................................................................................................. 21
4.5.4.1: ontstaan........................................................................................................................................... 21
4.5.4.2: omschrijving.................................................................................................................................. 21
4.5.4.3: niveaus van integratie.............................................................................................................. 22
4.5.4.4: integratie in de praktijk........................................................................................................... 23
4.5.5 derde thema - normalisatie.............................................................................................................. 23
4.5.5.1: omschrijving Nirje....................................................................................................................... 23
4.5.5.2: omschrijving Wolfensberger.................................................................................................. 24
4.5.5.3: normalisatie in de praktijk...................................................................................................... 25
, 4.5.6 vierde thema - emancipatie............................................................................................................. 25
4.5.6.1: ontstaan........................................................................................................................................... 25
4.5.6.2: omschrijving.................................................................................................................................. 26
4.5.6.3: gevolgen en klemtonen............................................................................................................ 26
4.5.6.4: emancipatie in de praktijk...................................................................................................... 27
4.5.7 vijfde thema - empowerment........................................................................................................... 27
4.5.7.1: ontstaan........................................................................................................................................... 27
4.5.7.2: omschrijving................................................................................................................................... 27
4.5.7.3: drie niveaus.................................................................................................................................... 28
4.5.7.4: empowerment in de praktijk..................................................................................................29
4.5.8 zesde thema - inclusie......................................................................................................................... 29
4.5.8.1: inleiding........................................................................................................................................... 29
4.5.8.2: omschrijving.................................................................................................................................. 29
4.5.8.3: voorbeeld uit de praktijk - inclusief onderwijs..............................................................30
4.6 belangrijke opmerkingen bij maatschappelijke visies...................................................................31
4.7 besluit: verschuivingen na tweede wereldoorlog.............................................................................31
Hoofdstuk 5: begeleiders streven naar kwaliteit van bestaan................................................................33
5.1 inleiding................................................................................................................................................................ 33
5.2 kwaliteit van bestaan.................................................................................................................................... 33
5.2.1 betekenis begrip..................................................................................................................................... 33
5.2.2: 8 domeinen volgens Schalock......................................................................................................... 34
5.3 vraaggerichte ondersteuning.................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 6: orthopedagogiek vandaag.......................................................................................................... 38
6.1 inleiding................................................................................................................................................................ 38
6.2 ter Horst............................................................................................................................................................... 38
6.2.1 oefening...................................................................................................................................................... 38
6.2.2 betekenisverlening................................................................................................................................ 38
6.2.3 de (volle) werkelijkheid........................................................................................................................ 39
6.2.4 dialoog....................................................................................................................................................... 40
6.2.5 de problematische opvoedingssituatie.......................................................................................41
6.2.5.1: wat is een problematische opvoedingssituatie.............................................................41
6.2.5.2: POS ontwarren............................................................................................................................. 42
6.2.6 dialogische grondvormen.................................................................................................................. 45
6.3 Kok......................................................................................................................................................................... 47
6.3.1 inleiding...................................................................................................................................................... 47
6.3.2 het opvoedingsproces: opvoeden en ontwikkelen.................................................................47
Component ontwikkeling........................................................................................................................ 47
Component opvoeden............................................................................................................................. 49
beïnvloedende omstandigheden........................................................................................................ 50
onderlinge wisselwerking en aansluiting........................................................................................50
6.3.3 opvoedproces: link met ecologisch model van menselijke ontwikkeling.....................50
6.3.4 orthopedagogische vraagstelling..................................................................................................51
6.3.5 specifiek opvoeden.............................................................................................................................. 51
6.3.6 orthopedagogische strategie........................................................................................................... 52
6.4 Smis....................................................................................................................................................................... 53
6.4.1 het moeilijk opvoedbare kind........................................................................................................... 53
6.4.2 residentiële behandeling: een oriëntatie....................................................................................53
6.4.2.1 interactie opvoeder - kind........................................................................................................ 53
, 6.4.2.2 onmiddelijke en concrete realiteit........................................................................................53
6.4.2.3 professionele relatie................................................................................................................... 53
6.4.3 Groepsbenadering................................................................................................................................. 53
6.4.3.1 therapeutisch groepsklimaat.................................................................................................. 53
6.4.3.2 hoe krijgt groepsbenadering gestalte................................................................................53
6.4.4 individuele benadering....................................................................................................................... 54
6.5 Dosen.................................................................................................................................................................... 54
6.5.1 sociaal-economische ontwikkeling: kader.................................................................................54
6.5.2 Sociaal-emotionele ontwikkelingsfasen.....................................................................................55
emotionele ontwikkeling......................................................................................................................... 55
emotionele ontwikkeling: 5 fases........................................................................................................ 55
Fase 1: adaptatiefase - wij-gevoel (0-6 maand)..........................................................................56
Fase 2: eerste socialisatiefase - wij-gevoel (6-18 maand)......................................................57
Fase 3: eerste individuatiefase - wij-gevoel → ik-ben (18-36 maand)...............................57
Fase 4: identificatiefase - ik-gevoel (3-7 jaar)..............................................................................58
Fase 5: realiteitsbewustwordingsfase - ik-gevoel (7-12 jaar)................................................58
twee opmerkingen..................................................................................................................................... 58
Nog een diagnose erbij........................................................................................................................... 59
, 1. inleiding
- leerdoelen per hoofdstuk: pagina 9-11
- studietips pagina 11-12
2. examenbundel
- 1 vraag rechtstreeks uit examenbundel
3. orthopedagogiek
3.1 orthopedagogiek als wetenschap
3.1.1 wat betekent orthopedagogiek
ortho - ped - agogiek
- ortho: recht/juist/goede manier/juiste weg/normaal
- ped: kind
- agogie: (bege)leiden/voeren/veranderen
⇒ kind in juiste banen leiden, bij het kind recht maken wat krom of scheef gegroeid is
(doel = welzijn vergroten)
3.1.2 evolutie
- oorspronkelijke omschrijving orthopedagogiek: het opvoeden van het kind met
ontwikkelingsbelemmeringen / de speciale pedagogiek, een specialisatie binnen de
pedagogische wetenschappen, omvattend theorie en praktijk van de opvoeding van
afwijkende kinderen en jongeren. Zij beoogt de wetenschappelijke bestudering en
benadering van kinderen die op enigerlei wijze in hun ontwikkeling belemmerd zijn en
bij wie de gebruikelijke opvoedingsmethoden en -middelen weinig of geen effect
hebben.
→ afleiding ‘kind in juiste banen leiden’/’bij een kind recht maken wat krom gegroeid
is’
⇒ niet meer aangepast aan wat we nu onder de term ‘orthopedagogiek’ verstaan
- 1) Er wordt niet enkel met kinderen gewerkt, maar ook met volwassenen,
ouderen, …
- 2) preventief werken is ook belangrijk (niet wachten tot iets is scheef
gegroeid), er wordt geprobeerd om problemen te voorkomen of te zorgen dat
ze niet verergeren (vanuit orthopedagogiek wordt er vaak advies gegeven
aan kinderopvangen om opvoedingsondersteuning te bieden of begeleiding
aan huis te bieden)
- 3) niet alle problemen zijn op te lossen (niet alle scheefgroeiingen zijn recht te
trekken), mensen moeten leren leven met een tekort of een probleem. er moet
wel gezorgd worden dat het kwaliteit van bestaan zo groot mogelijk is
3.1.3 orthopedagogie - orthopedagogiek
- orthopedagogie: praktijk van opvoeden/begeleiden
- orthopedagogiek: de wetenschap, de theorie
3.1.4 evolutie van orthopedagogiek als wetenschap
- 1. Heilpedagogiek: leunt sterk aan medische wetenschap (1850-1900)
1. inleiding........................................................................................................................................................................... 4
2. examenbundel............................................................................................................................................................. 4
3. orthopedagogiek........................................................................................................................................................ 4
3.1 orthopedagogiek als wetenschap.............................................................................................................. 4
3.1.1 wat betekent orthopedagogiek................................................................................................... 4
3.1.2 evolutie.................................................................................................................................................... 4
3.1.3 orthopedagogie - orthopedagogiek.........................................................................................4
3.1.4 evolutie van orthopedagogiek als wetenschap...................................................................4
3.2 begeleiden: wat is dat eigenlijk................................................................................................................... 6
3.3 ecologisch model van menselijke ontwikkeling als kader...............................................................6
hoofdstuk 4: begeleiden staat niet los van cultuur en maatschappij.....................................................7
4.1 inleiding.................................................................................................................................................................. 7
4.2 begeleiden krijgt een andere invulling naargelang de tijdsgeest en de
maatschappelijke waarden.................................................................................................................................. 7
4.3 belang van naamgeving en beeldvorming............................................................................................7
4.3.1 naamgeving en terminologie.............................................................................................................. 7
4.3.2 beeldvorming............................................................................................................................................. 8
4.3.3 een naam … een beeld............................................................................................................................ 9
4.3.4 de invloed van de media op beeldvorming...............................................................................11
4.3.5 betekenis voor de (toekomstig) begeleider...............................................................................11
4.4 opvoeden en begeleiden vroeger............................................................................................................ 11
4.4.1 inleiding...................................................................................................................................................... 11
4.4.2 prehistorie (- 3500 vc.)......................................................................................................................... 11
klassieke oudheid (3500 vc. - 500 nc.)..................................................................................................... 12
4.4.4 middeleeuwen (500- 1500)................................................................................................................ 13
4.4.5 vroegmoderne tijd (1500 - 1750).................................................................................................... 14
4.4.6 moderne tijd (1750 - 1945)................................................................................................................. 15
4.4.6.1: 1750-1900........................................................................................................................................ 15
4.4.6.2: 1900-1945........................................................................................................................................ 17
4.4.7 besluit: drie centrale basishoudingen..........................................................................................18
4.5 opvoeden en begeleiden in hedendaagse tijd (vanaf 1945).......................................................19
4.5.1 globale verschuivingen....................................................................................................................... 19
4.5.1.1: verschuivingen bekeken vanuit elke doelgroep............................................................19
4.5.1.2: verschuivingen in beeldvorming en visie.........................................................................19
4.5.2 maatschappelijke visies in de hedendaagse tijd....................................................................20
4.5.3 eerste thema - separatie/segregatie.......................................................................................... 20
4.5.4 tweede thema - integratie................................................................................................................. 21
4.5.4.1: ontstaan........................................................................................................................................... 21
4.5.4.2: omschrijving.................................................................................................................................. 21
4.5.4.3: niveaus van integratie.............................................................................................................. 22
4.5.4.4: integratie in de praktijk........................................................................................................... 23
4.5.5 derde thema - normalisatie.............................................................................................................. 23
4.5.5.1: omschrijving Nirje....................................................................................................................... 23
4.5.5.2: omschrijving Wolfensberger.................................................................................................. 24
4.5.5.3: normalisatie in de praktijk...................................................................................................... 25
, 4.5.6 vierde thema - emancipatie............................................................................................................. 25
4.5.6.1: ontstaan........................................................................................................................................... 25
4.5.6.2: omschrijving.................................................................................................................................. 26
4.5.6.3: gevolgen en klemtonen............................................................................................................ 26
4.5.6.4: emancipatie in de praktijk...................................................................................................... 27
4.5.7 vijfde thema - empowerment........................................................................................................... 27
4.5.7.1: ontstaan........................................................................................................................................... 27
4.5.7.2: omschrijving................................................................................................................................... 27
4.5.7.3: drie niveaus.................................................................................................................................... 28
4.5.7.4: empowerment in de praktijk..................................................................................................29
4.5.8 zesde thema - inclusie......................................................................................................................... 29
4.5.8.1: inleiding........................................................................................................................................... 29
4.5.8.2: omschrijving.................................................................................................................................. 29
4.5.8.3: voorbeeld uit de praktijk - inclusief onderwijs..............................................................30
4.6 belangrijke opmerkingen bij maatschappelijke visies...................................................................31
4.7 besluit: verschuivingen na tweede wereldoorlog.............................................................................31
Hoofdstuk 5: begeleiders streven naar kwaliteit van bestaan................................................................33
5.1 inleiding................................................................................................................................................................ 33
5.2 kwaliteit van bestaan.................................................................................................................................... 33
5.2.1 betekenis begrip..................................................................................................................................... 33
5.2.2: 8 domeinen volgens Schalock......................................................................................................... 34
5.3 vraaggerichte ondersteuning.................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 6: orthopedagogiek vandaag.......................................................................................................... 38
6.1 inleiding................................................................................................................................................................ 38
6.2 ter Horst............................................................................................................................................................... 38
6.2.1 oefening...................................................................................................................................................... 38
6.2.2 betekenisverlening................................................................................................................................ 38
6.2.3 de (volle) werkelijkheid........................................................................................................................ 39
6.2.4 dialoog....................................................................................................................................................... 40
6.2.5 de problematische opvoedingssituatie.......................................................................................41
6.2.5.1: wat is een problematische opvoedingssituatie.............................................................41
6.2.5.2: POS ontwarren............................................................................................................................. 42
6.2.6 dialogische grondvormen.................................................................................................................. 45
6.3 Kok......................................................................................................................................................................... 47
6.3.1 inleiding...................................................................................................................................................... 47
6.3.2 het opvoedingsproces: opvoeden en ontwikkelen.................................................................47
Component ontwikkeling........................................................................................................................ 47
Component opvoeden............................................................................................................................. 49
beïnvloedende omstandigheden........................................................................................................ 50
onderlinge wisselwerking en aansluiting........................................................................................50
6.3.3 opvoedproces: link met ecologisch model van menselijke ontwikkeling.....................50
6.3.4 orthopedagogische vraagstelling..................................................................................................51
6.3.5 specifiek opvoeden.............................................................................................................................. 51
6.3.6 orthopedagogische strategie........................................................................................................... 52
6.4 Smis....................................................................................................................................................................... 53
6.4.1 het moeilijk opvoedbare kind........................................................................................................... 53
6.4.2 residentiële behandeling: een oriëntatie....................................................................................53
6.4.2.1 interactie opvoeder - kind........................................................................................................ 53
, 6.4.2.2 onmiddelijke en concrete realiteit........................................................................................53
6.4.2.3 professionele relatie................................................................................................................... 53
6.4.3 Groepsbenadering................................................................................................................................. 53
6.4.3.1 therapeutisch groepsklimaat.................................................................................................. 53
6.4.3.2 hoe krijgt groepsbenadering gestalte................................................................................53
6.4.4 individuele benadering....................................................................................................................... 54
6.5 Dosen.................................................................................................................................................................... 54
6.5.1 sociaal-economische ontwikkeling: kader.................................................................................54
6.5.2 Sociaal-emotionele ontwikkelingsfasen.....................................................................................55
emotionele ontwikkeling......................................................................................................................... 55
emotionele ontwikkeling: 5 fases........................................................................................................ 55
Fase 1: adaptatiefase - wij-gevoel (0-6 maand)..........................................................................56
Fase 2: eerste socialisatiefase - wij-gevoel (6-18 maand)......................................................57
Fase 3: eerste individuatiefase - wij-gevoel → ik-ben (18-36 maand)...............................57
Fase 4: identificatiefase - ik-gevoel (3-7 jaar)..............................................................................58
Fase 5: realiteitsbewustwordingsfase - ik-gevoel (7-12 jaar)................................................58
twee opmerkingen..................................................................................................................................... 58
Nog een diagnose erbij........................................................................................................................... 59
, 1. inleiding
- leerdoelen per hoofdstuk: pagina 9-11
- studietips pagina 11-12
2. examenbundel
- 1 vraag rechtstreeks uit examenbundel
3. orthopedagogiek
3.1 orthopedagogiek als wetenschap
3.1.1 wat betekent orthopedagogiek
ortho - ped - agogiek
- ortho: recht/juist/goede manier/juiste weg/normaal
- ped: kind
- agogie: (bege)leiden/voeren/veranderen
⇒ kind in juiste banen leiden, bij het kind recht maken wat krom of scheef gegroeid is
(doel = welzijn vergroten)
3.1.2 evolutie
- oorspronkelijke omschrijving orthopedagogiek: het opvoeden van het kind met
ontwikkelingsbelemmeringen / de speciale pedagogiek, een specialisatie binnen de
pedagogische wetenschappen, omvattend theorie en praktijk van de opvoeding van
afwijkende kinderen en jongeren. Zij beoogt de wetenschappelijke bestudering en
benadering van kinderen die op enigerlei wijze in hun ontwikkeling belemmerd zijn en
bij wie de gebruikelijke opvoedingsmethoden en -middelen weinig of geen effect
hebben.
→ afleiding ‘kind in juiste banen leiden’/’bij een kind recht maken wat krom gegroeid
is’
⇒ niet meer aangepast aan wat we nu onder de term ‘orthopedagogiek’ verstaan
- 1) Er wordt niet enkel met kinderen gewerkt, maar ook met volwassenen,
ouderen, …
- 2) preventief werken is ook belangrijk (niet wachten tot iets is scheef
gegroeid), er wordt geprobeerd om problemen te voorkomen of te zorgen dat
ze niet verergeren (vanuit orthopedagogiek wordt er vaak advies gegeven
aan kinderopvangen om opvoedingsondersteuning te bieden of begeleiding
aan huis te bieden)
- 3) niet alle problemen zijn op te lossen (niet alle scheefgroeiingen zijn recht te
trekken), mensen moeten leren leven met een tekort of een probleem. er moet
wel gezorgd worden dat het kwaliteit van bestaan zo groot mogelijk is
3.1.3 orthopedagogie - orthopedagogiek
- orthopedagogie: praktijk van opvoeden/begeleiden
- orthopedagogiek: de wetenschap, de theorie
3.1.4 evolutie van orthopedagogiek als wetenschap
- 1. Heilpedagogiek: leunt sterk aan medische wetenschap (1850-1900)
