Psychodiagnostiek 1
1. inleiding tot de psychodiagnostiek …………………………………………………
1.1 omschrijving en belang van psychodiagnostiek
a) Alledaags impliciet diagnosticeren
Diagnosticeren = toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen.
(attributietheorie)
Impliciet = onbewust, zonder erover na te denken.
⇒ iedereen doet het elke dag vooral als er een afwijking is in van een verwacht
patroon (Experiment dakloze: rijke man wordt geholpen als hij neervalt, dakloze niet)
Probleem van impliciet diagnosticeren
Impliciet diagnosticeren
￬
Oordeelsfouten o.w.v tekorten en vertekeningen in denken
= foutenbronnen
￬
bepaalt ons gedrag
⇒ Functie: snel diagnosticeren → probleem: maakt snel fouten door te weinig tijd.
1. Omgaan met kansen en waarschijnlijkheden
Voorbeeld 1: "Mijn vriend is professor." Hij schrijft graag gedichten, is nogal verlegen
en klein van gestalte. "Op welk terrein is hij werkzaam: Chinese literatuur (a) of
psychologie (b)?”
Voorbeeld 2: "Welk type woorden zijn het meest frequent in het Nederlands?"
woorden die beginnen met een ‘r’ (a) of woorden die ‘r’ als vierde letter hebben (b)?
⇒ Meeste mensen a waarschijnlijker dan b, we kunnen die gemakkelijker oproepen.
2. Oorzaak van foutenbronnen
Experiment (Tversky & Kahneman)
, “Bart is 34 jaar." Hij is intelligent, maar weinig creatief. Hij is dwangmatig en maakt een saaie
indruk, Hij was altijd sterk in wiskunde en zwak in taal” rangschik naar waarschijnlijkheid:
a) bart is accountant
b) bart speelt in hardrockband
c) bart is accountant die in een hardrockband speelt
⇒ uitkomst experiment: 85% vindt A het meest waarschijnlijk en B het minst waarschijnlijk
De kans dat Bart een accountant en hardrocker is, is altijd kleiner dan de kans dat Bart een
hardrocker is.
Oorzaak: foutenbronnen
→ Mensen redeneren niet statistisch, maar gebruiken heuristieken/vuistregels.
Heuristieken = vuistregels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen.
(vaak onbewust of impliciet)
○ informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën.
○ ontwikkeld om snel beslissingen te nemen (~overleven).
○ specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties en die
niet altijd een oplossing garanderen (tegenovergestelde van algoritmen, die
overal werken).
○ Hoe meer ervaring met een taak, hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn.
⇒ heuristieken zijn vaak de oorzaak van foutenbronnen
Andere statistische fouten:
- velen denken dat vliegen gevaarlijker is dan autorijden → schade is veel groter en
wordt meer in media gebracht (is waarschijnlijker).
- lijst van 19 “beroemde” mannen en 20 “gewone” vrouwen: meeste mensen denken
dat er meer mannen dan vrouwen op de lijst staan. → beroemde namen
gemakkelijker op te roepen uit geheugen dan onbekende namen
⇒ Hoe gemakkelijker voorbeelden van een fenomeen te binnen schieten, des te frequenter
is dat fenomeen.
2 Soorten heuristieken:
Beschikbaarheidsheuristieken (gebeurtenissen)
= als iets makkelijk uit het geheugen op te halen is, schatten mensen dat dit vaker gebeurt.
Representativiteit heuristieken (groepen)
= Hoe meer iemand overeenkomstige kenmerken vertoont die typisch zijn voor leden van
een bepaalde groep, hoe groter de kans is dat de persoon ook tot die groep behoort.
,Opdracht: welke heuristiek?
● Mijn ouders slagen mij regelmatig, dit is geen probleem want dit gebeurt toch in elk
gezin?
→ beschikbaarheidsheuristiek, zit in zijn geheugen en vindt dat normaal
● Een man en zijn zoon hebben een zwaar verkeersongeval. De man overlijdt en de
zoon heeft zware verwondingen, de chirurg van dienst stelt: ik kan niet opereren
want dit is mijn zoon, hoe kan dit?
→ Representativiteitsheuristiek, de chirurg is zijn moeder, ons beeld van een
chirurg is mannelijk.
b) Impliciet diagnosticeren in PSD
Mogelijke foutenbronnen
- geen systematische en consistente werkwijze
- informatie zoeken die idee bevestigt (conformation bias)
- te vlug adviezen formuleren
- gebrekkige betrouwbaarheid en validiteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
- voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
- diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
- besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens; geen objectieve criteria
hanteren (=verhoging van de subjectiviteit)
- besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor onvoldoende duidelijk voor collega's
en cliënten
- eigen persoon als foutenbron
- onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
- teveel vakjargon in de communicatie
Hoe kunnen we fouten en vertekening verminderen?
Fouten en vertekeningen mogelijk in elke fase van de
psychodiagnostische besluitvorming
￬
De invloed van foutenbronnen kan verminderd worden door gebruik van een duidelijk,
systematisch denkkader
= EXPLICIETE DIAGNOSTIEK
c) Expliciet diagnosticeren als oplossing
Expliciet diagnosticeren = wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het proces o.b.v
valide en betrouwbare producten (instrumenten/methodieken)
= prescriptief kader of model
￬
PSYCHODIAGNOSTISCH PROCESMODEL
, Basis van het PSD procesmodel
= empirische cyclus
= hypothesetoetsend denken (De Groot)
Essentie van evidence-based denken
- Rik heeft adhd is Inductie (hypothese)
- Contratiemoeilijkheiden, moeilijk stil zitten, snel boos is Observatie (waarnemen)
- Lusteloosheid, geen energie is Observatie (waarnemen)
Expliciete psychodiagnostiek in de praktijk?
○ Explicieter werken met theorieën
○ bewust rekenschap geven van de keuze van de bepaalde theorie
○ praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerde praktijkervaringen
○ duidelijk de denkstappen vastleggen die geleid hebben tot het advies
○ onderzoek doen naar de waarde van theorieën en de effecten van
interventies
○ resultaten (durven) uitwisselen met collega’s
d) Belang van (bestuderen van) PSD
Alledaags impliciet diagnosticeren verschilt van expliciet diagnosticeren door
wetenschappelijk opgeleide psychodiagnostici. Het is schatten, afwegen en herzien van
kansen op betrekking van psychodiagnostisch procesmodel (~ empirische cyclus)
→ Hierdoor ontstaan adviezen en behandeling op maat van de cliënt.
VOORBEELD EXAMENVRAAG:
vul zin aan: expliciete diagnostiek is….
wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het diagnostisch proces
1.2 Maatschappij & psychodiagnostiek
1. Belang van context
1. inleiding tot de psychodiagnostiek …………………………………………………
1.1 omschrijving en belang van psychodiagnostiek
a) Alledaags impliciet diagnosticeren
Diagnosticeren = toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen.
(attributietheorie)
Impliciet = onbewust, zonder erover na te denken.
⇒ iedereen doet het elke dag vooral als er een afwijking is in van een verwacht
patroon (Experiment dakloze: rijke man wordt geholpen als hij neervalt, dakloze niet)
Probleem van impliciet diagnosticeren
Impliciet diagnosticeren
￬
Oordeelsfouten o.w.v tekorten en vertekeningen in denken
= foutenbronnen
￬
bepaalt ons gedrag
⇒ Functie: snel diagnosticeren → probleem: maakt snel fouten door te weinig tijd.
1. Omgaan met kansen en waarschijnlijkheden
Voorbeeld 1: "Mijn vriend is professor." Hij schrijft graag gedichten, is nogal verlegen
en klein van gestalte. "Op welk terrein is hij werkzaam: Chinese literatuur (a) of
psychologie (b)?”
Voorbeeld 2: "Welk type woorden zijn het meest frequent in het Nederlands?"
woorden die beginnen met een ‘r’ (a) of woorden die ‘r’ als vierde letter hebben (b)?
⇒ Meeste mensen a waarschijnlijker dan b, we kunnen die gemakkelijker oproepen.
2. Oorzaak van foutenbronnen
Experiment (Tversky & Kahneman)
, “Bart is 34 jaar." Hij is intelligent, maar weinig creatief. Hij is dwangmatig en maakt een saaie
indruk, Hij was altijd sterk in wiskunde en zwak in taal” rangschik naar waarschijnlijkheid:
a) bart is accountant
b) bart speelt in hardrockband
c) bart is accountant die in een hardrockband speelt
⇒ uitkomst experiment: 85% vindt A het meest waarschijnlijk en B het minst waarschijnlijk
De kans dat Bart een accountant en hardrocker is, is altijd kleiner dan de kans dat Bart een
hardrocker is.
Oorzaak: foutenbronnen
→ Mensen redeneren niet statistisch, maar gebruiken heuristieken/vuistregels.
Heuristieken = vuistregels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen.
(vaak onbewust of impliciet)
○ informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën.
○ ontwikkeld om snel beslissingen te nemen (~overleven).
○ specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties en die
niet altijd een oplossing garanderen (tegenovergestelde van algoritmen, die
overal werken).
○ Hoe meer ervaring met een taak, hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn.
⇒ heuristieken zijn vaak de oorzaak van foutenbronnen
Andere statistische fouten:
- velen denken dat vliegen gevaarlijker is dan autorijden → schade is veel groter en
wordt meer in media gebracht (is waarschijnlijker).
- lijst van 19 “beroemde” mannen en 20 “gewone” vrouwen: meeste mensen denken
dat er meer mannen dan vrouwen op de lijst staan. → beroemde namen
gemakkelijker op te roepen uit geheugen dan onbekende namen
⇒ Hoe gemakkelijker voorbeelden van een fenomeen te binnen schieten, des te frequenter
is dat fenomeen.
2 Soorten heuristieken:
Beschikbaarheidsheuristieken (gebeurtenissen)
= als iets makkelijk uit het geheugen op te halen is, schatten mensen dat dit vaker gebeurt.
Representativiteit heuristieken (groepen)
= Hoe meer iemand overeenkomstige kenmerken vertoont die typisch zijn voor leden van
een bepaalde groep, hoe groter de kans is dat de persoon ook tot die groep behoort.
,Opdracht: welke heuristiek?
● Mijn ouders slagen mij regelmatig, dit is geen probleem want dit gebeurt toch in elk
gezin?
→ beschikbaarheidsheuristiek, zit in zijn geheugen en vindt dat normaal
● Een man en zijn zoon hebben een zwaar verkeersongeval. De man overlijdt en de
zoon heeft zware verwondingen, de chirurg van dienst stelt: ik kan niet opereren
want dit is mijn zoon, hoe kan dit?
→ Representativiteitsheuristiek, de chirurg is zijn moeder, ons beeld van een
chirurg is mannelijk.
b) Impliciet diagnosticeren in PSD
Mogelijke foutenbronnen
- geen systematische en consistente werkwijze
- informatie zoeken die idee bevestigt (conformation bias)
- te vlug adviezen formuleren
- gebrekkige betrouwbaarheid en validiteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
- voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
- diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
- besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens; geen objectieve criteria
hanteren (=verhoging van de subjectiviteit)
- besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor onvoldoende duidelijk voor collega's
en cliënten
- eigen persoon als foutenbron
- onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
- teveel vakjargon in de communicatie
Hoe kunnen we fouten en vertekening verminderen?
Fouten en vertekeningen mogelijk in elke fase van de
psychodiagnostische besluitvorming
￬
De invloed van foutenbronnen kan verminderd worden door gebruik van een duidelijk,
systematisch denkkader
= EXPLICIETE DIAGNOSTIEK
c) Expliciet diagnosticeren als oplossing
Expliciet diagnosticeren = wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het proces o.b.v
valide en betrouwbare producten (instrumenten/methodieken)
= prescriptief kader of model
￬
PSYCHODIAGNOSTISCH PROCESMODEL
, Basis van het PSD procesmodel
= empirische cyclus
= hypothesetoetsend denken (De Groot)
Essentie van evidence-based denken
- Rik heeft adhd is Inductie (hypothese)
- Contratiemoeilijkheiden, moeilijk stil zitten, snel boos is Observatie (waarnemen)
- Lusteloosheid, geen energie is Observatie (waarnemen)
Expliciete psychodiagnostiek in de praktijk?
○ Explicieter werken met theorieën
○ bewust rekenschap geven van de keuze van de bepaalde theorie
○ praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerde praktijkervaringen
○ duidelijk de denkstappen vastleggen die geleid hebben tot het advies
○ onderzoek doen naar de waarde van theorieën en de effecten van
interventies
○ resultaten (durven) uitwisselen met collega’s
d) Belang van (bestuderen van) PSD
Alledaags impliciet diagnosticeren verschilt van expliciet diagnosticeren door
wetenschappelijk opgeleide psychodiagnostici. Het is schatten, afwegen en herzien van
kansen op betrekking van psychodiagnostisch procesmodel (~ empirische cyclus)
→ Hierdoor ontstaan adviezen en behandeling op maat van de cliënt.
VOORBEELD EXAMENVRAAG:
vul zin aan: expliciete diagnostiek is….
wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het diagnostisch proces
1.2 Maatschappij & psychodiagnostiek
1. Belang van context
