STRAFRECHT
INLEIDING: WAT IS STRAFRECHT?
Strafrecht = het geheel van rechtsregels die bepalen
• Welke handelingen of onthoudingen misdrijven uitmaken
• Met welke sancties of maatregelen daarop kan gereageerd worden
• In welke omstandigheden (plaats, tijd, …)
• Ten aanzien van welke personen deze misdrijven kunnen bestraft worden met de voorziene
sancties
MATERIEEL STRAFRECHT
= het geheel van rechtsregels waardoor bepaalde menselijke gedragingen strafbaar worden gesteld en
gesanctioneerd
• De inhoud van het recht
FORMEEL STRAFRECHT
= het geheel van procedurele strafregels volgens welke het materieel strafrecht moet worden toegepast
• De vorm waarin het materieel strafrecht moet worden toegepast
KENMERKEN VAN HET STRAFRECHT
• Publiek recht
o Bestraffing aantasting algemeen belang (niet individueel belang) – OM
(vertegenwoordiger overheid/maatschappij) vervolgt
o Rechtstreekse verhouding tussen staat en degene die misdrijf pleegt
• Openbare orde
o Bewaken kern van maatschappelijke orde, dwingend karakter waarvan in geen enkele
overeenkomst kan worden afgewezen
o Toestemming van slachtoffer ontneemt het strafbaar karakter niet
o Vb contract van huurmoordenaar is nietig
• Legaal recht
o Gewoonten en gebruiken kunnen niet lijden tot bestraffing
o Strafrechter mag gedrag niet moreel afkeuren (legaliteitsprincipe)
• Sanctierecht
o Preventieve functie: dreiging met straf moet mensen weerhouden om misdrijf te plegen
o Repressieve functie: de voorziene sancties moeten toegepast worden (afwijken van
klassieke idee van vergelding) alternatieve straffen worden als te soft gezien
HOOFDSTUK 1: DE STRAFWET
ALGEMEEN
• 1804: Code Napoleón (Code Civil de Francais)
• 1830: Code Pénal (onafhankelijkheid België)
• 1867: Belgisch Strafwetboek – gebaseerd op Code Napoleón maar met aanpassingen voor België
(basis nog steeds van kracht)
,2 SOORTEN STRAFRECHT
• Algemeen strafrecht
o Rechtsregels die van toepassing zijn op alle misdrijven
o Boek 1 Strafwetboek: Misdrijven en bestraffing in het algemeen
o Misdrijven, straffen, poging tot, herhaling, verzwarende omstandigheden, …
o Complementaire wetten = wetten die niet in het strafwetboek staan maar als logisch en
integraal deel geacht worden (voorlopige hechtenis, voorwaardelijke invrijheidstelling,
probatie, …)
• Bijzondere strafrecht
o Verschillende misdrijven afzonderlijk beschouwd
o Boek 2 Strafwetboek: Misdrijven en hun bestraffing in het bijzonder
o Bijzondere wetten = elke norm die wordt uitgevaardigd door de overheid, waarbij
gedraging opgelegd of verboden wordt onder bedreiging van een strafsanctie (drugwet,
wapenwet, hormonenwet, …)
▪ Specifieke materies/categorieën van personen
o Misdaden tegen veiligheid van de staat, schendingen internationaal humanitair recht,
schending grondwet, …
HET LEGALITEITSBEGINSEL
“nullum crimen sine lege” = geen misdrijf zonder wet
“nulla poena sine lege” = geen straf zonder wet
= fundamentele basis van strafrecht
= grondwettelijk en internationaal rechterlijk beginsel
GEVOLGEN
• Elke handeling op ogenblik van uitvoering niet in wet beschreven kan NOOIT vervolgd worden
o Ook niet via wet die er later komt
• Duidelijke straffen maken: grens duidelijk stellen tussen strafbaar en niet-strafbaar
• Strafwet moet strikt geïnterpreteerd worden: in geval van twijfel moet de werkelijke zin
vastgesteld worden en naar de meest beperkende uitleg gekeken worden
INTERPRETATIE VAN DE STRAFWET
• Letterlijke interpretatie (grammaticaal/taalkundig)
o Betekenis van de gebruikte woorden – letterlijke tekst van de wet
• Theologische interpretatie
o Doel of bedoeling achter de wet
o Rechter kan de wet al dan niet ruimer implementeren
o Bv cybercriminaliteit nog niet in wet – zelf een wet zoeken die toepasbaar is (bv privacy)
• Analogische interpretatie = verboden
o Tegen legaliteitsprincipe
o Vergelijkbare wetten of situatie bekijken en toepassen op geval waar uitspraak moet
gebeuren
o Bv bij verzwarende omstandigheden – niet in elke situatie hetzelfde
• Evolutieve interpretatie
o Op handelingen die door de historische wetgever nog niet gezien konden worden
o Bv computergegevens stelen, zedendelicten
,TOEPASSING VAN DE STRAFWET IN DE TIJD
• Gedraging mag slechts strafbaar gesteld worden indien gedraging wettelijk strafbaar was op
ogenblik dat het paatsvond
o Principe van de niet-terugwerkende kracht van de (strengere) strafwet
o = non-retroactiviteit
• Uitzondering: het beginsel van de retroactiviteit van mildere strafwetten
• Minst strenge straf toepassen!
TOEPASSING VAN DE STRAFWET NAAR DE PERSOON
• Gelijkheidsbeginsel
o Alle Belgen gelijk voor de wet en gelijke behandelingen
o Ongelijke gevallen op passende wijze onderscheiden
• Non-discriminatiebeginsel
o Rechten en vrijheden voor alle Belgen zonder discriminatie verzekeren zonder
onderscheid
o Wetgeving moet neutraal en onpartijdig zijn
• Geldt voor zowel natuurlijke- als rechtspersonen (= groep mensen – bedrijven, gemeentes, …)
• Specifieke strafsancties voor rechtspersonen (bv sluiting van bedrijf)
• Uitzonderingen:
o Schuldonbekwamen = personen die op het moment van strafbaar feit begaan, niet in
staat zijn om de onrechtmatigheid van hun gedrag te begrijpen of om gedrag volgens die
kennis te beheersen
▪ Minderjarigen (uithandengeving = tussen 16 en 1 als volwassene worden
berecht indien ernstige misdrijven of recidive
▪ Geestesgestoorden: stoornis tast vermogen aan om onrechtvaardigheid van
daden te begrijpen of gedrag te beheersen
• Sommige gevallen vrijgesteld aan strafrechtelijke vervolging – maatregel
in de plaats
• Andere gevallen gedwongen geplaatst (bv collocatie)
o Immuniteiten en voorrechten
▪ Bepaalde personen en entiteiten krijgen een speciale bescherming tegen
strafrechtelijke gevolgen
▪ Beroepsgeheim, parlementaire onschendbaarheidvoorrecht, immuniteit voor
staatshoofd
▪ Kan ook teruggedraaid worden – vb van Dries Van Langenhove
HOOFDSTUK 2: HET MISDRIJF
DEFINITIE
= alle door de wet omschreven strafbaar gestelde menselijke gedragingen/onthouding
= strafwaardige gedraging
‘doen’, ‘laten’, verrichten van een handeling die op zich niet strafbaar is maar het wel wordt door ongewilde
gevolg ervan (algemeen belang, afkeurenswaardig of aanstootgevend)
• Algemene draagwijdte
• Er is geen wettelijke definitie
• Zowel natuurlijke- als rechtspersonen kunnen gestraft worden
, CONSTITUTIEVE ELEMENTEN VAN EEN MISDRIJF
Elk misdrijf bestaat uit specifieke elementen die aangetoond moeten worden om over een misdrijf te
spreken!
MATERIEEL ELEMENT
Verwijst naar de feitelijke gedraging/handeling die door de wet als strafbaar wordt beschouwd
• Diefstal: het feitelijk wegnemen van andermans eigendom zonder toestemming
= objectieve delictsbestanddelen
• Uitwendig waarneembare gedraging, handeling of verzuim
2 types:
• Handelingsmisdrijven of commissiedelicten
o Actieve handeling die strafbaar is
o Moord, diefstal, …
• Onthoudingsmisdrijven of omissiedelicten
o Nalaten van handeling die verplicht verricht moest worden door de wet
o Schuldig verzuim, nalatigheid, belastingen niet betalen, familieverlating
MOREEL ELEMENT
Verwijst naar de schuld/intentie van de dader achter het plegen van een handeling – dader was op de
hoogte van gevolgen en handelde dus opzettelijk of met voorbedachten rade
• Diefstal: de bedoeling om de eigendom van een ander weg te nemen zonder toestemming
2 Categorieën:
• Opzettelijke of intentionele misdrijven
o Wetens en willens doen wat verboden is
o Opzet is niet hetzelfde als motief
• Onopzettelijke of onachtzaamheidsmisdrijven
o Gebrek aan voorzichtigheid: gevolg van gedragingen niet voorgesteld hoewel dit wel had
moeten gebeuren
o Gebrek aan voorzorg: aan gevolgen gedacht maar erop gerekend dat het niet ging
gebeuren
o Zorgvuldigheid: bonus pater familias = een normaal, zorgvuldig persoon had in dezelfde
situatie ook deze fout begaan
WEDERRECHTELIJKHEID
Handeling is in strijd met de wet – legaliteitsbeginsel
• Diefstal: het wegnemen van eigendom zonder toestemming is in strijd met de wet (/het recht op
eigendom) en wordt dus als strafbaar beschouwd
= de dader mag niet het recht hebben zich zo te gedragen
• enkel indien er geen rechtvaardigheidsgronden voorhanden zijn
• bv een chirurg die opereert doet GEEN opzettelijke slagen en verwondingen – strafbaar karakter
ontnomen
INLEIDING: WAT IS STRAFRECHT?
Strafrecht = het geheel van rechtsregels die bepalen
• Welke handelingen of onthoudingen misdrijven uitmaken
• Met welke sancties of maatregelen daarop kan gereageerd worden
• In welke omstandigheden (plaats, tijd, …)
• Ten aanzien van welke personen deze misdrijven kunnen bestraft worden met de voorziene
sancties
MATERIEEL STRAFRECHT
= het geheel van rechtsregels waardoor bepaalde menselijke gedragingen strafbaar worden gesteld en
gesanctioneerd
• De inhoud van het recht
FORMEEL STRAFRECHT
= het geheel van procedurele strafregels volgens welke het materieel strafrecht moet worden toegepast
• De vorm waarin het materieel strafrecht moet worden toegepast
KENMERKEN VAN HET STRAFRECHT
• Publiek recht
o Bestraffing aantasting algemeen belang (niet individueel belang) – OM
(vertegenwoordiger overheid/maatschappij) vervolgt
o Rechtstreekse verhouding tussen staat en degene die misdrijf pleegt
• Openbare orde
o Bewaken kern van maatschappelijke orde, dwingend karakter waarvan in geen enkele
overeenkomst kan worden afgewezen
o Toestemming van slachtoffer ontneemt het strafbaar karakter niet
o Vb contract van huurmoordenaar is nietig
• Legaal recht
o Gewoonten en gebruiken kunnen niet lijden tot bestraffing
o Strafrechter mag gedrag niet moreel afkeuren (legaliteitsprincipe)
• Sanctierecht
o Preventieve functie: dreiging met straf moet mensen weerhouden om misdrijf te plegen
o Repressieve functie: de voorziene sancties moeten toegepast worden (afwijken van
klassieke idee van vergelding) alternatieve straffen worden als te soft gezien
HOOFDSTUK 1: DE STRAFWET
ALGEMEEN
• 1804: Code Napoleón (Code Civil de Francais)
• 1830: Code Pénal (onafhankelijkheid België)
• 1867: Belgisch Strafwetboek – gebaseerd op Code Napoleón maar met aanpassingen voor België
(basis nog steeds van kracht)
,2 SOORTEN STRAFRECHT
• Algemeen strafrecht
o Rechtsregels die van toepassing zijn op alle misdrijven
o Boek 1 Strafwetboek: Misdrijven en bestraffing in het algemeen
o Misdrijven, straffen, poging tot, herhaling, verzwarende omstandigheden, …
o Complementaire wetten = wetten die niet in het strafwetboek staan maar als logisch en
integraal deel geacht worden (voorlopige hechtenis, voorwaardelijke invrijheidstelling,
probatie, …)
• Bijzondere strafrecht
o Verschillende misdrijven afzonderlijk beschouwd
o Boek 2 Strafwetboek: Misdrijven en hun bestraffing in het bijzonder
o Bijzondere wetten = elke norm die wordt uitgevaardigd door de overheid, waarbij
gedraging opgelegd of verboden wordt onder bedreiging van een strafsanctie (drugwet,
wapenwet, hormonenwet, …)
▪ Specifieke materies/categorieën van personen
o Misdaden tegen veiligheid van de staat, schendingen internationaal humanitair recht,
schending grondwet, …
HET LEGALITEITSBEGINSEL
“nullum crimen sine lege” = geen misdrijf zonder wet
“nulla poena sine lege” = geen straf zonder wet
= fundamentele basis van strafrecht
= grondwettelijk en internationaal rechterlijk beginsel
GEVOLGEN
• Elke handeling op ogenblik van uitvoering niet in wet beschreven kan NOOIT vervolgd worden
o Ook niet via wet die er later komt
• Duidelijke straffen maken: grens duidelijk stellen tussen strafbaar en niet-strafbaar
• Strafwet moet strikt geïnterpreteerd worden: in geval van twijfel moet de werkelijke zin
vastgesteld worden en naar de meest beperkende uitleg gekeken worden
INTERPRETATIE VAN DE STRAFWET
• Letterlijke interpretatie (grammaticaal/taalkundig)
o Betekenis van de gebruikte woorden – letterlijke tekst van de wet
• Theologische interpretatie
o Doel of bedoeling achter de wet
o Rechter kan de wet al dan niet ruimer implementeren
o Bv cybercriminaliteit nog niet in wet – zelf een wet zoeken die toepasbaar is (bv privacy)
• Analogische interpretatie = verboden
o Tegen legaliteitsprincipe
o Vergelijkbare wetten of situatie bekijken en toepassen op geval waar uitspraak moet
gebeuren
o Bv bij verzwarende omstandigheden – niet in elke situatie hetzelfde
• Evolutieve interpretatie
o Op handelingen die door de historische wetgever nog niet gezien konden worden
o Bv computergegevens stelen, zedendelicten
,TOEPASSING VAN DE STRAFWET IN DE TIJD
• Gedraging mag slechts strafbaar gesteld worden indien gedraging wettelijk strafbaar was op
ogenblik dat het paatsvond
o Principe van de niet-terugwerkende kracht van de (strengere) strafwet
o = non-retroactiviteit
• Uitzondering: het beginsel van de retroactiviteit van mildere strafwetten
• Minst strenge straf toepassen!
TOEPASSING VAN DE STRAFWET NAAR DE PERSOON
• Gelijkheidsbeginsel
o Alle Belgen gelijk voor de wet en gelijke behandelingen
o Ongelijke gevallen op passende wijze onderscheiden
• Non-discriminatiebeginsel
o Rechten en vrijheden voor alle Belgen zonder discriminatie verzekeren zonder
onderscheid
o Wetgeving moet neutraal en onpartijdig zijn
• Geldt voor zowel natuurlijke- als rechtspersonen (= groep mensen – bedrijven, gemeentes, …)
• Specifieke strafsancties voor rechtspersonen (bv sluiting van bedrijf)
• Uitzonderingen:
o Schuldonbekwamen = personen die op het moment van strafbaar feit begaan, niet in
staat zijn om de onrechtmatigheid van hun gedrag te begrijpen of om gedrag volgens die
kennis te beheersen
▪ Minderjarigen (uithandengeving = tussen 16 en 1 als volwassene worden
berecht indien ernstige misdrijven of recidive
▪ Geestesgestoorden: stoornis tast vermogen aan om onrechtvaardigheid van
daden te begrijpen of gedrag te beheersen
• Sommige gevallen vrijgesteld aan strafrechtelijke vervolging – maatregel
in de plaats
• Andere gevallen gedwongen geplaatst (bv collocatie)
o Immuniteiten en voorrechten
▪ Bepaalde personen en entiteiten krijgen een speciale bescherming tegen
strafrechtelijke gevolgen
▪ Beroepsgeheim, parlementaire onschendbaarheidvoorrecht, immuniteit voor
staatshoofd
▪ Kan ook teruggedraaid worden – vb van Dries Van Langenhove
HOOFDSTUK 2: HET MISDRIJF
DEFINITIE
= alle door de wet omschreven strafbaar gestelde menselijke gedragingen/onthouding
= strafwaardige gedraging
‘doen’, ‘laten’, verrichten van een handeling die op zich niet strafbaar is maar het wel wordt door ongewilde
gevolg ervan (algemeen belang, afkeurenswaardig of aanstootgevend)
• Algemene draagwijdte
• Er is geen wettelijke definitie
• Zowel natuurlijke- als rechtspersonen kunnen gestraft worden
, CONSTITUTIEVE ELEMENTEN VAN EEN MISDRIJF
Elk misdrijf bestaat uit specifieke elementen die aangetoond moeten worden om over een misdrijf te
spreken!
MATERIEEL ELEMENT
Verwijst naar de feitelijke gedraging/handeling die door de wet als strafbaar wordt beschouwd
• Diefstal: het feitelijk wegnemen van andermans eigendom zonder toestemming
= objectieve delictsbestanddelen
• Uitwendig waarneembare gedraging, handeling of verzuim
2 types:
• Handelingsmisdrijven of commissiedelicten
o Actieve handeling die strafbaar is
o Moord, diefstal, …
• Onthoudingsmisdrijven of omissiedelicten
o Nalaten van handeling die verplicht verricht moest worden door de wet
o Schuldig verzuim, nalatigheid, belastingen niet betalen, familieverlating
MOREEL ELEMENT
Verwijst naar de schuld/intentie van de dader achter het plegen van een handeling – dader was op de
hoogte van gevolgen en handelde dus opzettelijk of met voorbedachten rade
• Diefstal: de bedoeling om de eigendom van een ander weg te nemen zonder toestemming
2 Categorieën:
• Opzettelijke of intentionele misdrijven
o Wetens en willens doen wat verboden is
o Opzet is niet hetzelfde als motief
• Onopzettelijke of onachtzaamheidsmisdrijven
o Gebrek aan voorzichtigheid: gevolg van gedragingen niet voorgesteld hoewel dit wel had
moeten gebeuren
o Gebrek aan voorzorg: aan gevolgen gedacht maar erop gerekend dat het niet ging
gebeuren
o Zorgvuldigheid: bonus pater familias = een normaal, zorgvuldig persoon had in dezelfde
situatie ook deze fout begaan
WEDERRECHTELIJKHEID
Handeling is in strijd met de wet – legaliteitsbeginsel
• Diefstal: het wegnemen van eigendom zonder toestemming is in strijd met de wet (/het recht op
eigendom) en wordt dus als strafbaar beschouwd
= de dader mag niet het recht hebben zich zo te gedragen
• enkel indien er geen rechtvaardigheidsgronden voorhanden zijn
• bv een chirurg die opereert doet GEEN opzettelijke slagen en verwondingen – strafbaar karakter
ontnomen
