Politiserend sociaal werk
Les 1: Inleiding
Sociaal werk moet structurele problemen blootleggen en opkomen voor onderdrukten. We
weten dat onze doelgroepen slachtoffer zijn van maatschappelijke uitsluiting en
onderdrukking. Tijd voor het ontwikkelen van een politiserende houding.
Maar… Politieke interesse bij millennials: “ Waar voor oudere generaties de politiek het
apparaat voor verandering was, kiest deze generatie voor andere manieren om een impact
hebben.” En ook dit…
- Opmars aan appreciatie voor populistische leiders bij jongeren
- 26% van de jongeren gelooft niet dat democratie de beste staatsvorm is
- Wel grote verschillen in geloof in democratie tussen landen en opleidingsniveau
Twee convergerende tendensen:
- Macro: grote mate van welvaart bereikt in Westerse maatschappijen
- Micro: gericht op zelfrealisatie (want randvoorwaarden voor welzijn zijn vervuld voor
grote groep mensen)
Zich moeilijk kunnen identificeren met zij die het minder hebben
Spanningsveld tussen conformeren en politiseren – signaleren:
- Conformeren
° uitvoeren van welvaartsvoorzieningen
° Conformeren aan de verwachtingen van de overheid
° projecten binnenhalen
° niet in vraag stellen of rechten de facto (in het leven van cliënten) geëffectueerd
worden
° identificeren met de eigen organisatie (blinde loyauteit)
° bv. cliënt komt leefloon aanvragen en sw’er brengt administratief in orde
- Politiseren – signaleren
° kritisch in vraag stellen van de welvaartsstaat en haar voorzieningen
° lacunes, uitsluitingsmechanismen en noden blootleggen en aankaarten
° levensomstandigheden van cliënten en onvervulde noden blootleggen en
aankaarten
° gezonde distantie en kritische zin tot de eigen organisatie en het beleid
° bv. Cliënt komt leefloon aanvragen en sw’er komt tot de vaststelling dat het bedrag
ontoereikend is om menswaardig te kunnen leven. Sw’er stelt de hoogte van het
bedrag kritisch in vraag.
Normatieve professionaliteit:
Er zijn toch vele individuele problemen waar politiek geen rol in speelt. Bv. obesitas
,Invloed tussen de verschillende niveaus:
° Macroniveau: sociale structuren, instituties, ets
° Mesoniveau: Organisationeel
° Microniveau: individueel niveau, interactie
Van gevoel naar ratio…
Sociale verandering begint bij verontwaardiging (gevoel), opstand en (langdurige) volharding
in de rebellie (strategie). Dus sociaal werk gebeurt niet in het luchtledige. Maatschappelijke
context en beleid hebben grote invloed op de levens van mensen, vaak zelfs onbewust. De
verschillende niveaus staan in verbinding met elkaar. Grote invloed van macroniveau op
meso- en microniveau. Omgekeerd weinig invloed van microniveau op beleid -> belang om
zich te verenigen.
Normatieve professionaliteit:
- In ons professioneel handelen maken we voortdurend politieke en ideologische
keuzes
- Sociaal werkers moeten de dingen juist doen, maar ook de juiste dingen doen
- Wat is juist? Het antwoord hierop is ideologisch geladen. Bv. definiëring van het
vluchtelingenprobleem: vluchtelingen zijn bedreiging voor onze veiligheid en sociale
zekerheid. We moeten hen buitenhouden. Of vluchtelingen bevinden zich in
mensonwaardige omstandigheden en hebben recht op opvang en bescherming.
Bovendien kunnen zij een rijkdom voor de samenleving zijn.
Wat is het belang van sociaal werk in beleidsvorming?
- Sociaal werkers werken met een doelgroep die ondersteuning krijgt van het beleid of
soms mensen in de problemen duwt (bv. stedelijk activeringsbeleid: sneller leefloon
kwijt in Antwerpen dan in Gent)
- Er duiken ook nieuwe problemen op waar politiekers onvoldoende mee bezig zijn (bv.
klimaat)
- Sommige problemen verdwijnen weer van de politieke agenda, ondanks dat er geen
oplossing voor is. (bv. genderongelijkheid in verloning, racisme op de werkvloer)
- Het beleid engageert zich voornamelijk voor burgers, maar wat met niet-burgers in
ons land?
Structureel denken als onderdeel van de beroepsidentiteit:
Internationale definitie van sociaal werk: “Social work is a practice-based profession and an
academic discipline that promotes social change and development, social cohesion, and the
empowerment and liberation of people. Principles of social justice, human rights,
collective responsibility and respect for diversities are central to social work. Underpinned
by theories of social work, social sciences, humanities and indigenous knowledge, social
work engages people and structures to address life challenges and enhance wellbeing.”
,Structurele component:
- Bewerkstellingen van sociale verandering, sociale cohesie en bevrijding van
onderdrukten
- Versterken van mensen en structuren om het algemeen welzijn te verbeteren
- Geruggesteund door principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten en
collectieve verantwoordelijkheid
Structureel denken als onderdeel van de beroepsidentiteit:
Soms is het beleid de oorzaak van problemen van mensen. Een verstrenging van de
wetgeving op gezinshereniging houdt families soms uit elkaar. Bezuinigingen op sociaal
beleid of op cultuur zetten een sector onder druk. De barrières die verschillende Europese
landen opwerpen brengen vluchtelingen soms nog meer in de problemen. De voorwaarden
voor schorsing van mensen met een leefloon of een werkloosheidsuitkering zijn het resultaat
van beleidsbeslissingen. Ook of, wanneer en hoe iemand uit zijn of haar huis mag worden
gezet, wanneer de energielevering mag worden geschorst of wat een deurwaarder in beslag
mag nemen is bepaald door wettelijke kaders, vastgelegd in het parlement. Goede sociaal
werkers begeleiden dan ook niet enkel gezinnen die met zulke problemen worden
geconfronteerd. Ze proberen ook én tegelijk de beleidskaders te veranderen, ze structureel
te verbeteren.
Vaak wordt ons als een mantra voorgehouden dat beleidsmakers niet anders kunnen dan
hun beleid te voeren. Er is zogezegd geen alternatief (TINA = There Is No Alternative). “Er is
te weinig geld, dus hoe kunnen we al die vluchtelingen dan opvangen?” of “we kunnen niet
anders dan tot de leeftijd van 67 werken om de vergrijzing te betalen”. Maar is dit écht zo?
Als je denkt binnen de huidige systemen dan hebben deze politiekers waarschijnlijk gelijk. En
toch maken zij dagelijks normatieve keuzes. Daar bedoel ik mee dat hun keuzes niet neutraal
of niet de enige optie inhouden. Het is bijvoorbeeld een keuze van het beleid om banken die
de hoogste managers magistraal hoge bonussen uitkeren te redden met belastinggeld. Het is
een keuze om de farmaceutische industrie zwaar te subsidiëren door antidepressiva terug te
betalen, maar geen (of amper) terugbetalingen op psychotherapie te voorzien. Het is een
keuze om de leeflonen niet op te trekken tot de Europese armoedegrens, maar wel in te
zetten op het traceren van zwartwerk bij mensen met een leefloon. Het is een keuze om
wapenhandel in conflictgebieden te ondersteunen, maar de vluchtelingen uit deze gebieden
te weren. Het is een keuze om op zoek te gaan naar buitenverblijven van mensen met een
leefloon om een schorsing te legitimeren, maar de hoogste vermogens onbelast te laten. Het
is een keuze om belastinggeld te gebruiken om onze veiligheid te garanderen met para’s op
straat, maar weinig middelen vrij te maken voor jeugdhulp, geestelijke gezondheidszorg of
ondersteuning van personen met een handicap. Het is een keuze om een universitair meer te
betalen dan iemand die onze huizen of straten proper houdt. Het is een keuze om mensen
met een leefloon te criminaliseren, maar de grote vlucht van het grote kapitaal naar
belastingparadijzen onberoerd te laten. Dit zijn allemaal keuzes. Er is met andere woorden
altijd ook een andere weg.
, Sociaal werk mag zich niet wentelen in de slachtofferrol, noch de eigen beperkingen onder
de mat vegen, maar moet politiseren waar nodig. We houden een pleidooi voor sociaal werk
dat grondrechten agendeert en politiseert door het subject van die rechten dat
onderbeschermd is, zichtbaar en hoorbaar te maken. Op die manier worden nieuwe noden
zichtbaar die dan opnieuw tot grondrecht kunnen worden omgebogen.
Les 2: Beleidsvorming:
Inzicht in beleid en de beleidscyclus:
- Beleid komt gefaseerd en op verschillende manieren tot stand. Gefaseerd zijn moet je
met een korrel zout nemen want het gebeurd vaak dat iets als een politiek probleem
wordt gezien en daarna gaat het van de politieke agenda door een crisis.
- Beleid = het stellen van doelen, middelen en een tijdspad in onderlinge samenhang.
- Beleid = iets doen of iets niet doen, het is iets chaotisch en onvoorspelbaar. Het gaat
niet alleen over iets doen, maar over iets niet doen. Signalen uit de samenleving zijn
belangrijk. Keuzes maken en schaarse middelen inzetten op een bepaald spoor.
- Beleidsbeslissingen zijn niet enkel afhankelijk van politici, maar worden vaak gestuurd
door signalen uit de samenleving – kansen voor sociaal werk
- Signaleren is relevant in elke fase, maar telkens op een andere manier
- Complexiteit van beleidsvorming begrijpen: beleidscyclus
° probleem herkennen
° beleidsvoorbereiding
° beslissing of de formele besluitvorming
° beleidsuitvoering (of implementatie)
° evaluaties (van toestand, beleid, resultaat)
Les 1: Inleiding
Sociaal werk moet structurele problemen blootleggen en opkomen voor onderdrukten. We
weten dat onze doelgroepen slachtoffer zijn van maatschappelijke uitsluiting en
onderdrukking. Tijd voor het ontwikkelen van een politiserende houding.
Maar… Politieke interesse bij millennials: “ Waar voor oudere generaties de politiek het
apparaat voor verandering was, kiest deze generatie voor andere manieren om een impact
hebben.” En ook dit…
- Opmars aan appreciatie voor populistische leiders bij jongeren
- 26% van de jongeren gelooft niet dat democratie de beste staatsvorm is
- Wel grote verschillen in geloof in democratie tussen landen en opleidingsniveau
Twee convergerende tendensen:
- Macro: grote mate van welvaart bereikt in Westerse maatschappijen
- Micro: gericht op zelfrealisatie (want randvoorwaarden voor welzijn zijn vervuld voor
grote groep mensen)
Zich moeilijk kunnen identificeren met zij die het minder hebben
Spanningsveld tussen conformeren en politiseren – signaleren:
- Conformeren
° uitvoeren van welvaartsvoorzieningen
° Conformeren aan de verwachtingen van de overheid
° projecten binnenhalen
° niet in vraag stellen of rechten de facto (in het leven van cliënten) geëffectueerd
worden
° identificeren met de eigen organisatie (blinde loyauteit)
° bv. cliënt komt leefloon aanvragen en sw’er brengt administratief in orde
- Politiseren – signaleren
° kritisch in vraag stellen van de welvaartsstaat en haar voorzieningen
° lacunes, uitsluitingsmechanismen en noden blootleggen en aankaarten
° levensomstandigheden van cliënten en onvervulde noden blootleggen en
aankaarten
° gezonde distantie en kritische zin tot de eigen organisatie en het beleid
° bv. Cliënt komt leefloon aanvragen en sw’er komt tot de vaststelling dat het bedrag
ontoereikend is om menswaardig te kunnen leven. Sw’er stelt de hoogte van het
bedrag kritisch in vraag.
Normatieve professionaliteit:
Er zijn toch vele individuele problemen waar politiek geen rol in speelt. Bv. obesitas
,Invloed tussen de verschillende niveaus:
° Macroniveau: sociale structuren, instituties, ets
° Mesoniveau: Organisationeel
° Microniveau: individueel niveau, interactie
Van gevoel naar ratio…
Sociale verandering begint bij verontwaardiging (gevoel), opstand en (langdurige) volharding
in de rebellie (strategie). Dus sociaal werk gebeurt niet in het luchtledige. Maatschappelijke
context en beleid hebben grote invloed op de levens van mensen, vaak zelfs onbewust. De
verschillende niveaus staan in verbinding met elkaar. Grote invloed van macroniveau op
meso- en microniveau. Omgekeerd weinig invloed van microniveau op beleid -> belang om
zich te verenigen.
Normatieve professionaliteit:
- In ons professioneel handelen maken we voortdurend politieke en ideologische
keuzes
- Sociaal werkers moeten de dingen juist doen, maar ook de juiste dingen doen
- Wat is juist? Het antwoord hierop is ideologisch geladen. Bv. definiëring van het
vluchtelingenprobleem: vluchtelingen zijn bedreiging voor onze veiligheid en sociale
zekerheid. We moeten hen buitenhouden. Of vluchtelingen bevinden zich in
mensonwaardige omstandigheden en hebben recht op opvang en bescherming.
Bovendien kunnen zij een rijkdom voor de samenleving zijn.
Wat is het belang van sociaal werk in beleidsvorming?
- Sociaal werkers werken met een doelgroep die ondersteuning krijgt van het beleid of
soms mensen in de problemen duwt (bv. stedelijk activeringsbeleid: sneller leefloon
kwijt in Antwerpen dan in Gent)
- Er duiken ook nieuwe problemen op waar politiekers onvoldoende mee bezig zijn (bv.
klimaat)
- Sommige problemen verdwijnen weer van de politieke agenda, ondanks dat er geen
oplossing voor is. (bv. genderongelijkheid in verloning, racisme op de werkvloer)
- Het beleid engageert zich voornamelijk voor burgers, maar wat met niet-burgers in
ons land?
Structureel denken als onderdeel van de beroepsidentiteit:
Internationale definitie van sociaal werk: “Social work is a practice-based profession and an
academic discipline that promotes social change and development, social cohesion, and the
empowerment and liberation of people. Principles of social justice, human rights,
collective responsibility and respect for diversities are central to social work. Underpinned
by theories of social work, social sciences, humanities and indigenous knowledge, social
work engages people and structures to address life challenges and enhance wellbeing.”
,Structurele component:
- Bewerkstellingen van sociale verandering, sociale cohesie en bevrijding van
onderdrukten
- Versterken van mensen en structuren om het algemeen welzijn te verbeteren
- Geruggesteund door principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten en
collectieve verantwoordelijkheid
Structureel denken als onderdeel van de beroepsidentiteit:
Soms is het beleid de oorzaak van problemen van mensen. Een verstrenging van de
wetgeving op gezinshereniging houdt families soms uit elkaar. Bezuinigingen op sociaal
beleid of op cultuur zetten een sector onder druk. De barrières die verschillende Europese
landen opwerpen brengen vluchtelingen soms nog meer in de problemen. De voorwaarden
voor schorsing van mensen met een leefloon of een werkloosheidsuitkering zijn het resultaat
van beleidsbeslissingen. Ook of, wanneer en hoe iemand uit zijn of haar huis mag worden
gezet, wanneer de energielevering mag worden geschorst of wat een deurwaarder in beslag
mag nemen is bepaald door wettelijke kaders, vastgelegd in het parlement. Goede sociaal
werkers begeleiden dan ook niet enkel gezinnen die met zulke problemen worden
geconfronteerd. Ze proberen ook én tegelijk de beleidskaders te veranderen, ze structureel
te verbeteren.
Vaak wordt ons als een mantra voorgehouden dat beleidsmakers niet anders kunnen dan
hun beleid te voeren. Er is zogezegd geen alternatief (TINA = There Is No Alternative). “Er is
te weinig geld, dus hoe kunnen we al die vluchtelingen dan opvangen?” of “we kunnen niet
anders dan tot de leeftijd van 67 werken om de vergrijzing te betalen”. Maar is dit écht zo?
Als je denkt binnen de huidige systemen dan hebben deze politiekers waarschijnlijk gelijk. En
toch maken zij dagelijks normatieve keuzes. Daar bedoel ik mee dat hun keuzes niet neutraal
of niet de enige optie inhouden. Het is bijvoorbeeld een keuze van het beleid om banken die
de hoogste managers magistraal hoge bonussen uitkeren te redden met belastinggeld. Het is
een keuze om de farmaceutische industrie zwaar te subsidiëren door antidepressiva terug te
betalen, maar geen (of amper) terugbetalingen op psychotherapie te voorzien. Het is een
keuze om de leeflonen niet op te trekken tot de Europese armoedegrens, maar wel in te
zetten op het traceren van zwartwerk bij mensen met een leefloon. Het is een keuze om
wapenhandel in conflictgebieden te ondersteunen, maar de vluchtelingen uit deze gebieden
te weren. Het is een keuze om op zoek te gaan naar buitenverblijven van mensen met een
leefloon om een schorsing te legitimeren, maar de hoogste vermogens onbelast te laten. Het
is een keuze om belastinggeld te gebruiken om onze veiligheid te garanderen met para’s op
straat, maar weinig middelen vrij te maken voor jeugdhulp, geestelijke gezondheidszorg of
ondersteuning van personen met een handicap. Het is een keuze om een universitair meer te
betalen dan iemand die onze huizen of straten proper houdt. Het is een keuze om mensen
met een leefloon te criminaliseren, maar de grote vlucht van het grote kapitaal naar
belastingparadijzen onberoerd te laten. Dit zijn allemaal keuzes. Er is met andere woorden
altijd ook een andere weg.
, Sociaal werk mag zich niet wentelen in de slachtofferrol, noch de eigen beperkingen onder
de mat vegen, maar moet politiseren waar nodig. We houden een pleidooi voor sociaal werk
dat grondrechten agendeert en politiseert door het subject van die rechten dat
onderbeschermd is, zichtbaar en hoorbaar te maken. Op die manier worden nieuwe noden
zichtbaar die dan opnieuw tot grondrecht kunnen worden omgebogen.
Les 2: Beleidsvorming:
Inzicht in beleid en de beleidscyclus:
- Beleid komt gefaseerd en op verschillende manieren tot stand. Gefaseerd zijn moet je
met een korrel zout nemen want het gebeurd vaak dat iets als een politiek probleem
wordt gezien en daarna gaat het van de politieke agenda door een crisis.
- Beleid = het stellen van doelen, middelen en een tijdspad in onderlinge samenhang.
- Beleid = iets doen of iets niet doen, het is iets chaotisch en onvoorspelbaar. Het gaat
niet alleen over iets doen, maar over iets niet doen. Signalen uit de samenleving zijn
belangrijk. Keuzes maken en schaarse middelen inzetten op een bepaald spoor.
- Beleidsbeslissingen zijn niet enkel afhankelijk van politici, maar worden vaak gestuurd
door signalen uit de samenleving – kansen voor sociaal werk
- Signaleren is relevant in elke fase, maar telkens op een andere manier
- Complexiteit van beleidsvorming begrijpen: beleidscyclus
° probleem herkennen
° beleidsvoorbereiding
° beslissing of de formele besluitvorming
° beleidsuitvoering (of implementatie)
° evaluaties (van toestand, beleid, resultaat)
