Architectuur in Context C
1. Inleiding
Definities: Landschap, landschapsontwerp
Wat is landschap? Deze vraag wordt vaak op verschillende manieren beantwoord. De een
benoemt landschap als 8alles buiten je huis9, terwijl de ander dit benoemt als 8hetgeen
vastgelegd wordt op een schilderij9. De vele definities van een landschap krijgen vaak een
dubbele betekenis.
Volgens het Van Dale woordenboek heeft landschap 2 duidelijke betekenissen, namelijk:
- De omgeving zoals de mens die waarneemt
- Schilderij van een landschap
Cultureel geograaf J.B. Jackson definieert landschap op een andere manier namelijk als een
deel van het land dat het oog in 1 oogopslag kan zien.
Het bepalen van een definitie voor landschap is belangrijk aangezien het van belang is bij
het bepalen van een ontwerp. Het landschap vormt het visuele aspect van waarneming en
dient bijgevolg telkens in rekening worden gebracht.
Volgens de European Landscape Convention in 2004 is landschap een gebied waarin je kan
rondlopen, maar het is ook wat waargenomen wordt. Zij voegen hierbij nog een belangrijk
aspect, namelijk deze van de interactie van de natuurlijke omstandigheden van het
landschap met de menselijke aanpassingen hierin.
VOORBEELD
Jacob Van Ruisdael, Gezicht op Haarlem,
1670
Nederlands landschap in de 17e eeuw
In dit schilderij van Jacob van Ruisdael
wordt de dubbele betekenis van landschap
afgebeeld. Het is representatief voor de
dubbele definitie als 8omgeving9 en 8beeld9.
Je ziet een beeld van het landschap en hoe
deze wordt geïnterpreteerd door de
schilder. Niet enkel de interpretatie is
zichtbaar maar ook het fysieke aspect van
het landschap zelf. Het fysieke landschap
wordt getoond zoals die op dat moment
was, maar tegelijk is het een representatie,
want het is een schilderij van een
landschap.
Het schilderij is het resultaat van actie en
interactie tussen menselijke en natuurlijke factoren. De interactie is zichtbaar tussen
,elementen in het beeld, zo komt de stad in contrast te staan met de landbouw op de
voorgrond. Dit contrast stelt het platteland voor als de productieruimte van de stad, wat op
dat moment het geval was. Aan de hand van het schilderij zie je dus het wereldbeeld van hoe
de maatschappij op dat moment in elkaar zat.
Ook de wooneenvoud wordt afgebeeld op het landschap waardoor je de samenhang ziet met
de omgeving. De mens heeft water nodig om te overleven, het land nodig voor voedsel etc.
De manier waarop de mens het landschap inricht is afhankelijk van de natuurlijke factoren,
maar ook van de sociale, economische en politieke context.
Vandaag de dag ziet het landschap er compleet anders uit wat ervoor zorgt dat we de manier
waarop landschap wordt gebruikt telkens moeten situeren in context om dit beter te kunnen
begrijpen.
We spreken eigenlijk liever over landschapsontwerp in plaats van landschapsarchitectuur.
(Dit wordt verder in de cursus verduidelijkt)
Landschapsarchitectuur gaat over heel veel verschillende schalen en kunnen we bijgevolg
plaatsen in zowel stedelijke als landelijke context plaatsen. Hierbij is het doel om een
interactie tussen mens en natuur vast te leggen. Het is als het ware een stuk vormgeving,
maar het gaat ook op een stuk wetenschap. Je moet telkens rekening houden met een
bepaalde ondergrond, …
De manier waarop je je landschapsontwerp voorstelt is belangrijk, ook al is dit juist het
moeilijke punt. Landschap veranderd gedurende de tijd en seizoenen, wat het lastig maakt
om dit eenduidig voor te stellen.
Landschapsarchitectuur speelt een rol in belangrijke hedendaagse maatschappelijke
uitdagingen en raakt hierbij zowel architectuur als stedenbouw. Dit laatste zien we in
onderstaande voorstelling.
Je hebt enerzijds de 3 grote disciplines architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur,
en anderzijds heb je 2 kleinere disciplines, namelijk stadsontwerp en
landschapstadsontwerp. Deze verschillende disciplines staan niet los van elkaar en
veranderen gedurende de tijd. Er zijn steeds meer en meer architecten die interesse krijgen
voor landschap vergeleken met vroeger, dit zorgt ervoor dat de verschillende disciplines met
elkaar worden vermengd (zoals rechts wordt afgebeeld).
,We kunnen dus zeggen dat landschapsarchitectuur in relatie staat tot andere discipline en
hierdoor sterk beïnvloed wordt waardoor we eigenlijk niet meer spreken van
landschapsarchitectuur maar landschapsontwerp. Landschapsarchitectuur draait om die ene
discipline los van de rest, terwijl landschapsontwerp veel meer is dan dat door de invloed
van de andere disciplines.
Thema9s
De thema9s in deze cursus moet je niet zien als absolute waarheden, maar eerder als
aangrijpingspunten om landschapsontwerp goed en overzichtelijk te kunnen uitleggen.
We onderscheiden 4 hoofdthema9s:
- Mens en natuur
- Esthetiek en gebruik
- Vorm
- Site en territorium
• Mens en natuur
Landschapsontwerp is in eerste instantie een manier om een verhouding ten opzichte van
natuur te bereiken. Je ziet doorheen de geschiedenis verschillende houdingen t.o.v. natuur
voorkomen.
VOORBEELD
André Le Nôtre, Versailles, 17e eeuw
In dit voorbeeld wordt natuur voornamelijk
gedomineerd. De tuin wordt voorzien als een
kijkmachine en toont hierbij de macht van de
koning over het land en de wereld.
VOORBEELD
Stourhead, 18e eeuw
Dit is een voorbeeld van pittoreske ontwerpen. De
natuur wordt hier voornamelijk geïmiteerd. We
gaan de natuur gaan reconstrueren in het
landschapsontwerp.
, VOORBEELD
Richard Haag, Moss Garden, Bloedel Reserve, 20e
eeuw
Moss Garden is een tuin waarin een natuurlijk
landschap wordt gereconstrueerd maar hierin
wordt al veel meer rekening gehouden met de
natuurlijke eigenschappen. De natuur wordt dus
niet enkel geïmiteerd maar wordt gerespecteerd.
VOORBEELD
Nederlandse polders, 17e eeuw
In de Nederlandse polders zien we een utilitaire
houding waarbij de natuur gebruikt wordt als een
grondstof voor maximale opbrengt.
De specifieke relatie tussen mens en natuur kan zich uiten in de vorm die aan het
landschap wordt gegeven. Dit zien we bijvoorbeeld bij de sterk cartesiaanse, door de
menselijke logica ontwikkelde formele, landschapsarchitectuur van Renaissance en Barok in
vergelijking met het Engelse pittoreske dat de natuur imiteert.
De relatie tussen mens en natuur kan zich ook uiten in de manier waarop het
landschapsontwerp inspeelt op ecologische processen. Ook het al dan niet in rekening
brengen van de factor tijd die van groot belang is in natuurlijke groeiprocessen en cycli is
cruciaal in deze relatie mens en natuur.
VOORBEELD
Bernard Tschumi, Parc de la Vilette, Paris, eind
jaren 1980
1. Inleiding
Definities: Landschap, landschapsontwerp
Wat is landschap? Deze vraag wordt vaak op verschillende manieren beantwoord. De een
benoemt landschap als 8alles buiten je huis9, terwijl de ander dit benoemt als 8hetgeen
vastgelegd wordt op een schilderij9. De vele definities van een landschap krijgen vaak een
dubbele betekenis.
Volgens het Van Dale woordenboek heeft landschap 2 duidelijke betekenissen, namelijk:
- De omgeving zoals de mens die waarneemt
- Schilderij van een landschap
Cultureel geograaf J.B. Jackson definieert landschap op een andere manier namelijk als een
deel van het land dat het oog in 1 oogopslag kan zien.
Het bepalen van een definitie voor landschap is belangrijk aangezien het van belang is bij
het bepalen van een ontwerp. Het landschap vormt het visuele aspect van waarneming en
dient bijgevolg telkens in rekening worden gebracht.
Volgens de European Landscape Convention in 2004 is landschap een gebied waarin je kan
rondlopen, maar het is ook wat waargenomen wordt. Zij voegen hierbij nog een belangrijk
aspect, namelijk deze van de interactie van de natuurlijke omstandigheden van het
landschap met de menselijke aanpassingen hierin.
VOORBEELD
Jacob Van Ruisdael, Gezicht op Haarlem,
1670
Nederlands landschap in de 17e eeuw
In dit schilderij van Jacob van Ruisdael
wordt de dubbele betekenis van landschap
afgebeeld. Het is representatief voor de
dubbele definitie als 8omgeving9 en 8beeld9.
Je ziet een beeld van het landschap en hoe
deze wordt geïnterpreteerd door de
schilder. Niet enkel de interpretatie is
zichtbaar maar ook het fysieke aspect van
het landschap zelf. Het fysieke landschap
wordt getoond zoals die op dat moment
was, maar tegelijk is het een representatie,
want het is een schilderij van een
landschap.
Het schilderij is het resultaat van actie en
interactie tussen menselijke en natuurlijke factoren. De interactie is zichtbaar tussen
,elementen in het beeld, zo komt de stad in contrast te staan met de landbouw op de
voorgrond. Dit contrast stelt het platteland voor als de productieruimte van de stad, wat op
dat moment het geval was. Aan de hand van het schilderij zie je dus het wereldbeeld van hoe
de maatschappij op dat moment in elkaar zat.
Ook de wooneenvoud wordt afgebeeld op het landschap waardoor je de samenhang ziet met
de omgeving. De mens heeft water nodig om te overleven, het land nodig voor voedsel etc.
De manier waarop de mens het landschap inricht is afhankelijk van de natuurlijke factoren,
maar ook van de sociale, economische en politieke context.
Vandaag de dag ziet het landschap er compleet anders uit wat ervoor zorgt dat we de manier
waarop landschap wordt gebruikt telkens moeten situeren in context om dit beter te kunnen
begrijpen.
We spreken eigenlijk liever over landschapsontwerp in plaats van landschapsarchitectuur.
(Dit wordt verder in de cursus verduidelijkt)
Landschapsarchitectuur gaat over heel veel verschillende schalen en kunnen we bijgevolg
plaatsen in zowel stedelijke als landelijke context plaatsen. Hierbij is het doel om een
interactie tussen mens en natuur vast te leggen. Het is als het ware een stuk vormgeving,
maar het gaat ook op een stuk wetenschap. Je moet telkens rekening houden met een
bepaalde ondergrond, …
De manier waarop je je landschapsontwerp voorstelt is belangrijk, ook al is dit juist het
moeilijke punt. Landschap veranderd gedurende de tijd en seizoenen, wat het lastig maakt
om dit eenduidig voor te stellen.
Landschapsarchitectuur speelt een rol in belangrijke hedendaagse maatschappelijke
uitdagingen en raakt hierbij zowel architectuur als stedenbouw. Dit laatste zien we in
onderstaande voorstelling.
Je hebt enerzijds de 3 grote disciplines architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur,
en anderzijds heb je 2 kleinere disciplines, namelijk stadsontwerp en
landschapstadsontwerp. Deze verschillende disciplines staan niet los van elkaar en
veranderen gedurende de tijd. Er zijn steeds meer en meer architecten die interesse krijgen
voor landschap vergeleken met vroeger, dit zorgt ervoor dat de verschillende disciplines met
elkaar worden vermengd (zoals rechts wordt afgebeeld).
,We kunnen dus zeggen dat landschapsarchitectuur in relatie staat tot andere discipline en
hierdoor sterk beïnvloed wordt waardoor we eigenlijk niet meer spreken van
landschapsarchitectuur maar landschapsontwerp. Landschapsarchitectuur draait om die ene
discipline los van de rest, terwijl landschapsontwerp veel meer is dan dat door de invloed
van de andere disciplines.
Thema9s
De thema9s in deze cursus moet je niet zien als absolute waarheden, maar eerder als
aangrijpingspunten om landschapsontwerp goed en overzichtelijk te kunnen uitleggen.
We onderscheiden 4 hoofdthema9s:
- Mens en natuur
- Esthetiek en gebruik
- Vorm
- Site en territorium
• Mens en natuur
Landschapsontwerp is in eerste instantie een manier om een verhouding ten opzichte van
natuur te bereiken. Je ziet doorheen de geschiedenis verschillende houdingen t.o.v. natuur
voorkomen.
VOORBEELD
André Le Nôtre, Versailles, 17e eeuw
In dit voorbeeld wordt natuur voornamelijk
gedomineerd. De tuin wordt voorzien als een
kijkmachine en toont hierbij de macht van de
koning over het land en de wereld.
VOORBEELD
Stourhead, 18e eeuw
Dit is een voorbeeld van pittoreske ontwerpen. De
natuur wordt hier voornamelijk geïmiteerd. We
gaan de natuur gaan reconstrueren in het
landschapsontwerp.
, VOORBEELD
Richard Haag, Moss Garden, Bloedel Reserve, 20e
eeuw
Moss Garden is een tuin waarin een natuurlijk
landschap wordt gereconstrueerd maar hierin
wordt al veel meer rekening gehouden met de
natuurlijke eigenschappen. De natuur wordt dus
niet enkel geïmiteerd maar wordt gerespecteerd.
VOORBEELD
Nederlandse polders, 17e eeuw
In de Nederlandse polders zien we een utilitaire
houding waarbij de natuur gebruikt wordt als een
grondstof voor maximale opbrengt.
De specifieke relatie tussen mens en natuur kan zich uiten in de vorm die aan het
landschap wordt gegeven. Dit zien we bijvoorbeeld bij de sterk cartesiaanse, door de
menselijke logica ontwikkelde formele, landschapsarchitectuur van Renaissance en Barok in
vergelijking met het Engelse pittoreske dat de natuur imiteert.
De relatie tussen mens en natuur kan zich ook uiten in de manier waarop het
landschapsontwerp inspeelt op ecologische processen. Ook het al dan niet in rekening
brengen van de factor tijd die van groot belang is in natuurlijke groeiprocessen en cycli is
cruciaal in deze relatie mens en natuur.
VOORBEELD
Bernard Tschumi, Parc de la Vilette, Paris, eind
jaren 1980
