Les 1: Algemene inleiding 1 – Introductie tot ethiek en
media-ethiek
SITUEER MEDIA-ETHIEK IN HET GROTERE VAKGEBIED VAN FILOSOFIE, EN TEN OPZICHTE
VAN ANDERE DISCIPLINES
Media-ethiek is een subdiscipline van de toegepaste ethiek, dat op zijn beurt een deelgebied is van de
ethiek. Ethiek wordt over het algemeen beschouwd als een onderdeel van de filosofie, hoewel sommigen
ethiek en filosofie ook als twee aparte vakgebieden beschouwen. Filosofie kent twee grote disciplines:
theoretische en praktische filosofie. Ethiek valt onder de praktische filosofie.
Daarnaast kan men ethiek ook opdelen in verschillende takken, niet- normatieve ethiek en normatieve
ethiek. Het eerste heeft twee sub- disciplines: beschrijvende ethiek of moraalwetenschappen en meta-
ethiek. Onder de normatieve ethiek, waar het gaat over wat is goed en wat is slecht, valt de media- ethiek.
Het is een toegepaste ethiek, zoals bv. de bio-ethiek of zakelijke ethiek. Media- ethiek gaat over
vraagstukken uit de communicatiewetenschappen en de journalistiek.
WELKE METHODE(N) GEBRUIKEN FILOSOFEN OM TOT BEPAALDE CONCLUSIES TE KOMEN ?
Filosofie is niet louter een expressie van eigen opinies. Filosofen denken helder en doordacht na over
bepaalde zaken. Dit doen ze a.d.h.v. 3 manieren:
Ten eerste denken filosofen na over de betekenis van concepten zoals bv. ‘ziekte’. Wat bedoelt men daar
eigenlijk mee? Eén iemand kan zeggen dat het een biologisch probleem is, iemand anders heeft het over
een afwijking in standaarddeviaties van het gemiddelde. Men denkt dus na over een concept omdat er
altijd iets normatief aan vast hangt. Bv. een burn-out: sommigen vinden dit geen ziekte, dus dan lijkt het
alsof het iets ingebeeld is. Autisme is nog een voorbeeld, je kan het een ziekte noemen, maar dat is
normatief, want dan zeg je dat bepaald gedrag, dat anders is dan ander gedrag, niet normaal is.
Voor de communicatiewetenschappen is dit heel belangrijk: bepaalde concepten worden overgenomen van
bv. de wetenschap, en die concepten hebben een bepaalde connotatie die een bepaalde dynamiek met
zich meenemen. Als je bv. autisme beschrijft als een ziekte, creëer je al een soort dynamiek.
Ten tweede stellen filosofen bepaalde gangbare opvattingen in vraag. Bv. het idee van persoonlijke
identiteit: mensen hebben daar een opvatting over: het is iets dat vaststaat, je hebt dat bij de geboorte en
het ontwikkelt maar een beetje. Filosofen denken daarover na: Ben jij wel dezelfde persoon als toen jij een
kind was? Ben jij dezelfde persoon als er iets ingrijpend met jou is gebeurd?
Ten slotte gebruiken filosofen gedachte-experimenten. Dit zijn fictieve casussen waarmee filosofen
bepaalde intuïties willen oproepen. Op deze manier kan men tot conclusies komen.
WELKE VERSCHILLENDE TAKKEN BESTAAN ER BINNEN DE ETHIEK?
Ten eerste heb je de niet-normatieve ethiek, waaronder de beschrijvende ethiek of moraalwetenschappen
en meta-ethiek vallen. Het eerste kijkt naar ethiek en moraliteit uit een eerder sociologisch en
psychologisch perspectief, bv. ‘Hoe ontwikkelt moraliteit zich?’ of ‘Wat zijn verschillen in moraliteit binnen
verschillende culturen?’ Meta-ethiek gaat eerder over de vragen waarom hebben we zoiets als moraliteit
en hoe zijn we moreel? Filosofen kijken dan bijvoorbeeld naar de geschiedenis, de sociale wetenschappen
en de biologie om te begrijpen waarom mensen moreel gevoelig zijn. Daarnaast bestudeert de meta-ethiek
concepten zoals goed en kwaad en rechtvaardigheid.
De tweede tak is de normatieve ethiek. Dit gaat over: Welk soort gedrag is goed? Welk soort gedrag is
slecht? Hoe kunnen we dat besluiten? Onder deze tak vallen de algemene normatieve ethiek en de
toegepaste ethiek. Het eerste denkt na over morele theorieën. Ethici proberen de basisprincipes van
moraliteit in rationele termen te vatten en expliciet de verbinding te maken tussen het idee van goed en
kwaad en specifieke morele normen in een omvattende morele theorie. Het tweede gaat op zoek naar
bepaalde principes die relevant zijn voor bepaalde disciplines. Specifieke morele dilemma’s uit specifieke
, subdomeinen van menselijk handelen worden geanalyseerd en verduidelijkt. Voorbeelden van toegepaste
ethiek zijn bio-ethiek, zakelijk-ethiek en media-ethiek.
WAT ZEGGEN THOMAS H OBBES EN FRANS DE WAAL OVER HET ONTSTAAN VAN MORALITEIT ?
Hobbes en De Waal hebben een contrasterende opvattingen over het ontstaan van moraliteit.
Thomas Hobbes gaat er van uit dat mensen van nature slecht zijn, omdat we in een constante competitie
leven met andere mensen. Dit komt omdat de bevolking op een bepaald moment enorm gegroeid is en
voedsel een schaars goed werd. Die competitie mocht niet uit de hand lopen en daarom besloot de mens
een (sociaal) contract op te stellen. Hieruit vloeit de moraliteit voort. Men had nood aan een morele wet die
stelde dat er niet gestolen, gelogen, etc. mocht worden. Het creëren van die wet is dus op basis van een
egoïstische voorzichtigheid omdat men niet wou dat die competitie slecht zou aflopen.
Frans De Waal ziet de mens niet als slecht, maar eerder als goed. Als we naar dieren kijken zien we dat zij
ook een basis van moraliteit hebben. Zij hebben een gevoel van eerlijkheid en altruïsme en dat zijn de
voorwaarden voor moraliteit. Wij hebben dus een natuurlijke aanleg tot moraliteit. De menselijke moraliteit
is nog altijd anders (wij hebben taboes en religie speelt een rol in de menselijke moraliteit), maar de basis
is hetzelfde.
LEG UIT: UTILITARISME . WAT ZIJN DE STERKE EN ZWAKKE PUNTEN ?
Het utilitarisme is een morele theorie die nadenkt over de gevolgen, en is een subcategorie van het
consequentialisme. Een daad is goed als ze het grootste goed voor het grootste aantal mensen
bewerkstelligt. Deze morele theorie heeft een aantal evoluties doorstaan beginnend bij het hedonisme van
Jeremy Bentham. Dit ging uit van een kosten-baten analyse: Wat verschaft ons het meeste plezier?
Specifiek gaat het voor hem dus over het meeste genot en de minste pijn. Daar kwam kritiek op van o.a.
Robert Nozick die zich afvroeg of plezier wel het allerbelangrijkste is voor de mens.
Vervolgens kwam het utiliteits- of nuttigheidsprincipe van John Stuart Mill. Hier gaat het over geluk en de
afwezigheid ervan. Er is een kwalitatief verschil tussen wat geluk geeft en wat niet en volgens Mill is de
intellectuele activiteit belangrijker dan de fysieke.
In de 20ste eeuw werd dit principe verder uitgewerkt en ontstond ten eerste het preferentie-utilitarisme,
waar het gaat over wat de mensen zelf belangrijk vinden. Als jij niet houdt van plezier, dan is dat ook goed.
Het goede bereikt men dus door de bevrediging van de voorkeuren van de mens zelf.
Ten tweede heb je het handelingsutilitarisme dat tegenover het regel- utilitarisme wordt gezet. Het eerste
gaat over het feit dat je alles kan doen, zolang iedereen gelukkig is (bv. zelfs liegen zodat de ander
gelukkig blijft, zie voorbeeld van affaire in smv). Daar tegenover staat het regel- utilitarisme dat stelt dat
het niet gaat om individuele handelingen, maar om regels. Je moet je aan bepaalde regels houden (zoals
bv. je man/vrouw niet bedriegen) en niet omdat een individuele handeling al dan niet goede resultaten zou
hebben, maar wel omdat, als we ons niet aan die regels zouden houden, de gevolgen voor de
maatschappij in zijn geheel niet goed zouden zijn. Het gaat nog steeds over gevolgen, maar meer over
algemene regels dan beslissingen over individuele handelingen.
Het utilitarisme heeft een aantal voor- en nadelen. De voordelen zijn dat het een ethisch progressief
principe is: ieder geluk kan ervaren worden als relevant beschouwd voor morele consideratie. Daarnaast is
het gebaseerd op gezond verstand en is het interessant voor beleid. Als een wetgeving doorgevoerd moet
worden, is het interessant om te gaan nadenken met welk beleid je de meeste mensen gelukkig kan
maken. Een beleid kiezen dat voor de meeste mensen goede gevolgen heeft.
De nadelen echter zijn dat minderheden opgeofferd worden, het een speculatief principe is, het gaat over
gevolgen en we kennen die gevolgen niet op voorhand. Daarnaast kan het zijn dat je beloftes moet breken
als je dit principe volgt en kent het utilitarisme supererogatorische conclusies, sommige dingen gaan te
ver. Je kan vanuit een utilitaristisch perspectief tot de conclusie komen dat sommige zaken moreel
verplicht zijn
LEG UIT: DEONTOLOGISCHE ETHIEK. WAT ZIJN DE STERKE EN ZWAKKE PUNTEN ?
media-ethiek
SITUEER MEDIA-ETHIEK IN HET GROTERE VAKGEBIED VAN FILOSOFIE, EN TEN OPZICHTE
VAN ANDERE DISCIPLINES
Media-ethiek is een subdiscipline van de toegepaste ethiek, dat op zijn beurt een deelgebied is van de
ethiek. Ethiek wordt over het algemeen beschouwd als een onderdeel van de filosofie, hoewel sommigen
ethiek en filosofie ook als twee aparte vakgebieden beschouwen. Filosofie kent twee grote disciplines:
theoretische en praktische filosofie. Ethiek valt onder de praktische filosofie.
Daarnaast kan men ethiek ook opdelen in verschillende takken, niet- normatieve ethiek en normatieve
ethiek. Het eerste heeft twee sub- disciplines: beschrijvende ethiek of moraalwetenschappen en meta-
ethiek. Onder de normatieve ethiek, waar het gaat over wat is goed en wat is slecht, valt de media- ethiek.
Het is een toegepaste ethiek, zoals bv. de bio-ethiek of zakelijke ethiek. Media- ethiek gaat over
vraagstukken uit de communicatiewetenschappen en de journalistiek.
WELKE METHODE(N) GEBRUIKEN FILOSOFEN OM TOT BEPAALDE CONCLUSIES TE KOMEN ?
Filosofie is niet louter een expressie van eigen opinies. Filosofen denken helder en doordacht na over
bepaalde zaken. Dit doen ze a.d.h.v. 3 manieren:
Ten eerste denken filosofen na over de betekenis van concepten zoals bv. ‘ziekte’. Wat bedoelt men daar
eigenlijk mee? Eén iemand kan zeggen dat het een biologisch probleem is, iemand anders heeft het over
een afwijking in standaarddeviaties van het gemiddelde. Men denkt dus na over een concept omdat er
altijd iets normatief aan vast hangt. Bv. een burn-out: sommigen vinden dit geen ziekte, dus dan lijkt het
alsof het iets ingebeeld is. Autisme is nog een voorbeeld, je kan het een ziekte noemen, maar dat is
normatief, want dan zeg je dat bepaald gedrag, dat anders is dan ander gedrag, niet normaal is.
Voor de communicatiewetenschappen is dit heel belangrijk: bepaalde concepten worden overgenomen van
bv. de wetenschap, en die concepten hebben een bepaalde connotatie die een bepaalde dynamiek met
zich meenemen. Als je bv. autisme beschrijft als een ziekte, creëer je al een soort dynamiek.
Ten tweede stellen filosofen bepaalde gangbare opvattingen in vraag. Bv. het idee van persoonlijke
identiteit: mensen hebben daar een opvatting over: het is iets dat vaststaat, je hebt dat bij de geboorte en
het ontwikkelt maar een beetje. Filosofen denken daarover na: Ben jij wel dezelfde persoon als toen jij een
kind was? Ben jij dezelfde persoon als er iets ingrijpend met jou is gebeurd?
Ten slotte gebruiken filosofen gedachte-experimenten. Dit zijn fictieve casussen waarmee filosofen
bepaalde intuïties willen oproepen. Op deze manier kan men tot conclusies komen.
WELKE VERSCHILLENDE TAKKEN BESTAAN ER BINNEN DE ETHIEK?
Ten eerste heb je de niet-normatieve ethiek, waaronder de beschrijvende ethiek of moraalwetenschappen
en meta-ethiek vallen. Het eerste kijkt naar ethiek en moraliteit uit een eerder sociologisch en
psychologisch perspectief, bv. ‘Hoe ontwikkelt moraliteit zich?’ of ‘Wat zijn verschillen in moraliteit binnen
verschillende culturen?’ Meta-ethiek gaat eerder over de vragen waarom hebben we zoiets als moraliteit
en hoe zijn we moreel? Filosofen kijken dan bijvoorbeeld naar de geschiedenis, de sociale wetenschappen
en de biologie om te begrijpen waarom mensen moreel gevoelig zijn. Daarnaast bestudeert de meta-ethiek
concepten zoals goed en kwaad en rechtvaardigheid.
De tweede tak is de normatieve ethiek. Dit gaat over: Welk soort gedrag is goed? Welk soort gedrag is
slecht? Hoe kunnen we dat besluiten? Onder deze tak vallen de algemene normatieve ethiek en de
toegepaste ethiek. Het eerste denkt na over morele theorieën. Ethici proberen de basisprincipes van
moraliteit in rationele termen te vatten en expliciet de verbinding te maken tussen het idee van goed en
kwaad en specifieke morele normen in een omvattende morele theorie. Het tweede gaat op zoek naar
bepaalde principes die relevant zijn voor bepaalde disciplines. Specifieke morele dilemma’s uit specifieke
, subdomeinen van menselijk handelen worden geanalyseerd en verduidelijkt. Voorbeelden van toegepaste
ethiek zijn bio-ethiek, zakelijk-ethiek en media-ethiek.
WAT ZEGGEN THOMAS H OBBES EN FRANS DE WAAL OVER HET ONTSTAAN VAN MORALITEIT ?
Hobbes en De Waal hebben een contrasterende opvattingen over het ontstaan van moraliteit.
Thomas Hobbes gaat er van uit dat mensen van nature slecht zijn, omdat we in een constante competitie
leven met andere mensen. Dit komt omdat de bevolking op een bepaald moment enorm gegroeid is en
voedsel een schaars goed werd. Die competitie mocht niet uit de hand lopen en daarom besloot de mens
een (sociaal) contract op te stellen. Hieruit vloeit de moraliteit voort. Men had nood aan een morele wet die
stelde dat er niet gestolen, gelogen, etc. mocht worden. Het creëren van die wet is dus op basis van een
egoïstische voorzichtigheid omdat men niet wou dat die competitie slecht zou aflopen.
Frans De Waal ziet de mens niet als slecht, maar eerder als goed. Als we naar dieren kijken zien we dat zij
ook een basis van moraliteit hebben. Zij hebben een gevoel van eerlijkheid en altruïsme en dat zijn de
voorwaarden voor moraliteit. Wij hebben dus een natuurlijke aanleg tot moraliteit. De menselijke moraliteit
is nog altijd anders (wij hebben taboes en religie speelt een rol in de menselijke moraliteit), maar de basis
is hetzelfde.
LEG UIT: UTILITARISME . WAT ZIJN DE STERKE EN ZWAKKE PUNTEN ?
Het utilitarisme is een morele theorie die nadenkt over de gevolgen, en is een subcategorie van het
consequentialisme. Een daad is goed als ze het grootste goed voor het grootste aantal mensen
bewerkstelligt. Deze morele theorie heeft een aantal evoluties doorstaan beginnend bij het hedonisme van
Jeremy Bentham. Dit ging uit van een kosten-baten analyse: Wat verschaft ons het meeste plezier?
Specifiek gaat het voor hem dus over het meeste genot en de minste pijn. Daar kwam kritiek op van o.a.
Robert Nozick die zich afvroeg of plezier wel het allerbelangrijkste is voor de mens.
Vervolgens kwam het utiliteits- of nuttigheidsprincipe van John Stuart Mill. Hier gaat het over geluk en de
afwezigheid ervan. Er is een kwalitatief verschil tussen wat geluk geeft en wat niet en volgens Mill is de
intellectuele activiteit belangrijker dan de fysieke.
In de 20ste eeuw werd dit principe verder uitgewerkt en ontstond ten eerste het preferentie-utilitarisme,
waar het gaat over wat de mensen zelf belangrijk vinden. Als jij niet houdt van plezier, dan is dat ook goed.
Het goede bereikt men dus door de bevrediging van de voorkeuren van de mens zelf.
Ten tweede heb je het handelingsutilitarisme dat tegenover het regel- utilitarisme wordt gezet. Het eerste
gaat over het feit dat je alles kan doen, zolang iedereen gelukkig is (bv. zelfs liegen zodat de ander
gelukkig blijft, zie voorbeeld van affaire in smv). Daar tegenover staat het regel- utilitarisme dat stelt dat
het niet gaat om individuele handelingen, maar om regels. Je moet je aan bepaalde regels houden (zoals
bv. je man/vrouw niet bedriegen) en niet omdat een individuele handeling al dan niet goede resultaten zou
hebben, maar wel omdat, als we ons niet aan die regels zouden houden, de gevolgen voor de
maatschappij in zijn geheel niet goed zouden zijn. Het gaat nog steeds over gevolgen, maar meer over
algemene regels dan beslissingen over individuele handelingen.
Het utilitarisme heeft een aantal voor- en nadelen. De voordelen zijn dat het een ethisch progressief
principe is: ieder geluk kan ervaren worden als relevant beschouwd voor morele consideratie. Daarnaast is
het gebaseerd op gezond verstand en is het interessant voor beleid. Als een wetgeving doorgevoerd moet
worden, is het interessant om te gaan nadenken met welk beleid je de meeste mensen gelukkig kan
maken. Een beleid kiezen dat voor de meeste mensen goede gevolgen heeft.
De nadelen echter zijn dat minderheden opgeofferd worden, het een speculatief principe is, het gaat over
gevolgen en we kennen die gevolgen niet op voorhand. Daarnaast kan het zijn dat je beloftes moet breken
als je dit principe volgt en kent het utilitarisme supererogatorische conclusies, sommige dingen gaan te
ver. Je kan vanuit een utilitaristisch perspectief tot de conclusie komen dat sommige zaken moreel
verplicht zijn
LEG UIT: DEONTOLOGISCHE ETHIEK. WAT ZIJN DE STERKE EN ZWAKKE PUNTEN ?
