lOMoARcPSD|383 406 3
Nederlands literatuur
Hoofdstuk 1 Historische context
Paragraaf 1 De hervorming*
De hervorming ontstond door onvrede over misstanden in de rooms-katholieke kerk, de almacht
van de hoge geestelijkheid in de kerk en maatschappij en de burgers wensten ruimte voor eigen
geloofsinzichten en verlangden naar kerkdiensten in de volkstaal i.p.v. Latijn. De 1e hervormer was:
Maarten Luther: Hij spijkerde 95 kritiekpunten aan de kerkdeur in 1517 en hij vertaalde de
Bijbel van het Latijn naar het Duits. Hierna kwam ook Johannes Calvijn.
Het Calvinisme kreeg vanaf ca. 1560 veel invloed in West-Europa en in de Nederlanden. Luther
en Calvijns opvattingen werden door de drukpers snel verspreid. Geloofstegenstellingen leidden
tot langdurige (burger)oorlogen in zowel Europa als in de Nederlanden.
Paragraaf 2 De Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden*
In 1506 werd Karel V. heer van de 17 verschillende gewesten die samen de Nederlanden vormden
(nu bekend als BeNeLux). Karel had in Spanje een absolutistische heerschappij en dat wilde hij ook
in de Nederlanden. Hij wilde in een land dat er één vorst met onbeperkte macht was en dat
iedereen hetzelfde geloof had. Hij was daarom ook tegen de hervormingsbeweging.
In 1555 volgde Filips II zijn vader op. Tijdens zijn regeringsperiode nam het verzet tegen de
absolutistische centralisatiepolitiek (een vorst die regeert vanuit 1 punt) sterk toe.
Daarnaast verzetten de calvinisten zich tegen de geloofsvervolging.
Willem van Oranje leidde het verzet tegen Filips. Na de beeldenstorm in 1566 werd het verzet zo erg
dat Alva naar de Nederlanden werd gezonden om de ketterij neer te slaan en het absolutisme
definitief door te voeren. Dit leidde tot de Nederlandse Opstand of ‘Tachtigjarige Oorlog’ (1568-
1648). In 1648 maakte de Vrede van Münster een einde aan deze oorlog. De Nederlanden waren
opgesplitst in een onafhankelijke republiek in het noorden (Republiek van de Zeven Verenigde
Nederlanden) en het zuidelijke deel dat nog steeds bij Spanje hoorde.
Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621, wapenstilstand met Spanje) leidden de interne
tegenstellingen in de Republiek tot een ernstig binnenlands conflict. Er stonden twee
groepen tegenover elkaar:
Partij van Johan van Oldenbarnevelt: wilde vrede met Spanje. Kozen later de kant van
de Remonstranten.
Partij van stadhouder Maurits (zoon van Willen van Oranje): wilde oorlog met Spanje.
Kozen later de kant van de Contraremonstranten (Calvijns predestinatieleer –> lot van
mensen is door God bedacht)
In 1618 werden Van Oldenbarnevelt en Hugo de Groot op bevel van Maurits gevangengenomen
en een jaar later werd hij onthoofd.
Statenbijbel – Bijbel vertaald in het Nederlands
De gebeurtenissen van de Opstand werden later bezongen in strijdliederen en er werd nog
over geschreven door schrijvers als: Joost van de Vondel en P.C. Hooft.
, lOMoARcPSD|383 406 3
Paragraaf 3 Handel en welvaart
Door de ontdekkingsreizen van Portugal en Spanje in de 15e en 16e eeuw werden nieuwe landen en
een nieuw continent ontdekt. Andere landen volgden Portugal en Spanje en er kwam een intensieve
handel over oceanen op gang. Antwerpen, dat in de 16 e eeuw bij de Nederlanden hoorde viel in
1585 in de handen van Spanje. Na deze val van Antwerpen vertrokken veel calvinistische
kunstenaars en rijke kooplieden naar de Nederlanden (vooral Holland). Veel immigranten vestigde
zich in Amsterdam waardoor deze stad explosief groeide. De burgerij was de drijvende kracht achter
de handel. In 1602 werd de V.O.C. opgericht als gevolg van de succesvolle handel met Indië
waardoor de economie in de Republiek steeg.
De machtige groep uit zaken- en bestuurswereld vormde een groep van regentenfamilies.
(samen met de elite 8-10% van de bevolking) De term Gouden Eeuw is alleen toepasselijk op die
twee welvarende groepen.
Hoofdstuk 2 Culturele context
Paragraaf 1 Kennis en wetenschap
In de middeleeuwen waren kennis en wetenschap onder het geloof en de theologie gesteld. Vanaf
de 16e eeuw begon het wetenschappelijk denken over hoe kosmos en universum in elkaar zitten.
De vraag naar de methode om ware kennis te funderen werd op twee manieren beantwoord:
- Empiristen, kennis was gebaseerd op zintuigelijke ervaring en waarneming (kennis is macht) ze
onderzochten de natuur door middel van experimenten (Francis Bacon, John Locke)
- Rationalisten, kennis op basis van kritisch verstand (ik denk, dus ik ben) kennis ontstaat
daar waar niet aan getwijfeld kan worden (René Descartes, Baruch Spinoza)
Door onderzoek naar de kosmos en het universum kwam Copernicus erachter dat de aarde om de zon
draait en niet andersom. Galileo Galileï bevestigde door middel van waarneming en experiment deze
Copernicaanse wending. In de Republiek kwam het wetenschappelijk denken tot bloei.
Paragraaf 2 Humanisme*
Het humanisme begon in Italië in de 14e eeuw en verspreidde zich later over Europa. Mensen
gingen van een middeleeuwse theocentrische (god) naar een antropocentrisch (mens)
wereldbeeld. Deze denkwijze werd bevorderd de ontwikkelende menswetenschappen. Humanisten
vonden dat mens en dier van elkaar verschilden omdat mensen kunnen spreken (grammatica,
retorica) en we kunnen onderscheid maken tussen goed en kwaad (ethiek).
Erasmus is een bekende humanist uit Rotterdam, hij was tegen de katholieke kerk maar sloot zich
niet aan bij de hervormingsbeweging. Zijn bekendste boek is ‘Loft der Zotheid’. (verteller = nar)
Paragraaf 3 Renaissance*
Het humanisme speelde in Italië een grote rol bij de ontwikkeling van de Renaissance (wedergeboorte).
De Renaissance was een poging om de klassieke oudheid te doen herleven. Florence (Italië) was een
belangrijk centrum van de Renaissancebeweging. De humanisten, leden van de heersende klassen en
kunstenaars vormden de sociale basis. De Renaissance was een culturele ontwikkeling geen politieke of
religieuze. Door o.a. de drukpers werden de Renaissanceopvattingen
Nederlands literatuur
Hoofdstuk 1 Historische context
Paragraaf 1 De hervorming*
De hervorming ontstond door onvrede over misstanden in de rooms-katholieke kerk, de almacht
van de hoge geestelijkheid in de kerk en maatschappij en de burgers wensten ruimte voor eigen
geloofsinzichten en verlangden naar kerkdiensten in de volkstaal i.p.v. Latijn. De 1e hervormer was:
Maarten Luther: Hij spijkerde 95 kritiekpunten aan de kerkdeur in 1517 en hij vertaalde de
Bijbel van het Latijn naar het Duits. Hierna kwam ook Johannes Calvijn.
Het Calvinisme kreeg vanaf ca. 1560 veel invloed in West-Europa en in de Nederlanden. Luther
en Calvijns opvattingen werden door de drukpers snel verspreid. Geloofstegenstellingen leidden
tot langdurige (burger)oorlogen in zowel Europa als in de Nederlanden.
Paragraaf 2 De Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden*
In 1506 werd Karel V. heer van de 17 verschillende gewesten die samen de Nederlanden vormden
(nu bekend als BeNeLux). Karel had in Spanje een absolutistische heerschappij en dat wilde hij ook
in de Nederlanden. Hij wilde in een land dat er één vorst met onbeperkte macht was en dat
iedereen hetzelfde geloof had. Hij was daarom ook tegen de hervormingsbeweging.
In 1555 volgde Filips II zijn vader op. Tijdens zijn regeringsperiode nam het verzet tegen de
absolutistische centralisatiepolitiek (een vorst die regeert vanuit 1 punt) sterk toe.
Daarnaast verzetten de calvinisten zich tegen de geloofsvervolging.
Willem van Oranje leidde het verzet tegen Filips. Na de beeldenstorm in 1566 werd het verzet zo erg
dat Alva naar de Nederlanden werd gezonden om de ketterij neer te slaan en het absolutisme
definitief door te voeren. Dit leidde tot de Nederlandse Opstand of ‘Tachtigjarige Oorlog’ (1568-
1648). In 1648 maakte de Vrede van Münster een einde aan deze oorlog. De Nederlanden waren
opgesplitst in een onafhankelijke republiek in het noorden (Republiek van de Zeven Verenigde
Nederlanden) en het zuidelijke deel dat nog steeds bij Spanje hoorde.
Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621, wapenstilstand met Spanje) leidden de interne
tegenstellingen in de Republiek tot een ernstig binnenlands conflict. Er stonden twee
groepen tegenover elkaar:
Partij van Johan van Oldenbarnevelt: wilde vrede met Spanje. Kozen later de kant van
de Remonstranten.
Partij van stadhouder Maurits (zoon van Willen van Oranje): wilde oorlog met Spanje.
Kozen later de kant van de Contraremonstranten (Calvijns predestinatieleer –> lot van
mensen is door God bedacht)
In 1618 werden Van Oldenbarnevelt en Hugo de Groot op bevel van Maurits gevangengenomen
en een jaar later werd hij onthoofd.
Statenbijbel – Bijbel vertaald in het Nederlands
De gebeurtenissen van de Opstand werden later bezongen in strijdliederen en er werd nog
over geschreven door schrijvers als: Joost van de Vondel en P.C. Hooft.
, lOMoARcPSD|383 406 3
Paragraaf 3 Handel en welvaart
Door de ontdekkingsreizen van Portugal en Spanje in de 15e en 16e eeuw werden nieuwe landen en
een nieuw continent ontdekt. Andere landen volgden Portugal en Spanje en er kwam een intensieve
handel over oceanen op gang. Antwerpen, dat in de 16 e eeuw bij de Nederlanden hoorde viel in
1585 in de handen van Spanje. Na deze val van Antwerpen vertrokken veel calvinistische
kunstenaars en rijke kooplieden naar de Nederlanden (vooral Holland). Veel immigranten vestigde
zich in Amsterdam waardoor deze stad explosief groeide. De burgerij was de drijvende kracht achter
de handel. In 1602 werd de V.O.C. opgericht als gevolg van de succesvolle handel met Indië
waardoor de economie in de Republiek steeg.
De machtige groep uit zaken- en bestuurswereld vormde een groep van regentenfamilies.
(samen met de elite 8-10% van de bevolking) De term Gouden Eeuw is alleen toepasselijk op die
twee welvarende groepen.
Hoofdstuk 2 Culturele context
Paragraaf 1 Kennis en wetenschap
In de middeleeuwen waren kennis en wetenschap onder het geloof en de theologie gesteld. Vanaf
de 16e eeuw begon het wetenschappelijk denken over hoe kosmos en universum in elkaar zitten.
De vraag naar de methode om ware kennis te funderen werd op twee manieren beantwoord:
- Empiristen, kennis was gebaseerd op zintuigelijke ervaring en waarneming (kennis is macht) ze
onderzochten de natuur door middel van experimenten (Francis Bacon, John Locke)
- Rationalisten, kennis op basis van kritisch verstand (ik denk, dus ik ben) kennis ontstaat
daar waar niet aan getwijfeld kan worden (René Descartes, Baruch Spinoza)
Door onderzoek naar de kosmos en het universum kwam Copernicus erachter dat de aarde om de zon
draait en niet andersom. Galileo Galileï bevestigde door middel van waarneming en experiment deze
Copernicaanse wending. In de Republiek kwam het wetenschappelijk denken tot bloei.
Paragraaf 2 Humanisme*
Het humanisme begon in Italië in de 14e eeuw en verspreidde zich later over Europa. Mensen
gingen van een middeleeuwse theocentrische (god) naar een antropocentrisch (mens)
wereldbeeld. Deze denkwijze werd bevorderd de ontwikkelende menswetenschappen. Humanisten
vonden dat mens en dier van elkaar verschilden omdat mensen kunnen spreken (grammatica,
retorica) en we kunnen onderscheid maken tussen goed en kwaad (ethiek).
Erasmus is een bekende humanist uit Rotterdam, hij was tegen de katholieke kerk maar sloot zich
niet aan bij de hervormingsbeweging. Zijn bekendste boek is ‘Loft der Zotheid’. (verteller = nar)
Paragraaf 3 Renaissance*
Het humanisme speelde in Italië een grote rol bij de ontwikkeling van de Renaissance (wedergeboorte).
De Renaissance was een poging om de klassieke oudheid te doen herleven. Florence (Italië) was een
belangrijk centrum van de Renaissancebeweging. De humanisten, leden van de heersende klassen en
kunstenaars vormden de sociale basis. De Renaissance was een culturele ontwikkeling geen politieke of
religieuze. Door o.a. de drukpers werden de Renaissanceopvattingen
