Inhoudsopgave
Logopedie: een toegepaste wetenschap:................................................................................... 3
Wat is logopedie:..................................................................................................................... 3
Definiëring:.......................................................................................................................... 3
Communicatie...................................................................................................................... 3
Communicatiestoornissen.................................................................................................... 4
Communicatiestoornissen en meer...................................................................................... 7
De wetenschap.................................................................................................................... 7
Opleiding en beroep................................................................................................................ 8
Vakliteratuur........................................................................................................................... 8
Historiek.................................................................................................................................. 9
Oudste verwijzingen............................................................................................................. 9
De klassieke oudheid........................................................................................................... 9
De middeleeuwen en de 16e 17e en 18e eeuw....................................................................10
De 19e en 20e eeuw............................................................................................................ 10
21e eeuw............................................................................................................................ 12
Spraak...................................................................................................................................... 13
De mens als sprekend wezen................................................................................................ 13
Het spraakorgaan en de productie van spraak.....................................................................14
Het ademhalingssysteem................................................................................................... 14
het fonatiesysteem........................................................................................................... 17
Het articulatorisch systeem.............................................................................................. 21
Spraakklanken................................................................................................................... 24
Coarticulatie en assimilatie................................................................................................ 29
Bijzondere klanken en spreekwijzen..................................................................................30
Zingen................................................................................................................................ 31
Spraak als akoestisch verschijnsel........................................................................................ 32
Enkele basisbegrippen....................................................................................................... 32
Periodieke trilling............................................................................................................... 33
Niet-periodieke trillingen.................................................................................................... 34
Toepassing op spraakklanken............................................................................................ 34
Bron-filter theorie............................................................................................................... 34
Spraak als auditorisch verschijnsel (niet die les)...................................................................36
Het gehoororgaan en het horen nk.................................................................................... 36
Registeren van spraak.......................................................................................................... 36
Bij de spreker zelf.............................................................................................................. 36
Tussen mond en oor........................................................................................................... 37
Door de luisteraar.............................................................................................................. 41
1
,Schrift, schrijven en lezen........................................................................................................ 41
Schriftelijke communicatie vs mondelinge communicatie.....................................................41
Schrift.................................................................................................................................... 41
Pictografisch schrift............................................................................................................ 42
Logografisch schrift............................................................................................................ 42
Fonografisch schrift............................................................................................................ 43
Het Nederlands spellingsysteem........................................................................................... 43
Geschiedenis...................................................................................................................... 43
Principes............................................................................................................................. 44
Interpunctie:....................................................................................................................... 47
Schrijven en lezen................................................................................................................. 48
Definitie............................................................................................................................. 48
Schrijf- en leesvoorwaarden............................................................................................... 48
Fonetisch schrift.................................................................................................................... 50
fonetisch schrift in vergelijking met de gebruikelijke spelling............................................50
Het internationaal fonetisch alfabet................................................................................... 50
De transcriptie van grotere gehelen.................................................................................. 51
Klinische transcriptie.......................................................................................................... 51
Fonetische transcriptie en betrouwbaarheid......................................................................51
Leren transcriberen............................................................................................................ 51
Bijzondere vormen van schriftelijke communicatie...............................................................52
Braille................................................................................................................................. 52
Het Bliss-communicatie systeem....................................................................................... 52
Visueel- manuele communicatie.............................................................................................. 53
Communiceren met gebaren................................................................................................. 53
Gebarentalen........................................................................................................................ 53
Gebarentaal of gebarentalen?............................................................................................ 53
De Vlaams-Belgische gebarentaal en gebarentaalvarianten..............................................54
Gebarentaal: Zelfstandig en volwaardig............................................................................54
De opbouw van gebarentalen............................................................................................ 54
Gebarenschrift................................................................................................................... 57
Gebarensystemen................................................................................................................. 57
SMOG.................................................................................................................................... 58
Pantomime............................................................................................................................ 59
Vingerspelling en naamgebaren............................................................................................ 59
Vingerspelling.................................................................................................................... 59
Naamgebaren.................................................................................................................... 60
Spraakafzien en klankgebaren.............................................................................................. 60
Spraakafzien...................................................................................................................... 60
2
, Klankgebaren..................................................................................................................... 60
Doofblinden........................................................................................................................... 61
Geschiedenis en basisconcepten v/d logopedie
Logopedie: een toegepaste wetenschap:
Wat is logopedie:
Definiëring:
Logopedie = paramedische discipline = opleiding v/d woordkunst
- < logos (Grieks): woord, rede verstand en
< paidea: opleiding
- In Van Dale (woordenboek):
o Logopedie: “onderricht in zuiver spreken en stemgebruik”
o Logopedist: “spraakleraar”
Verre van volledig, logo’s zijn veel meer dan alleen maar spraakleraars
(beeld logo: werken op uitspraak)
- Iemand op een heldere duidelijke manier te laten spreken
- Correcte articulatie
- Stoornissen worden vaak vanuit een medische bril gekeken bij de logopedie
- Hoe het leren bij de client gaan stimuleren
Definitie IALP (international Association of Logopaedics and Phoniatrics; 57
beroepsverenigingen uit 38 landen)
“A logopedist is a professional whose central involvement is in the prevention, assessment,
intervention, management and scientific study of disorders of human communication. Human
communication, in this context, comprises all those processes and functions associated with
the production of speech and with the comprehension and production of oral and written
language, as well as forms of non-vocal communication. The logopedist’s role has latterly
expanded to include work with people with swallowing disorders.” (IALP, 1998, p. 234)
Communicatie
Stoornissen in menselijke communicatie
centraal in de logo; zoals in de def
vermeld is communicatie meer dan
alleen maar spraak.
Communicatie: (minstens) 2 personen
met elkaar boodschappen uitwisselen.
3
, - Zender brengt boodschap over naar de ontvanger
Soorten communicatie
- gesproken communicatie (medium: lucht) Bij spraak en schrift is er
- Geschreven communicatie (hierbij is er een spoor) communicatie via woorden
- Gedrag, lichaamshouding verbale communicatie
- Gebarentaal (medium: lichaam) visuele-manuele communicatie
- Bij dieren: ruiken, verbaal/ non-verbaal
- Bij planten: door bepaalde stoffen vrij te zetten
Communicatie dus niet enkel eigen aan mensen
Type communicatie fluctueert doorheen de jaren
• Telefoneren neemt af
• Berichtjes (schrijven telefoon) neemt toe
Waarom gesproken communicatie efficiënter dan andere vormen?
• Andere vormen kan men vaak gaan mis interpreten
• Buiten elkaars zichtveld is het nog steeds mogelijk om te communiceren +
handen vrij om op dat moment nog iets te doen
Degene die boodschap over brengt
“ als ik communiceer in Antwerpen met een Joods
orthodoxe studente weet ik dat ik een aantal
dingen niet kan doen “
Culturele variaties
Als je de culturele achtergronden niet kent ga je
de boodschap op een totaal andere manier interpreteren
Gemoedsgesteldheid grote invloed op communicatie, wijze waarop we spreken
- Parfum spuiten is ook een vorm v communicatie: men wilt dat anderen je
aangenaam vinden
- Ook door de cliënten wordt je beoordeeld
- doel als logopedist is ‘hoe kan ik een cliënt overtuigen zijn gedrag te
veranderen’
- “ben ik als therapeut een goeie therapeut” start met goeie communicatie
- Logopedie loop op communicatie
Communicatiestoornissen
- Bij het niet meer kunnen uitzenden en/of ontvangen van boodschappen °
communicatiestoornis (probleem vaak op niveau v/d zender)
4
,- Logopedie richt zich op studie communicatiestoornissen en het te voorkomen,
onderzoeken en behandelen
- Zeer veel stoornissen soms moeilijk te classificeren, maar…
- Classificatie = NOODZAAK
o Klinisch = onderzoek en behandeling v patiënten
o Didactisch = opleiding v logo’s en andere hulpverleners
o Wetenschappelijk = onderzoek en onderzoeksresultaten
o Sociaal- maatschappelijk
- Indeling communicatiestoornissen.
Etiologisch (naargelang de oorzaak)
o Organische stoornissen – lichamelijke afwijking (hersenbloeding, kanker,
riem onder de tong te kort)
o Functionele stoornissen – geen lichamelijke afwijking ( lispelen)
Voordelen
Overleg met medische collega’s vergemakkelijken
Nadelen
Verwijzen niet naar het communicatiegedrag v de patiënt – welke
aspecten v communicatie gestoord zijn zeggen ze niet
Stoornis gevolg v meer dan 1 factor
Verschillende oorzaken toch zelfde therapieStotteren: genetisch
Naargelang tijdstip v ontstaan bepaald
o Ontwikkelingsstoornis (vanaf geboorte)
Bij kinderen (vanaf
o Verworven stoornissen
33 maand)
o Te algemeen, zegt enkel iets over moment v ontstaan
Kan ook later na een
Andere Classificatie: spraak-, taal- en gehoorstoornissen ongeval
o Spraakstoornis: Hoorbaar maken v woorden
Articulatie v klanken, stoornis v/d vloeiendheid en/of stoornis v/d
stem
o Taalstoornis: Begrip en gebruik v gesproken, geschreven of andere
symbolen (klanken letters, gebaren)
Taalvorm, taalinhoud, taalgebruik
Vb. afasie, syntax
o Gehoorstoornis: aantasting auditief systeem, het horen
Dia 32 en 33
5
, In de logopedie richt men zich niet enkel op de stoornis, maar op de gevolgen
voor de patiënt onderscheid Wereld Gezondheids Organisatie
o Stoornis
= Impairment
= elke structurele afwijking of functionele verstoring van het lichaam en een
persoon
= bv. kenmerken van stotteren
o Persoon met een stoornis
= disability of beperking
= verlies of vermindering in het functioneren van het lichaam of een persoon
= recent (cfr ICF-classificatie): activities = beperking op activiteit
= bv. in hoever haperingen de persoon hinderen om een gesprek te voeren
o Gevolgen voor de persoon met de stoornis
= Handicap
= nadeel dat de persoon ondervindt van de stoornis
= recent (ICIDH > ICF classificatie): participation = beperking op deelname
= bv. in hoever de patiënt afziet van deelname aan het sociale leven
Reden dat patiënt naar praktijk komt heeft niet altijd te maken met stoornis, feit
dat persoon nu komt en niet vroeger wilt iets zeggen, maar waarom nu? Niet
altijd voor stoornis zelf, maar de disabillity en/of handicap.
Patiënt komt dus vaak omwille v niet goed converseren en sociaal isolement.
Boodschap overbrengen lukt niet goed, dus altijd breder bekijken
“ga altijd als je een cliënt evalueert, ga niet enkel naar de stoornis kijken”
“fysiologische en psychologische functies zijn verstoord”
Een zelfde stoornis kan bij verschillende cliënten verschillende reacties teweeg
brengen
6
Logopedie: een toegepaste wetenschap:................................................................................... 3
Wat is logopedie:..................................................................................................................... 3
Definiëring:.......................................................................................................................... 3
Communicatie...................................................................................................................... 3
Communicatiestoornissen.................................................................................................... 4
Communicatiestoornissen en meer...................................................................................... 7
De wetenschap.................................................................................................................... 7
Opleiding en beroep................................................................................................................ 8
Vakliteratuur........................................................................................................................... 8
Historiek.................................................................................................................................. 9
Oudste verwijzingen............................................................................................................. 9
De klassieke oudheid........................................................................................................... 9
De middeleeuwen en de 16e 17e en 18e eeuw....................................................................10
De 19e en 20e eeuw............................................................................................................ 10
21e eeuw............................................................................................................................ 12
Spraak...................................................................................................................................... 13
De mens als sprekend wezen................................................................................................ 13
Het spraakorgaan en de productie van spraak.....................................................................14
Het ademhalingssysteem................................................................................................... 14
het fonatiesysteem........................................................................................................... 17
Het articulatorisch systeem.............................................................................................. 21
Spraakklanken................................................................................................................... 24
Coarticulatie en assimilatie................................................................................................ 29
Bijzondere klanken en spreekwijzen..................................................................................30
Zingen................................................................................................................................ 31
Spraak als akoestisch verschijnsel........................................................................................ 32
Enkele basisbegrippen....................................................................................................... 32
Periodieke trilling............................................................................................................... 33
Niet-periodieke trillingen.................................................................................................... 34
Toepassing op spraakklanken............................................................................................ 34
Bron-filter theorie............................................................................................................... 34
Spraak als auditorisch verschijnsel (niet die les)...................................................................36
Het gehoororgaan en het horen nk.................................................................................... 36
Registeren van spraak.......................................................................................................... 36
Bij de spreker zelf.............................................................................................................. 36
Tussen mond en oor........................................................................................................... 37
Door de luisteraar.............................................................................................................. 41
1
,Schrift, schrijven en lezen........................................................................................................ 41
Schriftelijke communicatie vs mondelinge communicatie.....................................................41
Schrift.................................................................................................................................... 41
Pictografisch schrift............................................................................................................ 42
Logografisch schrift............................................................................................................ 42
Fonografisch schrift............................................................................................................ 43
Het Nederlands spellingsysteem........................................................................................... 43
Geschiedenis...................................................................................................................... 43
Principes............................................................................................................................. 44
Interpunctie:....................................................................................................................... 47
Schrijven en lezen................................................................................................................. 48
Definitie............................................................................................................................. 48
Schrijf- en leesvoorwaarden............................................................................................... 48
Fonetisch schrift.................................................................................................................... 50
fonetisch schrift in vergelijking met de gebruikelijke spelling............................................50
Het internationaal fonetisch alfabet................................................................................... 50
De transcriptie van grotere gehelen.................................................................................. 51
Klinische transcriptie.......................................................................................................... 51
Fonetische transcriptie en betrouwbaarheid......................................................................51
Leren transcriberen............................................................................................................ 51
Bijzondere vormen van schriftelijke communicatie...............................................................52
Braille................................................................................................................................. 52
Het Bliss-communicatie systeem....................................................................................... 52
Visueel- manuele communicatie.............................................................................................. 53
Communiceren met gebaren................................................................................................. 53
Gebarentalen........................................................................................................................ 53
Gebarentaal of gebarentalen?............................................................................................ 53
De Vlaams-Belgische gebarentaal en gebarentaalvarianten..............................................54
Gebarentaal: Zelfstandig en volwaardig............................................................................54
De opbouw van gebarentalen............................................................................................ 54
Gebarenschrift................................................................................................................... 57
Gebarensystemen................................................................................................................. 57
SMOG.................................................................................................................................... 58
Pantomime............................................................................................................................ 59
Vingerspelling en naamgebaren............................................................................................ 59
Vingerspelling.................................................................................................................... 59
Naamgebaren.................................................................................................................... 60
Spraakafzien en klankgebaren.............................................................................................. 60
Spraakafzien...................................................................................................................... 60
2
, Klankgebaren..................................................................................................................... 60
Doofblinden........................................................................................................................... 61
Geschiedenis en basisconcepten v/d logopedie
Logopedie: een toegepaste wetenschap:
Wat is logopedie:
Definiëring:
Logopedie = paramedische discipline = opleiding v/d woordkunst
- < logos (Grieks): woord, rede verstand en
< paidea: opleiding
- In Van Dale (woordenboek):
o Logopedie: “onderricht in zuiver spreken en stemgebruik”
o Logopedist: “spraakleraar”
Verre van volledig, logo’s zijn veel meer dan alleen maar spraakleraars
(beeld logo: werken op uitspraak)
- Iemand op een heldere duidelijke manier te laten spreken
- Correcte articulatie
- Stoornissen worden vaak vanuit een medische bril gekeken bij de logopedie
- Hoe het leren bij de client gaan stimuleren
Definitie IALP (international Association of Logopaedics and Phoniatrics; 57
beroepsverenigingen uit 38 landen)
“A logopedist is a professional whose central involvement is in the prevention, assessment,
intervention, management and scientific study of disorders of human communication. Human
communication, in this context, comprises all those processes and functions associated with
the production of speech and with the comprehension and production of oral and written
language, as well as forms of non-vocal communication. The logopedist’s role has latterly
expanded to include work with people with swallowing disorders.” (IALP, 1998, p. 234)
Communicatie
Stoornissen in menselijke communicatie
centraal in de logo; zoals in de def
vermeld is communicatie meer dan
alleen maar spraak.
Communicatie: (minstens) 2 personen
met elkaar boodschappen uitwisselen.
3
, - Zender brengt boodschap over naar de ontvanger
Soorten communicatie
- gesproken communicatie (medium: lucht) Bij spraak en schrift is er
- Geschreven communicatie (hierbij is er een spoor) communicatie via woorden
- Gedrag, lichaamshouding verbale communicatie
- Gebarentaal (medium: lichaam) visuele-manuele communicatie
- Bij dieren: ruiken, verbaal/ non-verbaal
- Bij planten: door bepaalde stoffen vrij te zetten
Communicatie dus niet enkel eigen aan mensen
Type communicatie fluctueert doorheen de jaren
• Telefoneren neemt af
• Berichtjes (schrijven telefoon) neemt toe
Waarom gesproken communicatie efficiënter dan andere vormen?
• Andere vormen kan men vaak gaan mis interpreten
• Buiten elkaars zichtveld is het nog steeds mogelijk om te communiceren +
handen vrij om op dat moment nog iets te doen
Degene die boodschap over brengt
“ als ik communiceer in Antwerpen met een Joods
orthodoxe studente weet ik dat ik een aantal
dingen niet kan doen “
Culturele variaties
Als je de culturele achtergronden niet kent ga je
de boodschap op een totaal andere manier interpreteren
Gemoedsgesteldheid grote invloed op communicatie, wijze waarop we spreken
- Parfum spuiten is ook een vorm v communicatie: men wilt dat anderen je
aangenaam vinden
- Ook door de cliënten wordt je beoordeeld
- doel als logopedist is ‘hoe kan ik een cliënt overtuigen zijn gedrag te
veranderen’
- “ben ik als therapeut een goeie therapeut” start met goeie communicatie
- Logopedie loop op communicatie
Communicatiestoornissen
- Bij het niet meer kunnen uitzenden en/of ontvangen van boodschappen °
communicatiestoornis (probleem vaak op niveau v/d zender)
4
,- Logopedie richt zich op studie communicatiestoornissen en het te voorkomen,
onderzoeken en behandelen
- Zeer veel stoornissen soms moeilijk te classificeren, maar…
- Classificatie = NOODZAAK
o Klinisch = onderzoek en behandeling v patiënten
o Didactisch = opleiding v logo’s en andere hulpverleners
o Wetenschappelijk = onderzoek en onderzoeksresultaten
o Sociaal- maatschappelijk
- Indeling communicatiestoornissen.
Etiologisch (naargelang de oorzaak)
o Organische stoornissen – lichamelijke afwijking (hersenbloeding, kanker,
riem onder de tong te kort)
o Functionele stoornissen – geen lichamelijke afwijking ( lispelen)
Voordelen
Overleg met medische collega’s vergemakkelijken
Nadelen
Verwijzen niet naar het communicatiegedrag v de patiënt – welke
aspecten v communicatie gestoord zijn zeggen ze niet
Stoornis gevolg v meer dan 1 factor
Verschillende oorzaken toch zelfde therapieStotteren: genetisch
Naargelang tijdstip v ontstaan bepaald
o Ontwikkelingsstoornis (vanaf geboorte)
Bij kinderen (vanaf
o Verworven stoornissen
33 maand)
o Te algemeen, zegt enkel iets over moment v ontstaan
Kan ook later na een
Andere Classificatie: spraak-, taal- en gehoorstoornissen ongeval
o Spraakstoornis: Hoorbaar maken v woorden
Articulatie v klanken, stoornis v/d vloeiendheid en/of stoornis v/d
stem
o Taalstoornis: Begrip en gebruik v gesproken, geschreven of andere
symbolen (klanken letters, gebaren)
Taalvorm, taalinhoud, taalgebruik
Vb. afasie, syntax
o Gehoorstoornis: aantasting auditief systeem, het horen
Dia 32 en 33
5
, In de logopedie richt men zich niet enkel op de stoornis, maar op de gevolgen
voor de patiënt onderscheid Wereld Gezondheids Organisatie
o Stoornis
= Impairment
= elke structurele afwijking of functionele verstoring van het lichaam en een
persoon
= bv. kenmerken van stotteren
o Persoon met een stoornis
= disability of beperking
= verlies of vermindering in het functioneren van het lichaam of een persoon
= recent (cfr ICF-classificatie): activities = beperking op activiteit
= bv. in hoever haperingen de persoon hinderen om een gesprek te voeren
o Gevolgen voor de persoon met de stoornis
= Handicap
= nadeel dat de persoon ondervindt van de stoornis
= recent (ICIDH > ICF classificatie): participation = beperking op deelname
= bv. in hoever de patiënt afziet van deelname aan het sociale leven
Reden dat patiënt naar praktijk komt heeft niet altijd te maken met stoornis, feit
dat persoon nu komt en niet vroeger wilt iets zeggen, maar waarom nu? Niet
altijd voor stoornis zelf, maar de disabillity en/of handicap.
Patiënt komt dus vaak omwille v niet goed converseren en sociaal isolement.
Boodschap overbrengen lukt niet goed, dus altijd breder bekijken
“ga altijd als je een cliënt evalueert, ga niet enkel naar de stoornis kijken”
“fysiologische en psychologische functies zijn verstoord”
Een zelfde stoornis kan bij verschillende cliënten verschillende reacties teweeg
brengen
6
