1
Sportpsychologie
H01: Vak en vakgebied
Sportpsychologie als wetenschappelijke discipline
Wat is sportpsychologie? Wat doen sportpsychologen?
Sportpsychologie als wetenschap
- De wetenschappelijke studie van mensen en hun gedragingen in
(bewegings- en) sportactiviteiten en de praktische toepassing van die
kennis
Twee insteken
- Psychologie op sport
o Wat zijn de effecten van psychologische factoren op sportieve
prestaties?
- Sport op psychologie
o Wat zijn de effecten van de deelname aan sport op
psychologische ontwikkeling, gezondheid en welzijn?
Geschiedenis van de SP1 in de wetenschap
- Beginjaren: 1893-1920
- Norman Triplett
o Observatie
Wielrenners op de baan rijden snellere rondes in
gezelschap dan wanneer ze alleen rijden
Groepsproductiviteit
- 1e gepubliceerde SP-experiment:
o Jonge kinderen zijn sneller in aanwezigheid van een ander kind
o Verklaring:
Bij eenvoudige taken helpt de fysiologische arousal die
opgewekt wordt door de aanwezigheid van soortgenoten
Groepsproductiviteit
- Ringelmann:
o Niet gepubliceerd experiment - touwtrekken
Gemiddelde individuele prestatie daalt naarmate het
aantal groepsleden stijgt
o Verklaring niet eenduidig
Minder inzet?
Verlies door coördinatieproblemen?
…
- Ringelmann-effect: neiging van individuen om minder te
presteren in groep dan alleen
o Verklaring: sociaal lanterfanten
Individuen voelen zich niet met de groep verbonden
1
Sportpsychologie
,2
Sportpsychologie
Wetenschap vs. praktijk
Praktijk = wetenschap * kunst
- De wetenschap van coachen, onderwijzen, leiderschap richt zicht op
het vinden van algemene principes
- De kunst van coachen, onderwijzen, leiderschap is weten wanneer en
hoe je deze algemene principes moet individualiseren en
contextualiseren
Integratie = actief proces
- Pas wetenschappelijke kennis toe in jouw omgeving
- Evalueer de bruikbaarheid van wetenschappelijke kennis in de
specifieke context waarin je betrokken bent
- Blijf up-to-date door je wetenschappelijke kennis bij te houden en aan
te passen aan recente ontwikkelingen
- Blijf realistisch in je verwachtingen omtrent de sterktes en beperkingen
van wetenschappelijke kennis
Sportpsychologie in de praktijk
3 soorten psychologie
- Klinische psychologie
- Klinische sportpsychologie
- Mentale training/sportpsychologie
Wat doet een sportpsycholoog?
- Vnl. mentale vaardigheidstraining, maar
nog veel meer:
o Teambuilding
o Communicatie
o Carrièrebegeleiding
o Selectie atleten / staff
o Vertrouwenspersoon zijn
o …
Doelgroepen
- Iedereen die zijn sportprestaties wilt verbeteren
Ook naast sport: performance
- Sport wordt steeds breder
o Van basket, naar bowling, tot bridge
- Andere prestatiecontexten
o Dans, theater, muziek
o Corporate athelete/-team
o Politie, leger…
- Mentale vaardigheden in sport vs. levensvaardigheden
,3
Sportpsychologie
Mentale vaardigheidstraining
Definitie
- MVT2 verwijst naar de systematische en volgehouden training van
mentale technieken en vaardigheden met als doel de prestaties te
verbeteren en/of het plezier in en tevredenheid met de
activiteit/zichzelf te verhogen
o In sport, muziek, zakenwereld, studies…
Technieken & vaardigheden
- Vertaling
o Mental training tools = mentale technieken
o Mental skills = mentale vaardigheden
- Je gebruikt mentale technieken om de mentale vaardigheden te
ontwikkelen die je nodig hebt om optimaal te presteren
Basistechnieken
- Doelen stellen – goal setting
- Verbeelding - imagery
- Relaxatie en activatie – relaxation & energization
- Zelfspraak – self-talk
Vaardigheden
- Motivatie
- Energiemanagement
- Aandacht
- Stressmanagement
- Zelfvertrouwen...
- Verschillende technieken voor dezelfde vaardigheid
o Voorbeeld: motivatie verhogen
Goal setting: uitdagende doelen stellen
Imagery: verbeelding van succes
- Zelfde techniek voor verschillende vaardigheden
o Voorbeeld: self-talk
Instructieve/constructieve self-talk om focus terug te
vinden na tegenslag
Positieve self-talk om op te peppen
Waarom is MVT belangrijk?
- Psychologische factoren verklaren het grootste deel van de
prestatieschommelingen van dag op dag
o Intrapersoonlijke variabiliteit
- Bij min of meer gelijke fysieke vaardigheden weegt de variatie in
mentale vaardigheden vaak zwaar door
o Interpersoonlijke variabiliteit
2
Mentale vaardigheidstraining
, 4
Sportpsychologie
Niveauverschil
- Niveauverschil op zichzelf heeft een psychologische impact
Verschillende opties
Tegen zwakkere tegenstander
- Vertrouwen zorgt voor een betere prestatie
o Uitzondering: overmoed
- Druk/angst om af te gaan zorgt voor slechtere prestatie
Tegen sterkere tegenstander
- De ‘underdog’ zijn kan zorgen om vrijuit te spelen, waardoor de
prestatie beter is
- Angst/hopeloosheid kan zorgen voor een slechtere prestatie
- Vaak genegeerd door coach door:
o Gebrek aan kennis over het aanleren van MT3 en MV4 of er zich
niet vertrouwd mee voelen
o Misverstanden over MV
o Gepercipieerd tijdsgebrek
Mythes over MVT
- MVT vraagt ‘te’ veel tijd
- MV zijn aangeboren, dus MVT is nutteloos
- MVT is enkel voor ‘probleem’-atleten
- MVT is enkel voor ‘elite’-atleten
- MVT verschaft een ‘quick-fix’
- MVT zorgt voor mirakels
Onderzoek naar effectiviteit van MVT
- Educatief verantwoord aangeleerde MVT verbeterd de sportprestaties
- Hoewel het nut van MVT bewezen is, moeten gebruikers realistisch zijn
in hun verwachtingen
o MVT ≠ magisch, maar evenmin nonesense
Effectiviteit van MVT
- Interventie moet:
o Geïndividualiseerd/gecontextualiseerd worden
o Systematisch geïntegreerd worden in de dagelijkse routine van
een atleet
o Multimodaal zijn
Verschillende technieken en vaardigheden combineren
Implementatie van MVT
- Start vaak vanuit probleemsituatie
o Maak overgang naar systematisch & gestructureerd
- Blijvende integratie moeilijk te verwezenlijken
o Oa. extinctie nadat problemen onder controle lijkt
o Dagdagelijkse ondersteuning v/d coach is een grote meerwaarde
3
Mentale technieken
4
Mentale vaardigheden
Sportpsychologie
H01: Vak en vakgebied
Sportpsychologie als wetenschappelijke discipline
Wat is sportpsychologie? Wat doen sportpsychologen?
Sportpsychologie als wetenschap
- De wetenschappelijke studie van mensen en hun gedragingen in
(bewegings- en) sportactiviteiten en de praktische toepassing van die
kennis
Twee insteken
- Psychologie op sport
o Wat zijn de effecten van psychologische factoren op sportieve
prestaties?
- Sport op psychologie
o Wat zijn de effecten van de deelname aan sport op
psychologische ontwikkeling, gezondheid en welzijn?
Geschiedenis van de SP1 in de wetenschap
- Beginjaren: 1893-1920
- Norman Triplett
o Observatie
Wielrenners op de baan rijden snellere rondes in
gezelschap dan wanneer ze alleen rijden
Groepsproductiviteit
- 1e gepubliceerde SP-experiment:
o Jonge kinderen zijn sneller in aanwezigheid van een ander kind
o Verklaring:
Bij eenvoudige taken helpt de fysiologische arousal die
opgewekt wordt door de aanwezigheid van soortgenoten
Groepsproductiviteit
- Ringelmann:
o Niet gepubliceerd experiment - touwtrekken
Gemiddelde individuele prestatie daalt naarmate het
aantal groepsleden stijgt
o Verklaring niet eenduidig
Minder inzet?
Verlies door coördinatieproblemen?
…
- Ringelmann-effect: neiging van individuen om minder te
presteren in groep dan alleen
o Verklaring: sociaal lanterfanten
Individuen voelen zich niet met de groep verbonden
1
Sportpsychologie
,2
Sportpsychologie
Wetenschap vs. praktijk
Praktijk = wetenschap * kunst
- De wetenschap van coachen, onderwijzen, leiderschap richt zicht op
het vinden van algemene principes
- De kunst van coachen, onderwijzen, leiderschap is weten wanneer en
hoe je deze algemene principes moet individualiseren en
contextualiseren
Integratie = actief proces
- Pas wetenschappelijke kennis toe in jouw omgeving
- Evalueer de bruikbaarheid van wetenschappelijke kennis in de
specifieke context waarin je betrokken bent
- Blijf up-to-date door je wetenschappelijke kennis bij te houden en aan
te passen aan recente ontwikkelingen
- Blijf realistisch in je verwachtingen omtrent de sterktes en beperkingen
van wetenschappelijke kennis
Sportpsychologie in de praktijk
3 soorten psychologie
- Klinische psychologie
- Klinische sportpsychologie
- Mentale training/sportpsychologie
Wat doet een sportpsycholoog?
- Vnl. mentale vaardigheidstraining, maar
nog veel meer:
o Teambuilding
o Communicatie
o Carrièrebegeleiding
o Selectie atleten / staff
o Vertrouwenspersoon zijn
o …
Doelgroepen
- Iedereen die zijn sportprestaties wilt verbeteren
Ook naast sport: performance
- Sport wordt steeds breder
o Van basket, naar bowling, tot bridge
- Andere prestatiecontexten
o Dans, theater, muziek
o Corporate athelete/-team
o Politie, leger…
- Mentale vaardigheden in sport vs. levensvaardigheden
,3
Sportpsychologie
Mentale vaardigheidstraining
Definitie
- MVT2 verwijst naar de systematische en volgehouden training van
mentale technieken en vaardigheden met als doel de prestaties te
verbeteren en/of het plezier in en tevredenheid met de
activiteit/zichzelf te verhogen
o In sport, muziek, zakenwereld, studies…
Technieken & vaardigheden
- Vertaling
o Mental training tools = mentale technieken
o Mental skills = mentale vaardigheden
- Je gebruikt mentale technieken om de mentale vaardigheden te
ontwikkelen die je nodig hebt om optimaal te presteren
Basistechnieken
- Doelen stellen – goal setting
- Verbeelding - imagery
- Relaxatie en activatie – relaxation & energization
- Zelfspraak – self-talk
Vaardigheden
- Motivatie
- Energiemanagement
- Aandacht
- Stressmanagement
- Zelfvertrouwen...
- Verschillende technieken voor dezelfde vaardigheid
o Voorbeeld: motivatie verhogen
Goal setting: uitdagende doelen stellen
Imagery: verbeelding van succes
- Zelfde techniek voor verschillende vaardigheden
o Voorbeeld: self-talk
Instructieve/constructieve self-talk om focus terug te
vinden na tegenslag
Positieve self-talk om op te peppen
Waarom is MVT belangrijk?
- Psychologische factoren verklaren het grootste deel van de
prestatieschommelingen van dag op dag
o Intrapersoonlijke variabiliteit
- Bij min of meer gelijke fysieke vaardigheden weegt de variatie in
mentale vaardigheden vaak zwaar door
o Interpersoonlijke variabiliteit
2
Mentale vaardigheidstraining
, 4
Sportpsychologie
Niveauverschil
- Niveauverschil op zichzelf heeft een psychologische impact
Verschillende opties
Tegen zwakkere tegenstander
- Vertrouwen zorgt voor een betere prestatie
o Uitzondering: overmoed
- Druk/angst om af te gaan zorgt voor slechtere prestatie
Tegen sterkere tegenstander
- De ‘underdog’ zijn kan zorgen om vrijuit te spelen, waardoor de
prestatie beter is
- Angst/hopeloosheid kan zorgen voor een slechtere prestatie
- Vaak genegeerd door coach door:
o Gebrek aan kennis over het aanleren van MT3 en MV4 of er zich
niet vertrouwd mee voelen
o Misverstanden over MV
o Gepercipieerd tijdsgebrek
Mythes over MVT
- MVT vraagt ‘te’ veel tijd
- MV zijn aangeboren, dus MVT is nutteloos
- MVT is enkel voor ‘probleem’-atleten
- MVT is enkel voor ‘elite’-atleten
- MVT verschaft een ‘quick-fix’
- MVT zorgt voor mirakels
Onderzoek naar effectiviteit van MVT
- Educatief verantwoord aangeleerde MVT verbeterd de sportprestaties
- Hoewel het nut van MVT bewezen is, moeten gebruikers realistisch zijn
in hun verwachtingen
o MVT ≠ magisch, maar evenmin nonesense
Effectiviteit van MVT
- Interventie moet:
o Geïndividualiseerd/gecontextualiseerd worden
o Systematisch geïntegreerd worden in de dagelijkse routine van
een atleet
o Multimodaal zijn
Verschillende technieken en vaardigheden combineren
Implementatie van MVT
- Start vaak vanuit probleemsituatie
o Maak overgang naar systematisch & gestructureerd
- Blijvende integratie moeilijk te verwezenlijken
o Oa. extinctie nadat problemen onder controle lijkt
o Dagdagelijkse ondersteuning v/d coach is een grote meerwaarde
3
Mentale technieken
4
Mentale vaardigheden
