Gezondheidspsychologie
Wat is gezondheid
Gezondheid is
- Invloed van tijd (vb van roken: vroeger normaler dan nu)
- Invloed van cultuur (elke cultuur anders)
- Invloed van sociale klasse (lagere socio economische status wordt geassocieerd met sneller
ziekte)
- Invloed van individu
- …
3 begrippen in verband met gezondheid: het zijn van iets, het hebben van iets en het kunnen van iets
1. Veranderende perspectieven op gezondheid
Gezondheid door de eeuwen heen
- Prehistorie: ziekte door kwade geesten (gaatjes in skeletten)
- Stroomculturen (1000 – 300 VC): ziekte = straf van de goden (Hebreeuwse teksten)
- Klassieke Oudheid (1000 – 300 VC): Hippocrates lichaam en geest = geheel
Ziekte = verstoord evenwicht tussen 4 lichaamsvloeistoffen (humores)
o Gele gal
o Slijm
o Bloed
o Zwarte gal
- Middeleeuwen: lichaam en geest functioneren in samenhang. Oorzaak van ziekte =
spiritueel/religieus
- Vroegmoderne tijd Décartes (17de eeuw): lichaam en ziel zijn 2 domeinen waartussen
interactie plaats vindt
Gezondheid heeft door de eeuwen heen verwezen naar samenhang tussen lichaam en geest. Zo zijn
‘medicijnmannen’ vaak priester (geest) en arts (lichaam) tegelijkertijd. Bij archeologische vondsten
van menselijke skeletten uit het stenen tijdperk werden in sommige schedels kleine gaatjes
aangetroffen er werden gaatjes gemaakt in de schedel om de kwade geesten vrij te laten (geest)
die het slachtoffer ziek hadden gemaakt (lichaam). In sommige culturen is de opvatting van ziekte als
straf van de goden nog steeds aanwezig.
Genezing was poging om humores opnieuw in balans te brengen (via aderlaten, vasten, dieet,
geneesmiddelen, … ) heeft nog steeds invloed op homeopathie
Dualisme
= Lichaam en geest zijn onafhankelijk van elkaar. (interactie via pijnappelklier)
- Geest = niet-materieel (niet objectief of zichtbaar, vb. gevoelens/gedachten)
- Lichaam = materieel (opgebouwd uit mechanisch/tastbaar ‘materiaal’, vb. hersenen, hart,
cellen, uterus, … )
1
, Gezondheidspsychologie
Volgens het dualistisch denken zijn het materiële en het niet-materiële onafhankelijk van elkaar.
Artsen handelden als bewakers van het lichaam dat werd beschouwd als een machine die
wetenschappelijk kon worden onderzocht en verklaard – terwijl theologen handelden als hoeders
van de geest.
Interactie tussen lichaam en geest onder controle van de pijnappelklier (epifyse) mr toen nog gn zicht
om mechanisme van samenwerking.
Décartes: ziel verlaat lichaam op moment van overlijden autopsie werd acceptabel ook voor
kerkelijke autoriteiten inzicht in geneeskunde groeide enorm in 18de -19de eeuw ziekten
werden gelokaliseerd in menselijke cellen en niet in verstoord evenwicht humores (vs. Hippocrates)
Van dualisme naar biomedisch ziektemodel
- Dualisme:
o Lichaam als machine
o Inzicht in ziekte bestuderen cellulaire en fysiologische processen
- Biomedisch ziektemodel
o Gezondheid = afwezigheid van ziekte
o Ziekte oorzaken buiten (vb. bacteriële infectie) of in het lichaam (celmutaties)
o Genezen = wegnemen van de oorzaak van de ziekte die zal leiden tot het verdwijnen
van symptomen en dus herstel van gezondheid
Kritiek op biomedisch model
- Reductionistisch: reduceren van geest, lichaam, en menselijke gedrag tot
lichaamscellen/neurale/biochemische activiteiten en verklaring alleen op dit niveau
- MAAR:
o Individuele ≠ reacties op = ziekte (omwille van persoonlijkheid, cognitie, sociaal
ondersteuningsnetwerk, culturele aannamen, … )
o Geest = belangrijk bij manifestatie van/reactie op ziekte
BI-DIRECTIONELE relatie tussen lichaam en geest
2
, Gezondheidspsychologie
2. Bio-psychosociaal model
- Neemt in beoordeling van gezondheid subjectiviteit/beleving mee onder invloed van:
individueel gedrag
- Sociale/culturele factoren bepalen mee of iemand ziek te noemen is of zich ziek voelt
- Interactie tussen:
o Biologische
o Psychologische
o Sociale
Gezondheidspsychologie vertrekt vanuit bio-psycho-sociaal perspectief
- Bio-psycho-sociaal model aandacht voor subjectiviteit/beleving en omgeving
o Fysiek: lichamelijke klachten zoals pijn of vermoeidheid, neverwerkingen van
medicatie.
o Psychisch: angst, depressie.
o Sociaal: verlies van werk, ziekteuitkering en verminderd inkomen, sociaal isolement
door verlies werk
- Multifactor model (interactie, driehoek)
Bio-psycho-sociaal model
- Patiënt is actieve participant: actieve rol in ziekteproces: Arts is adviserend in collaboratief
model
- Holistische visie: Het gehele individu wordt betrokken
- Preventief georiënteerd: oog voor preventie
- Aandacht voor gezondheidspromotie
- Verschil met biomedisch model?
Verschil met biomedisch model van ziekte
- Biologische interactie (enkel kijken naar fysieke aspecten van ziekte)
- Single factor model
- Mind/Body scheiding
- Patiënt is passief lijder: heeft weinig zeggenschap in ziekte, moet ondergaan
- Arts is beslisser in autoritair model: arts stelt beslissing op
- Curatief georiënteerd
- Afwachtend
Positieve gezondheid
- Gezond is geen eenduidig concept gezondheid vs gedrag gezond iremand die veel
piekert is ongezond
- Heeft wie ernstig ziek is de regie? Zijn alle mensen in staat om ziektemanaglment uit te
voeren?
3
Wat is gezondheid
Gezondheid is
- Invloed van tijd (vb van roken: vroeger normaler dan nu)
- Invloed van cultuur (elke cultuur anders)
- Invloed van sociale klasse (lagere socio economische status wordt geassocieerd met sneller
ziekte)
- Invloed van individu
- …
3 begrippen in verband met gezondheid: het zijn van iets, het hebben van iets en het kunnen van iets
1. Veranderende perspectieven op gezondheid
Gezondheid door de eeuwen heen
- Prehistorie: ziekte door kwade geesten (gaatjes in skeletten)
- Stroomculturen (1000 – 300 VC): ziekte = straf van de goden (Hebreeuwse teksten)
- Klassieke Oudheid (1000 – 300 VC): Hippocrates lichaam en geest = geheel
Ziekte = verstoord evenwicht tussen 4 lichaamsvloeistoffen (humores)
o Gele gal
o Slijm
o Bloed
o Zwarte gal
- Middeleeuwen: lichaam en geest functioneren in samenhang. Oorzaak van ziekte =
spiritueel/religieus
- Vroegmoderne tijd Décartes (17de eeuw): lichaam en ziel zijn 2 domeinen waartussen
interactie plaats vindt
Gezondheid heeft door de eeuwen heen verwezen naar samenhang tussen lichaam en geest. Zo zijn
‘medicijnmannen’ vaak priester (geest) en arts (lichaam) tegelijkertijd. Bij archeologische vondsten
van menselijke skeletten uit het stenen tijdperk werden in sommige schedels kleine gaatjes
aangetroffen er werden gaatjes gemaakt in de schedel om de kwade geesten vrij te laten (geest)
die het slachtoffer ziek hadden gemaakt (lichaam). In sommige culturen is de opvatting van ziekte als
straf van de goden nog steeds aanwezig.
Genezing was poging om humores opnieuw in balans te brengen (via aderlaten, vasten, dieet,
geneesmiddelen, … ) heeft nog steeds invloed op homeopathie
Dualisme
= Lichaam en geest zijn onafhankelijk van elkaar. (interactie via pijnappelklier)
- Geest = niet-materieel (niet objectief of zichtbaar, vb. gevoelens/gedachten)
- Lichaam = materieel (opgebouwd uit mechanisch/tastbaar ‘materiaal’, vb. hersenen, hart,
cellen, uterus, … )
1
, Gezondheidspsychologie
Volgens het dualistisch denken zijn het materiële en het niet-materiële onafhankelijk van elkaar.
Artsen handelden als bewakers van het lichaam dat werd beschouwd als een machine die
wetenschappelijk kon worden onderzocht en verklaard – terwijl theologen handelden als hoeders
van de geest.
Interactie tussen lichaam en geest onder controle van de pijnappelklier (epifyse) mr toen nog gn zicht
om mechanisme van samenwerking.
Décartes: ziel verlaat lichaam op moment van overlijden autopsie werd acceptabel ook voor
kerkelijke autoriteiten inzicht in geneeskunde groeide enorm in 18de -19de eeuw ziekten
werden gelokaliseerd in menselijke cellen en niet in verstoord evenwicht humores (vs. Hippocrates)
Van dualisme naar biomedisch ziektemodel
- Dualisme:
o Lichaam als machine
o Inzicht in ziekte bestuderen cellulaire en fysiologische processen
- Biomedisch ziektemodel
o Gezondheid = afwezigheid van ziekte
o Ziekte oorzaken buiten (vb. bacteriële infectie) of in het lichaam (celmutaties)
o Genezen = wegnemen van de oorzaak van de ziekte die zal leiden tot het verdwijnen
van symptomen en dus herstel van gezondheid
Kritiek op biomedisch model
- Reductionistisch: reduceren van geest, lichaam, en menselijke gedrag tot
lichaamscellen/neurale/biochemische activiteiten en verklaring alleen op dit niveau
- MAAR:
o Individuele ≠ reacties op = ziekte (omwille van persoonlijkheid, cognitie, sociaal
ondersteuningsnetwerk, culturele aannamen, … )
o Geest = belangrijk bij manifestatie van/reactie op ziekte
BI-DIRECTIONELE relatie tussen lichaam en geest
2
, Gezondheidspsychologie
2. Bio-psychosociaal model
- Neemt in beoordeling van gezondheid subjectiviteit/beleving mee onder invloed van:
individueel gedrag
- Sociale/culturele factoren bepalen mee of iemand ziek te noemen is of zich ziek voelt
- Interactie tussen:
o Biologische
o Psychologische
o Sociale
Gezondheidspsychologie vertrekt vanuit bio-psycho-sociaal perspectief
- Bio-psycho-sociaal model aandacht voor subjectiviteit/beleving en omgeving
o Fysiek: lichamelijke klachten zoals pijn of vermoeidheid, neverwerkingen van
medicatie.
o Psychisch: angst, depressie.
o Sociaal: verlies van werk, ziekteuitkering en verminderd inkomen, sociaal isolement
door verlies werk
- Multifactor model (interactie, driehoek)
Bio-psycho-sociaal model
- Patiënt is actieve participant: actieve rol in ziekteproces: Arts is adviserend in collaboratief
model
- Holistische visie: Het gehele individu wordt betrokken
- Preventief georiënteerd: oog voor preventie
- Aandacht voor gezondheidspromotie
- Verschil met biomedisch model?
Verschil met biomedisch model van ziekte
- Biologische interactie (enkel kijken naar fysieke aspecten van ziekte)
- Single factor model
- Mind/Body scheiding
- Patiënt is passief lijder: heeft weinig zeggenschap in ziekte, moet ondergaan
- Arts is beslisser in autoritair model: arts stelt beslissing op
- Curatief georiënteerd
- Afwachtend
Positieve gezondheid
- Gezond is geen eenduidig concept gezondheid vs gedrag gezond iremand die veel
piekert is ongezond
- Heeft wie ernstig ziek is de regie? Zijn alle mensen in staat om ziektemanaglment uit te
voeren?
3
