Inleiding
Mensen die vandaag vinden dat wet en religie in conflict staan met elkaar, hebben de neiging om dat
idee ook in de geschiedenis te gaan projecteren zodat het lijkt alsof ze altijd al op gespannen voet
hebben gestaan
Gould: NOMA (= non overlapping magisteria)
- Zegt dat geloof en wet niks met elkaar te maken kunnen hebben dus kunnen ook niet botsen
dus de vraag of wet en religie met elkaar kunnen botsen is volgens hem een foutieve
vraagstelling
- Voor kennis moet je bij de wet zijn
- Opzoek naar zingeving en de vraag hoe je een goed mens kan zijn? Dan moet je terecht bij
religie, poëzie, kunst…
- Ook hij gaat dit projecteren in geschiedenis en doen alsof dit standpunt altijd al in het hoofd
zat van mensen
Atheïsten: religie en wet staan haaks op elkaar
- Als je wet/Darwin ernstig neemt, kan je niet anders dan concluderen dan tot bij het atheïsme
te komen -> geloof is irrationeel
John Tempelton foundation heeft een ideologisch programma: reikt prijzen uit voor wie aantoont dat
religie en wet wel degelijk compatibel kunnen zijn
Belangrijke quote in boek: ‘There is no such thing as the relationship between science and religion. It
is what different individuals and communities have made of it in a plethora of different contexts.’
Afhv welk historisch venster je opent, afhv context, afhv definitie die mensen hanteren, zijn er al
verschillende relaties geweest tussen religie en wet
‘Wetenschap’
Wetenschap = voorlopig beste kennis volgens Karl Popper
-> wet niet opzoek naar verificatie, maar zijn erop uit om elkaar te weerleggen
-> hypotheses die niet falcifieerbaar zijn en niet te weerleggen zijn, kunnen geen wet zijn
17e eeuw:
- Wet is een collectieve onderneming
1
, - Wet kennis kan je zien als een soort web: punten die met elkaar verbonden geraken en hoe
meer ze verbonden zijn, hoe robuuster de kennis
Wetenschap vandaag: zoeken naar kennis op basis van wet methode
Mensen zeggen soms: is wet de nieuwe religie geworden?
Nee, het gaat hier om robuuste kennis die een toets doorstaat wat bij religie niet het geval is en
laat voortschrijdend inzicht toe
‘Religie’
= gericht op wat de mens en wereld overstijgt en een diepere betekenis geeft
Christendom dominant in discussie over geloof en wet
- 1960: science of religion -> vnl aangestuurd door christelijke wetenschappers
- Wet breekt door in christelijk europa dus christendom heeft zich als eerste moeten
verhouden tov wet
Discussie vanuit Islam:
- Moslimtheologen begeven zich minder in debat
- Islam had bloeiperiode voor 12e eeuw: was toen vrij compatibel met wet
o Bagdad (huidige Irak): huis der wijsheid
Verzamelplaats voor wetenschappers die zich probeerden te verhouden tov
islam
Cultureel centrum lag in deze periode in islamitische rijk
Waar is het dan misgelopen?
1. Al gazali (anti-filosoof): god is almachtig, je kan de wetmatigheden
niet kennis, was niet voor kennis
Ging daarin vrij ver: mensen verbannen en vervolgd als ze te veel
bezig waren met filosofie
2. Ottomaanse heeft zich afgesloten op moment dat boeddrukkunst
ontstaat, West-Europa er toen direct mee aan de slag gegaan +
telescopen
- 1833 Renan: ‘islam van Avicenna en Averroës is best te vergelijken met katholicisme van
Galilei’
o Averroës: zegt dat we de rede moeten gebruiken en als deze botst met wat geloof
voorschrijft via de koraan dat je dan voorrang moet geven aan de rede
- Discussie bemoeilijkt door de discussie over kolonialisme, islam vs the west (evolutie theorie
etc: iets westers)
Religie is divers, dynamisch en ambivalent (kan beste en slechtste in mensen naar boven halen)
Toekomst? Meer religie, onze samenleving geseculariseerd, snelst groeiende: islam
2
,Hoofdstuk 1: cognitieve en zingevende
interesse
Mensen hebben groot brein tov andere dieren
- Zorgt dat we cognitieve (begrijpen van wereld) en zingevende (wat doen we hier eigenlijk?)
interesse hebben
- Mens als metafysisch dier – homo religieus
Praktische belang van kennis
- Manipulatie
- Controle, zekerheid
- Sociale interactie, afspraken maken, vooruit denken
o Mensen op bep voordeel als ze in groep gingen leven
o Om op elkaar te vertrouwen info nodig van elkaar: hierdoor zijn we zo geïnteresseerd
in roddels
- Gebruiken ons brein vnl om ons eigen gelijk te bevestigen
Morele waarde van kennis
- Intellectuele integriteit
- Kennis komt met verantwoordelijkheid: hoe meer we weten, hoe meer verantwoordelijk om
mensen te helpen
- Kunnen ethisch nadenken: gaan niet zomaar alles doen wat we willen/kunnen
Waarom is mens homo religieus?
- Neemt angst en vrees weg
- Het is functioneel: kan sociale cohesie versterken
o Durkenheim: religie is een bindmiddel in samenleving
- Cognitive science of religion: welke religie je aanhangt is ook afhv waar je geboren bent en
wat je ouders aanhangen
Het mythische denken
- Goden en bovennatuurlijke wezens/krachten
- Mythe is handboek en wetboek tegelijk
o Verklaart (handboek) en schrijft voor hoe mensen moeten leven (wetboek)
- Lang manier geweest waarop mens dacht
- Conservatieve kant: mythe maakt van cultuur onveranderlijke natuur
Bv. scheppingsverhaal Adam en Eva
- 1e verhaal: god schept eerst materie en licht, platen en dieren en erna man en vrouw
- 2e verhaal: eerst mens, adam verloren op wereld en god creëert gezelschap: planten en
dieren maar nog steeds eenzaam -> uit rib van adam wordt eva gemaakt
Adam en Eva mogen alles doen buiten eten van de boom van goed en kwaad maar slang verleidt eva
om er toch van te eten en eva verleidt adam
3
, - Verdreven uit paradijs: kleden zich
- Slang gedoemd, zal hele leven op buik kruipen en andere dieren zullen het mijden
-> verklaart waarom slang zo is en waarom het zo moet zijn
- Eva: moet vanaf nu naar man luisteren (rollenpatroon ingesteld) en je zult zwoegen als je
baart (als je letterlijk leest: geen verdoving nodig want god heeft het zo ingesteld)
Anders tov wet: probeert te verklaren maar niet te bepalen hoe wereld moet zijn
Alles is wetenschap, maar wetenschap is niet alles
- Ons alledaagse leven: niet gedirigeerd door wet theorieën
- Mensen willen niet alleen verklaren en inzicht verwerven, maar ook voelen, ontmoeten,
hopen, spelen, geloven…
- Wetenschappelijke beschrijving en verklaring vs de betekenis van dingen
- Vb
o Liefde: gestuurd door hormonen
o regenboog bepaalde betekenis als je geliefde verloren bent
o mensen branden kaars om iemand geluk te wensen
o gevoel van vrije wil
o onderscheid mens/dier
positieve wetenschap vs sociale wetenschap
- pos: werkelijkheid verklaren op basis van natuurwetten/experimenten
- sociale/mens: gaat over hermeneutiek (interpretatie)
o onderscheidt gemaakt tussen erklären en verstehen
betekenis die we geven aan werkelijkheid ook te maken met waarde die we geven aan dingen
-> beschouwen mensen als dieren die meer waard zijn dan andere dieren
Zinvragen
Wittgenstein: Wij voelen dat zelfs als alle mogelijke wetenschappelijke vragen beantwoord zijn, onze
levensproblemen nog helemaal niet aangeroerd zijn.”
- Sommige ervaringen zijn cognitief ondoordringbaar
Is/ought kloof (David Hume, 18e eeuw)
= kloof tussen hoe werkelijkheid is en anderzijds wat we moeten doen op basis van die kennis
Bv. roken schaadt gezondheid maar wat moeten we er nu mee doen? Verbieden? Duurder maken? ->
beidt wet geen antwoord op
Max Weber 1919
- Gaat verder met gedachte dat er een kloof is: er is geen wet manier om praktische (politieke,
morele) standpunten te verdedigen
- Dus in hoeverre moet er ruimte zijn in aula voor normatieve uitspraken?
o Prof mag geen stelling aannemen, moet wel zeggen dat er in samenleving
verschillende opvattingen zijn
4
Mensen die vandaag vinden dat wet en religie in conflict staan met elkaar, hebben de neiging om dat
idee ook in de geschiedenis te gaan projecteren zodat het lijkt alsof ze altijd al op gespannen voet
hebben gestaan
Gould: NOMA (= non overlapping magisteria)
- Zegt dat geloof en wet niks met elkaar te maken kunnen hebben dus kunnen ook niet botsen
dus de vraag of wet en religie met elkaar kunnen botsen is volgens hem een foutieve
vraagstelling
- Voor kennis moet je bij de wet zijn
- Opzoek naar zingeving en de vraag hoe je een goed mens kan zijn? Dan moet je terecht bij
religie, poëzie, kunst…
- Ook hij gaat dit projecteren in geschiedenis en doen alsof dit standpunt altijd al in het hoofd
zat van mensen
Atheïsten: religie en wet staan haaks op elkaar
- Als je wet/Darwin ernstig neemt, kan je niet anders dan concluderen dan tot bij het atheïsme
te komen -> geloof is irrationeel
John Tempelton foundation heeft een ideologisch programma: reikt prijzen uit voor wie aantoont dat
religie en wet wel degelijk compatibel kunnen zijn
Belangrijke quote in boek: ‘There is no such thing as the relationship between science and religion. It
is what different individuals and communities have made of it in a plethora of different contexts.’
Afhv welk historisch venster je opent, afhv context, afhv definitie die mensen hanteren, zijn er al
verschillende relaties geweest tussen religie en wet
‘Wetenschap’
Wetenschap = voorlopig beste kennis volgens Karl Popper
-> wet niet opzoek naar verificatie, maar zijn erop uit om elkaar te weerleggen
-> hypotheses die niet falcifieerbaar zijn en niet te weerleggen zijn, kunnen geen wet zijn
17e eeuw:
- Wet is een collectieve onderneming
1
, - Wet kennis kan je zien als een soort web: punten die met elkaar verbonden geraken en hoe
meer ze verbonden zijn, hoe robuuster de kennis
Wetenschap vandaag: zoeken naar kennis op basis van wet methode
Mensen zeggen soms: is wet de nieuwe religie geworden?
Nee, het gaat hier om robuuste kennis die een toets doorstaat wat bij religie niet het geval is en
laat voortschrijdend inzicht toe
‘Religie’
= gericht op wat de mens en wereld overstijgt en een diepere betekenis geeft
Christendom dominant in discussie over geloof en wet
- 1960: science of religion -> vnl aangestuurd door christelijke wetenschappers
- Wet breekt door in christelijk europa dus christendom heeft zich als eerste moeten
verhouden tov wet
Discussie vanuit Islam:
- Moslimtheologen begeven zich minder in debat
- Islam had bloeiperiode voor 12e eeuw: was toen vrij compatibel met wet
o Bagdad (huidige Irak): huis der wijsheid
Verzamelplaats voor wetenschappers die zich probeerden te verhouden tov
islam
Cultureel centrum lag in deze periode in islamitische rijk
Waar is het dan misgelopen?
1. Al gazali (anti-filosoof): god is almachtig, je kan de wetmatigheden
niet kennis, was niet voor kennis
Ging daarin vrij ver: mensen verbannen en vervolgd als ze te veel
bezig waren met filosofie
2. Ottomaanse heeft zich afgesloten op moment dat boeddrukkunst
ontstaat, West-Europa er toen direct mee aan de slag gegaan +
telescopen
- 1833 Renan: ‘islam van Avicenna en Averroës is best te vergelijken met katholicisme van
Galilei’
o Averroës: zegt dat we de rede moeten gebruiken en als deze botst met wat geloof
voorschrijft via de koraan dat je dan voorrang moet geven aan de rede
- Discussie bemoeilijkt door de discussie over kolonialisme, islam vs the west (evolutie theorie
etc: iets westers)
Religie is divers, dynamisch en ambivalent (kan beste en slechtste in mensen naar boven halen)
Toekomst? Meer religie, onze samenleving geseculariseerd, snelst groeiende: islam
2
,Hoofdstuk 1: cognitieve en zingevende
interesse
Mensen hebben groot brein tov andere dieren
- Zorgt dat we cognitieve (begrijpen van wereld) en zingevende (wat doen we hier eigenlijk?)
interesse hebben
- Mens als metafysisch dier – homo religieus
Praktische belang van kennis
- Manipulatie
- Controle, zekerheid
- Sociale interactie, afspraken maken, vooruit denken
o Mensen op bep voordeel als ze in groep gingen leven
o Om op elkaar te vertrouwen info nodig van elkaar: hierdoor zijn we zo geïnteresseerd
in roddels
- Gebruiken ons brein vnl om ons eigen gelijk te bevestigen
Morele waarde van kennis
- Intellectuele integriteit
- Kennis komt met verantwoordelijkheid: hoe meer we weten, hoe meer verantwoordelijk om
mensen te helpen
- Kunnen ethisch nadenken: gaan niet zomaar alles doen wat we willen/kunnen
Waarom is mens homo religieus?
- Neemt angst en vrees weg
- Het is functioneel: kan sociale cohesie versterken
o Durkenheim: religie is een bindmiddel in samenleving
- Cognitive science of religion: welke religie je aanhangt is ook afhv waar je geboren bent en
wat je ouders aanhangen
Het mythische denken
- Goden en bovennatuurlijke wezens/krachten
- Mythe is handboek en wetboek tegelijk
o Verklaart (handboek) en schrijft voor hoe mensen moeten leven (wetboek)
- Lang manier geweest waarop mens dacht
- Conservatieve kant: mythe maakt van cultuur onveranderlijke natuur
Bv. scheppingsverhaal Adam en Eva
- 1e verhaal: god schept eerst materie en licht, platen en dieren en erna man en vrouw
- 2e verhaal: eerst mens, adam verloren op wereld en god creëert gezelschap: planten en
dieren maar nog steeds eenzaam -> uit rib van adam wordt eva gemaakt
Adam en Eva mogen alles doen buiten eten van de boom van goed en kwaad maar slang verleidt eva
om er toch van te eten en eva verleidt adam
3
, - Verdreven uit paradijs: kleden zich
- Slang gedoemd, zal hele leven op buik kruipen en andere dieren zullen het mijden
-> verklaart waarom slang zo is en waarom het zo moet zijn
- Eva: moet vanaf nu naar man luisteren (rollenpatroon ingesteld) en je zult zwoegen als je
baart (als je letterlijk leest: geen verdoving nodig want god heeft het zo ingesteld)
Anders tov wet: probeert te verklaren maar niet te bepalen hoe wereld moet zijn
Alles is wetenschap, maar wetenschap is niet alles
- Ons alledaagse leven: niet gedirigeerd door wet theorieën
- Mensen willen niet alleen verklaren en inzicht verwerven, maar ook voelen, ontmoeten,
hopen, spelen, geloven…
- Wetenschappelijke beschrijving en verklaring vs de betekenis van dingen
- Vb
o Liefde: gestuurd door hormonen
o regenboog bepaalde betekenis als je geliefde verloren bent
o mensen branden kaars om iemand geluk te wensen
o gevoel van vrije wil
o onderscheid mens/dier
positieve wetenschap vs sociale wetenschap
- pos: werkelijkheid verklaren op basis van natuurwetten/experimenten
- sociale/mens: gaat over hermeneutiek (interpretatie)
o onderscheidt gemaakt tussen erklären en verstehen
betekenis die we geven aan werkelijkheid ook te maken met waarde die we geven aan dingen
-> beschouwen mensen als dieren die meer waard zijn dan andere dieren
Zinvragen
Wittgenstein: Wij voelen dat zelfs als alle mogelijke wetenschappelijke vragen beantwoord zijn, onze
levensproblemen nog helemaal niet aangeroerd zijn.”
- Sommige ervaringen zijn cognitief ondoordringbaar
Is/ought kloof (David Hume, 18e eeuw)
= kloof tussen hoe werkelijkheid is en anderzijds wat we moeten doen op basis van die kennis
Bv. roken schaadt gezondheid maar wat moeten we er nu mee doen? Verbieden? Duurder maken? ->
beidt wet geen antwoord op
Max Weber 1919
- Gaat verder met gedachte dat er een kloof is: er is geen wet manier om praktische (politieke,
morele) standpunten te verdedigen
- Dus in hoeverre moet er ruimte zijn in aula voor normatieve uitspraken?
o Prof mag geen stelling aannemen, moet wel zeggen dat er in samenleving
verschillende opvattingen zijn
4
