Verdieping in specifieke zelfzorgbehoe4en
Zelfzorg?
– Dat elk individu voor zichzelf zorgt op een zorgzame manier,
– Met respect voor het eigen ik,
– Met gezonde grenzen,
– En rekening houdend met de mensen in de omgeving.
= geen pleidooi voor egoïsme!
= niet voor iedereen hetzelfde!
– Bewust zijn van eigen noden en behoeBen en daar ook werkelijk aandacht en Gevolg aan
geven
– Vraagt een zekere discipline
– De juiste vragen stellen: wat heb ik nu (niet) nodig? wat voedt mij (niet)? wat is mijn doel?...
Waarmee heeB zelfzorg te maken?
– Stellen van grenzen
– Verbinding met anderen
– Aandacht voor herstel
– Aandacht voor je lichaam op zich
– Focus, aandacht
– Aandacht voor jouw doel
– SMlte, binnen-Mjd
Wat is het belang van zelfzorg?
– Effect op hoe je in het leven staat
– Effect op gezondheid
– Zelfrespect
Je kan pas voor iemand anders zorgen als je eerst goed voor jezelf zorgt
Waardoor wordt zelfzorg beïnvloed?
,Begrippen
Burn-out
3 typerende symptomen
1. EmoMonele uitpuTng
a. werkstressoren, spanning, hoge caseload
2. DepersonalisaMe
a. afstand nemen van werk/privé, minder betrokkenheid, onverschilligheid
3. Twijfel over eigen capaciteiten/bekwaamheid
Casus
Een ziekenhuis werkt Carine al ruim 20 jaar als verpleegkundige. Ze is alMjd een heel harde werker
geweest met een hoog arbeidsethos. Nooit ziek, een groot hart voor de paMënten en voor haar
collega’s. De laatste Mjd merk je dat ze niet lekker meer in haar vel zit. Natuurlijk: de werkdruk is
hoog, er is een personeelstekort, er is een hoge administraMeve druk. Inmiddels is ze opgeklommen
tot leidinggevende, maar heeB ze het gevoel niet meer de zorg te kunnen verlenen zoals vroeger. Ze
raakt gemakkelijk geïrriteerd, maar loopt dan weg, een kastdeur wordt weleens te hard
dichtgeslagen. In plaats van zich te uiten, lijkt ze zich steeds meer te isoleren. Het gaat alMjd “goed”,
maar aan de toon hoor je een andere boodschap. Ze krijgt last van hoofdpijn en andere fysieke
ongemakken, maar “ziek zijn is voor watjes”. Collega’s herkennen haar niet meer. Haar hoofd durB
het gesprek niet aan, “ik krijg meteen te horen dat ze met rust gelaten wil worden”. Carine vindt het
hoe langer hoe minder leuk om naar het werk te gaan. Ze vindt geen rust meer in de werkdrukte,
waar ze tevoren wel in slaagde. Op zondag merkt ze al dat ze het benauwd krijgt als ze nog maar aan
de nieuwe werkweek denkt. Ze blijB doorgaan en doet nog meer haar best. Dat kost steeds meer
moeite. En dan is het op. Op een gegeven moment blokkeert ze volledig. Op een ochtend wordt ze
wakker en ze wil niet, néé, kan niet, naar het werk. Ze meldt zich ziek en belt de huisarts. “Ik ben nog
maar 41 jaar en hoe ga ik dat volhouden tot mijn pensioen”, panikeert ze.
Compassiemoeheid
– EmoMonele en fysieke uitpuTng
– Veroorzaakt door medeleven en betrokkenheid te tonen voor de ervaringen en verhalen van
ZO ('the cost of caring')
– Onvoldoende bewaken van afstand
– Onvoldoende zelfzorg
– Toestand van vermoeidheid en ontevredenheid waarbij het steeds moeilijker wordt om
empathisch te reageren
– Onverschilligheid, leegte, onzekerheid, afvlakking, prikkelbaarheid, vermoeidheid, fouten
maken,…
– Kan leiden tot burn-out
Casus
Karen is een gedreven verpleegkundige van 43 jaar met een warm hart voor de paMënten die ze op
een palliaMeve afdeling verzorgt. Tegenwoordig merkt ze echter dat de verhalen van haar paMënten
het ene oor in gaan en het andere weer uit. Dat was vroeger wel anders. Ze kon echt met mensen
meevoelen, mee hun pijn voelen als het ware. Hoe vaak heeB ze paMënten en hun familie
ondersteund in hun moeilijke proces… Hoe zorgzaam ging ze vroeger om met paMënten die wat meer
aandacht vroegen dan andere… Wanneer nu een persoon regelmaMg belt, voelt Karen dat ze
onmiddellijk haar geduld verliest. Dan denkt ze boos: “Die denken hier echt dat ze op hotel zijn en dat
,wij hen op hun wenken moeten bedienen”. Ze moet zich haast verplichten om vriendelijk te blijven
tegen deze persoon. Vanbinnen voelt ze alleen nog maar irritaMe.
Secundaire traumaMsering
– Onbewuste reacMe van ZV op traumaMsche verhalen van ZO
– Empathie (tot hoever?)
– Beelden & reacMes die te vergelijken zijn met symptomen van PTSS (bvb. flashbacks,
nachtmerries, verhoogde prikkelbaarheid,...)
– De hulpverlener ervaart zelf niet het trauma, maar is een (on)rechtstreekse getuige
Casus
Lore is 32 jaar en verpleegkundige op de afdeling oncologie. Ze krijgt de zorg toegewezen voor een
vrouw van 34 jaar die een palliaMeve behandeling krijgt omwille van borstkanker met uitzaaiingen.
Tijdens de zorg is de paMënte heel emoMoneel. Ze vertelt je dat ze het enorm moeilijk heeB. Ze is
moeder van 2 kleine kindjes, is 2 jaar geleden haar man verloren door een auto-ongeval en weet dat
ze zelf niet lang meer te leven heeB. Wanneer Lore ’s avonds thuiskomt, blijB dit verhaal door haar
hoofd spoken. Ze hoort elke dag wel schrijnende verhalen, maar deze situaMe komt heel dichtbij. Als
moeder van 2 kleine kindjes moet ze er niet aan denken... Ze schenkt zich een glas wijn in en zet de
radio aan. Dat helpt normaal om de knop om te draaien, maar deze keer niet. Pas na een fikse
wandeling buiten, merkt ze dat ze ontspant en aan haar avond kan beginnen. Ze vertelt er na het
avondeten over aan haar man, slaapt die nacht erg onrusMg, maar na enkele dagen vervaagt de
herinnering en kan ze het achter zich laten.
Plaatsvervangende traumaMsering
– Gevolg van secundaire traumaMsering
– CogniMeve en affecMeve veranderingen die je wereldbeeld in negaMeve zin aanpassen
– Bvb. NegaMef denken over veiligheid (overal gevaar zien), inMmiteit (niemand is te
vertrouwen),…
– Ontstaat geleidelijk
– Gevolgen op langere termijn, houden aan en hebben meer invloed en effect op dagelijks
funcMoneren (denken, voelen, handelen)
– In tegenstelling tot secundaire traumaMsering zal de Mjd hier minder wonden helen, is
ingrijpender
Casus
Wim is een 32-jarige verpleegkundige die al jarenlang werkt op een afdeling waar kinderen met
kanker worden behandeld. De laatste Mjd merkt hij dat hij bij de minste hoest van zijn kinderen naar
de dokter spurt. Hij is het zo gewend geraakt om alleen maar kinderen te zien die ernsMg ziek zijn, dat
zijn wereldbeeld is veranderd. Als hij kinderen ziet, kijkt hij niet meer of ze spelen en gelukkig zijn,
maar wel of ze ziek zijn of tekenen vertonen. Hij denkt dan steeds: misschien heeB dat kind wel een
tumor die nog niet ontdekt is. Zijn vrouw geeB aan dat het te ver gaat. Hun kinderen beginnen
namelijk zelf angsMg te worden over hun gezondheid. “je maakt er nog hypochondertjes van”, briest
zijn vrouw. “het moet gedaan zijn met je werk steeds weer mee naar huis te nemen!”.
, Waar hebben deze situaMes mee te maken?
Afstand – nabijheid
= Evenwichtsoefening
– Teveel afstand
o Afstandelijke relaMe waarin onverschillig en niet empathisch wordt gereageerd
– Te kleine afstand
o Overbetrokkenheid, idenMficaMe met ZO als mogelijk gevolg
Beiden zijn niet bevorderlijk voor de hulpverleningsrelaMe, maar een te kleine afstand is de
sluipmoordenaar van elke hulpverlener
‘De grenzeloze hulpverlener ’
– Overheersende mythe = ‘de grenzeloze hulpverlener’, soort flinkheidsideaal waarin emoMes
van ZV taboe zijn, een ZV moet ‘sterk’ zijn
– Velen leggen zichzelf dan ook op om niet toe te geven aan emoMonele grenzen omdat ze dit
gelijkstellen aan tekortschieten of falen
– Grenzen in de hulpverleningswereld moeten geoorloofd worden!
Preventiegericht denken? Herstelgericht denken?
– Focussen op de posiMeve gevolgen van werken met en zorgen voor mensen
– Het doormaken van de beschreven processen kan mogelijks een meerwaarde betekenen
– KrachMger en zelnewuster in het leven staan
Compassievoldoening
– Individueel gevoel van verwezenlijking met betrekking tot zijn of haar inspanningen om
anderen te helpen (Figley, 1995)
– Vreugde vinden in het zorg dragen voor een ander
– PosiMeve instelling
– Biedt bescherming tegen compassiemoeheid maar kan er ook door belemmerd worden
Posttraumatische/persoonlijke groei
– Door anderen (ZO) te helpen in hun proces, zelf ook groeiproces doorlopen en hierin gesterkt
worden
– Door het zien van veerkracht bij mensen waarmee ze werken, groeit appreciaMe voor de
moed en kracht van ZO
– Hogere appreciaMe voor het leven
– Voorkomt burn-out, verhoogt werkvoldoening
Overgenomen veerkracht
– Niet per se gelinkt aan traumaMsch verhaal
– Door te zien wat ZO meemaken en hoe ze dat blijven dragen, als ZV gaan nadenken over
thema’s (kracht van mensen, ernst van eigen problemen,…)
– Hieruit leren voor persoonlijk leven en gesterkt worden in professioneel handelen
Zelfzorg?
– Dat elk individu voor zichzelf zorgt op een zorgzame manier,
– Met respect voor het eigen ik,
– Met gezonde grenzen,
– En rekening houdend met de mensen in de omgeving.
= geen pleidooi voor egoïsme!
= niet voor iedereen hetzelfde!
– Bewust zijn van eigen noden en behoeBen en daar ook werkelijk aandacht en Gevolg aan
geven
– Vraagt een zekere discipline
– De juiste vragen stellen: wat heb ik nu (niet) nodig? wat voedt mij (niet)? wat is mijn doel?...
Waarmee heeB zelfzorg te maken?
– Stellen van grenzen
– Verbinding met anderen
– Aandacht voor herstel
– Aandacht voor je lichaam op zich
– Focus, aandacht
– Aandacht voor jouw doel
– SMlte, binnen-Mjd
Wat is het belang van zelfzorg?
– Effect op hoe je in het leven staat
– Effect op gezondheid
– Zelfrespect
Je kan pas voor iemand anders zorgen als je eerst goed voor jezelf zorgt
Waardoor wordt zelfzorg beïnvloed?
,Begrippen
Burn-out
3 typerende symptomen
1. EmoMonele uitpuTng
a. werkstressoren, spanning, hoge caseload
2. DepersonalisaMe
a. afstand nemen van werk/privé, minder betrokkenheid, onverschilligheid
3. Twijfel over eigen capaciteiten/bekwaamheid
Casus
Een ziekenhuis werkt Carine al ruim 20 jaar als verpleegkundige. Ze is alMjd een heel harde werker
geweest met een hoog arbeidsethos. Nooit ziek, een groot hart voor de paMënten en voor haar
collega’s. De laatste Mjd merk je dat ze niet lekker meer in haar vel zit. Natuurlijk: de werkdruk is
hoog, er is een personeelstekort, er is een hoge administraMeve druk. Inmiddels is ze opgeklommen
tot leidinggevende, maar heeB ze het gevoel niet meer de zorg te kunnen verlenen zoals vroeger. Ze
raakt gemakkelijk geïrriteerd, maar loopt dan weg, een kastdeur wordt weleens te hard
dichtgeslagen. In plaats van zich te uiten, lijkt ze zich steeds meer te isoleren. Het gaat alMjd “goed”,
maar aan de toon hoor je een andere boodschap. Ze krijgt last van hoofdpijn en andere fysieke
ongemakken, maar “ziek zijn is voor watjes”. Collega’s herkennen haar niet meer. Haar hoofd durB
het gesprek niet aan, “ik krijg meteen te horen dat ze met rust gelaten wil worden”. Carine vindt het
hoe langer hoe minder leuk om naar het werk te gaan. Ze vindt geen rust meer in de werkdrukte,
waar ze tevoren wel in slaagde. Op zondag merkt ze al dat ze het benauwd krijgt als ze nog maar aan
de nieuwe werkweek denkt. Ze blijB doorgaan en doet nog meer haar best. Dat kost steeds meer
moeite. En dan is het op. Op een gegeven moment blokkeert ze volledig. Op een ochtend wordt ze
wakker en ze wil niet, néé, kan niet, naar het werk. Ze meldt zich ziek en belt de huisarts. “Ik ben nog
maar 41 jaar en hoe ga ik dat volhouden tot mijn pensioen”, panikeert ze.
Compassiemoeheid
– EmoMonele en fysieke uitpuTng
– Veroorzaakt door medeleven en betrokkenheid te tonen voor de ervaringen en verhalen van
ZO ('the cost of caring')
– Onvoldoende bewaken van afstand
– Onvoldoende zelfzorg
– Toestand van vermoeidheid en ontevredenheid waarbij het steeds moeilijker wordt om
empathisch te reageren
– Onverschilligheid, leegte, onzekerheid, afvlakking, prikkelbaarheid, vermoeidheid, fouten
maken,…
– Kan leiden tot burn-out
Casus
Karen is een gedreven verpleegkundige van 43 jaar met een warm hart voor de paMënten die ze op
een palliaMeve afdeling verzorgt. Tegenwoordig merkt ze echter dat de verhalen van haar paMënten
het ene oor in gaan en het andere weer uit. Dat was vroeger wel anders. Ze kon echt met mensen
meevoelen, mee hun pijn voelen als het ware. Hoe vaak heeB ze paMënten en hun familie
ondersteund in hun moeilijke proces… Hoe zorgzaam ging ze vroeger om met paMënten die wat meer
aandacht vroegen dan andere… Wanneer nu een persoon regelmaMg belt, voelt Karen dat ze
onmiddellijk haar geduld verliest. Dan denkt ze boos: “Die denken hier echt dat ze op hotel zijn en dat
,wij hen op hun wenken moeten bedienen”. Ze moet zich haast verplichten om vriendelijk te blijven
tegen deze persoon. Vanbinnen voelt ze alleen nog maar irritaMe.
Secundaire traumaMsering
– Onbewuste reacMe van ZV op traumaMsche verhalen van ZO
– Empathie (tot hoever?)
– Beelden & reacMes die te vergelijken zijn met symptomen van PTSS (bvb. flashbacks,
nachtmerries, verhoogde prikkelbaarheid,...)
– De hulpverlener ervaart zelf niet het trauma, maar is een (on)rechtstreekse getuige
Casus
Lore is 32 jaar en verpleegkundige op de afdeling oncologie. Ze krijgt de zorg toegewezen voor een
vrouw van 34 jaar die een palliaMeve behandeling krijgt omwille van borstkanker met uitzaaiingen.
Tijdens de zorg is de paMënte heel emoMoneel. Ze vertelt je dat ze het enorm moeilijk heeB. Ze is
moeder van 2 kleine kindjes, is 2 jaar geleden haar man verloren door een auto-ongeval en weet dat
ze zelf niet lang meer te leven heeB. Wanneer Lore ’s avonds thuiskomt, blijB dit verhaal door haar
hoofd spoken. Ze hoort elke dag wel schrijnende verhalen, maar deze situaMe komt heel dichtbij. Als
moeder van 2 kleine kindjes moet ze er niet aan denken... Ze schenkt zich een glas wijn in en zet de
radio aan. Dat helpt normaal om de knop om te draaien, maar deze keer niet. Pas na een fikse
wandeling buiten, merkt ze dat ze ontspant en aan haar avond kan beginnen. Ze vertelt er na het
avondeten over aan haar man, slaapt die nacht erg onrusMg, maar na enkele dagen vervaagt de
herinnering en kan ze het achter zich laten.
Plaatsvervangende traumaMsering
– Gevolg van secundaire traumaMsering
– CogniMeve en affecMeve veranderingen die je wereldbeeld in negaMeve zin aanpassen
– Bvb. NegaMef denken over veiligheid (overal gevaar zien), inMmiteit (niemand is te
vertrouwen),…
– Ontstaat geleidelijk
– Gevolgen op langere termijn, houden aan en hebben meer invloed en effect op dagelijks
funcMoneren (denken, voelen, handelen)
– In tegenstelling tot secundaire traumaMsering zal de Mjd hier minder wonden helen, is
ingrijpender
Casus
Wim is een 32-jarige verpleegkundige die al jarenlang werkt op een afdeling waar kinderen met
kanker worden behandeld. De laatste Mjd merkt hij dat hij bij de minste hoest van zijn kinderen naar
de dokter spurt. Hij is het zo gewend geraakt om alleen maar kinderen te zien die ernsMg ziek zijn, dat
zijn wereldbeeld is veranderd. Als hij kinderen ziet, kijkt hij niet meer of ze spelen en gelukkig zijn,
maar wel of ze ziek zijn of tekenen vertonen. Hij denkt dan steeds: misschien heeB dat kind wel een
tumor die nog niet ontdekt is. Zijn vrouw geeB aan dat het te ver gaat. Hun kinderen beginnen
namelijk zelf angsMg te worden over hun gezondheid. “je maakt er nog hypochondertjes van”, briest
zijn vrouw. “het moet gedaan zijn met je werk steeds weer mee naar huis te nemen!”.
, Waar hebben deze situaMes mee te maken?
Afstand – nabijheid
= Evenwichtsoefening
– Teveel afstand
o Afstandelijke relaMe waarin onverschillig en niet empathisch wordt gereageerd
– Te kleine afstand
o Overbetrokkenheid, idenMficaMe met ZO als mogelijk gevolg
Beiden zijn niet bevorderlijk voor de hulpverleningsrelaMe, maar een te kleine afstand is de
sluipmoordenaar van elke hulpverlener
‘De grenzeloze hulpverlener ’
– Overheersende mythe = ‘de grenzeloze hulpverlener’, soort flinkheidsideaal waarin emoMes
van ZV taboe zijn, een ZV moet ‘sterk’ zijn
– Velen leggen zichzelf dan ook op om niet toe te geven aan emoMonele grenzen omdat ze dit
gelijkstellen aan tekortschieten of falen
– Grenzen in de hulpverleningswereld moeten geoorloofd worden!
Preventiegericht denken? Herstelgericht denken?
– Focussen op de posiMeve gevolgen van werken met en zorgen voor mensen
– Het doormaken van de beschreven processen kan mogelijks een meerwaarde betekenen
– KrachMger en zelnewuster in het leven staan
Compassievoldoening
– Individueel gevoel van verwezenlijking met betrekking tot zijn of haar inspanningen om
anderen te helpen (Figley, 1995)
– Vreugde vinden in het zorg dragen voor een ander
– PosiMeve instelling
– Biedt bescherming tegen compassiemoeheid maar kan er ook door belemmerd worden
Posttraumatische/persoonlijke groei
– Door anderen (ZO) te helpen in hun proces, zelf ook groeiproces doorlopen en hierin gesterkt
worden
– Door het zien van veerkracht bij mensen waarmee ze werken, groeit appreciaMe voor de
moed en kracht van ZO
– Hogere appreciaMe voor het leven
– Voorkomt burn-out, verhoogt werkvoldoening
Overgenomen veerkracht
– Niet per se gelinkt aan traumaMsch verhaal
– Door te zien wat ZO meemaken en hoe ze dat blijven dragen, als ZV gaan nadenken over
thema’s (kracht van mensen, ernst van eigen problemen,…)
– Hieruit leren voor persoonlijk leven en gesterkt worden in professioneel handelen
