Ontwikkelingsstoornissen
Communicatiestoornis (4) Ticstoornis Development Coördination Disorder - DCD
Fenotyp. 1. Taal (ontwikkelings-)stoornis (SLI/specifieke taal ontw. 1. Gilles de la Tourette (min. 2 motorische en 1 vocale – langer dan 1 /
stoornis.ontwikkelingsdysfasie) jaar aanwezig)
2. Spraakklankstoornis 2. Persisterende motorische of vocale tics (langer dan 1 jaar ofwel
3. Ontwikkelingsstotteren motorisch ofwel vocaal – niet samen)
4. Sociale (pragmatische) communicatiest. 3. Voorlopige ticstoornis (minder dan 1 jaar motorische en/of
vocale)
Synoniem CS: primaire spraak- en
taalontwikkelingsstoornis STOS Continuüm: licht en voorbijgaand tot ernstig en chronisch
Primaire Verstoorde ontwikkeling: Verstoorde ontwikkeling: Verstoorde ontwikkeling:
kenm. 1. Taal (Expressie(taalproductie)/receptieve(taalbegrip) - Repetitief en chronisch patroon van motorische en/of vocale tics - Aanleren en/of vlot uitvoeren van gecoördineerde
taalvaardigheden) zonder duidelijke oorzaak motorische vaardigheden
2. Spraak (Articulatie/uitspraak en vloeiendheid – DSM5) - Plotseling optredende snelle, herhaalde, niet-ritmische - Onvermogen controle uit te oefenen op afzonderlijke
3. Sociale communicatie bewegingen of geluiden lichaamsdelen, betrokken i/e complexe beweging
- Integratie en vloeiendheid
1. Eenvoudige motorische (één spiergroep vb. oogknipperen) - Onhandigheid
2. Complexe motorische (meerdere spiergroepen vb. aanraken
voorwerpen, mensen, springen, …) - Sterke individuele kwantitatieve en kwalitatieve
a. Echopraxie (imitatie) verschillen
b. Palipraxie (herhaling)
c. Copropraxie (seksueel, obsceen) - Dysgrafie: schrijfmotoriek ≠ leerstoornis!
3. Eenvoudige vocale (samentrekken spieren keelholte/middenrif vb. - Synkinesieën: ongewilde meebewegingen
keelschrapen) - Hypotonie: te weinig spierspanning, onderuitgezakte
4. Complexe vocale (woorden/zinnen) houdingen vb. mondmotoriek verbale ⇢ ontw. dyspraxie
a. Echolalie (imitatie)
b. Palilalie (herhalen)
c. Coprolalie (seksueel, obsceen)
Ernst bepaald door:
- Aard/soort
- Complexiteit
- Intensiteit
- Combinatie soorten
- Frequentie
- Interferentie m/a handelingen (invloed)
- Onderdrukbaarheid (premonitory urge) – pas mogelijke vanaf 12j
Secun. - Angst om te spreken La Tourette: - Vermijden fysieke activiteiten
kenm. - Selectief mutisme - Dwanggedachten/handelingen
- Problemen fijne motoriek, visuo motoriek
- Hypersensitiviteit
- Organisatie en plannen
- Impulscontrole
- Letsels omwille van motorische tics
© Eveline Vandenberghe 2024 1
, Onderk. / / - Zelden gesteld voor 5 jaar
diagn. - Proces diagn.
Preval. - 3-5% - 15% bij kinderen tss 4-15 jaar, voorbijgaande aard - 5%
en com. - ↑ jongens - 6% op kinderleeftijd, 1% op volwassenleeftijd - ↑ jongens (x2)
- Grote comorbiditeit tss fenotypes - 20% niet bewust van ticstoornis - Grote comorbiditeit met min. 1 bijkomende stoornis 80%,
- Grote comorbiditeit met andere leerstoornissen - 0,6% La Tourette, Tourette + zelden geïsoleerd, wel met OCD en ADHD, TOS, leerstoornis, …
ADHD)
- ↑ jongens (x3)
- Vaker motorisch dan vocaal
- Grote comorbiditeit 90%, OCD, ADHD
Beloop & - Symptomen te merken tss 2-7 jaar - Eerste tics zichtbaar 5-6 jaar - Baby/peuter: later bereiken of minder kwalitatief
progn. - Taalproductie+taalbegrip = moeilijkere prognose - Piek rond 10-12 jaar uitvoeren van mijlpalen (omrollen, zitten, …)
- Taalbebrip moeilijker te behand. dan taalprod. - Afname puberteit - Kleuter: soms later kenmerken bij uitvoeren complexere
- Ticvrij 20 jaar (meestal) motorische ontw. taken vb. fietsen
- Lagere schoolk: Modellen bouwen, problemen ADL,
zwakkere balvaardigheid, …
- Adolescent: Moeilijk nieuwe complex taken vb.
autorijden, snelheid en accuraatheid, fijne motoriek vb.
cadeautjes inpakken
- Blijvende moeilijkheden
Begel. - Kritische periode taalverwerving voor 7-8 jaar - Relaxatietherapie, ontspan. oef. - Rijk aanbod bewegingsmogelijkheden (plezier)
- Vermijden stress of anticiperen op uitlok. factoren - Grotere foutmarges toelaten bij bv. meetkunde,
- Taaltherapie (goed geholpen!) vrijstellen opdracht in LO, …
- Logopedie: oefenen en remediëren taalvaardigheden - Kind vooraan i/d rij plaatsen
- Trainen onderliggende functies vb. auditief geheugen - Correcte zithouding stimuleren
- Oefenen op ICF-component ≠ taalvaardigheden - Leg kledij al in volgorde klaar
- Volgen “inleefparcours” vb. ervaar “TOS” - Stimuleer sporten, forceer niet
- Stimuleren taal en com. in dagdagelijkse setting - Spierkrachttraining
- Expansie, niet expliciet verbeteren, maar correct - Systematisch aanleren en automatiseren van
herhalen en uitbreiden motorische vaardigheden: 3 fasen
- Schaduwen, wel begrepen deel herhalen 1. Cognitief (zelfinstructie vb. Goal-Plan-Do-Check)
- Reduceren en vereenvoudigen taalaanbod 2. Associatief (herhaling)
- Visuele ondersteuning 3. Autonoom (toepassen in ≠ situaties)
- Tijd nemen om te luisteren
- Modelleren (zelf correct en duidelijk spreken)
- Vermijd com. in moeilijke situaties bij achtergrond
geluid, tijdsdruk,…
- Preteaching
- Inzetten communicatieve zelfredzaamheid
- Ernstig = VAPH
BUO BUO: type 7 BUO: type BUO: type
© Eveline Vandenberghe 2024 2
Communicatiestoornis (4) Ticstoornis Development Coördination Disorder - DCD
Fenotyp. 1. Taal (ontwikkelings-)stoornis (SLI/specifieke taal ontw. 1. Gilles de la Tourette (min. 2 motorische en 1 vocale – langer dan 1 /
stoornis.ontwikkelingsdysfasie) jaar aanwezig)
2. Spraakklankstoornis 2. Persisterende motorische of vocale tics (langer dan 1 jaar ofwel
3. Ontwikkelingsstotteren motorisch ofwel vocaal – niet samen)
4. Sociale (pragmatische) communicatiest. 3. Voorlopige ticstoornis (minder dan 1 jaar motorische en/of
vocale)
Synoniem CS: primaire spraak- en
taalontwikkelingsstoornis STOS Continuüm: licht en voorbijgaand tot ernstig en chronisch
Primaire Verstoorde ontwikkeling: Verstoorde ontwikkeling: Verstoorde ontwikkeling:
kenm. 1. Taal (Expressie(taalproductie)/receptieve(taalbegrip) - Repetitief en chronisch patroon van motorische en/of vocale tics - Aanleren en/of vlot uitvoeren van gecoördineerde
taalvaardigheden) zonder duidelijke oorzaak motorische vaardigheden
2. Spraak (Articulatie/uitspraak en vloeiendheid – DSM5) - Plotseling optredende snelle, herhaalde, niet-ritmische - Onvermogen controle uit te oefenen op afzonderlijke
3. Sociale communicatie bewegingen of geluiden lichaamsdelen, betrokken i/e complexe beweging
- Integratie en vloeiendheid
1. Eenvoudige motorische (één spiergroep vb. oogknipperen) - Onhandigheid
2. Complexe motorische (meerdere spiergroepen vb. aanraken
voorwerpen, mensen, springen, …) - Sterke individuele kwantitatieve en kwalitatieve
a. Echopraxie (imitatie) verschillen
b. Palipraxie (herhaling)
c. Copropraxie (seksueel, obsceen) - Dysgrafie: schrijfmotoriek ≠ leerstoornis!
3. Eenvoudige vocale (samentrekken spieren keelholte/middenrif vb. - Synkinesieën: ongewilde meebewegingen
keelschrapen) - Hypotonie: te weinig spierspanning, onderuitgezakte
4. Complexe vocale (woorden/zinnen) houdingen vb. mondmotoriek verbale ⇢ ontw. dyspraxie
a. Echolalie (imitatie)
b. Palilalie (herhalen)
c. Coprolalie (seksueel, obsceen)
Ernst bepaald door:
- Aard/soort
- Complexiteit
- Intensiteit
- Combinatie soorten
- Frequentie
- Interferentie m/a handelingen (invloed)
- Onderdrukbaarheid (premonitory urge) – pas mogelijke vanaf 12j
Secun. - Angst om te spreken La Tourette: - Vermijden fysieke activiteiten
kenm. - Selectief mutisme - Dwanggedachten/handelingen
- Problemen fijne motoriek, visuo motoriek
- Hypersensitiviteit
- Organisatie en plannen
- Impulscontrole
- Letsels omwille van motorische tics
© Eveline Vandenberghe 2024 1
, Onderk. / / - Zelden gesteld voor 5 jaar
diagn. - Proces diagn.
Preval. - 3-5% - 15% bij kinderen tss 4-15 jaar, voorbijgaande aard - 5%
en com. - ↑ jongens - 6% op kinderleeftijd, 1% op volwassenleeftijd - ↑ jongens (x2)
- Grote comorbiditeit tss fenotypes - 20% niet bewust van ticstoornis - Grote comorbiditeit met min. 1 bijkomende stoornis 80%,
- Grote comorbiditeit met andere leerstoornissen - 0,6% La Tourette, Tourette + zelden geïsoleerd, wel met OCD en ADHD, TOS, leerstoornis, …
ADHD)
- ↑ jongens (x3)
- Vaker motorisch dan vocaal
- Grote comorbiditeit 90%, OCD, ADHD
Beloop & - Symptomen te merken tss 2-7 jaar - Eerste tics zichtbaar 5-6 jaar - Baby/peuter: later bereiken of minder kwalitatief
progn. - Taalproductie+taalbegrip = moeilijkere prognose - Piek rond 10-12 jaar uitvoeren van mijlpalen (omrollen, zitten, …)
- Taalbebrip moeilijker te behand. dan taalprod. - Afname puberteit - Kleuter: soms later kenmerken bij uitvoeren complexere
- Ticvrij 20 jaar (meestal) motorische ontw. taken vb. fietsen
- Lagere schoolk: Modellen bouwen, problemen ADL,
zwakkere balvaardigheid, …
- Adolescent: Moeilijk nieuwe complex taken vb.
autorijden, snelheid en accuraatheid, fijne motoriek vb.
cadeautjes inpakken
- Blijvende moeilijkheden
Begel. - Kritische periode taalverwerving voor 7-8 jaar - Relaxatietherapie, ontspan. oef. - Rijk aanbod bewegingsmogelijkheden (plezier)
- Vermijden stress of anticiperen op uitlok. factoren - Grotere foutmarges toelaten bij bv. meetkunde,
- Taaltherapie (goed geholpen!) vrijstellen opdracht in LO, …
- Logopedie: oefenen en remediëren taalvaardigheden - Kind vooraan i/d rij plaatsen
- Trainen onderliggende functies vb. auditief geheugen - Correcte zithouding stimuleren
- Oefenen op ICF-component ≠ taalvaardigheden - Leg kledij al in volgorde klaar
- Volgen “inleefparcours” vb. ervaar “TOS” - Stimuleer sporten, forceer niet
- Stimuleren taal en com. in dagdagelijkse setting - Spierkrachttraining
- Expansie, niet expliciet verbeteren, maar correct - Systematisch aanleren en automatiseren van
herhalen en uitbreiden motorische vaardigheden: 3 fasen
- Schaduwen, wel begrepen deel herhalen 1. Cognitief (zelfinstructie vb. Goal-Plan-Do-Check)
- Reduceren en vereenvoudigen taalaanbod 2. Associatief (herhaling)
- Visuele ondersteuning 3. Autonoom (toepassen in ≠ situaties)
- Tijd nemen om te luisteren
- Modelleren (zelf correct en duidelijk spreken)
- Vermijd com. in moeilijke situaties bij achtergrond
geluid, tijdsdruk,…
- Preteaching
- Inzetten communicatieve zelfredzaamheid
- Ernstig = VAPH
BUO BUO: type 7 BUO: type BUO: type
© Eveline Vandenberghe 2024 2
