Les 1: Introductie
coördinatoren: Mathias Buyle (onderzoeker toeg ingenieurswet) en Ann Crabbé (socioloog)
? Zijn alternatieven voor plastiek altijd duurzamer
-> niet per definitie altijd beter, vb organisch katoenen totebag zou 50-70 000 x moeten gebruiken om lagere
milieu impact (ovv watergebruik en toxiciteit) dan single-use plastic te bekomen, 100-150 x (ovv Co2 uitstoot)
-> nuance: wil niet zeggen dat deze opl slecht is, maar is gewoon veel complexer (afh van zowel producent als
consument, waar grondstoffen, materialen vandaan komen, obv welk vlak vergeleken, …)
Indeling lessenreeks:
8 thema lessen
○ 4 pijlers duurzaamheid (eco, sociaal, ecologisch, governance)
○ 2 dimensies (noord-zuid, lokaal (steden))
○ 2 topics (technologie, duurzame consumptie)
Groepspaper casus
-> vb casus smartphone! (kwam op examen individuele opdracht)
= zoals opbouw groepspaper: inleiding, kaderen probleem adhv pijlers en dimensies, oplossingsrichtingen
o inleiding
-> evolutie digitale technologie, steeds meer smartphones in comb met steeds meer gebruikers ervan
(laatste jaren terug afname, meeste hebben er al 1, gebruiken toestel enkele jaren)
o kaderen van het probleem
! vanaf je een gebruiksvoorwerp hebt in alle 3 de fases bekijken
~ productie fase, gebruiksfase, afdankingsfase
-> adhv de duurzaamheidspijlers
• ecologische pijler
~ bevat lithium, koper, nikkel, ..
= heel veel gs voor nodig in prodfase, maar ook in gebruiksfase energie voor nodig door opladen
~ ondersteunen door bv grafieken invloed op climate change, maar ook invloed op metal depletion
(waardevolle materialen) bekijken
• sociale pijler
~ veel van die gebruikte waardevolle metalen uit kwetsbare gebieden (corruptie, kinderarbeid, ..)
~ te bekijken in Responsible Minerals Initiative, Drive Sustainability and The Dragonfly Initiative (2018)
• economische pijler
~ focus op grote omzet en dus verkoop lage productiekosten
-> korte levensduur stimuleren (door bv updates)
• governance
~ momenteel vaak voordeliger nieuw te kopen dan te herstellen bij elektronica ih algemeen
-> komt wel evolutie in: recht op reparatie in 2024 goedgekeurd
-> overheid heeft grote impact in sensibilisering: subsidies, taxes, informatie, wetten, …
-> adhv de noord-zuid dimensie
• ? waar w de gs ontgonnen
-> in landen waar geen waardeketen blijft, de lokale bevolking kan hier niet van profiteren
-> adhv consumptiepatroon
• gemm gebruiksduur 2,5 jaar
• maar 13% koopt nieuwe omdat vorige kapot is (40% nieuw model is, 47% esthetische keuze)
o oplossingsrichtingen
~ refurbished smartphones: goedkoper, maar 'even' goed
~ nieuwe toestellen duurder maken
-> stimuleren mentaliteitswijziging
~ beter recycleren
~ shift verkoop naar gebruik: lenen producten om de diensten te gebruiken (boek materials matter)
Lessen Pagina 1
,De oorzaken van onduurzaamheid
= alles wat te maken heeft met onduurzaamheid
-> heeft impact op de voll aarde ~ hoe hoger de impact, hoe groter de onduuzaamheid
Impact = emissies
-> afh van versch drijfveren (3)
1. Population = aantal mensen
○ groeivertraging bezig, maar ondanks zal tot einde vd eeuw populatie groeien!
○ redenen stijging populatie
§ geboortecijfer: gemm 2/vrouw: dus bevolkingsgroei
~ evoluerend naar trend van gemm max 2 of eronder
§ sterftecijfer: om constante populatie te hebben evenveel
geboortes als overlijdens nodig
~ maar te zien op grafiek: alle landen boven rode
lijn meer geboortes > sterftes
2. Affluence (overvloed/welvaart) = con/pers (hvl consumeren/ pers)
○ wordt vaak bekeken adhv brutto-binnenlands product (GDP)
~ indicator welvaart/hoeveel we consumeren
○ zowel wereldwijd, als per capita (vooral voor de landen die zich nu
ontwikkelen) -> blijft toenemen
~ ergens goed: betekent dat er meer welvaart is, algemene
levensstandaard naar boven gaat
! maar gevaar fenomeen:
treadmill of production in combinatie met treadmill of consumption
vanaf dat we meer welvaart hebben, gaan we meer kopen, consumeren!
vb grafiek explosieve groei in staal-consumptie
~ dit matr als vb want is een indicator voor algemene consumptie producten
! zorgt voor probleem:
-> door stijging welvaart en consumptie, ook stijging in emissies (zoals CO2)
~ grafiek emissies x-as (co2 uitstoot/capita) ifv welvaart y-as (GDP/capita)
= hoe welvarender, hoe meer impact/capita
3. Technology = emissies/ consumptie (hoe we iets maken)
○ stijging efficiëntie in producten
-> minder energie nodig= lagere uitstoot
~ vb energielabels ijskasten
○ carbon capture
-> sommige industrie (staal, cement) kan niet efficiënter w, stoten door bepaalde processen altijd CO2 uit
-> opl in deze industrie ligt in het opvangen en stockeren/ omzetten van deze CO2
○ elektrificatie
-> elektrificatie in producten om meer gebruik te k maken van hernieuwbare energiebronnen
Lessen Pagina 2
, ! Technologische vooruitgang is niet per definitie = verduurzaming
§ innovatie vaak niet gericht op verduurzamen maar op concurrentie
~ vb auto-industrie: meer patenten op bv zo snel mogelijk optrekken >< duurzamer rijden
= groot deel van de innovatie heeft niets te maken met verduurzamen
§ Jevons paradox (rebound effect)
= bij elke innovatie speelt een menselijke component
~ bij vervuilende eigen auto en zelf tanken gaan we weinig rijden >< bedrijfswagen met tankkaart
gaan we veel meer en sneller rijden
~ slecht geïsoleerde woning: mensen gaan enkel verwarmen waar nodig >< goed geïsoleerde
woning: mensen gaan alle ruimtes verwarmen, gaan hun comfort verhogen
= de verhoogde efficiëntie kan teniet worden gedaan door een bijkomende consumptie
-> producten w energie-efficiënter, maar energieverbruik blijft hetzelfde
Draagkracht van de Aarde
Aarde kan de gevolgen van de impact per domein aan 'tot een bepaalde grens’
~ vb ecosystemen k CO2 emissies opnemen, maar tot een bepaald niveau
o Planetary boundaries: Johan Rockström (2009)
= de veilige limieten voor de druk die de mens uitoefent op de kritieke
processen die samen zorgen voor een stabiele en veerkrachtige aarde
~ domeinen geïdentificeerd en per domein limiet draagkracht aarde
hiervoor bepaald (in hoever de aarde de menselijke activiteit/impact
kan opnemen/ kan compenseren)
o Doughnut economics: Kate Raworth
-> toevoeging sociale ondergrens aan planetary bounderies
= herdenken focus op enkel economische groei
- binnenste groene cirkel= sociale ondergrens
- buitenste groene cirkel= ecological ceiling
- alles wat erbuiten komt= problematisch vd aarde
- alles wat erbinnen zit= problematisch qua ongelijkheden
○ Ecologische voetafdruk
~ de verhouding tussen wat er geproduceerd m w om aan onze consumptie te voldoen en wat de aarde aan kan
= maatstaf voor de hvlheid natuurlijke rijkdommen op jaarbasis aan goederen en diensten verbruikt door dat
individu, dat verbruik herleid naar oppv ‘biologisch productief aardoppv’ (in ha), nodig om die consumptie te
genereren en bijhorende vervuiling op te nemen met t.p.v. zijnde technologie
* grafiek impact per persoon ifv aantal personen per regio
~oppv blokje= totale impact van een regio
- de minder ontwikkelde landen dragen in absolute waarde
ongeveer evenveel bij (vb China)
! maar omdat ze /pers minder uitstoten, minder problematisch?
- de beter ontwikkelde landen dalen in hun impact
! maar stoten per capita nog steeds veel uit
= dicussie op klimaattops, wie moet er betalen?
~ noord-zuid problematiek
Concept duurzame ontwikkeling
Lessen Pagina 3
, -> evolutie:
○ Club of Rome (vanaf 1968)
~ groep wetenschappers, industriëlen en beleidsmakers
-> gaan onderzoeken welk effect onze productie op lange termijn heeft, zijn er grenzen vd paneet?
○ Limits to growth, Club of Rome 1972
-> toekomstscenario's uitgezet adhv computermodellen obv 5 indicatoren (1) bevolking, 2) industriële
productie, 3) voedselproductie, 4) grondstofverbruik en 5) milieuvervuiling)
-> hierdoor milieu- en voedingsvraagstukken voor het eerst op de politieke agenda!
~ boodschap: als we verder doen zoals nu, komt het niet goed, maar er is nog hoop, het is nog niet te laat, maar
hoe vroeger actie, hoe beter
○ Brundtland report 1987
-> eerste breed gedragen rapport waar definities w gedefinieerd (geen tastbaar beleid, maar wel veel in gang gezet)
= geschreven door WCED (world commission on environment and development) olv Gro Harlem Brundtland
~ formulering duurzame ontwikkeling= “een ontwikkeling die voldoet aan de behoeften van het heden zonder
het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen”
~ formulering noord-zuid dimensie= “mondiale problemen zijn het gevolg van armoede in het Zuiden en niet-
duurzame consumptie in het Noorden”
○ Klimaattop 1992 Rio de Janeiro
~ start belang Triple P (people, planet, profit/prosperity)
○ Millennium Development Goals (MDG's) 2000
~ door de VN geïntroduceerd, tastbare doelen op versch domeinen
○ Sustainable Development Goals (SDG's) 2015
~ door VN gelaagdheid toegevoegd door onderverdeling 5P's
-> ondertekend door meer dan 150 wereldleiders
-> onderaan cirkel planet, cirkel peace en people, cirkel prosperity (welvaart)
bovenaan partnership als stang doorheen alle cirkels die deze samenhoudt
~ al deze zaken samenbrengen vraagt coördinatie, inspanningen van
iedereen= nood aan een juridisch beleidskader om ied mee te k krijgen
? Wat is de definitie van duurzaamheid
* nuance in het engels onderverdeling (2)
1. Durability
~ lange levensduur, kwaliteit
2. Sustainability
~ duurzame ontwikkeling, Triple P (People, Planet, Profit), holistische aanpak
-> in het Nederlands maar 1 woord voor: Duurzaamheid
* in dit vak spreken we over de duurzaamheid op vlak van sustainability
Lessen Pagina 4
coördinatoren: Mathias Buyle (onderzoeker toeg ingenieurswet) en Ann Crabbé (socioloog)
? Zijn alternatieven voor plastiek altijd duurzamer
-> niet per definitie altijd beter, vb organisch katoenen totebag zou 50-70 000 x moeten gebruiken om lagere
milieu impact (ovv watergebruik en toxiciteit) dan single-use plastic te bekomen, 100-150 x (ovv Co2 uitstoot)
-> nuance: wil niet zeggen dat deze opl slecht is, maar is gewoon veel complexer (afh van zowel producent als
consument, waar grondstoffen, materialen vandaan komen, obv welk vlak vergeleken, …)
Indeling lessenreeks:
8 thema lessen
○ 4 pijlers duurzaamheid (eco, sociaal, ecologisch, governance)
○ 2 dimensies (noord-zuid, lokaal (steden))
○ 2 topics (technologie, duurzame consumptie)
Groepspaper casus
-> vb casus smartphone! (kwam op examen individuele opdracht)
= zoals opbouw groepspaper: inleiding, kaderen probleem adhv pijlers en dimensies, oplossingsrichtingen
o inleiding
-> evolutie digitale technologie, steeds meer smartphones in comb met steeds meer gebruikers ervan
(laatste jaren terug afname, meeste hebben er al 1, gebruiken toestel enkele jaren)
o kaderen van het probleem
! vanaf je een gebruiksvoorwerp hebt in alle 3 de fases bekijken
~ productie fase, gebruiksfase, afdankingsfase
-> adhv de duurzaamheidspijlers
• ecologische pijler
~ bevat lithium, koper, nikkel, ..
= heel veel gs voor nodig in prodfase, maar ook in gebruiksfase energie voor nodig door opladen
~ ondersteunen door bv grafieken invloed op climate change, maar ook invloed op metal depletion
(waardevolle materialen) bekijken
• sociale pijler
~ veel van die gebruikte waardevolle metalen uit kwetsbare gebieden (corruptie, kinderarbeid, ..)
~ te bekijken in Responsible Minerals Initiative, Drive Sustainability and The Dragonfly Initiative (2018)
• economische pijler
~ focus op grote omzet en dus verkoop lage productiekosten
-> korte levensduur stimuleren (door bv updates)
• governance
~ momenteel vaak voordeliger nieuw te kopen dan te herstellen bij elektronica ih algemeen
-> komt wel evolutie in: recht op reparatie in 2024 goedgekeurd
-> overheid heeft grote impact in sensibilisering: subsidies, taxes, informatie, wetten, …
-> adhv de noord-zuid dimensie
• ? waar w de gs ontgonnen
-> in landen waar geen waardeketen blijft, de lokale bevolking kan hier niet van profiteren
-> adhv consumptiepatroon
• gemm gebruiksduur 2,5 jaar
• maar 13% koopt nieuwe omdat vorige kapot is (40% nieuw model is, 47% esthetische keuze)
o oplossingsrichtingen
~ refurbished smartphones: goedkoper, maar 'even' goed
~ nieuwe toestellen duurder maken
-> stimuleren mentaliteitswijziging
~ beter recycleren
~ shift verkoop naar gebruik: lenen producten om de diensten te gebruiken (boek materials matter)
Lessen Pagina 1
,De oorzaken van onduurzaamheid
= alles wat te maken heeft met onduurzaamheid
-> heeft impact op de voll aarde ~ hoe hoger de impact, hoe groter de onduuzaamheid
Impact = emissies
-> afh van versch drijfveren (3)
1. Population = aantal mensen
○ groeivertraging bezig, maar ondanks zal tot einde vd eeuw populatie groeien!
○ redenen stijging populatie
§ geboortecijfer: gemm 2/vrouw: dus bevolkingsgroei
~ evoluerend naar trend van gemm max 2 of eronder
§ sterftecijfer: om constante populatie te hebben evenveel
geboortes als overlijdens nodig
~ maar te zien op grafiek: alle landen boven rode
lijn meer geboortes > sterftes
2. Affluence (overvloed/welvaart) = con/pers (hvl consumeren/ pers)
○ wordt vaak bekeken adhv brutto-binnenlands product (GDP)
~ indicator welvaart/hoeveel we consumeren
○ zowel wereldwijd, als per capita (vooral voor de landen die zich nu
ontwikkelen) -> blijft toenemen
~ ergens goed: betekent dat er meer welvaart is, algemene
levensstandaard naar boven gaat
! maar gevaar fenomeen:
treadmill of production in combinatie met treadmill of consumption
vanaf dat we meer welvaart hebben, gaan we meer kopen, consumeren!
vb grafiek explosieve groei in staal-consumptie
~ dit matr als vb want is een indicator voor algemene consumptie producten
! zorgt voor probleem:
-> door stijging welvaart en consumptie, ook stijging in emissies (zoals CO2)
~ grafiek emissies x-as (co2 uitstoot/capita) ifv welvaart y-as (GDP/capita)
= hoe welvarender, hoe meer impact/capita
3. Technology = emissies/ consumptie (hoe we iets maken)
○ stijging efficiëntie in producten
-> minder energie nodig= lagere uitstoot
~ vb energielabels ijskasten
○ carbon capture
-> sommige industrie (staal, cement) kan niet efficiënter w, stoten door bepaalde processen altijd CO2 uit
-> opl in deze industrie ligt in het opvangen en stockeren/ omzetten van deze CO2
○ elektrificatie
-> elektrificatie in producten om meer gebruik te k maken van hernieuwbare energiebronnen
Lessen Pagina 2
, ! Technologische vooruitgang is niet per definitie = verduurzaming
§ innovatie vaak niet gericht op verduurzamen maar op concurrentie
~ vb auto-industrie: meer patenten op bv zo snel mogelijk optrekken >< duurzamer rijden
= groot deel van de innovatie heeft niets te maken met verduurzamen
§ Jevons paradox (rebound effect)
= bij elke innovatie speelt een menselijke component
~ bij vervuilende eigen auto en zelf tanken gaan we weinig rijden >< bedrijfswagen met tankkaart
gaan we veel meer en sneller rijden
~ slecht geïsoleerde woning: mensen gaan enkel verwarmen waar nodig >< goed geïsoleerde
woning: mensen gaan alle ruimtes verwarmen, gaan hun comfort verhogen
= de verhoogde efficiëntie kan teniet worden gedaan door een bijkomende consumptie
-> producten w energie-efficiënter, maar energieverbruik blijft hetzelfde
Draagkracht van de Aarde
Aarde kan de gevolgen van de impact per domein aan 'tot een bepaalde grens’
~ vb ecosystemen k CO2 emissies opnemen, maar tot een bepaald niveau
o Planetary boundaries: Johan Rockström (2009)
= de veilige limieten voor de druk die de mens uitoefent op de kritieke
processen die samen zorgen voor een stabiele en veerkrachtige aarde
~ domeinen geïdentificeerd en per domein limiet draagkracht aarde
hiervoor bepaald (in hoever de aarde de menselijke activiteit/impact
kan opnemen/ kan compenseren)
o Doughnut economics: Kate Raworth
-> toevoeging sociale ondergrens aan planetary bounderies
= herdenken focus op enkel economische groei
- binnenste groene cirkel= sociale ondergrens
- buitenste groene cirkel= ecological ceiling
- alles wat erbuiten komt= problematisch vd aarde
- alles wat erbinnen zit= problematisch qua ongelijkheden
○ Ecologische voetafdruk
~ de verhouding tussen wat er geproduceerd m w om aan onze consumptie te voldoen en wat de aarde aan kan
= maatstaf voor de hvlheid natuurlijke rijkdommen op jaarbasis aan goederen en diensten verbruikt door dat
individu, dat verbruik herleid naar oppv ‘biologisch productief aardoppv’ (in ha), nodig om die consumptie te
genereren en bijhorende vervuiling op te nemen met t.p.v. zijnde technologie
* grafiek impact per persoon ifv aantal personen per regio
~oppv blokje= totale impact van een regio
- de minder ontwikkelde landen dragen in absolute waarde
ongeveer evenveel bij (vb China)
! maar omdat ze /pers minder uitstoten, minder problematisch?
- de beter ontwikkelde landen dalen in hun impact
! maar stoten per capita nog steeds veel uit
= dicussie op klimaattops, wie moet er betalen?
~ noord-zuid problematiek
Concept duurzame ontwikkeling
Lessen Pagina 3
, -> evolutie:
○ Club of Rome (vanaf 1968)
~ groep wetenschappers, industriëlen en beleidsmakers
-> gaan onderzoeken welk effect onze productie op lange termijn heeft, zijn er grenzen vd paneet?
○ Limits to growth, Club of Rome 1972
-> toekomstscenario's uitgezet adhv computermodellen obv 5 indicatoren (1) bevolking, 2) industriële
productie, 3) voedselproductie, 4) grondstofverbruik en 5) milieuvervuiling)
-> hierdoor milieu- en voedingsvraagstukken voor het eerst op de politieke agenda!
~ boodschap: als we verder doen zoals nu, komt het niet goed, maar er is nog hoop, het is nog niet te laat, maar
hoe vroeger actie, hoe beter
○ Brundtland report 1987
-> eerste breed gedragen rapport waar definities w gedefinieerd (geen tastbaar beleid, maar wel veel in gang gezet)
= geschreven door WCED (world commission on environment and development) olv Gro Harlem Brundtland
~ formulering duurzame ontwikkeling= “een ontwikkeling die voldoet aan de behoeften van het heden zonder
het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen”
~ formulering noord-zuid dimensie= “mondiale problemen zijn het gevolg van armoede in het Zuiden en niet-
duurzame consumptie in het Noorden”
○ Klimaattop 1992 Rio de Janeiro
~ start belang Triple P (people, planet, profit/prosperity)
○ Millennium Development Goals (MDG's) 2000
~ door de VN geïntroduceerd, tastbare doelen op versch domeinen
○ Sustainable Development Goals (SDG's) 2015
~ door VN gelaagdheid toegevoegd door onderverdeling 5P's
-> ondertekend door meer dan 150 wereldleiders
-> onderaan cirkel planet, cirkel peace en people, cirkel prosperity (welvaart)
bovenaan partnership als stang doorheen alle cirkels die deze samenhoudt
~ al deze zaken samenbrengen vraagt coördinatie, inspanningen van
iedereen= nood aan een juridisch beleidskader om ied mee te k krijgen
? Wat is de definitie van duurzaamheid
* nuance in het engels onderverdeling (2)
1. Durability
~ lange levensduur, kwaliteit
2. Sustainability
~ duurzame ontwikkeling, Triple P (People, Planet, Profit), holistische aanpak
-> in het Nederlands maar 1 woord voor: Duurzaamheid
* in dit vak spreken we over de duurzaamheid op vlak van sustainability
Lessen Pagina 4
