natuurwetenschappen II.4
4.1 celsplitsing bij cellen zonder kern
Bacteriën zijn prokaryoten: eencellige organismen zonder celkern.
Hun DNA zit los in het cytoplasma als een ringvormig plasmide.
Ze bezitten ook meerdere plasmiden die vaak worden uitgewisseld met soortgenoten, wat voor
variatie zorgt. Door de relatief hoge mutatiesnelheid ontstaan er nieuwe eigenschappen.
Bij celdeling worden plasmiden en cytoplasma verdeeld via binaire deling, waarbij elke
dochtercel minstens één kopie van elk type plasmide krijgt.
Bij optimale omstandigheden kan een bacterie zich razendsnel vermenigvuldigen.
4.2 celdeling bij cellen met kern
Eukaryoten hebben een celkern waarin het erfelijke materiaal zit opgeslagen
Het genoom van “hogere” soorten:
- bestaat uit een even aantal chromosomen
- dit aantal noemen we diploïd (2n)
Interfase ( voorbereidende fase of tussenfase)
langdurige fase tussen twee celdelingen
cel is actief bezig met:
- DNA-kopiëren (verdubbeling van chromatine) → via DNA-polymerase
- Eiwitsynthese verhogen → cel kan sneller groeien
DNA bevindt zich als chromatine:
- leesbare, maar kwetsbare vorm van DNA
- Mogelijkheid om DNA te lezen en te kopiëren
Profase (voorbereiding op deling)
Actieve fase stopt → cel bereidt zich voor op deling
DNA condenseert tot chromosomen:
- zichtbare X-vorm toont dat elk chromosoom bestaat uit 2 chromatiden
- Chromatiden zijn verbonden via een centromeer
Kernmembraan verdwijnt ⟶ DNA komt vrij in het cytoplasma
centriolen vormen de spoelfiguur
- vanuit beide celpolen worden microtubuli (trekdaden) gevormd die naar de centromeren
lopen
- trekkracht wordt geleverd door samentrekbare eiwitten
volgende fasen
na de Profase volgt de:
Metafase ⟶ chromosomen worden opgesteld in het midden van de cel.
Anafase ⟶ chromatiden worden gescheiden en naar tegenovergestelde polen getrokken.
, Telofase (slotfase):
- Chromosomen despiraliseren terug naar chromatine.
- kernmembraan wordt opnieuw gevormd.
- Cytokinese → cytoplasma splitst en vormt 2 nieuwe cellen.
Duur van de celdeling
bij zoogdieren (zoals de mens)
- totale celdeling: 12-24 uur
- interfase is de langste levensfase van de cel
Soorten celdeling bij Eukaryoten:
- Mitose: groei, herstel, ongeslachtelijke voortplanting.
- Meitose: vorming van voortplantingscellen (gameten) → geslachtelijke voortplanting
verschillen in: doel, verdeling van DNA tijdens metafase en anafase
Kenmerk Mitose Meiose
Doel Groei & herstel Geslachtelijke voortplanting
Aantal delingen 1 2
Resultaat 2 identieke diploïde cellen 4 verschillende haploïde
(2n) cellen (n)
Gebeurt in Lichaamscellen Voortplantingscellen
(zaad/eicel)
4.3 groei door deling: Mitose
4.3.1. doel van de mitose
Mitose is de gewone celdeling
Levert 2 genetisch identieke dochtercellen op:
- zelfde hoeveelheid en inhoud van het DNA
toepassing bij meercellige organismen voor: groei en herstel van weefsels
ook gebruikt voor ongeslachtelijke voortplanting bij sommige soorten
4.1 celsplitsing bij cellen zonder kern
Bacteriën zijn prokaryoten: eencellige organismen zonder celkern.
Hun DNA zit los in het cytoplasma als een ringvormig plasmide.
Ze bezitten ook meerdere plasmiden die vaak worden uitgewisseld met soortgenoten, wat voor
variatie zorgt. Door de relatief hoge mutatiesnelheid ontstaan er nieuwe eigenschappen.
Bij celdeling worden plasmiden en cytoplasma verdeeld via binaire deling, waarbij elke
dochtercel minstens één kopie van elk type plasmide krijgt.
Bij optimale omstandigheden kan een bacterie zich razendsnel vermenigvuldigen.
4.2 celdeling bij cellen met kern
Eukaryoten hebben een celkern waarin het erfelijke materiaal zit opgeslagen
Het genoom van “hogere” soorten:
- bestaat uit een even aantal chromosomen
- dit aantal noemen we diploïd (2n)
Interfase ( voorbereidende fase of tussenfase)
langdurige fase tussen twee celdelingen
cel is actief bezig met:
- DNA-kopiëren (verdubbeling van chromatine) → via DNA-polymerase
- Eiwitsynthese verhogen → cel kan sneller groeien
DNA bevindt zich als chromatine:
- leesbare, maar kwetsbare vorm van DNA
- Mogelijkheid om DNA te lezen en te kopiëren
Profase (voorbereiding op deling)
Actieve fase stopt → cel bereidt zich voor op deling
DNA condenseert tot chromosomen:
- zichtbare X-vorm toont dat elk chromosoom bestaat uit 2 chromatiden
- Chromatiden zijn verbonden via een centromeer
Kernmembraan verdwijnt ⟶ DNA komt vrij in het cytoplasma
centriolen vormen de spoelfiguur
- vanuit beide celpolen worden microtubuli (trekdaden) gevormd die naar de centromeren
lopen
- trekkracht wordt geleverd door samentrekbare eiwitten
volgende fasen
na de Profase volgt de:
Metafase ⟶ chromosomen worden opgesteld in het midden van de cel.
Anafase ⟶ chromatiden worden gescheiden en naar tegenovergestelde polen getrokken.
, Telofase (slotfase):
- Chromosomen despiraliseren terug naar chromatine.
- kernmembraan wordt opnieuw gevormd.
- Cytokinese → cytoplasma splitst en vormt 2 nieuwe cellen.
Duur van de celdeling
bij zoogdieren (zoals de mens)
- totale celdeling: 12-24 uur
- interfase is de langste levensfase van de cel
Soorten celdeling bij Eukaryoten:
- Mitose: groei, herstel, ongeslachtelijke voortplanting.
- Meitose: vorming van voortplantingscellen (gameten) → geslachtelijke voortplanting
verschillen in: doel, verdeling van DNA tijdens metafase en anafase
Kenmerk Mitose Meiose
Doel Groei & herstel Geslachtelijke voortplanting
Aantal delingen 1 2
Resultaat 2 identieke diploïde cellen 4 verschillende haploïde
(2n) cellen (n)
Gebeurt in Lichaamscellen Voortplantingscellen
(zaad/eicel)
4.3 groei door deling: Mitose
4.3.1. doel van de mitose
Mitose is de gewone celdeling
Levert 2 genetisch identieke dochtercellen op:
- zelfde hoeveelheid en inhoud van het DNA
toepassing bij meercellige organismen voor: groei en herstel van weefsels
ook gebruikt voor ongeslachtelijke voortplanting bij sommige soorten
