AARDRIJKSKUNDE HFST 2 ENDOGENE EN
EXOGENE PROCESSEN 5VWO
§1
OPBOUW VAN DE AARDE
Probeer al het water in de oceanen even weg te denken. Dan kom je erachter dan de aardkorst
wordt gevormd door oceaanbodem. Deze oceaanbodem of oceanische korst ligt gemiddeld 4
kilometer lager dan de continentale korst.
Dit wordt veroorzaakt door een verschil in gesteentesamenstelling. De oceaanbodem bestaat uit
basalt, dat veel zwaarder is dan de gesteenten waaruit de continenten zijn opgebouwd zoals
graniet. Doordat basalt zo veel zwaarder is dan graniet ‘drijft’ de aardkorst op de aardmantel. In
het midden van atlantische oceaan ligt het ‘onderwater gebergte’, de mid oceanische rug.
§2
PLATENTEKTONIEK
De aardkorst wordt verdeeld in platen. De grenzen tussen de platen zijn ‘seismisch’ bepaald, dat
wil zeggen dat op aarde de smalle zones met aardbevingen de grenzen vormen tussen de
aardkorstplaten. De meeste aardkorstplaten bestaan uit zowel continent als oceaanbodem.Je
hebt verschillende manieren hoe deze platen bewegen:
1. Convergente beweging: platen botsen tegen elkaar. Als een stuk oceaanbodem botst op
een stuk continent, duikt de zwaardere oceaanbodem onder het continent de mantel in.
Dit proces heet Subductie. Op de grens ontstaan de diepzeetroggen.
2. Divergente bewegingen: platen bewegen uit elkaar. Er ontstaat een gat in de aardkorst. Dit
wordt direct gevuld met vloeibare lava uit de mantel. Door het stollen hiervan ontstaan
nieuwe oceaanbodem, diep deze manier langzaam aangroeit vanuit de midoceanische rug,
ook wel de spreidingszone genoemd.
3. Transforme beweging: Platen bewegen langs elkaar.
Tegenwoordig twijfelt niemand meer aan de theorie van de platentektoniek. De snelheden
waarmee de platen jaarlijks bewegen zijn zelfs meetbaar. De verschillende snelheidsverschillen
heeft ervoor gezorgd dat men niet zeker weet welk mechanisme de plaatbeweging drijft. De
theorie van de convectiestroming is heel populair. De platen bewegen hierbij mee op de stroming
in de mantel.
, Tot zo’n 200 miljoen jaren geleden lagen de continenten zo dat er 1 groot continent ontstond:
Pangea. Tegenwoordig gaat men ervan uit dat over 250 miljoen jaar er weer zo een oercontinent
gaat ontstaat.
§3
VULKANISME
Vulkanen zijn er in vele soorten en maten. Het eruptie mechanisme bepaalt de aard en de vorm van
de vulkaan. Het eruptie mechanisme wordt weer bepaald door de ligging van de vulkanen ten
opzichte van de grenzen van de platen. Bij Divergente bewegingen, platen bewegen uit elkaar. Er
ontstaat een gat in de aardkorst. Dit wordt direct gevuld met vloeibare lava uit de mantel. Hoewel de
mantel uit vast gesteente bestaat, zal dit materiaal bij een opening vanzelf vloeibaar worden door
het wegvallen van de druk. Deze erupties verlopen heel rustig (effusieve erupties).
In subductiezones komen juist explosieve erupties voor. Dit komt door de heel andere samenstelling
van het magma. Het magma bestaat hier uit een mengsel van omgesmolten oceaanbodem met
meegesleurd sediment. Dit mengsel ontstaat op 100 a 150 KM diepte en hoopt zich op een de
magmakamer. Aan de ene kant wil dit maga omhoog, het is licht, maar aan de andere kant is het
vanwege de stroperigheid weinig beweeglijk. Dit leidt ertoe dat er een grote druk nodig is om het
maga aan het oppervlak te krijgen. Wanneer na lange tijd de druk hoog genoeg is, gaat de uitbarsting
gepaard met een grote explosie.
Het gesteente dat in de weg zit, wordt verpulverd en de lucht in geslingerd, gassen ontsnappen en
het magma stroomt uit de krater. Uitstromende magma wordt lava genoemd. De gestolde lava
noemen we bij stratovulkanen andesiet. Het materiaal dat uit de krater de lucht in geslingerd wordt,
noemen we pyroclastisch materiaal. Stratovulkanen ontstaan doordat bij elke uitbarsting de lava en
de as zich in lagen rond de krater ophopen. Hierdoor ontstaan een gelaagde kegelkachtige structuur.
Tijdens een explosieve uitbarsting stroomt er veel lava uit de vulkaan, hierdoor stort de vulkaan
gedeeltelijk of zelfs geheel in. Wat er overblijft van de vulkaan noemen we caldera.
In subductiezones bereikt niet al het magma het aardoppervlak. Grote hoeveelheden magma die
erg stroperig zijn, blijven steken in de aardkorst, enkele kilometers onder het aardoppervlak, om
vervolgens heel langzaam, af te koelen. Dit worden intrusies genoemd. Door de langzame afkoeling
hebben de elementen in het magma de gelegenheid om de meest stabiele chemische verbinding
aan te gaan in vormen van mineralen.
Op Hawaii komen veel vulkanen voor. Het zijn goede voorbeelden van schildvulkanen, die
gevormd worden doordat de dun vloeibare basaltische lava ‘rustig’ vanuit de krater uitstromen en
daarbij een uitgestrekt gebied kan bedekken. De eruptie verloopt rustig omdat er nauwelijks druk
wordt opgebouwd.
EXOGENE PROCESSEN 5VWO
§1
OPBOUW VAN DE AARDE
Probeer al het water in de oceanen even weg te denken. Dan kom je erachter dan de aardkorst
wordt gevormd door oceaanbodem. Deze oceaanbodem of oceanische korst ligt gemiddeld 4
kilometer lager dan de continentale korst.
Dit wordt veroorzaakt door een verschil in gesteentesamenstelling. De oceaanbodem bestaat uit
basalt, dat veel zwaarder is dan de gesteenten waaruit de continenten zijn opgebouwd zoals
graniet. Doordat basalt zo veel zwaarder is dan graniet ‘drijft’ de aardkorst op de aardmantel. In
het midden van atlantische oceaan ligt het ‘onderwater gebergte’, de mid oceanische rug.
§2
PLATENTEKTONIEK
De aardkorst wordt verdeeld in platen. De grenzen tussen de platen zijn ‘seismisch’ bepaald, dat
wil zeggen dat op aarde de smalle zones met aardbevingen de grenzen vormen tussen de
aardkorstplaten. De meeste aardkorstplaten bestaan uit zowel continent als oceaanbodem.Je
hebt verschillende manieren hoe deze platen bewegen:
1. Convergente beweging: platen botsen tegen elkaar. Als een stuk oceaanbodem botst op
een stuk continent, duikt de zwaardere oceaanbodem onder het continent de mantel in.
Dit proces heet Subductie. Op de grens ontstaan de diepzeetroggen.
2. Divergente bewegingen: platen bewegen uit elkaar. Er ontstaat een gat in de aardkorst. Dit
wordt direct gevuld met vloeibare lava uit de mantel. Door het stollen hiervan ontstaan
nieuwe oceaanbodem, diep deze manier langzaam aangroeit vanuit de midoceanische rug,
ook wel de spreidingszone genoemd.
3. Transforme beweging: Platen bewegen langs elkaar.
Tegenwoordig twijfelt niemand meer aan de theorie van de platentektoniek. De snelheden
waarmee de platen jaarlijks bewegen zijn zelfs meetbaar. De verschillende snelheidsverschillen
heeft ervoor gezorgd dat men niet zeker weet welk mechanisme de plaatbeweging drijft. De
theorie van de convectiestroming is heel populair. De platen bewegen hierbij mee op de stroming
in de mantel.
, Tot zo’n 200 miljoen jaren geleden lagen de continenten zo dat er 1 groot continent ontstond:
Pangea. Tegenwoordig gaat men ervan uit dat over 250 miljoen jaar er weer zo een oercontinent
gaat ontstaat.
§3
VULKANISME
Vulkanen zijn er in vele soorten en maten. Het eruptie mechanisme bepaalt de aard en de vorm van
de vulkaan. Het eruptie mechanisme wordt weer bepaald door de ligging van de vulkanen ten
opzichte van de grenzen van de platen. Bij Divergente bewegingen, platen bewegen uit elkaar. Er
ontstaat een gat in de aardkorst. Dit wordt direct gevuld met vloeibare lava uit de mantel. Hoewel de
mantel uit vast gesteente bestaat, zal dit materiaal bij een opening vanzelf vloeibaar worden door
het wegvallen van de druk. Deze erupties verlopen heel rustig (effusieve erupties).
In subductiezones komen juist explosieve erupties voor. Dit komt door de heel andere samenstelling
van het magma. Het magma bestaat hier uit een mengsel van omgesmolten oceaanbodem met
meegesleurd sediment. Dit mengsel ontstaat op 100 a 150 KM diepte en hoopt zich op een de
magmakamer. Aan de ene kant wil dit maga omhoog, het is licht, maar aan de andere kant is het
vanwege de stroperigheid weinig beweeglijk. Dit leidt ertoe dat er een grote druk nodig is om het
maga aan het oppervlak te krijgen. Wanneer na lange tijd de druk hoog genoeg is, gaat de uitbarsting
gepaard met een grote explosie.
Het gesteente dat in de weg zit, wordt verpulverd en de lucht in geslingerd, gassen ontsnappen en
het magma stroomt uit de krater. Uitstromende magma wordt lava genoemd. De gestolde lava
noemen we bij stratovulkanen andesiet. Het materiaal dat uit de krater de lucht in geslingerd wordt,
noemen we pyroclastisch materiaal. Stratovulkanen ontstaan doordat bij elke uitbarsting de lava en
de as zich in lagen rond de krater ophopen. Hierdoor ontstaan een gelaagde kegelkachtige structuur.
Tijdens een explosieve uitbarsting stroomt er veel lava uit de vulkaan, hierdoor stort de vulkaan
gedeeltelijk of zelfs geheel in. Wat er overblijft van de vulkaan noemen we caldera.
In subductiezones bereikt niet al het magma het aardoppervlak. Grote hoeveelheden magma die
erg stroperig zijn, blijven steken in de aardkorst, enkele kilometers onder het aardoppervlak, om
vervolgens heel langzaam, af te koelen. Dit worden intrusies genoemd. Door de langzame afkoeling
hebben de elementen in het magma de gelegenheid om de meest stabiele chemische verbinding
aan te gaan in vormen van mineralen.
Op Hawaii komen veel vulkanen voor. Het zijn goede voorbeelden van schildvulkanen, die
gevormd worden doordat de dun vloeibare basaltische lava ‘rustig’ vanuit de krater uitstromen en
daarbij een uitgestrekt gebied kan bedekken. De eruptie verloopt rustig omdat er nauwelijks druk
wordt opgebouwd.
