Deel 1: Het Belgische rechtssysteem in een internationale rechtsorde
Les 1
1.0 Inleiding
WIE BEN IK?
Doctor in de Rechten
• Interdisciplinair project – verbonden aan faculteit rechten en sociale
wetenschappen
• Ervaring met coderen en statistische analyse
Ervaring als raadgever op het federale kabinet van justitie o.l.v. Minister Geens
• Hervorming Burgerlijk Wetboek
• Opvolging rechtspraak Grondwettelijk Hof
Ervaring als beleidsmedewerker bij de Vlaamse Overheid –team Gelijke Kansen
• Specialisatie discriminatierecht
• Oprichting Vlaams Mensenrechteninstituut
WHAT’S THE POINT?
VERWACHTINGEN
Wat verwacht ik van jullie?
Houding: aandachtig, respectvol, open
Prio’s bij het studeren:
- Juiste terminologie
- Verbanden leggen
- Regels & rechtspraak opzoeken
-> Situeren, begrijpen en kritisch analyseren
Wat kunnen jullie van mij verwachten?
- Actuele maatschappelijke vraagstukken
- Praktijkervaring
- Interdisciplinaire insteek
,INHOUD
Basiskennis
- Wat is het recht?
- Wie maakt het recht?
- Waar vind ik het recht?
- Wie past het recht toe?
Verdieping
- Introductie tot enkele specifieke relevante rechtstakken
- Voorbereiding op vakken die nog volgen
- Totstandkomingsproces van het recht
- De uitdagingen van het recht
CURSUSMATERIAAL
- Handboek
- Kleine aanpassingen -> zie blackboard
- Hoorcolleges (evt. gastcolleges) -> slides
- Indien nodig: aanvullende teksten (blackboard)
EXAMEN
- Schriftelijk
- Mix van examenvragen
o Theoretische kennisvragen
o Vragen over juiste/foute terminologie
o Toepassingsvragen aan de hand van een bestaande tekst
STRUCTUUR OPLEIDINGSONDERDEEL
Deel I: Het Belgische rechtssysteem in een internationale rechtsorde
Deel II: Introductie tot enkele specifieke rechtstakken Deel III: Totstandkoming van recht op
nationaal en internationaal niveau
Deel III: De uitdagingen van het recht
,1.1 Wat is recht?
Het recht : Juridisch geformuleerde
gedragsschriften die het doel
hebben om de maatschappij te
sturen en die in principe
afdwingbaar zijn door de overheid.
Rechtsregels zijn juridisich
geformuleerde
gedragsvoorschriften.
Recht is contingent, wat betekend
dat het afhankelijk is van tijd en plaats. Recht komt in verschillende vormen aan bod. Het
neemt ook verschillende functies aan naargelang de omgeving waarin het voorkomt.
Hoewel er talloze vormen van recht zijn, focussen Belgische juristen zich doorgaans op het
Belgische statelijk recht. Dit is het recht dat door de Belgische staat is uitgevaardigd of
minstens verenigbaar is met statelijke rechtsregels. De statelijke rechtsregels zijn de
gedragsvoorschriften waarvan de staat de afdwinging kan verzekeren.
Statelijk recht kan ook worden omschreven als een min of meer samenhangend geheel van
waarden, begrippen en gedragsvoorschriften waaraan de overheidswege opgelegde,
minstens van overheidswege erkende, sancties kleven, die langs intellingen kunnen worden
afgedwongen en waarvan de bedoeling is de orde in de samenleving te organiseren, te
handhaven en te herstellen.
WOORDENSCHAT = BELANGRIJK
Er is een verschil tussen een verdachte, beklaagde en veroordeelde. Het is belangrijk om
termen goed te kennen om hierover te kunnen debatteren. Denk ook aan vluchteling en
migrant. Een gebod is dat je iets moet gaan doen, een verbod is iets wat je niet mag doen.
Het recht legt ook regels op voor zichzelf: ook zij die regels maken, zijn hier aan door
gedwongen. Dit is het principe van de rechtstaat.
Juridische termen hebben vaak een specifieke betekenis. Dit kan soms wereldvreemd
overkomen, maar is wel nodig. Zo wil men bijvoorbeeld dergelijk taalgebruik hanteren om
een zekere afstand te creëren ten opzichte van niet-juristen of uit angst dat meer
begrijpelijke termen niet juridisch nauwkeurig zijn. Het is vaak onleesbaar voor leken.
Juridische taal is een vaktaal, gebruikt door juristen die onder elkaar communiceren en een
volkstaal om met het grote publiek in dialoog te treden. Daarom is recht zo technisch. Men
denkt vaak na of het wel steeds zo technisch moet.
, DOELSTELLING
De regels worden opgesteld door de overheid en vertekken vanuit een bepaalde
doelstelling. Vb. De volksgezondheid beschermen. Men wil de maatschappij in een bepaalde
richting sturen. Regels hebben een bedoeling, maar het kan wel zijn dat ze een ander effect
hebben. Dit is een groot valkuil binnen het recht. Het effect van de regels krijgt vaak minder
aandacht dan het doel wat de regels zouden willen bereiken. Het grondwettelijkhof zal dit
effect nagaan.
Men spreekt van een prescriptieve ordening: een ordening die toont hoe de dingen zouden
moeten zijn (hoewel ze dat misschien in de praktijk niet zijn.) Men spreekt van twee ‘opties’:
• Bewarende of codificerende finaliteit: deze maatschappijen zullen eerder geneigd
zijn de daders van strafbare gedragingen een straf op te leggen die uitdrukt hoezeer
de maatschappij dit gedrag afkeurt.
• Veranderende of modificerende finaliteit: men wil recht gebruiken om iets te
veranderen aan het gedrag van de dader, wat een heel andere aanpak vereist die
veel meer inzet op de herintegratie van de dader in de maatschappij.
Welke finaliteit het recht nastreeft, is een politieke of beleidskeuze.
Men spreekt nu van een regulering of deregulering: de vraag is of de overheid in de loop der
jaren niet te ver is gegaan in haar wil om alles wettelijk te reguleren.
AFDWINGBAAR
Afdwinging is niet altijd nodig, vaak ga je regels vanzelf, spontaan naleven. Je mag het recht
niet in eigen handen nemen, het is de overheid die dit zal afdwingen.
Buiten wanneer personen onderling overeenkomen binnen een contract om te zeggen dat
een bepaalde regel niet van toepassing is voor hen.
Wanneer er dus onderverdeling niets is bepaald, zal de overheid dit kunnen afdwingen
DWINGEND
Iedereen moet de regel naleven, maar men moet dit zelf in eigen handen nemen, zelf eigen
initiatief nemen.
Het strafrecht is een van de zwaardere misdrijven waarbij de overheid zelf zal tussenkomen.
SANCTIE
Een middel om de naleving van het recht af te dwingen. Afdwingen kan via diverse sancties,
zoals vb. de gerechtelijke procedure. Een straf krijg je als je een misdrijf pleegt, maar de
sanctie kan zijn dat een rechter vaststelt dat iets moet worden gestopt, dwangsom,
gasboetes, gemeentelijke administratieve sancties.
Niet op elke regels staan sancties. Rechtsregels zijn dus niet allemaal als verbod of gebod
worden omvat. Het kan ook als een soort van definitie worden geformuleerd. Het recht is
dus ook veel meer dan louter sancties geven. Het recht is een geheel van instellingen die
juridisch worden geformuleerd om de maatschappij te sturen.
Les 1
1.0 Inleiding
WIE BEN IK?
Doctor in de Rechten
• Interdisciplinair project – verbonden aan faculteit rechten en sociale
wetenschappen
• Ervaring met coderen en statistische analyse
Ervaring als raadgever op het federale kabinet van justitie o.l.v. Minister Geens
• Hervorming Burgerlijk Wetboek
• Opvolging rechtspraak Grondwettelijk Hof
Ervaring als beleidsmedewerker bij de Vlaamse Overheid –team Gelijke Kansen
• Specialisatie discriminatierecht
• Oprichting Vlaams Mensenrechteninstituut
WHAT’S THE POINT?
VERWACHTINGEN
Wat verwacht ik van jullie?
Houding: aandachtig, respectvol, open
Prio’s bij het studeren:
- Juiste terminologie
- Verbanden leggen
- Regels & rechtspraak opzoeken
-> Situeren, begrijpen en kritisch analyseren
Wat kunnen jullie van mij verwachten?
- Actuele maatschappelijke vraagstukken
- Praktijkervaring
- Interdisciplinaire insteek
,INHOUD
Basiskennis
- Wat is het recht?
- Wie maakt het recht?
- Waar vind ik het recht?
- Wie past het recht toe?
Verdieping
- Introductie tot enkele specifieke relevante rechtstakken
- Voorbereiding op vakken die nog volgen
- Totstandkomingsproces van het recht
- De uitdagingen van het recht
CURSUSMATERIAAL
- Handboek
- Kleine aanpassingen -> zie blackboard
- Hoorcolleges (evt. gastcolleges) -> slides
- Indien nodig: aanvullende teksten (blackboard)
EXAMEN
- Schriftelijk
- Mix van examenvragen
o Theoretische kennisvragen
o Vragen over juiste/foute terminologie
o Toepassingsvragen aan de hand van een bestaande tekst
STRUCTUUR OPLEIDINGSONDERDEEL
Deel I: Het Belgische rechtssysteem in een internationale rechtsorde
Deel II: Introductie tot enkele specifieke rechtstakken Deel III: Totstandkoming van recht op
nationaal en internationaal niveau
Deel III: De uitdagingen van het recht
,1.1 Wat is recht?
Het recht : Juridisch geformuleerde
gedragsschriften die het doel
hebben om de maatschappij te
sturen en die in principe
afdwingbaar zijn door de overheid.
Rechtsregels zijn juridisich
geformuleerde
gedragsvoorschriften.
Recht is contingent, wat betekend
dat het afhankelijk is van tijd en plaats. Recht komt in verschillende vormen aan bod. Het
neemt ook verschillende functies aan naargelang de omgeving waarin het voorkomt.
Hoewel er talloze vormen van recht zijn, focussen Belgische juristen zich doorgaans op het
Belgische statelijk recht. Dit is het recht dat door de Belgische staat is uitgevaardigd of
minstens verenigbaar is met statelijke rechtsregels. De statelijke rechtsregels zijn de
gedragsvoorschriften waarvan de staat de afdwinging kan verzekeren.
Statelijk recht kan ook worden omschreven als een min of meer samenhangend geheel van
waarden, begrippen en gedragsvoorschriften waaraan de overheidswege opgelegde,
minstens van overheidswege erkende, sancties kleven, die langs intellingen kunnen worden
afgedwongen en waarvan de bedoeling is de orde in de samenleving te organiseren, te
handhaven en te herstellen.
WOORDENSCHAT = BELANGRIJK
Er is een verschil tussen een verdachte, beklaagde en veroordeelde. Het is belangrijk om
termen goed te kennen om hierover te kunnen debatteren. Denk ook aan vluchteling en
migrant. Een gebod is dat je iets moet gaan doen, een verbod is iets wat je niet mag doen.
Het recht legt ook regels op voor zichzelf: ook zij die regels maken, zijn hier aan door
gedwongen. Dit is het principe van de rechtstaat.
Juridische termen hebben vaak een specifieke betekenis. Dit kan soms wereldvreemd
overkomen, maar is wel nodig. Zo wil men bijvoorbeeld dergelijk taalgebruik hanteren om
een zekere afstand te creëren ten opzichte van niet-juristen of uit angst dat meer
begrijpelijke termen niet juridisch nauwkeurig zijn. Het is vaak onleesbaar voor leken.
Juridische taal is een vaktaal, gebruikt door juristen die onder elkaar communiceren en een
volkstaal om met het grote publiek in dialoog te treden. Daarom is recht zo technisch. Men
denkt vaak na of het wel steeds zo technisch moet.
, DOELSTELLING
De regels worden opgesteld door de overheid en vertekken vanuit een bepaalde
doelstelling. Vb. De volksgezondheid beschermen. Men wil de maatschappij in een bepaalde
richting sturen. Regels hebben een bedoeling, maar het kan wel zijn dat ze een ander effect
hebben. Dit is een groot valkuil binnen het recht. Het effect van de regels krijgt vaak minder
aandacht dan het doel wat de regels zouden willen bereiken. Het grondwettelijkhof zal dit
effect nagaan.
Men spreekt van een prescriptieve ordening: een ordening die toont hoe de dingen zouden
moeten zijn (hoewel ze dat misschien in de praktijk niet zijn.) Men spreekt van twee ‘opties’:
• Bewarende of codificerende finaliteit: deze maatschappijen zullen eerder geneigd
zijn de daders van strafbare gedragingen een straf op te leggen die uitdrukt hoezeer
de maatschappij dit gedrag afkeurt.
• Veranderende of modificerende finaliteit: men wil recht gebruiken om iets te
veranderen aan het gedrag van de dader, wat een heel andere aanpak vereist die
veel meer inzet op de herintegratie van de dader in de maatschappij.
Welke finaliteit het recht nastreeft, is een politieke of beleidskeuze.
Men spreekt nu van een regulering of deregulering: de vraag is of de overheid in de loop der
jaren niet te ver is gegaan in haar wil om alles wettelijk te reguleren.
AFDWINGBAAR
Afdwinging is niet altijd nodig, vaak ga je regels vanzelf, spontaan naleven. Je mag het recht
niet in eigen handen nemen, het is de overheid die dit zal afdwingen.
Buiten wanneer personen onderling overeenkomen binnen een contract om te zeggen dat
een bepaalde regel niet van toepassing is voor hen.
Wanneer er dus onderverdeling niets is bepaald, zal de overheid dit kunnen afdwingen
DWINGEND
Iedereen moet de regel naleven, maar men moet dit zelf in eigen handen nemen, zelf eigen
initiatief nemen.
Het strafrecht is een van de zwaardere misdrijven waarbij de overheid zelf zal tussenkomen.
SANCTIE
Een middel om de naleving van het recht af te dwingen. Afdwingen kan via diverse sancties,
zoals vb. de gerechtelijke procedure. Een straf krijg je als je een misdrijf pleegt, maar de
sanctie kan zijn dat een rechter vaststelt dat iets moet worden gestopt, dwangsom,
gasboetes, gemeentelijke administratieve sancties.
Niet op elke regels staan sancties. Rechtsregels zijn dus niet allemaal als verbod of gebod
worden omvat. Het kan ook als een soort van definitie worden geformuleerd. Het recht is
dus ook veel meer dan louter sancties geven. Het recht is een geheel van instellingen die
juridisch worden geformuleerd om de maatschappij te sturen.
