Samenvatting - Forensisch welzijnswerk (B001634A)

FORENSISCH WELZIJNSWERK
Les 1: ALGEMEEN KADER
Doel en inhoud
Centrale vragen:
 1: Wat is forensisch welzijnswerk?
o Wat is het verschil tussen autonoom en aan justitie verbonden FWZW?
o Waar komt dit verschil vandaan?
 2: Wat is de verhouding tussen welzijnswerk en justitie bij FZWZ?
 3: Welke rol spelen de staatshervormingen hierbij?
 Forensisch + welzijnswerk
o Verhouding justitie en welzijn

1: Het concept
 Concept “forensisch welzijnswerk” geïntroduceerd in Panopticon (1980)
o Recent concept
 Forensisch: disciplines en activiteiten op alle echelons strafrechtsbedeling (opsporing, vervolging,
straftoemeting en strafuitvoering) = recht
o Vak bouwt verder op criminologie van de strafrechtsbedeling
 Welzijnswerk: activiteiten die bijdragen tot het (individueel of collectief) welzijn = hulp- en dienstverlening
(hierna HDV)
o Welzijn voor de persoon OF in brede zin: voor de samenleving
 DUS: welzijnswerk (= essentie) binnen forensische context (= specificiteit)

Eenvoudig
 Wat?
o Hulp- en dienstverlening
o aan mensen die als dader, slachtoffer of naastbestaande
 = “justitiabele”
o (on)rechtstreeks worden geconfronteerd met strafrechtelijke interventie
 Focus FWZW = volwassen daders/verdachten
o Weinig nadruk op slachtoffers of op minderjarigen
 Slachtoffers → Victimologie
 Minderjarigen → Jeugdcriminologie en Jeugdrecht
 Voor wie? Doelgroep
o Specifiek voor (potentiële) daders en/of slachtoffers
o Mensen in contact met justitie
 Door wie? Aanbod
o Algemene maatschappelijke hulp- en dienstverlening
 Algemeen = iedereen kan er gebruik van maken zonder contact met justitie
 Hulpverlening: drughulpverlening, geestelijke gezondheidszorg, psycholoog, OCMW, …
 OCMW: schuldbemiddeling
 Dienstverlening: VDAB, onderwijs, sport, bibliotheken, …
o Categoriaal welzijnswerk: focust zich specifiek voor doelgroep daders en/of slachtoffers
 Justitieel Welzijnswerk (JWW), Slachtofferhulp, Slachtofferonthaal,
Psychosociale Dienst (PSD), Justitiehuizen, Herstelbemiddeling, …
 JWW = dienst van CAW die actief is in Vlaamse en Brusselse gevangenissen
 PSD = enkel actief in gevangenissen

,Complex
 ~ wat is finaliteit – wie is opdrachtgever?
o Vertrekt FWZW vanuit een welzijnsgericht of vanuit een strafrechtelijke organisatie?
o Opdrachtgever Vlaams of federaal?
 ~ organisatie en bevoegdheidsniveaus (Vlaams/federaal)
 onderscheid tussen autonoom vs. aan justitie verbonden FWZW
 Autonoom FWZW
o Forensisch welzijnswerk dat autonoom van justitie werkt
 Staat los van justitie OOKAL zit dat in de justitiële forensische context
o Is onderdeel van algemeen welzijnswerk
o Cliënt kan zelf om hulp vragen
 Aan justitie verbonden FWZW
o Hulp- en dienstverleningen dat in nauw verband met strafrechtelijke beslissingen ligt
o = Welzijnswerk ‘onder mandaat’ (van justitie)
o Het initiatief ligt niet bij de cliënt
 Beide: HDV aan daders in justitiële context

Oorzaak complexiteit
 1. Ontstaansgeschiedenis
o Welzijnswerk ontwikkeld zowel vanuit privé-initiatief als initiatief overheid
 Privé initiatieven: kerkelijke organisaties die vanuit barmhartigheid initiatieven opstelden
 Overheidsinitiatieven: overheid die zaken opstelt
 2. Bevoegdheidskwestie ~ staatshervormingen
o Voor 1980 waren de privé en de overheidsinitiatieven vertroebeld
o 1980: opsplitsing bevoegdheden
 Onderscheid tussen autonoom FZWZ en aan justitie verbonden WZW
 Autonoom FWZW: hulp op vraag cliënt (vrijwilligheid) = gemeenschappen
 Aan justitie verbonden FWZW: hulp in nauw verband met strafrechtelijke
beslissingen (vb. begeleiding voorwaardelijke invrijheidstelling) = federaal
o 2014: zesde staatshervorming (Vlinderakkoord 2011)
 Onderscheid 1980 verandert, want justitiehuis en elektronisch toezicht (= deel van aan
justitie verbonden WZW) → gemeenschappen

 Zie les 2: historiek

2: Verhouding welzijnswerk – forensisch
 Kern = debat verhouding tussen welzijn(swerk) en straf(rechtsbedeling)
 Fundamenteel: finaliteit
o Wat zijn onze doelstellingen? Wat willen we bereiken?
 Bescherming maatschappij, voorkomen recidive, …
 Praktisch/organisatorisch
o Hoe samenwerken? (~ verschillende opdrachtgever)
 Als alle diensten binnen de gevangenis samenwerken dan moet het algemeen FWZW en het
aan justitie verbonden WZW samenwerken
o Hoe informatie uitwisselen? (vb. beroepsgeheim)
 Het welzijnswerk streeft fundamenteel het welzijn van het individu na, justitie is finaal gericht op de
bescherming van de samenleving

,Fundamenteel – finaliteit
Justitieel welzijnswerk vertrekt van het principe dat ieder lid van de samenleving beschikt over gelijke basisrechten
en die moet kunnen waarmaken.

 Autonoom FWZW
o Uitoefening van het recht op maatschappelijke hulp- en dienstverlening
 Waarom? Iedereen recht op menswaardig leven (cf. OCMW wet 1976), óók daders
o Wie is opdrachtgever?
 De cliënt (vrijwilligheid)  gedetineerde
o Centraal principe = kwetsbaarheid van personen in contact met justitie
 Sociaaleconomisch, psychisch, uit kindertijd, …
o Combinatie van individueel (HDV) én structureel–maatschappelijk perspectief
 Ontwikkelen van sociaal beleid in functie van voorkomen uitsluiting
 Zichtbaar maken van sociale dimensie problemen (sociale ongelijkheid/exclusie)
o Beroepsgeheim als hulpverlener
o Illustratie: Justitieel Welzijnswerk (JWW)
 Rol zorgprofessional in welzijns- & gezondheidszorg
 = vertrekt vanuit het principe dat ieder lid van de samenleving beschikt over gelijke
basisrechten en die moet kunnen waarmaken
 Finaliteit = kwaliteit van leven (recht op menswaardig bestaan)  Ondersteuning bij
functioneren en bij participeren aan samenleving
 = vanuit perspectief persoon (≠ vanuit justitie)
 = vraag- & behoeftegericht werken (noden)

 Aan justitie verbonden FWZW
o Welzijnswerk onder mandaat
 Opdrachtgever = actor binnen Justitie (echelons SRB)
 Vb: parket, (onderzoeks)rechter, gevangenisdirecteur, SURB, …
o Opdracht = divers: advies, controle (voorwaarden), rapportage, begeleiding, …
o Beroepsgeheim, maar niet ten opzichte van de opdrachtgever (~ vb. advies)
o Vb. Psychosociale Dienst (PSD)
 Advies verlenen over strafuitvoeringsmodaliteiten
 Missie DG EPI: “waarborgen een rechtsconforme, veilige, humane en geïndividualiseerde
uitvoering van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen met het oog op een optimale
terugkeer in de maatschappij”
 Werk PSD = opvolging en begeleiding in functie van advies en re-integratie
technieken finaliteit
o Vb. De verhouding tussen een justitie-assistent en een cliënt is een werkalliantie
 De justitie assistent houdt toezicht (door controle op voorwaarden) en ondersteunt de cliënt
(HV). Dit is een dubbele rol en de justitie assistent dient hier een soort balans in te vinden.
 De doelstellingen (op voorhand bepaald door opdrachtgever) gaan echter voor op de
vertrouwensrelatie.
 Doelstellingen = bepalend
 Samenwerking = zoeken van een overeenkomst over de doelstellingen
  verbinding maken tussen justitie assistent en cliënt dus in functie van bereiken
van de doelstellingen.

, Spanningsveld welzijn – justitie?
 Oorzaak spanningsveld?
 ~ kritische jaren ‘70: gekenmerkt door maatschappelijke veranderingen
 + Kritiek op rol en beleidsruimte van overheid
 + Kritiek op het strafrecht en welzijnswerk

Kritiek op strafrecht
 Strafrecht = normerend en conserverend
 De strafrechtsbedeling
o Niet neutraal
 Link met politieke, sociale, economische context  bepaalt inhoud en doel (vergelding, afschrikking, herstel,
…)
 Pleidooi: terugkeer naar klassieke strafrecht? Abolitionisme? Herstel?

 DUS: forensische context komt onder druk te staan

Kritiek op welzijnswerk
o Belangrijk onderzoek: “What works? – questions and answers about prison reform” (Martinson,
1974)
o Meta-analyse van 231 interventiestudies
o Gebrek aan effectiviteit van behandelingen in detentie (en interventies in welzijnswerk algemeen)
o Antwoord: “Nothing works”
 Er was geen effect van welzijnswerk
o Ook binnen het welzijnswerk – meer fundamenteel
o Inzicht in paradoxaal karakter van welzijnsinterventies
o = hulpverlenend én paternalistisch (“meneer doktoor”)
o Hulpverlenend personeel werd als machtig gezien
o Conflict tussen hulpverlenend en paternalistisch
o Welzijnswerk stelt zichzelf in vraag
o Welzijnswerk is professioneel, objectief en deskundig
o MAAR: interventies zijn niet neutraal want er is sprake van een macht(spositie)
o  Ontstaan van nieuwe initiatieven in FWZW: onthaaltehuizen ex-gedetineerden, ambulantisering
psychiatrische patiënten, alternatief juridisch advies, belangengroepen, …

Gevolg
 Professionelen in forensische context
o Niet zomaar doelstelling van justitie volgen
o OOK kritisch zijn op vlak van het recht op menswaardig bestaan en maatschappelijke dienstverlening
o Ontwikkelen aanbod maatschappelijke dienstverlening onafhankelijk van justitie
 Positie van welzijnswerk wijzigt
o Méér dan instrumentele inpassing in economische en sociale controle
o Ook subjectief recht op maatschappelijke dienstverlening (~ OCMW wet ‘76)

Tekst uit reader: De ontwikkeling van de verzorgingsstaat betekende voor het welzijnswerk dat een nieuw
interventiekader tot stand kwam. Vanaf de jaren zeventig stelde het welzijnswerk, en dus ook het welzijnswerk naar
justitiecliënteel, zijn eigen normbestendigende en aan justitie ondergeschikte – rol steeds meer ter discussie. De
betekenis van het welzijnswerk lag niet langer enkel in de instrumentele inpassing in economische en sociale
controledoelstellingen, maar tevens in de uitvoering van een subjectief recht op maatschappelijke dienstverlening
voor iedereen. Dit betekent dat het accent verschoof van een extern (door justitie) gestuurd aanbod naar de
ontwikkeling van een subject gestuurd aanbod. Het caritasmodel van sociale hulpverlening werd als inadequaat
ervaren, terwijl ook het disciplinerende karakter ervan steeds uitdrukkelijker werd onderkend. Deze ontwikkeling
leidde er in eerste instantie toe dat de deskundigheid van de wel- zijnswerker als dubbelzijdig en paradoxaal
omschreven werd: enerzijds deskundig hulpverlenend, anderzijds paternalistisch en pedagogiserend.