Pegagogiek en gezinsondersteuning Pagina 1 van 70 2de semester
Overzicht te kennen stof (Handboek)
• H1 Inleiding
• H2 Het voorspelbare kind
• H3 Het kind als burger
• H4 Het witte kind
• Het hoofdstuk in het handboek (te kennen: 4.1. Blank, blond en Belgisch (p. 201 - 216) en 4.3. Over
controle en loslaten in de pedagogiek: 4.3.2. De doxa van eentaligheid p. 261 - 273)
• H5 Het kind als risico
• H6 Het kind als held
• H7 Het kind als kapitaal
• Gezinnen in armoede
• Pedagogisch raamwerk (MeMoQ)
© Eveline Vandenberghe 2024
,Pegagogiek en gezinsondersteuning Pagina 2 van 70 2de semester
Leerdoelen en exameninfo
• De student kan het concept opvoedingsondersteuning bespreken.
• De student kan kritisch re ecteren over het concept opvoedingsondersteuning.
• De student kan de eigenheid van de pedagogiek als wetenschap (h)erkennen/verwoorden.
• De student kan de samenhang tussen kindbeelden, maatschappij en pedagogiek bespreken.
• De student kan vanuit verschillende kindbeelden een voorstel doen in functie van een opvoedingsvraag.
• De student kan verschillende methodieken van opvoedingsondersteuning bespreken.
• De student kan de keuze voor een bepaalde methodiek van opvoedingsondersteuning beargumenteren.
• De student kan wederkerig partnerschap met ouders illustreren.
• De student kan wederkerig partnerschap met ouders kritisch bespreken.
• De student kan verduidelijken waarom en hoe diversiteit van invloed is in hulpverleningscontexten en de
ruimere internationale samenleving.
Leerpad 1 - Functies en toepassingen van opvoedingsondersteuning
• Je kent de functies van opvoedingsondersteuning
• Je kan de functies van opvoedingsondersteuning herkennen in voorbeelden
• Je kan zelf enkele voorbeelden geven bij elke functie
Pedagogisch raamwerk
• Je kan uitleggen hoe de maatschappelijke visie op kinderopvang, de verwachtingen ten aanzien van
kinderopvang en het doelpubliek geëvolueerd zijn overheen de tijd
• Je kan de drie functies van kinderopvang verduidelijken
• Je kan centrale uitdagingen in de kinderopvangsector vandaag benoemen
• Je kan uitleggen hoe de actuele situatie in de kinderopvang invloed heeft op toegankelijkheid en gelijke
kansen
• Je kan begrippen die aan bod komen in de les in eigen woorden uitleggen: o.a. dekkingsgraad, split
system, doorgaande lijn,...
• Je kan minstens vier mogelijke invullingen geven van ‘holistisch’ werken, als het gaat over de visie ten
aanzien van kinderen en kinderopvang
• Je kan uitleggen hoe in functie van pedagogische kwaliteit ingezet dient te worden op vier dimensies:
kind, ouder, team en buurt (zie slide 22).
• Je kan concrete voorbeelden (uit de praktijk van basisvoorzieningen voor kinderen en gezinnen) geven
van hoe in functie van pedagogische kwaliteit ingezet kan worden op kind, ouder, team en buurt.
• Je kan uitleggen wat de EDUCARE pedagogiek inhoudt.
• Je kan uitleggen wat het pedagogisch raamwerk is (en wat het niet is), en wat er nodig is om deze visie
te realiseren. Je kan hierbij de termen inspanningsverplichting, resultaatsverbintenis, handleiding,
houvast gebruiken.
• Je kan in eigen woorden uitleggen wat er in het pedagogisch raamwerk beschreven staat.
• Je kan verschillende voorbeelden geven om aan te tonen dat binnen de visie van het pedagogisch
raamwerk holistisch gekeken
• Je kan uitleggen wat MeMoQ betekent en inhoudt.
• Je kan de zes verschillende dimensies van MeMoQ benoemen en uitleggen hoe je op elk van die
dimensies kwaliteit kan bieden.
• Je kan concrete voorbeelden geven van hoe je de zes dimensies van MeMoQ in de praktijk kan
observeren.
• Je kan de zes dimensies van MeMoQ linken aan casusmateriaal uit de praktijk.
• Je kan in eigen woorden kort uitleggen wat bedoeld wordt met beleidsvoerend vermogen.
• Je kan uitleggen waarom diverse professionele functies (en ook bachelors in de ortho) nodig zijn in de
kinderopvang.
• Schriftelijk examen op 20 punten
• Open vragen en enkele meerkeuzevragen
• Hoe kan je je het best voorbereiden? PowerPointPresentatie: basis / Boek / Leerpaden / Extra info
© Eveline Vandenberghe 2024
fl
,Pegagogiek en gezinsondersteuning Pagina 3 van 70 2de semester
Woord vooraf
Kindbeelden → manieren van kijken naar kinderen door volwassenen
Kindbeelden worden vooral cultureel en maatschappelijk bepaald en verschuiven in betekenis in de loop
der tijd
6 dominante kindsbeelden
1. Het voorspelbare kind = de ontwikkeling van het kind kan door wetenschappelijk onderzoek volledig
worden doorgrond en voorspellen
2. Het kind als burger = over het opvoeden van het kind tot burger, maar ook over het benaderen van
het kind als burger
3. Het witte kind = over de toenemende variëteit in de herkomst van kinderen door immigratie als
gevolg van gastarbeid, dekolonisatie en vluchtelingenopvang
4. Het kind als risico = over kinderen die vroeger verwaarloosde en misdadige kinderen werden
genoemd, die we nu at risk-kinderen noemen
5. Het kind als held = een variant op het romantische kindbeelde met later voorvechters van de
reformpedagogiek (Ellen Key)
6. Het kind als kapitaal = belangrijke drijveer voor investeringen in het kind, de opvoeding en het
onderwijs
H1 Inleiding - notities/PPT/leerpad/SV
✅
Pedagogiek als maatschappelijke kwestie
Pedagogiek of beter “Pedagogische Wetenschappen”
Pedagogiek → wetenschappelijke studie van opvoeding, onderwijs en vorming (= Traditionele
omschrijving, kwestie op zich)
Pedagogische wetenschappen verwijst naar →
- Meerdere sub disciplines (orthopedagogiek, historische, sociale, …)
- Meerdere pedagogische kaders
- Meerdere onderzoeksmethodes
Twee wetenschapsbenaderingen
1. Evidence Based pedagogiek
2. Fundamentele pedagogiek
Andere soort vraag ! ⇢
- Evidence based = wat werkt, wat kunnen we doen?
- Fundamentele = wat bedoelen we net met dat “werken”?, gaat niet op zoek naar éénduidige antwoorden
Evidence Based pedagogiek (stroming 1)
- “Wat werkt?”
- Meten is weten = handvaten voor de praktijk
- Voortschrijdend (onmiddellijk toe te passen)
- Wetmatigheden (gebaseerd op onderzoek, feiten)
- Gestimuleerd door 2 tendensen
© Eveline Vandenberghe 2024
, Pegagogiek en gezinsondersteuning Pagina 4 van 70 2de semester
- Risico reducerend denken ⇢ (valkuil: experimenteerruimte van het kind wegnemen/reduceren, vooral
focus op wat fout zou kunnen lopen)
- Individualiserend denken ⇢ (valkuil: verantwoordelijkheid wordt terug bij het individu gelegd, zoeken
oplossing bij de personen zelf en niet bij de maatschappij)
⇢ deze onderzoeken vinden vaak het best toegang tot het beleid, omdat deze net zo helder en houvast
lijken
International Early Learning and Child Well-being Study (vergelijkende studie tussen landen)
Fundamentele pedagogiek (stroming 2 - zoals het handboek)
- Wat bedoelen we met ‘werken’?
- Trage fundamentele vraagstukken
- Beschrijvend
- Filoso sche insteek
- Normatief en ethisch: waarden en normen van de samenleving in vraag stellen (= onderliggende
ideologische kwesties)
- Gaat om nuance
STELLING 1: Pedagogiek gaat vooral over kinderen en hun (al dan niet problematische) ontwikkeling.
Fout: Het gaat over kinderen en jongeren, maar ook over volwassenen die willen helpen bij de opvoeding en
over de onderlinge pedagogische relatie.
STELLING 2: Het belangrijkste aan opvoeding is het stimuleren van alle ontwikkelingsdomeinen of bijdragen
aan een goede hersenontwikkeling.
Fout: Opvoeden gaat over veel meer. In de pedagogische relatie wordt ‘de wereld’ binnengebracht.
De wereld is pedagogiek en pedagogiek is de wereld
- Opvoeden = meer dan stimuleren van hersenontwikkeling of andere ontwikkelingsdomeinen.
- We moeten aan kinderen de wereld uitleggen en initiëren zodat ze
- de wereld verder zetten
- maar ook de wereld vernieuwen
- In die zin vindt opvoeden plaats tussen generaties
Ontdekking v/h concept “kind”
Evolutie van de visie op het kind als aparte categorie (Philip Arres)
1. In de oudheid: kind krijgt aandacht
2. Tot laat in de middeleeuwen: kind afgebeeld als onaf of mini-volwassene
3. 18de eeuw met o.m. Rousseau: de ziel van het kind, het kind als onschuldig kind, ver weg houden van
het verderfelijke van de maatschappij
4. Geïndustrialiseerde samenleving: kind is kwetsbaar en moet beschermd worden, 1914 ⇢ invoering
leerplicht België
5. 1960 tot vandaag: jeugdland, grootbrengen door kleinhouden (L. Dasberg ⇢“Grootbrengen door
kleinhouden” = weghouden van de grote zorgen v/d maatschappij)
Uit zich in verschillende contexten
- Juridisch: minderjarig versus meerderjarig
- Sociologisch: afhankelijk versus onafhankelijk
- Ontwikkelingspsychologie: jongvolwassene versus volwassene, uitgerekte kindertijd
Ontdekking van de concept ‘kindertijd’
Concept van kindertijd is veranderlijk en afhankelijk van cultuur, maatschappelijke context, historische
context (arbitrair)
- Niet enkel gebaseerd op biologische kenmerken
- De kindertijd is een sociaal geconstrueerde periode
© Eveline Vandenberghe 2024
fi
Overzicht te kennen stof (Handboek)
• H1 Inleiding
• H2 Het voorspelbare kind
• H3 Het kind als burger
• H4 Het witte kind
• Het hoofdstuk in het handboek (te kennen: 4.1. Blank, blond en Belgisch (p. 201 - 216) en 4.3. Over
controle en loslaten in de pedagogiek: 4.3.2. De doxa van eentaligheid p. 261 - 273)
• H5 Het kind als risico
• H6 Het kind als held
• H7 Het kind als kapitaal
• Gezinnen in armoede
• Pedagogisch raamwerk (MeMoQ)
© Eveline Vandenberghe 2024
,Pegagogiek en gezinsondersteuning Pagina 2 van 70 2de semester
Leerdoelen en exameninfo
• De student kan het concept opvoedingsondersteuning bespreken.
• De student kan kritisch re ecteren over het concept opvoedingsondersteuning.
• De student kan de eigenheid van de pedagogiek als wetenschap (h)erkennen/verwoorden.
• De student kan de samenhang tussen kindbeelden, maatschappij en pedagogiek bespreken.
• De student kan vanuit verschillende kindbeelden een voorstel doen in functie van een opvoedingsvraag.
• De student kan verschillende methodieken van opvoedingsondersteuning bespreken.
• De student kan de keuze voor een bepaalde methodiek van opvoedingsondersteuning beargumenteren.
• De student kan wederkerig partnerschap met ouders illustreren.
• De student kan wederkerig partnerschap met ouders kritisch bespreken.
• De student kan verduidelijken waarom en hoe diversiteit van invloed is in hulpverleningscontexten en de
ruimere internationale samenleving.
Leerpad 1 - Functies en toepassingen van opvoedingsondersteuning
• Je kent de functies van opvoedingsondersteuning
• Je kan de functies van opvoedingsondersteuning herkennen in voorbeelden
• Je kan zelf enkele voorbeelden geven bij elke functie
Pedagogisch raamwerk
• Je kan uitleggen hoe de maatschappelijke visie op kinderopvang, de verwachtingen ten aanzien van
kinderopvang en het doelpubliek geëvolueerd zijn overheen de tijd
• Je kan de drie functies van kinderopvang verduidelijken
• Je kan centrale uitdagingen in de kinderopvangsector vandaag benoemen
• Je kan uitleggen hoe de actuele situatie in de kinderopvang invloed heeft op toegankelijkheid en gelijke
kansen
• Je kan begrippen die aan bod komen in de les in eigen woorden uitleggen: o.a. dekkingsgraad, split
system, doorgaande lijn,...
• Je kan minstens vier mogelijke invullingen geven van ‘holistisch’ werken, als het gaat over de visie ten
aanzien van kinderen en kinderopvang
• Je kan uitleggen hoe in functie van pedagogische kwaliteit ingezet dient te worden op vier dimensies:
kind, ouder, team en buurt (zie slide 22).
• Je kan concrete voorbeelden (uit de praktijk van basisvoorzieningen voor kinderen en gezinnen) geven
van hoe in functie van pedagogische kwaliteit ingezet kan worden op kind, ouder, team en buurt.
• Je kan uitleggen wat de EDUCARE pedagogiek inhoudt.
• Je kan uitleggen wat het pedagogisch raamwerk is (en wat het niet is), en wat er nodig is om deze visie
te realiseren. Je kan hierbij de termen inspanningsverplichting, resultaatsverbintenis, handleiding,
houvast gebruiken.
• Je kan in eigen woorden uitleggen wat er in het pedagogisch raamwerk beschreven staat.
• Je kan verschillende voorbeelden geven om aan te tonen dat binnen de visie van het pedagogisch
raamwerk holistisch gekeken
• Je kan uitleggen wat MeMoQ betekent en inhoudt.
• Je kan de zes verschillende dimensies van MeMoQ benoemen en uitleggen hoe je op elk van die
dimensies kwaliteit kan bieden.
• Je kan concrete voorbeelden geven van hoe je de zes dimensies van MeMoQ in de praktijk kan
observeren.
• Je kan de zes dimensies van MeMoQ linken aan casusmateriaal uit de praktijk.
• Je kan in eigen woorden kort uitleggen wat bedoeld wordt met beleidsvoerend vermogen.
• Je kan uitleggen waarom diverse professionele functies (en ook bachelors in de ortho) nodig zijn in de
kinderopvang.
• Schriftelijk examen op 20 punten
• Open vragen en enkele meerkeuzevragen
• Hoe kan je je het best voorbereiden? PowerPointPresentatie: basis / Boek / Leerpaden / Extra info
© Eveline Vandenberghe 2024
fl
,Pegagogiek en gezinsondersteuning Pagina 3 van 70 2de semester
Woord vooraf
Kindbeelden → manieren van kijken naar kinderen door volwassenen
Kindbeelden worden vooral cultureel en maatschappelijk bepaald en verschuiven in betekenis in de loop
der tijd
6 dominante kindsbeelden
1. Het voorspelbare kind = de ontwikkeling van het kind kan door wetenschappelijk onderzoek volledig
worden doorgrond en voorspellen
2. Het kind als burger = over het opvoeden van het kind tot burger, maar ook over het benaderen van
het kind als burger
3. Het witte kind = over de toenemende variëteit in de herkomst van kinderen door immigratie als
gevolg van gastarbeid, dekolonisatie en vluchtelingenopvang
4. Het kind als risico = over kinderen die vroeger verwaarloosde en misdadige kinderen werden
genoemd, die we nu at risk-kinderen noemen
5. Het kind als held = een variant op het romantische kindbeelde met later voorvechters van de
reformpedagogiek (Ellen Key)
6. Het kind als kapitaal = belangrijke drijveer voor investeringen in het kind, de opvoeding en het
onderwijs
H1 Inleiding - notities/PPT/leerpad/SV
✅
Pedagogiek als maatschappelijke kwestie
Pedagogiek of beter “Pedagogische Wetenschappen”
Pedagogiek → wetenschappelijke studie van opvoeding, onderwijs en vorming (= Traditionele
omschrijving, kwestie op zich)
Pedagogische wetenschappen verwijst naar →
- Meerdere sub disciplines (orthopedagogiek, historische, sociale, …)
- Meerdere pedagogische kaders
- Meerdere onderzoeksmethodes
Twee wetenschapsbenaderingen
1. Evidence Based pedagogiek
2. Fundamentele pedagogiek
Andere soort vraag ! ⇢
- Evidence based = wat werkt, wat kunnen we doen?
- Fundamentele = wat bedoelen we net met dat “werken”?, gaat niet op zoek naar éénduidige antwoorden
Evidence Based pedagogiek (stroming 1)
- “Wat werkt?”
- Meten is weten = handvaten voor de praktijk
- Voortschrijdend (onmiddellijk toe te passen)
- Wetmatigheden (gebaseerd op onderzoek, feiten)
- Gestimuleerd door 2 tendensen
© Eveline Vandenberghe 2024
, Pegagogiek en gezinsondersteuning Pagina 4 van 70 2de semester
- Risico reducerend denken ⇢ (valkuil: experimenteerruimte van het kind wegnemen/reduceren, vooral
focus op wat fout zou kunnen lopen)
- Individualiserend denken ⇢ (valkuil: verantwoordelijkheid wordt terug bij het individu gelegd, zoeken
oplossing bij de personen zelf en niet bij de maatschappij)
⇢ deze onderzoeken vinden vaak het best toegang tot het beleid, omdat deze net zo helder en houvast
lijken
International Early Learning and Child Well-being Study (vergelijkende studie tussen landen)
Fundamentele pedagogiek (stroming 2 - zoals het handboek)
- Wat bedoelen we met ‘werken’?
- Trage fundamentele vraagstukken
- Beschrijvend
- Filoso sche insteek
- Normatief en ethisch: waarden en normen van de samenleving in vraag stellen (= onderliggende
ideologische kwesties)
- Gaat om nuance
STELLING 1: Pedagogiek gaat vooral over kinderen en hun (al dan niet problematische) ontwikkeling.
Fout: Het gaat over kinderen en jongeren, maar ook over volwassenen die willen helpen bij de opvoeding en
over de onderlinge pedagogische relatie.
STELLING 2: Het belangrijkste aan opvoeding is het stimuleren van alle ontwikkelingsdomeinen of bijdragen
aan een goede hersenontwikkeling.
Fout: Opvoeden gaat over veel meer. In de pedagogische relatie wordt ‘de wereld’ binnengebracht.
De wereld is pedagogiek en pedagogiek is de wereld
- Opvoeden = meer dan stimuleren van hersenontwikkeling of andere ontwikkelingsdomeinen.
- We moeten aan kinderen de wereld uitleggen en initiëren zodat ze
- de wereld verder zetten
- maar ook de wereld vernieuwen
- In die zin vindt opvoeden plaats tussen generaties
Ontdekking v/h concept “kind”
Evolutie van de visie op het kind als aparte categorie (Philip Arres)
1. In de oudheid: kind krijgt aandacht
2. Tot laat in de middeleeuwen: kind afgebeeld als onaf of mini-volwassene
3. 18de eeuw met o.m. Rousseau: de ziel van het kind, het kind als onschuldig kind, ver weg houden van
het verderfelijke van de maatschappij
4. Geïndustrialiseerde samenleving: kind is kwetsbaar en moet beschermd worden, 1914 ⇢ invoering
leerplicht België
5. 1960 tot vandaag: jeugdland, grootbrengen door kleinhouden (L. Dasberg ⇢“Grootbrengen door
kleinhouden” = weghouden van de grote zorgen v/d maatschappij)
Uit zich in verschillende contexten
- Juridisch: minderjarig versus meerderjarig
- Sociologisch: afhankelijk versus onafhankelijk
- Ontwikkelingspsychologie: jongvolwassene versus volwassene, uitgerekte kindertijd
Ontdekking van de concept ‘kindertijd’
Concept van kindertijd is veranderlijk en afhankelijk van cultuur, maatschappelijke context, historische
context (arbitrair)
- Niet enkel gebaseerd op biologische kenmerken
- De kindertijd is een sociaal geconstrueerde periode
© Eveline Vandenberghe 2024
fi
