PSYCHOSOCIALE CONTEXT
Inhoud
1. Psychologie voor de vroedvrouw.......................................................................................................... 3
Inleiding (wat is psychologie in de verloskunde?)..................................................................................3
Zwangerschap en geboorte als ‘life event’............................................................................................ 3
Prenatale verloskundige begeleiding..................................................................................................... 3
2. Psychosociale zorgmodellen................................................................................................................. 4
Medisch of biopsychosociaal? (zelfstudie)............................................................................................. 4
Woman centered en family centered (zelfstudie)..................................................................................4
Woman centered care (Komt vanuit cliëntgericht werken in de humanistische psychologie)............4
Family centered care (Amerika) - Gezinsgerichte zorg (Nederland) - Ontwikkelingsgerichte zorg
(België) Midwifery............................................................................................................................... 4
Ontwikkelingsgerichte zorg in België (zelfstudie)..................................................................................5
3. De werkrelatie van de vroedvrouw met haar cliënt(en)........................................................................7
De werkrelatie (zelfstudie).................................................................................................................... 7
Bevorderende factoren (zelfstudie)....................................................................................................... 7
Beïnvloedende factoren......................................................................................................................... 8
Empoweren........................................................................................................................................ 8
4. Prenatale psychologie........................................................................................................................... 9
Aanvulling op cursustekst...................................................................................................................... 9
Psychologische invloeden................................................................................................................... 9
Foetaal leren (zie cursustekst)........................................................................................................... 9
5. Psychologie van de zwangerschap, baring, het kraambed en het postpartum...................................10
Aanvullend op cursustekst................................................................................................................... 10
Wat zijn ‘normale’ emoties?................................................................................................................ 10
Wanneer is angst abnormaal?.......................................................................................................... 10
Zelfbeeld............................................................................................................................................. 11
Sociale media................................................................................................................................... 11
Overgangscrisis en rolconflicten.......................................................................................................... 11
Transition to parenthood.................................................................................................................. 11
Moederschap en vaderschap............................................................................................................... 11
Normale aanpassingen tijdens de zwangerschap, arbeid en postpartum............................................11
Zwangerschap (herhaling: zie cursus).............................................................................................. 11
Arbeid............................................................................................................................................... 12
Omgaan met pijn................................................................................................................................. 12
Pijnperceptie........................................................................................................................................ 12
Liefdeshormoon................................................................................................................................... 12
Factoren die pijn beïnvloeden (technieken)......................................................................................... 13
Hechting tussen ouder en kind = intieme, fysieke en sociale cc.........................................................13
Prenatale gehechtheid (moeder)...................................................................................................... 13
1
, Prenatale gehechtheid (baby) → hechting baby-moeder nog voor de geboorte...............................14
4.4.1 sociale ontwikkeling: hechting (prenatale verbinding)............................................................14
Impact van prenatale binding........................................................................................................... 14
Eerste contact en communicatie...................................................................................................... 14
Hechtingsproces bij de moeder en de baby......................................................................................14
Cirkel van veiligheid......................................................................................................................... 15
Belangrijke aspecten bij het hechtingsproces..................................................................................15
Communicatie.................................................................................................................................. 16
Hechting postpartum........................................................................................................................ 16
Risicofactoren voor een minder goede hechting..............................................................................16
Hechting tussen ouder en kind – vanuit het kind..............................................................................16
Seksualiteit.......................................................................................................................................... 18
Tijdens de zwangerschap & na de bevalling: V/M.............................................................................18
Seksualiteit tijdens de borstvoeding.................................................................................................19
6. Psychosociale kwetsbaarheid............................................................................................................. 19
Self-efficacy, controle en coping (zie M2)............................................................................................19
Babyblues (huildagen-kraamtranen)................................................................................................... 19
Preventie van geestelijke gezondheid.................................................................................................20
Wat is perinatale mentale gezondheid?............................................................................................20
Risicofactoren................................................................................................................................... 20
7. Counseling – het zorgverlenersgesprek.............................................................................................. 21
Inleiding en keuze van het gespreksmodel.......................................................................................... 21
Participatie- of counselingmodel...................................................................................................... 21
2
,PSYCHOLOGISCHE CONTEXT - H1:
PSYCHOLOGIE VAN DE PERINATALE PERIODE
1. PSYCHOLOGIE VOOR DE VROEDVROUW
INLEIDING (WAT IS PSYCHOLOGIE IN DE VERLOSKUNDE?)
Psychologie is mee de basis van een goeie relatie met de mama
Perinatale periode is een gevoelige periode voor psychosociale kwetsbaarheid
Impact van ingrijpende levensverandering
o Er is een rangorde aan te brengen in stressvolle levensgebeurtenissen. Niet alleen
gebeurtenissen die mensen negatief ervaren (vb. een ongeluk), maar ook
gebeurtenissen die mensen positief ervaren (vb. geboorte van een kind) kunnen
stressvol zijn. Positieve gebeurtenissen die stressvol zijn, vragen verandering van
mensen in routines, en dat zorgt voor stress. In feite zorgt elke verandering, zowel
positief als negatief voor stress.
ZWANGERSCHAP EN GEBOORTE ALS ‘LIFE EVENT’
Stressvolle levensgebeurtenis (kan positief of negatief zijn)
‘Life event’= betekenisvolle ervaring die het verloop van het leven bepaalt/ tekent/kleurt
Sociale steun als buffer tegen stress
o Emotioneel (luisteren, zich begrepen voelen, arm om de schouder)
o Informationeel (delen van kennis/ info, geven van adviezen, GVO)
o Instrumenteel (praktische hulp, sociaal netwerk is hier van belang: vb. vrienden
zetten eten af, …)
o Waarderend (wat ik doe, doe ik goed: anderen doen het ook zo of ik krijg
aanmoediging)
Perceptie!
o Vb. Lisa belt over opname van Faye. Ellen vraagt pas na 10 minuten of ze kan
langskomen. Die steun is er, maar komt voor Lisa te laat.
o er kan veel sociale steun aanwezig zijn, mr mama’s k toch het gevoel hebben alleen
te zijn
Sociale contacten geven sociale steun, en die relaties vormen een buffer tegen stress. Ook de vroedvrouw zal een
sociale steun zijn.
Sociale steun kan vier vormen aannemen:
- emotioneel: als vroedvrouw ben je er ook als emotionele steun. Zowel professionele aanwezigheid als
sociaal- communicatieve vaardigheden
- Informationeel: als vroedvrouw is er hier een belangrijke rol weggelegd rond GVO over zwangerschap,
arbeid en bevalling). Zo kan je gedrag sturen (op juiste manier persen, wanneer naar ziekenhuis komen)
en gevoel van onzekerheid wegnemen
- Instrumenteel Vooral sociaal netwerk staat hiervoor in, maar als vroedvrouw kan je ook info geven over
andere mogelijkheden ter ondersteuning van de zwangere en de partner. (huishoudhulp, zelfstandig
vroedvrouw na bevalling aan huis, gratis kine beurten, vrienden zetten eten af, …).
- Waarderend: sowieso belangrijk als vroedvrouw om waarderende steun te geven. Want wanneer mensen
onzeker zijn (vb. bevalling), hebben mensen behoefte aan zekerheid en bevestiging
PRENATALE VERLOSKUNDIGE BEGELEIDING
= ondersteuning met als doel helpen bij psychosociale veranderingen/problemen
Buffer tegen stress en positief coping gedrag positief gezondheidsgedrag
Ondersteunend netwerk (pers en prof) leidt tot minder angst, stress en depressie en meer
zelfvertrouwen en gevoel van controle
3
, 2. PSYCHOSOCIALE ZORGMODELLEN
MEDISCH OF BIOPSYCHOSOCIAAL? (ZELFSTUDIE)
Medisch: pro en contra
o Pro technische en medische interventies (medicijnen )
Valt binnen ziektemodel: zwangerschap is ziekte (pessimistische visie)
o Beter voorkomen dan genezen
o Minder focus op psychosociale
o De vrouw is patiënt en dus passief en wordt gemanaged (geen rekening met emoties
en persoonlijke behoeften)
Psychosociaal: als zorgmodel
o Geeft antwoord op bedenkingen (klinisch gemedicaliseerde en technologische
setting)
Sociaal = holistisch model → optimistische visie (psychosociaal, socio-cultureel en
fysiologie)
o Gericht op welbevinden vrouw & omgeving
o Focus op werkrelatie tss zwangere en zorgverlener
o Gericht op empowerment
o Nadeel: geen ruimte voor existentiële behoeften en noden
Biopsychosociaal:
WOMAN CENTERED EN FAMILY CENTERED (ZELFSTUDIE)
WOMAN CENTERED CARE (KOMT VANUIT CLIËNTGERICHT WERKEN IN DE HUMANISTISCHE
PSYCHOLOGIE)
Keuze: zelf kunnen en mogen kiezen, bevordert motivatie,
zelf mogen kiezen maakt relatie gelijkwaardig
Controle : wie bepaalt wat, hoe en wanneer iets gebeurt. Assertiviteit is belangrijk, maar
niet iedereen kan dit. VV kan dit stimuleren.
Continuïteit van zorg: betrouwbare vv in elke fase van de zwangerschap. Hoeft niet
dezelfde persoon te zijn, 7/7 24/24 bestaat niet.
FAMILY CENTERED CARE (AMERIKA) - GEZINSGERICHTE ZORG (NEDERLAND) -
ONTWIKKELINGSGERICHTE ZORG (BELGIË) M ID WI F E RY
Model specifiek binnen perinatale zorg
4
Inhoud
1. Psychologie voor de vroedvrouw.......................................................................................................... 3
Inleiding (wat is psychologie in de verloskunde?)..................................................................................3
Zwangerschap en geboorte als ‘life event’............................................................................................ 3
Prenatale verloskundige begeleiding..................................................................................................... 3
2. Psychosociale zorgmodellen................................................................................................................. 4
Medisch of biopsychosociaal? (zelfstudie)............................................................................................. 4
Woman centered en family centered (zelfstudie)..................................................................................4
Woman centered care (Komt vanuit cliëntgericht werken in de humanistische psychologie)............4
Family centered care (Amerika) - Gezinsgerichte zorg (Nederland) - Ontwikkelingsgerichte zorg
(België) Midwifery............................................................................................................................... 4
Ontwikkelingsgerichte zorg in België (zelfstudie)..................................................................................5
3. De werkrelatie van de vroedvrouw met haar cliënt(en)........................................................................7
De werkrelatie (zelfstudie).................................................................................................................... 7
Bevorderende factoren (zelfstudie)....................................................................................................... 7
Beïnvloedende factoren......................................................................................................................... 8
Empoweren........................................................................................................................................ 8
4. Prenatale psychologie........................................................................................................................... 9
Aanvulling op cursustekst...................................................................................................................... 9
Psychologische invloeden................................................................................................................... 9
Foetaal leren (zie cursustekst)........................................................................................................... 9
5. Psychologie van de zwangerschap, baring, het kraambed en het postpartum...................................10
Aanvullend op cursustekst................................................................................................................... 10
Wat zijn ‘normale’ emoties?................................................................................................................ 10
Wanneer is angst abnormaal?.......................................................................................................... 10
Zelfbeeld............................................................................................................................................. 11
Sociale media................................................................................................................................... 11
Overgangscrisis en rolconflicten.......................................................................................................... 11
Transition to parenthood.................................................................................................................. 11
Moederschap en vaderschap............................................................................................................... 11
Normale aanpassingen tijdens de zwangerschap, arbeid en postpartum............................................11
Zwangerschap (herhaling: zie cursus).............................................................................................. 11
Arbeid............................................................................................................................................... 12
Omgaan met pijn................................................................................................................................. 12
Pijnperceptie........................................................................................................................................ 12
Liefdeshormoon................................................................................................................................... 12
Factoren die pijn beïnvloeden (technieken)......................................................................................... 13
Hechting tussen ouder en kind = intieme, fysieke en sociale cc.........................................................13
Prenatale gehechtheid (moeder)...................................................................................................... 13
1
, Prenatale gehechtheid (baby) → hechting baby-moeder nog voor de geboorte...............................14
4.4.1 sociale ontwikkeling: hechting (prenatale verbinding)............................................................14
Impact van prenatale binding........................................................................................................... 14
Eerste contact en communicatie...................................................................................................... 14
Hechtingsproces bij de moeder en de baby......................................................................................14
Cirkel van veiligheid......................................................................................................................... 15
Belangrijke aspecten bij het hechtingsproces..................................................................................15
Communicatie.................................................................................................................................. 16
Hechting postpartum........................................................................................................................ 16
Risicofactoren voor een minder goede hechting..............................................................................16
Hechting tussen ouder en kind – vanuit het kind..............................................................................16
Seksualiteit.......................................................................................................................................... 18
Tijdens de zwangerschap & na de bevalling: V/M.............................................................................18
Seksualiteit tijdens de borstvoeding.................................................................................................19
6. Psychosociale kwetsbaarheid............................................................................................................. 19
Self-efficacy, controle en coping (zie M2)............................................................................................19
Babyblues (huildagen-kraamtranen)................................................................................................... 19
Preventie van geestelijke gezondheid.................................................................................................20
Wat is perinatale mentale gezondheid?............................................................................................20
Risicofactoren................................................................................................................................... 20
7. Counseling – het zorgverlenersgesprek.............................................................................................. 21
Inleiding en keuze van het gespreksmodel.......................................................................................... 21
Participatie- of counselingmodel...................................................................................................... 21
2
,PSYCHOLOGISCHE CONTEXT - H1:
PSYCHOLOGIE VAN DE PERINATALE PERIODE
1. PSYCHOLOGIE VOOR DE VROEDVROUW
INLEIDING (WAT IS PSYCHOLOGIE IN DE VERLOSKUNDE?)
Psychologie is mee de basis van een goeie relatie met de mama
Perinatale periode is een gevoelige periode voor psychosociale kwetsbaarheid
Impact van ingrijpende levensverandering
o Er is een rangorde aan te brengen in stressvolle levensgebeurtenissen. Niet alleen
gebeurtenissen die mensen negatief ervaren (vb. een ongeluk), maar ook
gebeurtenissen die mensen positief ervaren (vb. geboorte van een kind) kunnen
stressvol zijn. Positieve gebeurtenissen die stressvol zijn, vragen verandering van
mensen in routines, en dat zorgt voor stress. In feite zorgt elke verandering, zowel
positief als negatief voor stress.
ZWANGERSCHAP EN GEBOORTE ALS ‘LIFE EVENT’
Stressvolle levensgebeurtenis (kan positief of negatief zijn)
‘Life event’= betekenisvolle ervaring die het verloop van het leven bepaalt/ tekent/kleurt
Sociale steun als buffer tegen stress
o Emotioneel (luisteren, zich begrepen voelen, arm om de schouder)
o Informationeel (delen van kennis/ info, geven van adviezen, GVO)
o Instrumenteel (praktische hulp, sociaal netwerk is hier van belang: vb. vrienden
zetten eten af, …)
o Waarderend (wat ik doe, doe ik goed: anderen doen het ook zo of ik krijg
aanmoediging)
Perceptie!
o Vb. Lisa belt over opname van Faye. Ellen vraagt pas na 10 minuten of ze kan
langskomen. Die steun is er, maar komt voor Lisa te laat.
o er kan veel sociale steun aanwezig zijn, mr mama’s k toch het gevoel hebben alleen
te zijn
Sociale contacten geven sociale steun, en die relaties vormen een buffer tegen stress. Ook de vroedvrouw zal een
sociale steun zijn.
Sociale steun kan vier vormen aannemen:
- emotioneel: als vroedvrouw ben je er ook als emotionele steun. Zowel professionele aanwezigheid als
sociaal- communicatieve vaardigheden
- Informationeel: als vroedvrouw is er hier een belangrijke rol weggelegd rond GVO over zwangerschap,
arbeid en bevalling). Zo kan je gedrag sturen (op juiste manier persen, wanneer naar ziekenhuis komen)
en gevoel van onzekerheid wegnemen
- Instrumenteel Vooral sociaal netwerk staat hiervoor in, maar als vroedvrouw kan je ook info geven over
andere mogelijkheden ter ondersteuning van de zwangere en de partner. (huishoudhulp, zelfstandig
vroedvrouw na bevalling aan huis, gratis kine beurten, vrienden zetten eten af, …).
- Waarderend: sowieso belangrijk als vroedvrouw om waarderende steun te geven. Want wanneer mensen
onzeker zijn (vb. bevalling), hebben mensen behoefte aan zekerheid en bevestiging
PRENATALE VERLOSKUNDIGE BEGELEIDING
= ondersteuning met als doel helpen bij psychosociale veranderingen/problemen
Buffer tegen stress en positief coping gedrag positief gezondheidsgedrag
Ondersteunend netwerk (pers en prof) leidt tot minder angst, stress en depressie en meer
zelfvertrouwen en gevoel van controle
3
, 2. PSYCHOSOCIALE ZORGMODELLEN
MEDISCH OF BIOPSYCHOSOCIAAL? (ZELFSTUDIE)
Medisch: pro en contra
o Pro technische en medische interventies (medicijnen )
Valt binnen ziektemodel: zwangerschap is ziekte (pessimistische visie)
o Beter voorkomen dan genezen
o Minder focus op psychosociale
o De vrouw is patiënt en dus passief en wordt gemanaged (geen rekening met emoties
en persoonlijke behoeften)
Psychosociaal: als zorgmodel
o Geeft antwoord op bedenkingen (klinisch gemedicaliseerde en technologische
setting)
Sociaal = holistisch model → optimistische visie (psychosociaal, socio-cultureel en
fysiologie)
o Gericht op welbevinden vrouw & omgeving
o Focus op werkrelatie tss zwangere en zorgverlener
o Gericht op empowerment
o Nadeel: geen ruimte voor existentiële behoeften en noden
Biopsychosociaal:
WOMAN CENTERED EN FAMILY CENTERED (ZELFSTUDIE)
WOMAN CENTERED CARE (KOMT VANUIT CLIËNTGERICHT WERKEN IN DE HUMANISTISCHE
PSYCHOLOGIE)
Keuze: zelf kunnen en mogen kiezen, bevordert motivatie,
zelf mogen kiezen maakt relatie gelijkwaardig
Controle : wie bepaalt wat, hoe en wanneer iets gebeurt. Assertiviteit is belangrijk, maar
niet iedereen kan dit. VV kan dit stimuleren.
Continuïteit van zorg: betrouwbare vv in elke fase van de zwangerschap. Hoeft niet
dezelfde persoon te zijn, 7/7 24/24 bestaat niet.
FAMILY CENTERED CARE (AMERIKA) - GEZINSGERICHTE ZORG (NEDERLAND) -
ONTWIKKELINGSGERICHTE ZORG (BELGIË) M ID WI F E RY
Model specifiek binnen perinatale zorg
4
