Postpartum zorg
Het kraambed/postpartum/puerperium is de periode vanaf de geboorte
van de placenta en de vriezen, waarin het vrouwelijke organisme en de
genitaliën terugkeren naar een niet-zwangere toestand. Men verstaat
hieronder de eerste 10 dagen, waarbij vrouwen met een vaginale bevalling
3 nachten op de kraamafdeling blijven en vrouwen met een sectio 4
nachten.
De verschijnselen van ontzwangering zijn gedurende 6 weken duidelijk,
maar het kan 9 maanden duren voor de vrouw volledig ontzwangerd is.
Doelstellingen van de postpartum zorg:
Evalueren van de evolutieve veranderingen
Voorkomen van verwikkelingen
Verlichten van postpartumongemakken
Begeleiding bij borstvoeding
Bevorderen van de ouder-kind relatie en ouderschap door voorlichting
en begeleiding
Stimuleren van het postpartumonderzoek op 6 weken
Fysiologische veranderingen postpartum
Uterus: de involutie van de uterus gaat snel. De gewichtsvermindering
wordt veroorzaakt door het verlies van vocht en door het kleiner worden
van de spiercellen met een plaatsverandering van abdominaal naar het
bekken toe.
Na de bevalling 1000 g (15 cm)
Eerste week pp 500 g
Tweede week pp 300-350 g
6 weken pp 100 g (9cm)
8 weken pp 70 g
Vaatstelsel: de arteriën en venen in de uterus verdwijnen. Het vaatstelsel
blijft na de zwangerschap wel wat uitgebreider dan het voor de eerste
zwangerschap was. Dit is gunstig voor volgende zwangerschappen, een
goede bloedvoorziening is nodig voor de ontwikkeling van de vrucht.
Ligamenten: de ligamenten zijn tijdens de zwangerschap mee uitgerekt.
Na de bevalling zijn ze slap door extreme uitrekking.
Fundus: subinvolutie = het niet voldoende dalen van de fundushoogte
(door volle blaas, achtergebleven placentaresten).
Cavum uteri: een paar dagen na de bevalling wordt de cavum uteri
ontdaan van stukjes decidua, necrotische weefselresten en bloed, te
herkennen als lochia (bloedverlies). Na 10 dagen is het cavum uteri
,opnieuw met endometrium bekleed en na 6 weken is ook het placentabed
weer normaal.
Cervix: na de bevalling voelt de cervix week aan. Bij ontsluiting en
uitdrijving scheurt de cervix echter altijd iets in, ze kan dus ook gekneusd
en oedemateus zijn. Na een week is de vaste structuur weer herkenbaar.
Het ostium externum is spleetvormig.
Vagina: de eerste dag na de bevalling blijft de vagina helemaal uitgerekt
en gekneusd of oedemateus. Ze staat open ter hoogte van de introïtus. Er
treedt een snelle involutie op en herstel vindt plaats binnen 3-4 weken.
Kleine scheurtjes genezen spontaan. De vagina en introïtus blijven wijder
dan bij de nullipara.
Perineum: het perineum en bekkenbodemspieren zijn uitgerekt.
Schaafwonden en scheuren van vulva en perineum helen gemakkelijk (ook
bij hechting). Het herstel van ruptuur/episiotomie kunnen wel pijnklachten
geven en trager herstellen omdat ligamenten zijn betrokken.
Buikwand: de buikwand is na de bevalling slap door de uitrekking. De
spieren herstellen pas na enkele maanden en vaak nog onvolledig.
Diastase (uit elkaar wijken van rechte buikspieren) is afhankelijk van:
De algemene spiertonus van de vrouw
Het feit of de vrouw oefeningen heeft gedaan om haar spiertonus te
herwinnen na elke bevalling
De pariteit
Het al dan niet snel opeenvolgen van zwangerschappen
Zwangerschappen met een extreem uitgezette baarmoeder
(meerlingzwangerschap)
Als diastase niet hersteld wordt door buikspieroefeningen, zal bij volgende
zwangerschappen niet de nodige spiersteun aanwezig zijn en sneller een
hangbuik ontwikkelen wat kan leiden tot rugklachten en het bemoeilijken
van de indaling.
Huid: op de huid kunnen striae zichtbaar zijn, dit zijn littekens van
uitgerekte en gescheurde elastische vezels in de huid. Ook de linea nigra
kan lang blijven bestaan.
Borsten: lactogenese = het op gang komen van de secretie van melk.
Na 2-3 dagen postpartum treedt stuwing op wat vaak pijnlijk is en met een
temperatuursverhoging tot 38 graden gepaard kan gaan.
Gewicht: een kraamvrouw verliest 5-6 kg lichaamsgewicht bij de bevalling
(baby, placenta, bloed, vruchtwater). Gedurende de eerste week
postpartum kan de vrouw nog 2 kg verliezen door vochtverlies, vooral via
diurese (mictie). Het overige gewicht wat een vrouw tijdens de
zwangerschap is aangekomen is vet wat vaak traag afgebroken wordt
,gedurende 11 tot 22 weken. Gewichtsretentie is het verschil tussen het
maternaal gewicht tijdens post partum en het gewicht van de vrouw voor
de zwangerschap.
Hematologie: tijdens de eerste postpartumdagen kan de leukocytose
stijgen tot 10000-20000. Door hypervolemie (te groot bloedvolume), die
ontstaat tijdens de zwangerschap, kan de vrouw tijdens en na de baring
bloed verliezen zonder schadelijke gevolgen. In de eerste week
postpartum treedt een belangrijke daling op in het bloedvolume, met als
gevolg een stijging van het hematocriet (het percentage RBC)- en
hemoglobinegehalte (eiwit dat zuurstof vervoert): de veneuze toevoer
naar het hart vergroot door het wegvallen van de druk van de uterus op de
vena cava inferior. De snelle daling van placentasteroïden zorgt voor de
opname van vocht in de bloedbaan wat leidt tot een stijging van het
hartminuutvolume, toegenomen urineproductie en afname van
lichaamsgewicht.
Tijdens de zwangerschap nemen stollingsfactoren toe en fibrinolytische
activiteit af als reserve voor het verhoogde gebruik na de bevalling. Na de
nageboorte dalen de stollingsfactoren en neemt de fibrinolytische
activiteit toe. De verhoogde kans op trombose wordt door de
fibrinolytische activiteit in hand gehouden.
Urinair: de ureters en nierbekkens die tijdens de zwangerschap zijn
uitgezet worden tegen de 4e postpartumweek weer normaal. De blaas kan
in het vroege postpartum uitgezet zijn met een urineretentie, wat erger
kan worden als de vrouw de blaas onvolledig leegmaakt met een
overrekking als gevolg. Er kan postpartum een verhoging zijn van de
diurese omdat het lichaam zich ontdoet van het toegenomen extracellulair
vocht (dit kan ook via transpiratie worden geëvacueerd).
Gastro-intestinaal: darmatonie (verminderde spanning) met constipatie
is frequent tijdens het kraambed. Door pijn van het perineumletsel volgt
angst om te defeceren waardoor constipatie erger wordt. Het persen
tijdens de partus zal bij vele vrouwen vooraf bestaande hemorroïden in
volume doen toenemen.
Bewegingsapparaat: de gewrichten van de bekkenring zijn postpartum
vaak enigszins pijnlijk vooral tijdens het wandelen.
Observatie en begeleiding
Na de geboorte trekt de baarmoeder zich samen en voelt hard aan
(veiligheidsbol). Bij baarmoederinvolutie observeren we de hoogte,
lokalisatie, contractietoestand en pijngevoel bij palpatie. 5e dag pp is de
baarmoeder halverwege de navel en symfyse, na 10 dagen verdwijnt ze
achter de symfyse en na 6-8 weken heeft ze de normale grootte terug.
Snelle involutie treedt meestal op bij eerstbarenden en bij vrouwen die
, borstvoeding geven. Te trage involutie (sub-involutie) wordt gezien bij
achterblijvende placentaresten en endometritis.
Lochia:
Kleur: rode lochia worden onmiddellijk na de bevalling en de eerste
dagen uitgestoten. Sereuze lochia worden tot de 7-8e dag postpartum
uitgestoten, ze zijn roodbruin gekleurd. Lochia alba worden uitgestoten
vanaf de 10e dag postpartum en zijn crèmig wit.
Geur: lochia hebben een typische zwaar fletse geur die sterker kan zijn
in de periode van sereuze lochia.
Hoeveelheid: meteen na de bevalling is het lochiaal verlies vrij
overvloedig, wat de dagen erna zal afnemen. De kraamvrouw zal meer
last hebben van bloedverlies als ze rechtstaat.
Naweeën zijn weeën die kunnen optreden na direct na de bevalling tot 2-
3 dagen na de bevalling. De pijn wordt veroorzaakt door de
opeenvolgende relaxatie en contractie van de baarmoeder. Ze nemen toe
met de pariteit en bij vrouwen die borstvoeding geven (oxytocine).
Het verminderen van de naweeën kan door:
Blaas genoeg te ledigen (een volle blaas zit in de weg voor de
baarmoeder om goed te kunnen samentrekken).
Buikligging, door de constante druk wordt de uterus gecontraheerd
gehouden.
Verstrekken van analgetica (pijnstiller) ten vroegste 4 uur na de
bevalling, wegens risico van baarmoederatonie.
Mictie wordt na de bevalling wel eens uitgesteld omdat dit prikkelend kan
zijn voor de genitaliën. Als spontane mictie 4-6u na de bevalling niet lukt,
kan er een eenmalige blaaskatheter geplaatst worden.
De perineumhechting heelt vlot en spontaan omdat het een goed
doorbloed gebied is. Dagelijks moet het perineum gecontroleerd worden
op tekens van infectie: rubor, dolor, calor en tumor.
Perineumpijn/dyspareunie (pijn tijdens seksueel contact) kunnen nog lange
tijd na de geboorte voorkomen.
Om pijn en ongemak bij perineumhechtingen te verlichten:
Perineumoefeningen aanmoedigen.
Vulvaspoeling met zuiver water op lichaamstemperatuur.
Zitbad nemen met zuiver water op lichaamstemperatuur.
Vanaf 4 uur postpartum pijnmedicatie.
Niet-resorbeerbaar hechtingsmateriaal bij uitwendige hechting wordt op
de 4-5e dag postpartum verwijderd. Bij het verwijderen van
perineumhechtingen gelden de volgende principes:
Het aantal te verwijderen hechtingen.
Het kraambed/postpartum/puerperium is de periode vanaf de geboorte
van de placenta en de vriezen, waarin het vrouwelijke organisme en de
genitaliën terugkeren naar een niet-zwangere toestand. Men verstaat
hieronder de eerste 10 dagen, waarbij vrouwen met een vaginale bevalling
3 nachten op de kraamafdeling blijven en vrouwen met een sectio 4
nachten.
De verschijnselen van ontzwangering zijn gedurende 6 weken duidelijk,
maar het kan 9 maanden duren voor de vrouw volledig ontzwangerd is.
Doelstellingen van de postpartum zorg:
Evalueren van de evolutieve veranderingen
Voorkomen van verwikkelingen
Verlichten van postpartumongemakken
Begeleiding bij borstvoeding
Bevorderen van de ouder-kind relatie en ouderschap door voorlichting
en begeleiding
Stimuleren van het postpartumonderzoek op 6 weken
Fysiologische veranderingen postpartum
Uterus: de involutie van de uterus gaat snel. De gewichtsvermindering
wordt veroorzaakt door het verlies van vocht en door het kleiner worden
van de spiercellen met een plaatsverandering van abdominaal naar het
bekken toe.
Na de bevalling 1000 g (15 cm)
Eerste week pp 500 g
Tweede week pp 300-350 g
6 weken pp 100 g (9cm)
8 weken pp 70 g
Vaatstelsel: de arteriën en venen in de uterus verdwijnen. Het vaatstelsel
blijft na de zwangerschap wel wat uitgebreider dan het voor de eerste
zwangerschap was. Dit is gunstig voor volgende zwangerschappen, een
goede bloedvoorziening is nodig voor de ontwikkeling van de vrucht.
Ligamenten: de ligamenten zijn tijdens de zwangerschap mee uitgerekt.
Na de bevalling zijn ze slap door extreme uitrekking.
Fundus: subinvolutie = het niet voldoende dalen van de fundushoogte
(door volle blaas, achtergebleven placentaresten).
Cavum uteri: een paar dagen na de bevalling wordt de cavum uteri
ontdaan van stukjes decidua, necrotische weefselresten en bloed, te
herkennen als lochia (bloedverlies). Na 10 dagen is het cavum uteri
,opnieuw met endometrium bekleed en na 6 weken is ook het placentabed
weer normaal.
Cervix: na de bevalling voelt de cervix week aan. Bij ontsluiting en
uitdrijving scheurt de cervix echter altijd iets in, ze kan dus ook gekneusd
en oedemateus zijn. Na een week is de vaste structuur weer herkenbaar.
Het ostium externum is spleetvormig.
Vagina: de eerste dag na de bevalling blijft de vagina helemaal uitgerekt
en gekneusd of oedemateus. Ze staat open ter hoogte van de introïtus. Er
treedt een snelle involutie op en herstel vindt plaats binnen 3-4 weken.
Kleine scheurtjes genezen spontaan. De vagina en introïtus blijven wijder
dan bij de nullipara.
Perineum: het perineum en bekkenbodemspieren zijn uitgerekt.
Schaafwonden en scheuren van vulva en perineum helen gemakkelijk (ook
bij hechting). Het herstel van ruptuur/episiotomie kunnen wel pijnklachten
geven en trager herstellen omdat ligamenten zijn betrokken.
Buikwand: de buikwand is na de bevalling slap door de uitrekking. De
spieren herstellen pas na enkele maanden en vaak nog onvolledig.
Diastase (uit elkaar wijken van rechte buikspieren) is afhankelijk van:
De algemene spiertonus van de vrouw
Het feit of de vrouw oefeningen heeft gedaan om haar spiertonus te
herwinnen na elke bevalling
De pariteit
Het al dan niet snel opeenvolgen van zwangerschappen
Zwangerschappen met een extreem uitgezette baarmoeder
(meerlingzwangerschap)
Als diastase niet hersteld wordt door buikspieroefeningen, zal bij volgende
zwangerschappen niet de nodige spiersteun aanwezig zijn en sneller een
hangbuik ontwikkelen wat kan leiden tot rugklachten en het bemoeilijken
van de indaling.
Huid: op de huid kunnen striae zichtbaar zijn, dit zijn littekens van
uitgerekte en gescheurde elastische vezels in de huid. Ook de linea nigra
kan lang blijven bestaan.
Borsten: lactogenese = het op gang komen van de secretie van melk.
Na 2-3 dagen postpartum treedt stuwing op wat vaak pijnlijk is en met een
temperatuursverhoging tot 38 graden gepaard kan gaan.
Gewicht: een kraamvrouw verliest 5-6 kg lichaamsgewicht bij de bevalling
(baby, placenta, bloed, vruchtwater). Gedurende de eerste week
postpartum kan de vrouw nog 2 kg verliezen door vochtverlies, vooral via
diurese (mictie). Het overige gewicht wat een vrouw tijdens de
zwangerschap is aangekomen is vet wat vaak traag afgebroken wordt
,gedurende 11 tot 22 weken. Gewichtsretentie is het verschil tussen het
maternaal gewicht tijdens post partum en het gewicht van de vrouw voor
de zwangerschap.
Hematologie: tijdens de eerste postpartumdagen kan de leukocytose
stijgen tot 10000-20000. Door hypervolemie (te groot bloedvolume), die
ontstaat tijdens de zwangerschap, kan de vrouw tijdens en na de baring
bloed verliezen zonder schadelijke gevolgen. In de eerste week
postpartum treedt een belangrijke daling op in het bloedvolume, met als
gevolg een stijging van het hematocriet (het percentage RBC)- en
hemoglobinegehalte (eiwit dat zuurstof vervoert): de veneuze toevoer
naar het hart vergroot door het wegvallen van de druk van de uterus op de
vena cava inferior. De snelle daling van placentasteroïden zorgt voor de
opname van vocht in de bloedbaan wat leidt tot een stijging van het
hartminuutvolume, toegenomen urineproductie en afname van
lichaamsgewicht.
Tijdens de zwangerschap nemen stollingsfactoren toe en fibrinolytische
activiteit af als reserve voor het verhoogde gebruik na de bevalling. Na de
nageboorte dalen de stollingsfactoren en neemt de fibrinolytische
activiteit toe. De verhoogde kans op trombose wordt door de
fibrinolytische activiteit in hand gehouden.
Urinair: de ureters en nierbekkens die tijdens de zwangerschap zijn
uitgezet worden tegen de 4e postpartumweek weer normaal. De blaas kan
in het vroege postpartum uitgezet zijn met een urineretentie, wat erger
kan worden als de vrouw de blaas onvolledig leegmaakt met een
overrekking als gevolg. Er kan postpartum een verhoging zijn van de
diurese omdat het lichaam zich ontdoet van het toegenomen extracellulair
vocht (dit kan ook via transpiratie worden geëvacueerd).
Gastro-intestinaal: darmatonie (verminderde spanning) met constipatie
is frequent tijdens het kraambed. Door pijn van het perineumletsel volgt
angst om te defeceren waardoor constipatie erger wordt. Het persen
tijdens de partus zal bij vele vrouwen vooraf bestaande hemorroïden in
volume doen toenemen.
Bewegingsapparaat: de gewrichten van de bekkenring zijn postpartum
vaak enigszins pijnlijk vooral tijdens het wandelen.
Observatie en begeleiding
Na de geboorte trekt de baarmoeder zich samen en voelt hard aan
(veiligheidsbol). Bij baarmoederinvolutie observeren we de hoogte,
lokalisatie, contractietoestand en pijngevoel bij palpatie. 5e dag pp is de
baarmoeder halverwege de navel en symfyse, na 10 dagen verdwijnt ze
achter de symfyse en na 6-8 weken heeft ze de normale grootte terug.
Snelle involutie treedt meestal op bij eerstbarenden en bij vrouwen die
, borstvoeding geven. Te trage involutie (sub-involutie) wordt gezien bij
achterblijvende placentaresten en endometritis.
Lochia:
Kleur: rode lochia worden onmiddellijk na de bevalling en de eerste
dagen uitgestoten. Sereuze lochia worden tot de 7-8e dag postpartum
uitgestoten, ze zijn roodbruin gekleurd. Lochia alba worden uitgestoten
vanaf de 10e dag postpartum en zijn crèmig wit.
Geur: lochia hebben een typische zwaar fletse geur die sterker kan zijn
in de periode van sereuze lochia.
Hoeveelheid: meteen na de bevalling is het lochiaal verlies vrij
overvloedig, wat de dagen erna zal afnemen. De kraamvrouw zal meer
last hebben van bloedverlies als ze rechtstaat.
Naweeën zijn weeën die kunnen optreden na direct na de bevalling tot 2-
3 dagen na de bevalling. De pijn wordt veroorzaakt door de
opeenvolgende relaxatie en contractie van de baarmoeder. Ze nemen toe
met de pariteit en bij vrouwen die borstvoeding geven (oxytocine).
Het verminderen van de naweeën kan door:
Blaas genoeg te ledigen (een volle blaas zit in de weg voor de
baarmoeder om goed te kunnen samentrekken).
Buikligging, door de constante druk wordt de uterus gecontraheerd
gehouden.
Verstrekken van analgetica (pijnstiller) ten vroegste 4 uur na de
bevalling, wegens risico van baarmoederatonie.
Mictie wordt na de bevalling wel eens uitgesteld omdat dit prikkelend kan
zijn voor de genitaliën. Als spontane mictie 4-6u na de bevalling niet lukt,
kan er een eenmalige blaaskatheter geplaatst worden.
De perineumhechting heelt vlot en spontaan omdat het een goed
doorbloed gebied is. Dagelijks moet het perineum gecontroleerd worden
op tekens van infectie: rubor, dolor, calor en tumor.
Perineumpijn/dyspareunie (pijn tijdens seksueel contact) kunnen nog lange
tijd na de geboorte voorkomen.
Om pijn en ongemak bij perineumhechtingen te verlichten:
Perineumoefeningen aanmoedigen.
Vulvaspoeling met zuiver water op lichaamstemperatuur.
Zitbad nemen met zuiver water op lichaamstemperatuur.
Vanaf 4 uur postpartum pijnmedicatie.
Niet-resorbeerbaar hechtingsmateriaal bij uitwendige hechting wordt op
de 4-5e dag postpartum verwijderd. Bij het verwijderen van
perineumhechtingen gelden de volgende principes:
Het aantal te verwijderen hechtingen.
